dr Christian Wey – Heinrich-Heine-Universität Düsseldorf Lista recenzentów znajduje się na stronie internetowej zeszytu naukowego www.wzieu.pl (w zakładce nauka/zeszyty naukowe) Redaktor naukowy dr hab

(1)

ZESZYTY NAUKOWE NR 746

EKONOMICZNE PROBLEMY USàUG NR 101

RYNEK INFORMACJI I KOMUNIKACJI

SZCZECIN 2012

(2)

Piotr Michałowski, Małgorzata Ofiarska, Aleksander Panasiuk Grzegorz Wejman, Dariusz Wysocki, Renata Ziemińska

Marek Górski – przewodniczący Rady Wydawniczej

Edyta Łongiewska-Wijas – redaktor naczelna, dyrektor Wydawnictwa Naukowego

Rada Naukowa

prof. dr Frank Fichert – Fachhochschule Worms prof. Anders Henten – Aalborg Universitet København prof. dr hab. Bernard F. Kubiak – Uniwersytet Gdański prof. dr hab. Stanisław Owsiak – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

prof. Knud Erik Skouby – Aalborg Universitet København prof. dr Christian Wey – Heinrich-Heine-Universität Düsseldorf Lista recenzentów znajduje się na stronie internetowej zeszytu naukowego

www.wzieu.pl (w zakładce nauka/zeszyty naukowe)

Redaktor naukowy dr hab. Jacek Buko prof. US

Redaktorzy tematyczni dr hab. Henryk Babis prof. US prof. dr hab. Roman Czaplewski

Redaktor statystyczny Marcin Hundert Sekretarze redakcji Wiesław M. Maziarz Maciej Czaplewski Agnieszka Budkiewicz-Gużlecka

Anna Drab-Kurowska Redaktor językowy Barbara Pawlikowska

Korektor Renata Bacik Skład komputerowy

Halina Lipiec

Wersja papierowa zeszytu jest wersją pierwotną.

Streszczenia opublikowanych artykułów są dostępne w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon; http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php

ISSN 1640-6818 ISSN 1896-382X

WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Wydanie I. Ark. wyd. 8,5. Ark. druk. 12,0. Format B5. Nakład 25 egz.

(3)

AGNIESZKA BUDZIEWICZ-GUħLECKA – Kultura organizacyjna a zarządzanie wiedzą w przedsiĊbiorstwach ... 5 JACEK BUKO – Powszechne usáugi pocztowe w regulacjach unijnych .. 15 IWONA CHOMIAK-ORSA, MAJA LESZCZYēSKA – Standardowy

system informatyczny jako produkt w ujĊciu marketingowym w ocenie instrumentów controllingu ... 27 IWONA CHOMIAK-ORSA, MICHAà FLIEGER – Wybrane aspekty

rozwoju informatycznego gmin w Polsce ... 41 MACIEJ CZAPLEWSKI – Informacja – jej podstawowe koncepcje

i komponenty ... 55 ROMAN CZAPLEWSKI – Regulacja rynku usáug telekomunikacyjnych

– podstawowe trendy zmian ... 69 RAFAà CZYĩYCKI – Spóáki teleinformatyczne jako spóáki defensywne

na GPW... 81 ANNA DRAB-KUROWSKA – Komunikacja marketingowa w sieci

Internet ... 91 WALDEMAR GRZYWACZ – Rozwój policentryzmu kapitalistycz-

nego ... 103 RAFAà KLÓSKA – Regionalne zróĪnicowanie poziomu rozwoju spo-

áeczno-gospodarczego w Polsce ... 113 MAJA LESZCZYēSKA – Proces utrzymania zintegrowanych systemów

informatycznych ... 121 WIESàAW M. MAZIARZ – Analiza rynku usáug telefonii komórkowej

w Polsce ... 137 MARCIN PIGàOWSKI – Wykorzystanie procedur oceny zgodnoĞci

w dyrektywach nowego podejĞcia ... 149

(4)

HENRYK SALMANOWICZ – Wpáyw cech szczególnych produkcji por- towej na wahania wielkoĞci przeáadunków w portach morskich w Szczecinie i ĝwinoujĞciu ... 163 ADAM STECYK – Niematerialne czynniki w procesach tworzenia war-

toĞci w organizacji edukacyjnej ... 179

Wykaz recenzentów artykuáów ... 191

(5)

NR 746 EKONOMICZNE PROBLEMY USàUG NR 101 2012

AGNIESZKA BUDZIEWICZ-GUħLECKA Uniwersytet SzczeciĔski

KULTURA ORGANIZACYJNA

A ZARZĄDZANIE WIEDZĄ W PRZEDSIĉBIORSTWACH

Wprowadzenie

Informacja (a z nią związana wiedza) staje siĊ, obok ziemi, pracy i kapita- áu, czwartym, i to bardzo istotnym czynnikiem produkcji. Posiadanie wiedzy otwiera dostĊp do pozostaáych zasobów i umoĪliwia dziaáania tworzące bogac- two. Tempo zachodzących przemian gospodarczych oraz procesy i zjawiska wystĊpujące w zmieniającym siĊ otoczeniu implikują, a nawet wymuszają, po- trzebĊ zrozumienia istoty i ogromnego znaczenia zastosowania wiedzy. Dla wspóáczesnych organizacji, które chcą przetrwaü oraz mieü szansĊ na dalszy rozwój, wiedza powinna stanowiü kluczowy zasób strategiczny. Oznacza to potrzebĊ opracowania oraz implementacji systemu zarządzania wiedzą w kaĪ- dym obszarze dziaáalnoĞci organizacji, jako procesu integrującego, bĊdącego wyznacznikiem realizacji przyjĊtych celów strategicznych¹. Aby umiejĊtnie zarządzaü wiedzą, naleĪy mieü rozwiniĊty system zarządzania informacją.

Kluczowe dla sprawnoĞci funkcjonowania przedsiĊbiorstw staáy siĊ dane, informacje, wiedza, umiejĊtnoĞü ich gromadzenia, przetwarzania i kreowania nowej wartoĞci. Tradycyjne podejĞcie do zarządzania musi zostaü zastąpione

1 Zarządzanie wiedzą w przedsiĊbiorstwie, red. B. Wawrzyniak, Wydawnictwo WSPiZ im. Leona KoĨmiĔskiego, Warszawa 2003, s. 72.

(6)

prorozwojowym, opartym na koncepcji organizacji uczącej siĊ, organizacji wiedzy. Wedáug Ch. Evans, najczĊstszą przyczyną poraĪki przestawienia organizacji na tory zarządzania wiedzą jest zbytnia koncentracja uwagi menedĪerów na budowie sformalizowanych rozwiązaĔ uáatwiających wymianĊ informacji przy jednoczesnym niedocenieniu nieformalnych relacji miĊdzyludzkich, które two- rzą kulturĊ organizacyjną przedsiĊbiorstw. DuĪe nakáady zainwestowane w systemy pozyskiwania, przetwarzania, przechowywania i udostĊpniania ogrom- nych iloĞci informacji niejednokrotnie nie przynoszą poĪądanych efektów².

1. Kultura organizacyjna

Dla gáównego prekursora i teoretyka kultury organizacyjnej E.H. Scheina jest ona zespoáem norm, wartoĞci, procedur i zachowaĔ obowiązujących w organizacji. Jest ona skumulowanym wynikiem doĞwiadczeĔ w rozwiązywaniu problemów z wewnĊtrzną integracją, jak i zewnĊtrzną adaptacją. Nowi pracownicy nabywają jej w wyniku socjalizacji, która moĪe mieü róĪnoraki charakter³. W podobnym duchu definiuje kluczowe wartoĞci i normy dla procesu budowa- nia kultury wiedzy Ch. Evans: otwartoĞü, szczeroĞü, zaufanie, uczciwoĞü, akceptacja poraĪek, szacunek do wkáadu wnoszonego przez poszczególnych pracowników, szczodroĞü i wzajemne wsparcie oraz wspóápraca⁴.

WaĪną rolĊ w zrozumienia procesu kreowania kapitaáu intelektualnego w organizacji odgrywa koncepcja organizacji uczącej siĊ zaproponowana przez P.M. Senge’a. Organizacja ucząca siĊ postrzegana jest jako⁵:

a) miejsce, gdzie pracownicy permanentnie poszerzają swoje zdolnoĞci w celu osiągniĊcia wyznaczonych przez siebie wyników, gdzie stale uczą siĊ tego, jak byü razem, i odkrywają, Īe tworzą rzeczywistoĞü;

b) organizacja gromadząca i przetwarzająca informacje w wiedzĊ, którą rozpowszechnia we wszystkich swoich jednostkach, modyfikując dzia- áania zgodnie z wynikami tej wiedzy;

2 Ch. Evans, Zarządzanie wiedzą, PWE, Warszawa 2005, s. 14.

3 E.H. Schein, Corporate Culture. Survival Guide, Jossey-Bass, San Francisco 2004, s. 26.

4 Ch. Evans, op.cit., s. 59.

5 W.M. Grudzewski, I.K. Hejduk, A. Sankowska, M. WaĔtuchowicz, Systainability w biz- nesie, czyli przedsiĊbiorstwo przyszáoĞci. Zmiany paradygmatów i koncepcji zarządzania, Poltext, Warszawa 2010, s. 136.

(7)

c) organizacja ucząca siĊ, która Ğwiadomie wykorzystuje proces uczenia siĊ na poziomie indywidualnym, grupowym i systemowym do staáego ksztaácenia siebie w kierunku zmierzającym do zwiĊkszenia satysfak- cji beneficjentów;

d) organizacja zdolna do poznania i dopasowania siĊ do Ğrodowiska i oto- czenia, do znajdowania wáaĞciwego typu dostosowania siĊ do spo- dziewanych rezultatów albo ich braku.

Nie moĪna wiedzieü wszystkiego. Trzeba jednak wiedzieü, gdzie szukaü informacji na interesujący nas temat. Zadanie to jest w znacznym stopniu utrud- nione przez gwaátowny rozwój nauki i coraz wiĊkszy stopieĔ specjalizacji. By- wa,Īe czĊsto menedĪerowie nie orientują siĊ w aktywach intelektualnych wáas- nej firmy. Powoduje to, Īe jednym z gáównych zadaĔ zarządzania wiedzą jest ujawnienie i zlokalizowanie tych aktywów⁶. Zarządzanie miĊdzykulturowymi przedsiĊbiorstwami, a takĪe funkcjonowanie w róĪnorodnych grupach kulturowych motywuje ludzi do poszukiwania nowych form porozumiewania siĊ oraz wspólnych obszarów dziaáania, co uáatwia synergiĊ wiedzy jednostek w ogól- nodostĊpną wiedzĊ organizacyjną. W przyszáoĞci, jak i obecnie wspóápraca krajów, narodów i spoáecznoĞci z pominiĊciem dąĪenia do zrozumienia szeroko rozumianej róĪnorodnoĞci postaw etycznych, kulturowych, literackich, filozo- ficznych, spoáecznych, politycznych, a takĪe jĊzykowych i metodycznych jest juĪ niemoĪliwa⁷.

Wymiana myĞli i doĞwiadczeĔ jest gwarantem tworzenia nowych wartoĞci spoáecznych i kulturowych pozwalających na rozbudowĊ potencjaáu wiedzy w przedsiĊbiorstwach. Pracownik firmy Īyjący w okreĞlonej spoáecznoĞci utoĪ- samia siĊ z grupą pracowniczą, bĊdąc jednoczeĞnie w opozycji do grup w jego rozumieniu obcych. Gáówną funkcją przynaleĪnoĞci grupowej jest z jednej stro- ny budowanie wiĊzi miĊdzyludzkich, korzystanie z tych samych zasobów wiedzy oraz ich rozbudowa, z drugiej zaĞ – mechanizm tworzenia siĊ niechĊci i uprzedzeĔ w stosunku do obcych⁸.

6 G. Probst, S. Raub, K. Romhardt, Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekono- miczna, Kraków 2002, s. 81.

7 Kultura dialogu. ToĪsamoĞü europejska a edukacja, red. B. Borkowska, M. àyda, Wy- dawnictwoWSZMiJO, Katowice 2004, s. 5.

8 V. Peltokorpi, Intercultular Communications in Foreing Subsidiaries. The Influence of Expatriates’ Language and Cultural Competencies, „Scandinavian Journal of Management”

2010, s. 176–188.

(8)

2. Zarządzanie wiedzą w organizacji

Zarządzanie wiedzą jest definiowane jako ogóá dziaáaĔ mających na celu identyfikacjĊ, gromadzenie, przetwarzanie i udostĊpnianie jawnej i ukrytej wiedzy kadry w celu podniesienia sprawnoĞci i efektywnoĞci funkcjonowania przedsiĊbiorstwa⁹.

PojĊcie wiedzy jest pojĊciem niejednoznacznym, co w gáówniej mierze wynika z interdyscyplinarnoĞci badawczej. Z pojĊciem wiedzy moĪna siĊ spot- kaü na gruncie wielu dyscyplin naukowych: filozofii, psychologii, informatyki czy nauk o zarządzaniu. WiedzĊ nie tylko trudno zdefiniowaü, ale równieĪ zmierzyü i wykorzystaü w praktyce za pomocą pojĊü, terminologii, ale przede wszystkim struktur, które wywodzą siĊ z ery przemysáowej¹⁰. W organizacji opartej na wiedzy wartoĞü dodana powstaje poprzez efektywne wykorzystywanie wiedzy. PrzedsiĊbiorstwu opartemu na wiedzy moĪna przypisaü nastĊpujące atrybuty:

a) systemowe myĞlenie nakazujące tworzenie i wykorzystywanie wiedzy przez wszystkich pracowników bez wzglĊdu na pozycjĊ zajmowaną w strukturze przedsiĊbiorstwa;

b) dziaáanie proinnowacyjne i wykorzystywanie projektów w implemen- towaniu zmian;

c) sprawne systemy komunikacji i informacji sáuĪące do tworzenia, kapi- talizowania i rozpowszechniania nowej wiedzy i umiejĊtnoĞci;

d) elastycznoĞü w redefiniowaniu podstaw wáasnej dziaáalnoĞci;

e) umiejĊtnoĞü tworzenia wartoĞci wyĪszej niĪ tworzona przez innych uczestników rynku¹¹.

9 D. Jemielniak, A. KoĨmiĔski, Zarządzanie wiedzą, Wydawnictwo Akademickie i Profe- sjonalne, Warszawa 2008, s. 32.

10 G. Kobyáko, M. Morawski, PrzedsiĊbiorstwo zorientowane na wiedzĊ, Difin, Warszawa 2006, s. 11.

11 Z. Malara, UmiejĊtnoĞü zarządzania wiedzą i kapitaáem intelektualnym jako czynnik suk- cesu wspóáczesnego przedsiĊbiorstwa, w: Spoáeczne uwarunkowania sukcesu organizacji, „Prace i Materiaáy Wydziaáu Zarządzania Uniwersytetu GdaĔskiego” 2009, nr 2–3, s. 813.

(9)

3. Kultura organizacyjna a zarządzanie wiedzą

Organizacje, które zamierzają zachowywaü swą wiedzĊ tak, by mogáa byü wykorzystywana w przyszáoĞci, muszą uruchomiü trzy podstawowe procesy. Po pierwsze – wybór wiedzy (osób, zdarzeĔ, procesów), która jest warta zachowa- nia. Po drugie – nadania wyselekcjonowanej wiedzy wáaĞciwej formy, w której ma ona byü przechowywana, i po trzecie – aktualizowanie pamiĊci organizacji.

W obliczu szumu informacyjnego oraz znaczącej liczby informacji problemem staje siĊ selekcja wáaĞciwej wiedzy, na którą skáadają siĊ procesy, zdarzenia i osoby¹².

Transfer wiedzy obejmuje dwa rodzaje dziaáaĔ: transmisjĊ i absorpcjĊ.

Transmisja wiedzy polega na pobraniu wiedzy z bazy wiedzy lub innego Ĩródáa i przekazaniu odbiorcy. NastĊpnie musi nastąpiü akceptacja, przyswojenie i wykorzystanie otrzymanej wiedzy. Do wáaĞciwego zaabsorbowania wiedzy konieczne jest jej wiarygodne Ĩródáo i odpowiednia postaü. E.K. Sveiby uwaĪa, Īe umiejĊtnoĞü transferu wiedzy dotyczy szeroko rozumianych aspektów komunikacji organizacji z otoczeniem i komunikacji wewnĊtrznej¹³.

ĝwiadomoĞü znaczenia wiedzy dla rozwoju organizacji w polskich przedsiĊ- biorstwach nieustannie roĞnie. ĝwiadczą o tym miĊdzy innymi wyniki badaĔ przeprowadzonych przez W. Grudzewskiego, I. Hejduk, A. Sankowską i M. WaĔ- tuchowicz, które przedstawia tabela 1. Wynika z nich, Īe spoĞród 70 przebada- nych przedsiĊbiorstw 64% uwaĪa, Īe wiedza ma bardzo istotne znaczenie w budowaniu trwaáej przewagi konkurencyjnej. Jedynie jedno przedsiĊbiorstwo oce- niáo, Īe wiedza ma znaczenie zupeánie nieistotne.

Z kolei ponad 52% przedsiĊbiorstw uwaĪa, iĪ kultura organizacyjna ma istotne znaczenie i wpáywa na budowĊ przewagi konkurencyjnej.

12 Kierunki i metody zarządzania przedsiĊbiorstwem, red. W. Kowalczewski, W. Matwiej- czuk, Difin, Warszawa 2007, s. 179.

13 J.O. Paliszkiewicz, Rozwój organizacji poprzez zarządzanie kapitaáem intelektualnym, ALPHA, OstroáĊka 2005, s. 71.

(10)

Tabela 1 Ocena waĪnoĞci czynników w budowaniu trwaáej przewagi konkurencyjnej

Czynnik

Zupeánie nieistotne

(%)

Nie- zbyt istotne

(%)

DoĞü istotne

(%)

Istotne (%)

Bardzo istotne (%)

Nie mam zdania (%)

ĝrednia ocena

Wiedza 1,43 1,43 4,29 27,15 64,29 1,43 4,54

Innowacje 1,43 2,86 10,00 27,15 54,29 4,29 4,36

PrzedsiĊbior-

czoĞü 1,43 2,86 15,70 22,86 55,72 1,43 4,31

Zaufanie 1,43 2,86 10,00 40,00 44,29 1,43 4,25

Kultura orga-

nizacyjna 1,43 2,86 20,00 52,86 22,86 0,00 3,93

Przywództwo 2,86 7,15 21,40 38,58 30,00 0,00 3,86

WartoĞü przedsiĊbior-

stwa 2,86 7,15 20,00 51,43 18,58 0,00 3,76

SieciowoĞü 5,72 10,00 31,40 27,15 14,29 4,29 3,49 Wirtualizacja 4,29 10,00 40,00 27,15 14,29 4,29 3,39

Ekologia 5,72 24,29 45,70 18,58 5,72 0,00 2,95

ħródáo: W.M. Grudzewski, I. Hejduk, A. Sankowska, M. WaĔtuchowicz, W kierunku zarządzania drugiej generacji – model diamentu czterech paradygmatów wspóáczesnego przedsiĊbiorstwa, „E-mentor” 2010, nr 1.

Dzielenie siĊ wiedzą to proces rozpowszechniania wiedzy, który jest cen- tralnie kierowany w obrĊbie okreĞlonej grupy pracowników, albo teĪ jest to transfer wiedzy miĊdzy osobami lub zespoáami pracowników. WĞród zadaĔ naleĪących do procesu dzielenia siĊ wiedzą i rozpowszechniania jej moĪemy wyróĪniü trzy kategorie¹⁴:

1. Powielanie wiedzy – to forma centralnego sterowania procesem rozpowszechniania wiedzy. Celem takiego dziaáania jest szybkie dostarczenie okreĞ- lonych zasobów wiedzy wielu pracownikom. Zasoby te powinny byü rozpow- szechniane natychmiast i na staáe, tak aby uĪytkownicy mieli do nich staáy do- stĊp.

2. Dzielenie siĊ doĞwiadczeniami z wczeĞniej realizowanych projektów i ich dokumentowanie. NarzĊdzia wspierające ten proces to: sieci informatyczne (internet, intranet, ekstranet), oprogramowanie do pracy zespoáowej oraz systemy eksperckie.

14 G. Probst, S. Raub, K. Romhardt, op.cit., s. 185–206.

(11)

3. Wymiana bieĪących doĞwiadczeĔ, prowadząca do rozwijania wiedzy;

wymiana doĞwiadczeĔ jest moĪliwa dziĊki wykorzystaniu zespoáów benchmar- kingowych (które poszukują najlepszych rozwiązaĔ na zewnątrz firmy, ich za- daniem jest równieĪ wspieranie transferu najlepszych rozwiązaĔ powstaáych w obrĊbie firmy, ze szczególnym uwzglĊdnieniem usprawnieĔ dotyczących kluczowych procesów w organizacji), zespoáów do spraw najlepszych rozwią- zaĔ (funkcjonują na bazie nieformalnej wymiany informacji miĊdzy pracownikami, waĪną rolĊ we wspieraniu tych nieformalnych struktur odgrywają technologie informatyczne i telekomunikacyjne). Proces transferu wiedzy polega na przekazywaniu zarówno nowej wiedzy, jak równieĪ juĪ istniejącej w organizacji, ale w danym momencie niedostĊpnej dla wszystkich. Transfer wiedzy powinien byü prowadzony selektywnie, nie wszystkim dana wiedza bowiem po- trzebna jest w danym miejscu i czasie.

Istota etapu procesu dzielenia siĊ wiedzą polega na prezentowaniu, publi- kowaniu i przekazywaniu wiedzy z wykorzystaniem róĪnych metod jej rozpowszechniania. W praktyce moĪna zastosowaü nastĊpujące rozwiązania w celu wspierania i rozwijania procesu dzielenia siĊ wiedzą¹⁵:

a) czĊste spotkania sprzyjające wymianie wiedzy ukrytej (np. spotkania koleĪeĔskie, wspólne lunche, pikniki, seminaria miĊdzywydziaáowe, ogniska, wspólne wycieczki);

b) portal korporacyjny umoĪliwiający lokalizowanie wiedzy specjalis- tycznej oraz wejĞcie na stronĊ internetową danej organizacji;

c) zdobywanie wiedzy poprzez systemy eksperckie, inteligentnych agen- tów, technologie wideo;

d) uĪywanie inteligentnych agentów do przekazywania doĞwiadczeĔ i materiaáów odpowiednim uĪytkownikom;

e) stosowanie programów mentorskich (indywidualne nauczanie przy pomocy nauczyciela, mistrza);

f) stosowanie systemów wspomagania pracy grupowej (poczta elektro- niczna, grupowy rozkáad zajĊü, system obiegu dokumentów);

g) chat roomy, tablica ogáoszeĔ, listy dyskusyjne, spoáecznoĞci wymiany doĞwiadczeĔ dziaáające w sieci, grupy wspólnych zainteresowaĔ w sieci;

h) kodyfikacja wiedzy i informacji do odpowiednich repozytoriów, baz danych: najlepszych rozwiązaĔ i wymiany doĞwiadczeĔ;

15 J.O. Paliszkiewicz, op.cit., s. 74.

(12)

i) wykorzystanie danych i technik rozpoznawania tekstu do znalezienia wzorców do tworzenia wiedzy;

j) udziaá w szkoleniach, konferencjach;

k) stosowanie systemów wspomagania decyzji.

W przedsiĊbiorstwie zarządzanym przez wiedzĊ powinno siĊ takĪe zwracaü szczególną uwagĊ na ksztaátowanie kapitaáu spoáecznego. Powinno siĊ zachĊcaü pracowników do twórczego rozwijania zasobów wiedzy poprzez: wzajemne kon- sultacje, stosowanie burzy mózgów, naukowe kreowanie przyszáoĞci, seminaria tematyczne, konferencje naukowe, realizacjĊ warsztatów innowacyjnych nasta- wionych na róĪnorodnoĞü kulturową w rozwiązywaniu problemów, wykorzystywanie gier kierowniczych oraz transformacjĊ wiedzy ukrytej w jawną¹⁶.

Zarządzanie wiedzą odnosi siĊ nie tylko do zespoáów pracowniczych, ale i pojedynczych pracowników funkcjonujących w okreĞlonym kontekĞcie kultu- rowym. Zarówno kontekst kulturowy organizacji, jak i poziom kompetencji miĊdzykulturowych oddziaáuje na wszystkie obszary zarządzania, w tym za- gadnienia związane z personelem, rozwojem firmy czy teĪ jej informatyzacją.

Kompletne zarządzanie wiedzą oznacza wiĊc wzmocnienie związków miĊdzy pracownikami, grupami a strukturą firmy uwzglĊdniające jej miĊdzykulturowy charakter¹⁷.

Uwagi koĔcowe

PrzedsiĊbiorstwa obierające jako kluczowe w organizacji zarządzanie wie- dzą powinny uwzglĊdniaü kilka czynników: miĊdzykulturowy efekt synergii, kreowanie warunków przyspieszających rozwój, wykorzystanie osiągniĊü tech- nologii dla tworzenia nowych produktów i usáug, wiĊksze tempo wyszukiwania i wdraĪania innowacji, skracanie cyklów Īycia produktów i usáug, uczestnictwo pracowników w szkoleniach, kursach i studiach podnoszących ich kwalifikacje i wiedzĊ, kreowanie marki firmy i jej produktów, ksztaátowanie i podnoszenie wartoĞci firmy¹⁸.

16 A. Paliwoda-MatiolaĔska, OdpowiedzialnoĞü spoáeczna w procesie zarządzania przed- siĊbiorstwem, C.H. Beck, Warszawa 2009.

17 W.M. Grudzewski, I.K. Hejduk, Zarządzanie wiedzą w przedsiĊbiorstwie, „E-mentor”

2005, nr 1.

18 Ibidem.

(13)

Zarządzanie wiedzą jest rozwiązaniem pozwalającym na osiągniĊcie przewagi konkurencyjnej. JednakĪe firmy muszą liczyü siĊ ze stosunkowo duĪymi wydatkami na tworzenie odpowiedniej infrastruktury (poprzez odpowiednie techniki i technologie) teleinformatycznej i na dziaáania związane z przeszkole- niem pracowników, aby umieli korzystaü z zasobów wiedzy oraz na doksztaá- canie pracowników. Przewaga konkurencyjna w przedsiĊbiorstwie, gdzie sto- sowane jest zarządzanie wiedzą, bĊdzie uzyskana poprzez odpowiedni dobór pracowników oraz stworzenie im warunków do rozwoju oraz dostĊp do najlepszych technik przesyáania wiedzy.

Literatura

Evans Ch., Zarządzanie wiedzą, PWE, Warszawa 2005.

Grudzewski W.M., Hejduk I., Sankowska A., WaĔtuchowicz M., W kierunku zarządza- nia drugiej generacji – model diamentu czterech paradygmatów wspóáczesnego przedsiĊbiorstwa, „E-mentor” 2010, nr 1.

Grudzewski W.M., Hejduk I.K., Sankowska A., WaĔtuchowicz M., Systainability w biznesie, czyli przedsiĊbiorstwo przyszáoĞci. Zmiany paradygmatów i koncepcji zarządzania, Poltext, Warszawa 2010.

Grudzewski W.M., Hejduk I.K., Zarządzanie wiedzą w przedsiĊbiorstwie, „E-mentor”

2005, nr 1.

Jemielniak D., KoĨmiĔski A., Zarządzanie wiedzą, Wydawnictwo Akademickie i Pro- fesjonalne, Warszawa 2008.

Kierunki i metody zarządzania przedsiĊbiorstwem, red. W. Kowalczewski, W. Matwiej- czuk, Difin, Warszawa 2007.

Kobyáko G., Morawski M., PrzedsiĊbiorstwo zorientowane na wiedzĊ, Difin, Warszawa 2006.

Kultura dialogu. ToĪsamoĞü europejska a edukacja, red. B. Borkowska, M. àyda, Wy- dawnictwo WSZMiJO, Katowice 2004.

Malara Z., UmiejĊtnoĞü zarządzania wiedzą i kapitaáem intelektualnym jako czynnik sukcesu wspóáczesnego przedsiĊbiorstwa, w: Spoáeczne uwarunkowania sukcesu organizacji, „Prace i Materiaáy Wydziaáu Zarządzania Uniwersytetu GdaĔskiego”

2009, nr 2–3.

Paliszkiewicz J.O., Rozwój organizacji poprzez zarządzanie kapitaáem intelektualnym, ALPHA, OstroáĊka 2005.

Paliwoda-MatiolaĔska A., OdpowiedzialnoĞü spoáeczna w procesie zarządzania przed- siĊbiorstwem, C.H. Beck, Warszawa 2009.

(14)

Peltokorpi V., Intercultular Communications in Foreing Subsidiaries. The Influence of Expatriates’ Language and Cultural Competencies, „Scandinavian Journal of Management” 2010.

Probst G., Raub S., Romhardt K., Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekono- miczna, Kraków 2002.

Schein E.H., Corporate Culture. Survival Guide, Jossey-Bass, San Francisco 2004.

Zarządzanie wiedzą w przedsiĊbiorstwie, red. B. Wawrzyniak, Wydawnictwo WSPiZ im. Leona KoĨmiĔskiego, Warszawa 2003.

ORGANIZATIONAL CULTURE AND KNOWLEDGE MANAGEMENT IN COMPANIES

Summary

The article presents that knowledge management is a necessary element of build- ing competitive advantage of companies. However, whether employees are inclined to this type of management depends on the existing organizational culture in companies. It has significant influence and motivates employees to obtain information and then to use the useful knowledge in the organization.

Translated by Agnieszka Budziewicz-GuĨlecka

(15)

JACEK BUKO

Uniwersytet SzczeciĔski

POWSZECHNE USàUGI POCZTOWE W REGULACJACH UNIJNYCH

Wprowadzenie

Regulacji moĪna przypisaü dwa gáówne cele: poprawĊ efektywnoĞci rynku albo redystrybucjĊ dochodu. NajczĊĞciej przytaczaną w literaturze przedmiotu koncepcją efektywnoĞci rynku jest efektywnoĞü w sensie Pareto, sprowadzająca siĊ do zaáoĪenia, Īe nie moĪna powiĊkszyü czyjegoĞ dobrobytu bez pomniejsza- nia dobrobytu kogoĞ innego. Praktycznie kaĪda regulacja przynosi zmianĊ tych warunków¹. Oznacza to, Īe regulacji towarzyszy redystrybucja dochodu nawet wówczas, kiedy nie jest ona celem takiej regulacji. W praktyce paĔstwo oddzia- áuje na caáą gospodarkĊ za pomocą okreĞlonych narzĊdzi polityki fiskalnej i monetarnej. W odniesieniu do wybranych sektorów funkcje paĔstwa są bar- dziej rozbudowane, co moĪna nazwaü regulacją sektorową. Ma ona przede wszystkim chroniü klientów indywidualnych przed skutkami braku konkurencji w tych obszarach, w których konkurencja ta nie wystĊpuje oraz prowadziü do jej rozwoju. NaleĪy zaznaczyü, Īe regulowanie gospodarki nie jest toĪsame z interwencjonizmem, który moĪe mieü charakter doraĨny, w przeciwieĔstwie do regulacji, która zasadniczo ma charakter systemowy i realizowana jest w dáuĪszym okresie.

1 D. Carlton, J. Perloff, Modern Industrial Organizations, Addison Wesley Longman, Bos- ton 1999, s. 652.

(16)

1. Zielona ksiĊga usáug pocztowych i jej skutki regulacyjne

DziaáalnoĞü pocztowa jest jednym z najbardziej regulowanych obszarów gospodarki w Unii Europejskiej ze wzglĊdu na przypisywane jej znaczenie spo- áeczno-gospodarcze. Pierwszym unijnym dokumentem podnoszącym problema- tykĊ powszechnych usáug pocztowych byáa opublikowana w 1992 roku zielona ksiĊga na temat rozwoju wewnĊtrznego rynku usáug pocztowych². W opraco- waniu tym, reprezentującym stanowisko Komisji Europejskiej, wezwano do szerokich konsultacji na temat zmian, jakie powinny nastąpiü na wspólnotowym rynku pocztowym w kontekĞcie zapewnienia zadowalającego dostĊpu do powszechnych usáug pocztowych. Podstawową przesáanką podjĊcia tej problematyki byáa zidentyfikowana w wielu unijnych krajach niska jakoĞü oferowanych ĞwiadczeĔ i związana z tym koniecznoĞü zmiany w podejĞciu do kwestii nakáa- dania zadaĔ z zakresu powszechnoĞci, szczególnie w odniesieniu do problematyki jej finansowania.

Za kolejne waĪne wydarzenie naleĪy uznaü opublikowanie w 1993 roku³ wytycznych Komisji Europejskiej dla rozwoju wspólnotowych usáug pocztowych. W dokumencie tym, stanowiącym podsumowanie publicznych konsultacji zainicjowanych opublikowaniem zielonej ksiĊgi, wskazano, Īe wspólnotowy rynek usáug pocztowych musi bazowaü na spójnej koncepcji usáugi powszechnej. Postulowano, aby kraje czáonkowskie Ğwiadczyáy powszechne usáugi pocztowe o wysokiej jakoĞci, dostĊpne dla wszystkich, po przystĊpnej cenie, mając na wzglĊdzie zarówno ruch krajowy, jak i miĊdzynarodowy. Zaproponowano równieĪ koniecznoĞü sformuáowania definicji usáugi powszechnej, obejmującej minimalny zakres wymogów, który powinien obowiązywaü w krajach unijnych.

Zaznaczono zarazem, Īe kaĪde paĔstwo czáonkowskie bĊdzie miaáo prawo adaptowaü do swoich potrzeb rozszerzoną wersjĊ definicji, uwzglĊdniającą skutki spoáeczne, warunki finansowe oraz róĪnice regionalne w poszczególnych paĔstwach czáonkowskich. Akcentowano przy tym, Īe swoboda w tym zakresie nie moĪe prowadziü do pogorszenia poziomu Ğwiadczenia powszechnych usáug pocztowych w tych paĔstwach czáonkowskich, w których jest on wyĪszy od

2 Green Paper on Development of the Single Market for Postal Services, Commission of the European Communities, Brussels 1992.

3 Guidelines for the Development of Community Postal Services, Communication from the Commission to the Council and the European Parliament. Follow up to the Green Paper. COM (93) 247 final, Brussels 1993.

(17)

proponowanego. Z kolei inne paĔstwa powinny mieü odpowiedni czas do dopasowania siĊ do proponowanych wymagaĔ.

Wytyczne wskazywaáy równieĪ, Īe w celu zagwarantowania opáacalnoĞci finansowej sieci operatorów pocztowych, na których naáoĪono obowiązek Ğwiadczenia usáugi powszechnej, paĔstwa czáonkowskie powinny mieü moĪli- woĞü wydzielenia zbioru usáug zastrzeĪonych wyáącznie dla dostawców tych usáug. PodkreĞlono, Īe naleĪy dokonaü wiąĪącej oceny, w jakim zakresie moĪna ograniczyü konkurencjĊ na rynku pocztowym albo nawet ją wykluczyü, by za- gwarantowaü niezbĊdne finansowanie tej czĊĞci dziaáalnoĞci operatorów, która związana jest z dostarczaniem usáug powszechnych. Wskazano, Īe zgodnie z zasadą proporcjonalnoĞci zakres usáug zastrzeĪonych powinien byü dostatecz- nie szeroki, jednak nie moĪe przekraczaü tego, co jest niezbĊdnie konieczne do zapewnienia równowagi finansowej.

Zaproponowano ponadto, aby zakres usáug zastrzeĪonych stanowiá pod- zbiór usáug powszechnych, a do Ğwiadczenia usáugi poza zakresem dopuszczeni byliby równieĪ operatorzy alternatywni. Lista usáug zastrzeĪonych powinna byü jednolita dla caáej Unii Europejskiej, przy czym kaĪde paĔstwo czáonkowskie moĪe ograniczyü zakres usáug zastrzeĪonych, jeĞli nie wpáynie to na poziom Ğwiadczenia usáugi powszechnej.

W lutym 1994 roku Rada Unii Europejskiej podjĊáa uchwaáĊ⁴ prezentującą jej stanowisko wobec zaleceĔ zawartych w zielonej ksiĊdze na temat rozwoju rynku wewnĊtrznego usáug pocztowych oraz związanych z nią wytycznych Komisji Europejskiej. Uchwaáa precyzowaáa, Īe w procesie regulacji wspólno- towego sektora pocztowego za konieczne naleĪy uznaü:

a) zdefiniowanie usáugi powszechnej, która powinna byü Ğwiadczona w kaĪdym paĔstwie czáonkowskim, dla wszystkich uĪytkowników, za rozsądną cenĊ, z zapewnieniem odpowiedniej jakoĞci i w sposób niko- go niedyskryminujący;

b) zapewnienie finansowej i ekonomicznej opáacalnoĞci Ğwiadczenia usáugi powszechnej;

c) zdefiniowanie obszaru zastrzeĪonego dla dostawców usáugi powszechnej z uwzglĊdnieniem zasady proporcjonalnoĞci;

4 Council Resolution of 7 February 1994 on the development of Community postal services (COM/93/247).

(18)

d) stopniowe otwarcie rynku usáug pocztowych na konkurencjĊ z gwaran- towanym Ğwiadczeniem usáugi powszechnej;

e) opracowanie standardów jakoĞci dla usáug wchodzących w zakres usáugi powszechnej;

f) niezaleĪne monitorowanie jakoĞci usáug powszechnych oraz publiko- wanie wyników tych badaĔ;

g) ustalenie zasad taryfowych dla usáugi powszechnej odpowiadających uzasadnionym kosztom i zapewnienie, Īe ewentualne niezbĊdne dota- cje bĊdą przejrzyste co do celu, zakresu i rozmiaru oraz zgodne z unijnym prawem;

h) wprowadzenie systemu opáat koĔcowych, opartego o realne koszty oraz wymagania jakoĞciowe, mającego na uwadze uwarunkowania krajowe oraz gwarantującego wáaĞciwe zabezpieczenia operatorów Ğwiadczących usáugĊ powszechną przed ewentualnymi naduĪyciami;

i) uwzglĊdnienie potrzeb uĪytkowników usáug pocztowych, pracowni- ków sektora pocztowego, mając na uwadze udziaá sektora w ekono- micznym, kulturalnym i spoáecznym rozwoju Unii Europejskiej;

j) uwzglĊdnienie spójnoĞci Unii Europejskiej oraz szczególnych trudno- Ğci, które mogą napotykaü regiony peryferyjne.

Uchwaáa Rady wzywaáa, aby wymienione zalecenia znalazáy swój wyraz w po- dejmującej problematykĊ pocztową dyrektywie unijnej.

Postulowana dyrektywa zostaáa przyjĊta przez Parlament Europejski w 1997 roku⁵. Zgodnie z jej zapisami celem usáug powszechnych jest oferowa- nie wszystkim uĪytkownikom áatwego dostĊpu do sieci pocztowej, przede wszystkim poprzez udostĊpnienie wystarczającej liczby punktów dostĊpu i zapewnienie zadowalających warunków dotyczących czĊstotliwoĞci wybierania i dorĊczania przesyáek. W odniesieniu do ostatniego z wymienionych warun- ków jednoznacznie wskazano, Īe paĔstwa czáonkowskie muszą zapewniü, by operatorzy Ğwiadczący usáugi powszechne gwarantowali ich obsáugĊ w kaĪdy dzieĔ roboczy i nie mniej niĪ piĊü dni w tygodniu, poza okolicznoĞciami lub warunkami geograficznymi uwaĪanymi przez krajowe organy regulacyjne za wyjątkowe. Obowiązkom tym przypisano zarazem przywilej, na mocy którego w zakresie koniecznym do finansowego utrzymywania usáug powszechnych

5 Directive 97/67/EC of the European Parliament and of the Council of 15 December 1997 on common rules for the development of the internal market of Community postal services and the improvement of quality of service.

(19)

paĔstwa czáonkowskie mogáy zastrzegaü dla operatorów Ğwiadczących te usáugi wyáącznoĞü na obsáugĊ tych przesyáek listowych, które waĪą poniĪej 350 gra- mów⁶. Podmioty konkurencyjne dopuszczone byáyby do Ğwiadczenia usáug w obszarze zastrzeĪonym jedynie w sytuacji ustalenia dla tych usáug cen na poziomie piĊciokrotnoĞci opáaty naliczanej przez operatora publicznego.

Kolejne, szczegóáowe postanowienia dyrektywy narzucaáy, aby kaĪde paĔ- stwo czáonkowskie objĊáo usáugą powszechną przynajmniej nastĊpujące Ğwiad- czenia:

a) przyjmowanie, sortowanie, przemieszczanie i dorĊczanie przesyáek pocztowych do dwóch kilogramów;

b) przyjmowanie, sortowanie, przemieszczanie i dorĊczanie paczek pocztowych do dziesiĊciu kilogramów;

c) dorĊczanie paczek pocztowych waĪących do dwudziestu kilogramów, otrzymywanych od innego paĔstwa czáonkowskiego;

d) usáugi obejmujące przesyáki polecone i przesyáki wartoĞciowe.

PodkreĞlono zarazem, Īe uĪytkownicy usáug powszechnych powinni byü odpo- wiednio informowani o zakresie oferowanych usáug, warunkach ich Ğwiadcze- nia i korzystania z nich, jakoĞci Ğwiadczonych usáug oraz o taryfach.

W celu zapewnienia prawidáowego zarządzania usáugami powszechnymi i unikniĊcia znieksztaácenia konkurencji narzucono wymóg, aby taryfy stoso- wane do usáug powszechnych byáy obiektywne, przejrzyste, niedyskryminujące i ustalone z uwzglĊdnieniem kosztów ich Ğwiadczenia. W związku z tym, za niezbĊdne uznano prowadzenie odrĊbnych rachunków dla róĪnych usáug zas- trzeĪonych i niezastrzeĪonych w celu zapewnienia, by wzajemne subsydiowanie z obszaru zastrzeĪonego do obszaru niezastrzeĪonego nie wywieraáo negatyw- nego wpáywu na konkurencyjne warunki w tym ostatnim⁷. Przyjmując za praw- dopodobne, Īe obowiązki Ğwiadczenia usáug powszechnych mogą stanowiü nadmierne obciąĪenie finansowe dla operatora publicznego, w dyrektywie dopuszczono moĪliwoĞü kompensowania ponoszonych przez niego kosztów z tego

6 Przesyáki listowe o masie powyĪej 350 gramów stanowią mniej niĪ 2% caáego wolumenu przesyáek listowych. Na podstawie: T. Dawitz, Alternative Zustelldienste und Liberalisierung des Postwesens, Carl Heymanns Verlag KG, Köln 1999, s. 41.

7 NaleĪy domniemywaü, Īe niestosowanie odrĊbnych rachunków kosztów jest dopusz- czalne wyáącznie w sytuacji, gdy regulator jest przekonany, Īe Īaden z dostawców usáugi powszechnej nie otrzymuje pomocy paĔstwa w Īadnej formie oraz Īe konkurencja na rynku jest w peáni skuteczna.

(20)

tytuáu. Mechanizm ten bazuje na narzuceniu obowiązkowej, niedyskryminującej i proporcjonalnej skáadki na pozostaáych usáugodawców rynku usáug pocztowych.

Dla potrzeb zapewnienia dobrej jakoĞci powszechnych usáug pocztowych, w dyrektywie zostaáy ustalone normy dotyczące czasu przebiegu przesyáek oraz regularnoĞci i niezawodnoĞci usáug. W przypadku usáug krajowych ustalanie tych norm pozostawiono w gestii poszczególnych paĔstw czáonkowskich, na- tomiast w odniesieniu do obrotu zagranicznego w ramach Wspólnoty kompe- tencje w tym zakresie przypisano Parlamentowi Europejskiemu. W tym drugim przypadku znalazáo to swoje odzwierciedlenie w zawartych w dyrektywie limi- tach, okreĞlających, Īe 85% przesyáek powinno byü w ramach Unii dorĊczanych najpóĨniej w trzy dni po nadaniu, a 97% w ciągu dni piĊciu. OdstĊpstwo od tych parametrów dopuszczono jedynie w przypadku wyjątkowych sytuacji związanych z infrastrukturą lub warunkami geograficznymi⁸.

2. Dyrektywy pocztowe

W 2002 roku opublikowano sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego na temat stosowania pierwszej dyrektywy pocztowej. W sprawozdaniu tym stwierdzono, Īe istotne elementy usáugi powszechnej zostaáy wprowadzane do ustawodawstw krajowych po raz pierwszy i nastĊpuje etap ich harmonizacji z wymaganiami Wspólnoty. PodkreĞlono, Īe w wiĊkszoĞci paĔstw czáonkowskich przekroczono minimalne wymagania dla usáugi powszechnej⁹.

RównieĪ w 2002 roku przyjĊto tzw. drugą dyrektywĊ pocztową¹⁰, w isto- cie aktualizującą zapisy dyrektywy 97/67/WE. WĞród odnoszących siĊ do prob-

8 Czas przebiegu przesyáek w praktyce zaleĪny jest od szeregu czynników, znajdujących siĊ zarówno po stronie producenta usáug, tj. sprawnoĞü transportu w fazach gromadzenia, prze- mieszczania i dorĊczania, sprawnoĞü czynnoĞci ekspedycyjno-rozdzielczych, organizacja pracy, technologia, zaangaĪowanie personelu, zdolnoĞü do obsáugi okreĞlonej liczby przesyáek w urzĊ- dach, jak i czĊĞciowo po stronie klienta. O poziomie terminowoĞci decydują takĪe wahania sezo- nowe prowadzące do spiĊtrzenia siĊ liczby przesyáek w pewnych okresach oraz warunki atmosfe- ryczne, np. opady Ğniegu i mgáy utrudniające komunikacjĊ lotniczą, jak i drogową.

9 Przykáadowo co najmniej dziesiĊü paĔstw przyjĊáo maksymalną wagĊ 20 kilogramów dla paczek. Na podstawie Report from the Commission to the Council and the European Parliament on the application of the Postal Directive (97/67/EC Directive COM(2002) 632 final, Brussels 25.11.2002.

10 Directive 2002/39/EC of the European Parliament and of the Council of 10 June 2002 amending Directive 97/67/EC with regard to further opening to competition of Community postal services, Brussels, Official Journal of the European Communities, L 176, 5.07.2002.

(21)

lematyki powszechnych usáug pocztowych przesáanek tej nowelizacji wymieniü naleĪy dąĪenie do uregulowania zjawiska subsydiowania krzyĪowego. W tej kwestii wskazano, Īe wzajemne subsydiowanie usáug powszechnych poza sek- torem zastrzeĪonym z przychodów z usáug Ğwiadczonych w tym sektorze jest zabronione, z wyjątkiem sytuacji, gdy ma to miejsce w rozmiarze, co do którego wykazano, Īe jest to caákowicie niezbĊdne do wywiązania siĊ ze szczególnych zobowiązaĔ powszechnych usáug naáoĪonych w obszarach konkurencji¹¹. Dyrek- tywa wprowadziáa takĪe planowane zmiany dotyczące limitów wagowych i cenowych dla zastrzeĪonych usáug powszechnych, co zaprezentowano w tabeli 1.

Tabela 1 Limity wagowe i cenowe¹² dla objĊtych monopolem przesyáek listowych

w Unii Europejskiej

Okres obowiązywania regulacji Kryterium wagowe Kryterium cenowe^* 1 stycznia 1997 do 350 gramów do 5-krotnoĞci opáaty 1 stycznia 2003 do 100 gramów do 3-krotnoĞci opáaty 1 stycznia 2006 do 50 gramów do 2,5-krotnoĞci opáaty

*Maksymalne krotnoĞci opáaty przewidziane dla przesyáek z korespondencją obsáugiwanych przez operato- rów innych niĪ posiadający prawa wyáączne publiczny operator pocztowy, w pierwszym przedziale wago- wym najszybszej kategorii, tj. o masie do 20 gramów i deklarowanym przez operatora terminie dorĊczenia w nastĊpnym dniu po nadaniu przesyáki.

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie zapisów dyrektywy 2002/39/WE Parlamen- tu Europejskiego i Rady z dnia 10 czerwca 2002 roku zmieniającej dyrektywĊ 97/67/WE w zakresie dalszego otwarcia usáug pocztowych Wspólnoty na kon- kurencjĊ.

Uzasadnieniem dla stopniowania redukcji obszaru zastrzeĪonego byáa chĊü ustabilizowania sytuacji operatora publicznego w okresie dostosowawczym do warunków peánej liberalizacji¹³.

11 W dotychczasowych rozwiązaniach paĔstwo, jako wáaĞciciel, wymuszaáo na swoim przedsiĊbiorstwie realizacjĊ obowiązków Ğwiadczenia usáugi powszechnej, zakáadając, Īe operator, mając pozycjĊ monopolistyczną, sfinansuje ich koszt, subsydiując jedne usáugi innymi. Ko- niecznoĞü zmiany pojawiáa siĊ wraz z rozpoczĊciem procesów liberalizacji. Zalecano, tam gdzie to tylko moĪliwe, stopniowe odejĞcie od gwarantowania praw wyáącznych w zamian za zobowią- zania do realizacji zadaĔ z zakresu Ğwiadczenia usáug powszechnych przez monopole sieciowe.

12 W przypadku usáug pocztowych podlegających zwolnieniu z opáaty dla osób niewido- mych i niedowidzących dopuszczono wyjątki w ograniczeniach wagowych i cenowych.

13 NaleĪy zaznaczyü, Īe niektóre, nieliczne paĔstwa juĪ wczeĞniej caákowicie odstąpiáy od zapewniania swym operatorom pocztowym pozycji monopolistycznej – wedáug stanu na koniec

(22)

Za kolejny waĪny dokument unijny podnoszący problematykĊ powszechnych usáug pocztowych naleĪy uznaü opublikowaną w styczniu 2006 roku Re- zolucjĊ Parlamentu Europejskiego w sprawie dotychczasowego stosowania dyrektywy o usáugach pocztowych¹⁴. W dokumencie tym wezwano KomisjĊ Europejską miĊdzy innymi do podjĊcia takich dziaáaĔ zabezpieczających, aby otwieranie rynku usáug pocztowych na konkurencjĊ nie pogarszaáo warunków dostĊpu do powszechnych usáug pocztowych dla najbiedniejszych i najbardziej odseparowanych spoáecznoĞci na terenie Unii Europejskiej¹⁵. Zwrócono równo- czeĞnie uwagĊ, Īe z racji gruntownych przemian, jakim podlegają rynki usáug pocztowych, oraz zmieniających siĊ sposobów komunikowania siĊ naleĪy na nowo przeanalizowaü definicjĊ usáug powszechnych.

Na podstawie wyników sprawozdawczoĞci¹⁶ i badaĔ perspektywicznych dotyczących wpáywu, jaki na usáugĊ powszechną wywrze peáne urzeczywist- nienie wewnĊtrznego rynku pocztowego w 2009 roku oraz wymogi sformuáo- wane w dyrektywie 2002/39/WE, w 2006 roku przygotowano i przedáoĪono projekt tzw. trzeciej dyrektywy pocztowej¹⁷. Po przeprowadzeniu szerokich konsultacji z uczestnikami¹⁸ europejskiego rynku usáug pocztowych znoweli- zowana dyrektywa pocztowa zostaáa przyjĊta przez Parlament Europejski

2007 roku w Unii Europejskiej takie rozwiązanie obowiązywaáo w Finlandii, Szwecji i Wielkiej Brytanii. Na podstawie: Analiza dokumentów i aktów prawnych dotyczących rynku usáug poczto- wych na poziomie Wspólnoty oraz w Polsce w okresie 1997 r. – I p. 2007 r., Program Wieloletni – Rozwój Telekomunikacji i Poczty w dobie spoáeczeĔstwa informacyjnego SPIII.3, Opracowa- nie 1, Warszawa 2007.

14 European Parliament resolution on the application of the Postal Directive (Directive 97/67/EC, as amended by Directive 2002/39/EC) 02.02.2006, P6_TA(2006)0040.

15 W przyjĊtym 18 paĨdziernika 2006 roku sprawozdaniu Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego (Prospective study on the impact on universal service of the full accomplishment of the postal internal market in 2009, Report from the Commission to the Council and the Euro- pean Parliament COM(2006) 596 final, Brussels 18.10.2006) stwierdzono, Īe w Europie osią- gniĊto zadowalający poziom rozwoju powszechnych usáug pocztowych: usáuga powszechna jest wysokiej jakoĞci, ceny są przystĊpne, dostĊp do usáug jest áatwy, a wielu operatorów odnotowuje znaczące zyski. W sprawozdaniu zaznaczono jednak, Īe pogorszyü moĪe siĊ dostĊp na obszarach peryferyjnych, co moĪe wiązaü siĊ z potrzebą wprowadzenia Ğrodków pomocniczych, jeĪeli operatorzy Ğwiadczący usáugĊ powszechną i pozostali uczestnicy rynku nie przedstawią zadowa- lających alternatywnych rozwiązaĔ.

16 The impact on universal service of the full market accomplishment of the postal internal market in 2009, PriceWaterhouseCoopers, 2006.

17 Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council amending Di- rective 97/67/EC concerning the full accomplishment of the internal market of Community postal services, COD/2006/0196.

18 Public consultation on postal services, European Commission, November 2006.

(23)

w styczniu 2008 roku¹⁹. WĞród jej zapisów podstawowe znaczenie naleĪy przy- pisaü kwestii zasad powoáywania operatora do realizowania obowiązku w zakresie Ğwiadczenia usáugi powszechnej. Obok obowiązującego wczeĞniej roz- wiązania, polegającego na bezpoĞrednim wyznaczaniu takiego operatora przez wáadzĊ publiczną, dopuszczono moĪliwoĞü wybierania go przez ogáoszenie przetargu w trybie ustawy o zamówieniach publicznych. Ponadto do Ğwiadcze- nia usáug powszechnych moĪe byü wyáoniony jeden lub kilku operatorów, któ- rzy nie muszą mieü obowiązku oferowania caáego pakietu usáug. Dyrektywa dopuszcza równieĪ podziaá usáug z katalogu powszechnych miĊdzy poszczegól- nych operatorów oraz podziaá terytorialny ze wzglĊdu na obszary dziaáaĔ opera- torów. Poprzednie dyrektywy przewidywaáy moĪliwoĞü dziaáania kilku operato- rów, ale kaĪdy z nich musiaá Ğwiadczyü peáen zakres usáug powszechnych na terytorium caáego kraju.

Istotną kwestią podjĊtą w dyrektywie jest okreĞlenie Ĩródeá finansowania pocztowej usáugi powszechnej. NaleĪy jednakĪe podkreĞliü, Īe mimo przedsta- wienia kilku moĪliwoĞci w tym zakresie Īadnej z nich nie zalecono jako optymalnej²⁰. WĞród dopuszczonych przez dyrektywĊ rozwiązaĔ, tj. takich, na jakie zezwala prawo wspólnotowe, naleĪy wymieniü:

1. Powierzenie finansowania usáugi powszechnej siáom rynku.

2. Pomoc paĔstwa, opartą na zasileniach ze Ğrodków publicznych.

3. Finansowanie usáugi powszechnej wpáywami uzyskiwanymi z utrzymywania obszaru zastrzeĪonego w okresie limitowanym przez dyrektywĊ²¹; w podstawowym zakresie dyrektywa wprowadza obowiązek peánego otwarcia rynku usáug pocztowych do 1 stycznia 2011 roku z moĪliwoĞcią dalszego prze- suniĊcia tej daty o dwa lata w tych paĔstwach, które o to wystąpią²².

19 Directive 2008/6/EC of the European Parliament and of the Council of 20 February 2008 amending Directive 97/67/EC with regard to the full accomplishment of the internal market of Community postal services.

20 Brak wskazania przez wáadze unijne optymalnej formuáy zapewnienia finansowania pocztowej usáugi powszechnej, a przez to przerzucenie odpowiedzialnoĞci i ryzyka za decyzje w tym zakresie na kraje czáonkowskie, moĪe byü objaĞniane niedostatecznym rozpoznaniem tej problematyki przez zespoáy przygotowujące dyrektywĊ. Por. E. Van Heesvelde, D. Appelmans, The Third Postal Directive on Postal Services: Undeniable Challenges, „Netzwirtschaften

& Recht (N&R)” 2008, nr 3, s. 105.

21 Finansowanie usáugi powszechnej wpáywami uzyskiwanymi z obszaru zastrzeĪonego stanowi typowe rozwiązanie, które wykorzystuje wiĊkszoĞü krajów europejskich.

22 PaĔstwa czáonkowskie, które zniosáy obszar zastrzeĪony przed koĔcem 2012 roku, mogą odmówiü operatorom pocztowym, którym utrzymano obszar zastrzeĪony w innym paĔstwie lub podmiotom przez nie kontrolowanym udzielenia zezwolenia na Ğwiadczenie usáug powszechnych

(24)

4. PodjĊcie decyzji o przeznaczeniu caáoĞci lub czĊĞci zysków pochodzą- cych z innych, komercyjnych rodzajów dziaáalnoĞci operatora Ğwiadczącego usáugĊ powszechną na finansowanie kosztów netto usáugi powszechnej²³.

5. Fundusz kompensacyjny, sprowadzający siĊ do wspóápokrywania kosz- tów netto usáugi powszechnej przez:

a) innych operatorów Ğwiadczących zamienne wzglĊdem usáugi powszechnej usáugi pocztowe lub zakwalifikowane jako jej substytuty²⁴; b) usáugobiorców (poprzez naáoĪenie narzutu na rzecz funduszu kompen-

sacyjnego na inne niĪ powszechne usáugi pocztowe).

6. Mechanizm wyboru, uzaleĪniający udzielanie zezwoleĔ na prowadzenie dziaáalnoĞci pocztowej od zgody na Ğwiadczenie usáug powszechnych lub od zobowiązania wniesienia skáadki finansowej do funduszu kompensacyjnego.

Dyrektywa nakazuje jednoczeĞnie zmodyfikowanie wymogu rozdzielnoĞci ksiĊgowania kosztów w sposób wyraĨnie odróĪniający takie usáugi, w odniesieniu do których otrzymywana jest rekompensata finansowa z tytuáu kosztów netto usáugi powszechnej, od usáug, których przedmiotowa rekompensata nie dotyczy, a od których wnoszony jest wkáad na rzecz funduszu kompensacyjnego.

Uwagi koĔcowe

Podsumowując zawarte w analizowanych dokumentach regulacje odno- szące siĊ do usáug powszechnych, naleĪy podkreĞliü, Īe:

a) prawo Unii Europejskiej nie reguluje bezpoĞrednio dostĊpnoĞci powszechnych usáug pocztowych – uprawnienie to pozostawione jest w gestii paĔstw czáonkowskich;

w zniesionym obszarze zastrzeĪonym. Zastosowanie reguáy wzajemnoĞci ma sprzyjaü wyrówny- waniu szans w prowadzeniu dziaáalnoĞci na terenie UE i zachĊcaü paĔstwa czáonkowskie do zniesienia swoich obszarów zastrzeĪonych.

23 Metodologicznie finansowanie usáugi powszechnej powinno byü oparte wyáącznie na pokrywaniu tych kosztów, których operator uniknąáby, gdyby nie byá zobowiązany przez wymogi usáugi powszechnej do dostarczania jej w obszarach nierentownych. Koszt netto Ğwiadczenia usáugi powszechnej powinien byü obliczany jako róĪnica pomiĊdzy kosztem netto dziaáania z obowiązkiem Ğwiadczenia usáugi powszechnej a kosztem dziaáania bez obowiązku Ğwiadczenia usáugi powszechnej. Kalkulacja kosztów netto powinna oceniaü korzyĞci, wáączając korzyĞci niematerialne, jakie odnosi dostawca usáugi powszechnej.

24 W dyrektywie pocztowej kwestia definicji substytutów jest niesprecyzowana. W pream- bule do nowej dyrektywy pocztowej wskazano, Īe pod pojĊciem substytutu mogáoby byü rozu- miane Ğwiadczenie usáugi podobnej przynajmniej w jednym elemencie do usáugi powszechnej.

Nie wskazano zarazem, w gestii których organów, tj. krajowych czy unijnych, znajdzie siĊ uprawnienie do ustalenia definicji substytutywnoĞci.

(25)

b) przesáanki wprowadzenia dyrektyw wskazują, Īe dopuszczalna jest regulacja dostĊpu do usáug, wyrównująca szanse uĪytkowników na obszarach zmarginalizowanych geograficznie i gospodarczo, w tym zwáaszcza obszarach wiejskich;

c) dopuszczona jest moĪliwoĞü uzyskiwania wyrównania strat ponoszonych wskutek Ğwiadczenia usáug powszechnych;

d) moĪliwoĞü subsydiowania skroĞnego sugeruje, Īe Unia Europejska dopuszcza poprawĊ wyników operatora publicznego ponoszącego stra- ty wskutek wprowadzenia norm zmuszających operatora do dziaáaĔ, które mogą nie mieü uzasadnienia ekonomicznego, ale mających uza- sadnienie spoáeczne;

e) w gestii paĔstw czáonkowskich pozostawiono swobodĊ decyzji w zakresie stosowania jednolitych cen na terenie caáego kraju.

Literatura

Analiza dokumentów i aktów prawnych dotyczących rynku usáug pocztowych na pozio- mie Wspólnoty oraz w Polsce w okresie 1997 r. – I p. 2007 r., Program Wieloletni – Rozwój Telekomunikacji i Poczty w dobie spoáeczeĔstwa informacyjnego SPIII.3, Opracowanie 1, Warszawa 2007.

Carlton D., J. Perloff, Modern Industrial Organizations, Addison Wesley Longman, Boston 1999.

Council Resolution of 7 February 1994 on the development of Community postal services (COM/93/247).

Dawitz T., Alternative Zustelldienste und Liberalisierung des Postwesens, Carl Hey- manns Verlag KG, Köln 1999.

Directive 2002/39/EC of the European Parliament and of the Council of 10 June 2002 amending Directive 97/67/EC with regard to further opening to competition of Community postal services, Brussels, Official Journal of the European Communi- ties, L 176, 5.07.2002.

Directive 2008/6/EC of the European Parliament and of the Council of 20 February 2008 amending Directive 97/67/EC with regard to the full accomplishment of the internal market of Community postal services.

Directive 97/67/EC of the European Parliament and of the Council of 15 December 1997 on common rules for the development of the internal market of Community postal services and the improvement of quality of service.

(26)

European Parliament resolution on the application of the Postal Directive (Directive 97/67/EC, as amended by Directive 2002/39/EC) 02.02.2006, P6_TA(2006)0040.

Green Paper on Development of the Single Market for Postal Services, Commission of the European Communities, Brussels 1992.

Guidelines for the Development of Community Postal Services, Communication from the Commission to the Council and the European Parliament. Follow up to the Green Paper. COM (93) 247 final, Brussels 1993.

Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council amending Directive 97/67/EC concerning the full accomplishment of the internal market of Community postal services, COD/2006/0196.

Prospective study on the impact on universal service of the full accomplishment of the postal internal market in 2009, Report from the Commission to the Council and the European Parliament COM(2006) 596 final, Brussels 18.10.2006.

Public consultation on postal services, European Commission, November 2006.

Report from the Commission to the Council and the European Parliament on the appli- cation of the Postal Directive (97/67/EC Directive COM(2002) 632 final, Brus- sels 25.11.2002.

The impact on universal service of the full market accomplishment of the postal internal market in 2009, PriceWaterhouseCoopers, 2006.

Van Heesvelde E., Appelmans D., The Third Postal Directive on Postal Services: Un- deniable Challenges, „Netzwirtschaften & Recht (N&R)” 2008, nr 3.

UNIVERSAL POSTAL SERVICES IN THE EU REGULATIONS

Summary

This paper puts forward the thesis that the public regulation can be attributed to two main objectives: to improve market efficiency or redistribution of income. In prac- tice, each brings a change of control of these conditions. This means that public regulation is accompanied by the redistribution of income, even when it is not the purpose of such regulation. Considering that the postal service is important to maintain public coherence, one important questions must be addressed: Why can basic necessities, which are more important than the postal service, be sold in a competitive market?

Translated by Jacek Buko

(27)

IWONA CHOMIAK-ORSA MAJA LESZCZYēSKA

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocáawiu

STANDARDOWY SYSTEM INFORMATYCZNY JAKO PRODUKT W UJĉCIU MARKETINGOWYM

W OCENIE INSTRUMENTÓW CONTROLLINGU

Wprowadzenie

Systemy informatyczne klasy ERP stanowią aktualnie najczĊĞciej wdra- Īaną w podmiotach gospodarczych grupĊ rozwiązaĔ informatycznych. Orga- nizacje decydujące siĊ na wybór systemu informatycznego muszą zdecydowaü, czy potrzebują rozwiązaĔ dedykowanych – indywidualnych, czy mogą wy- korzystaü istniejące na rynku rozwiązania oferowane przez systemy stan- dardowe (zwane takĪe powielarnymi lub uniwersalnymi). PoniewaĪ klasyczny system uniwersalny zawiera zestaw standardowych funkcji pozwalających na kompleksowe wsparcie podstawowych procesów gospodarczych zachodzących w przedsiĊbiorstwach, wiĊkszoĞü firm, kierując siĊ kryterium cenowym, wybie- ra rozwiązanie tego typu.

Dla firm informatycznych bĊdących producentami rozwiązaĔ standardowych systemy te stanowią klasyczny produkt, który powinien podlegaü ocenie i weryfikacji z perspektywy rachunku ekonomicznego szacującego korzyĞci wynikające z wprowadzenia i utrzymania konkretnego produktu na rynku.