WYBRANE KONCEPCJE I KOMPONENTY INFORMACJI
2. Miejsce informacji w uk áadzie wertykalnym i horyzontalnym
Wykorzystując przedstawione trzy koncepcje informacji, moĪna stworzyü prosty ukáad hierarchiczny, którego podstawĊ tworzą znaki, a wierzchoáek wie-dza. Ukáad ten przedstawiono na rysunku 1.
Rys. 1. Znaki, dane, informacje i wiedza jako ukáad hierarchiczny
ħródáo: opracowanie wáasne z uwzglĊdnieniem J. Rehäuser, H. Krcmar, Wissensmana-gement im Unternehmen, w: WissensmanaWissensmana-gement. ManaWissensmana-gementforschung (6.Bd.), red. G. Schreyögg, P. Conrad, de Gryuter, Berlin–New York 1996, s. 6, za: D.M. Lincke, Informationsschnittstellen zwischen Anbietern und Nachfragern im elektronischen Handel, digicenter GmbH, St. Gallen 2002, s. 20.
Przedstawiony na rysunku 1 ukáad ukazujący, Īe wiedza powstaje dziĊki informacjom stworzonym z danych, wywodzi siĊ z tzw. infologicznej koncepcji informacji, którą w literaturze polskiej szeroko przedstawiá B. Stefanowicz14.
14 Zob. B. Stefanowicz, RóĪnorodnoĞü informacji, „WiadomoĞci Statystyczne” 1996, nr 4, s. 67–72 oraz idem, WstĊp do informatyki, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 1999.
W interpretacji infologicznej dane rozumiane są jako elementy komunikatu15. PowyĪszy ukáad moĪna rozbudowywaü zarówno w ujĊciu wertykalnym, jak i horyzontalnym. Przykáadem rozbudowy wertykalnej jest ujĊcie D. Jemielniaka i A.K. KoĨmiĔskiego zaprezentowane na rysunku 216.
Rys. 2. Ukáad dane, informacje, wiedza, mądroĞü
ħródáo: D. Jemielniak, A.K. KoĨmiĔski, Zarządzanie wiedzą, Wydawnictwa Akade-mickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 25, za: K. Machaczka, M. Gorzela-ny-Dziadkowiec, Zastosowanie koncepcji genowej w ksztaátowaniu rozwoju organizacji opartych na wiedzy, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔ-skiego”, nr 544, „Ekonomiczne Problemy Usáug”, nr 35, cz. 2, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego, Szczecin 2009, s. 72.
15 E. WĊdrowska, op.cit., s. 54.
16 W literaturze moĪna teĪ spotkaü ujmowanie informacji w innej sekwencji, której ukáad powiązany jest z zaáoĪonym celem badania. Przykáadem takiej sekwencji jest ukáad: informacji – wiedza – kompetencje – kreatywnoĞü K. Spiekermann, M. Wegener, Informationsgesselschaft und Rahmenentwicklung. 9 Dezember 2008 (slajdy – slajd 14), www.spiekermann-wegener.de/mir/pdf/MIR1_8_091208.pdf (27.05.2009), czy teĪ ukáad: dane – informacja – decy-zja (zob. J. Tarkowski, B. Irestål, K. Lumsden, Transport–Logistyka, ILiM, PoznaĔ 1995, s. 304).
BliĪszą charakterystykĊ kategorii ujĊtych na rysunku 2 przedstawia R.W. Griffin, wskazując, Īe17:
– dane to liczby i fakty gromadzone w tzw. hurtowniach danych, – informacja to przetworzone dane,
– wiedza to informacje wykorzystywane w procesie zarządzania wiedzą, – mądroĞü to umiejĊtnoĞü wybierania z wielu moĪliwoĞci tego, co w
da-nej sytuacji jest najlepsze.
Zaprezentowany ukáad „dane – informacja – wiedza – mądroĞü” w ujĊciu bardziej rozbudowanym przedstawiają P. Sienkiewicz i H. Swieboda, okreĞlając go mianem hierarchii informacyjnej. UjĊcie to zaprezentowano na rysunku 3.
Rys. 3. Hierarchia informacyjna
ħródáo: P. Sienkiewicz, H. ĝwieboda, Niebezpieczna przestrzeĔ cybernetyczna, Trans-formacje, Warszawa 2007, za: P. Sienkiewicz, Kryzysy i konflikty w spoáeczeĔ-stwie informacyjnym, w: Problemy spoáeczeĔstwa informacyjnego, t. I, red. A. Szewczyk, Printshop, Szczecin 2007, s. 123.
17 R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1997, s. 676.
Z punktu widzenia tematu artykuáu, jak teĪ prowadzonych tu rozwaĪaĔ za-sadne jest równieĪ przedstawienie moĪliwej rozbudowy horyzontalnej prezen-towanego pojĊcia „informacja”.
Horyzontalne rozbudowanie pojĊcia „informacja” wiązane jest z postĊpu-jącym procesem digitalizacji informacji. Autorzy analizujący informacje w po-staci cyfrowej z reguáy w jej ramach wyodrĊbniają dwa komponenty: wiadomo-Ğci i dane18. W ujĊciu graficznym zaprezentowano na rysunku 4.
wiadomoĞci informacja dane
Rys. 4. Horyzontalny ukáad informacji ħródáo: opracowanie wáasne.
Przedstawione na rysunku 4 dwa komponenty: wiadomoĞci i dane są w li-teraturze róĪnie definiowane, a w konsekwencji takĪe odmiennie prezentowane są róĪnice miĊdzy nimi.
Wedáug F. Bergmana, H.J. Gerhardta i W. Frohberga wiadomoĞci tworzo-ne są przy wykorzystaniu jedtworzo-nej lub wiĊcej informacji19. Oznacza to, Īe wiado-moĞci tak samo jak informacje powstają w oparciu o znaki i mogą byü prezen-towane w formie np. mowy, tekstu, obrazu i obrazów ruchomych. Uproszczone ujĊcie powstawania wiadomoĞci tekstowej, jako przykáadowej formy informa-cji, przedstawiono na rysunku 5.
18 Ze wzglĊdu na to, Īe we wczeĞniej prezentowanym podejĞciu infologicznym (rys. 2) da-ne są elementem skáadowym tworzenia informacji powstającej przez ich áączenie i w ukáadach hierarchicznych sytuowane poniĪej informacji, prezentowane ujĊcie moĪe komplikowaü rozu-mienie podejĞcia infologicznego.
19 F. Bergmann, H-J. Gerhardt, W. Frohberg, Taschenbuch der Telekommunikation, Carl Hanser Verlag, München–Wien 2003, s. 17.
Rys. 5. Uproszczone ujĊcie procesu tworzenia wiadomoĞci tekstowej jako przykáado-wej formy informacji
ħródáo: opracowanie na podstawie: F. Bergmann, H-J. Gerhardt, W. Frohberg, Taschenbuch der Telekommunikation, Carl Hanser Verlag, München–Wien 2003, s. 18.
Wedáug innych autorów podstawowa róĪnica miĊdzy wiadomoĞciami i da-nymi sprowadza siĊ do tego, Īe dane najczĊĞciej przedstawiają informacje trud-ne do bezpoĞredniego poznania, w związku z czym ich interpretacja wymaga zastosowania procesu przetwarzania20.
Jeszcze inne podejĞcie prezentują P. Stahlknecht i U. Hasenkampf, którzy utworzone ze znaków informacje21:
– w przypadku ich przetworzenia nazywają danymi,
– w przypadku ich dalszego przekazywania nazywają wiadomoĞciami.
Mimo róĪnych sposobów okreĞlania wiadomoĞci i danych panuje zgod-noĞü co do tego, Īe oba te pojĊcia są elementami skáadowymi informacji, które mogą wystĊpowaü w róĪnej formie, w tym zwáaszcza:
20 Ibidem, s. 17–18.
21 Zob. P. Stahlknecht, U. Hasenkamp, Wirtschaftsinformatik, Einführung in die Wirt-schaftsinformatik, wyd. 8, Springer Verlag, Berlin–Heidelberg–New York 1997, s. 9–10, za:
C. Regn, Wettbewerbsvorteile durch IKT bei Ubiquität und Standardisierung im Ablauf eines techno-ökonomischen Paradigmenwechsels. Analyse Nicholas Carrs Infrastrukturtechnologie, Diplomarbeit an der Universität zu Köln, Köln 2004, s. 26.
– mowy,
WieloĞü komponentów informacji i róĪnorodnoĞü jej form skáaniają do preferowania szerokiego definiowania tego pojĊcia. ZasadnoĞü przyjĊcia takie-go stanowiska wzmacnia podejĞcie teorii systemów22, zgodnie z którą informa-cja jest obok energii i materii traktowana jako trzecia kategoria uniwersalna23.
Jako interesujące przykáady szerokiego ujmowania informacji moĪna przedstawiü nastĊpujące jej definicje:
a) jest takim odzwierciedleniem rzeczywistoĞci, które wywoáuje zmianĊ zachowaĔ odbiorcy24;
b) to czynnik, który zwiĊksza naszą wiedzĊ o otaczającej nas rzeczywi-stoĞci25;
c) to taki rodzaj zasobów, który pozwala na zwiĊkszenie naszej wiedzy o nas i otaczającym nas Ğwiecie26;
d) „informacja to celowo ukierunkowana wiedza zawierająca elementy nowoĞci na temat konkretnego materialnego i/lub niematerialnego sta-nu rzeczy w okreĞlonej przestrzeni i w okreĞlonym czasie”27;
22 NowoczeĞnie rozumiana teoria systemów skáada siĊ z czterech gáównych elementów:
cybernetyki, teorii katastrof, chaosu deterministycznego i teorii záoĪonoĞci. Podana kolejnoĞü uwzglĊdnia chronologiĊ ich powstawania. A. Jakimowicz, O niektórych implikacjach nieliniowo-Ğci w Keynesizmie, „Ekonomista” 2009, nr 1, s. 23.
23 Zob. E. Grochla, Systemtheorie und Organisationstheorie, „Zeitschrift für Betriebswirt-schaftslehre” 1970, nr 1, s. 8, 10–11 za: C. Regn, op.cit., s. 27.
24 M. Bratnicki, Informacyjne przesáanki przedsiĊbiorczoĞci, w: System informacji strate-gicznej, red. R. Borowiecki, M. Romanowska, Difin, Warszawa 2001, s. 43, za: M. Matulewski, Wpáyw informacji i wiedzy na uzyskiwanie przewagi konkurencyjnej w dobie SpoáeczeĔstwa Informacyjnego na przykáadzie Just-in-time, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego”, nr 597, „Ekonomiczne Problemy Usáug”, nr 57, „E-gospodarka w Polsce. Stan obecny i perspek-tywy rozwoju”, cz. I, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego, Szczecin 2010, s. 520.
25 W. Flakiewicz, Systemy informacyjne w zarządzaniu. Uwarunkowania, technologie, ro-dzaje, C.H. Beck, Warszawa 2002, za: M. Matulewski, op.cit., s. 520.
26 J. Kisielnicki, H. Sroka, Systemy informacyjne biznesu, Placet, Warszawa 2005, s. 14, za: M. Matulewski, op.cit., s. 521.
27 B.F. Schmid, B. Lyczek, Unternehmenskommunikation, Gabler Verlag, Wiesbaden 2006, s. 360.
e) informacje to „przekazy (relacje) poprawiające stan rozpoznania i wie-dzy podmiotu na temat stanu okreĞlonego obiektu w istniejącej sytua-cji i istniejącym otoczeniu, pozwalające danemu podmiotowi na lepsze wypeánienie stojącego przed nim zadania”28.
Cechą tych definicji jest akcentowanie pierwiastka nowoĞci uzyskiwanego dziĊki informacji, co tworzy mocne przesáanki dla poprawienia pozycji podmio-tu dysponującego daną informacją. MoĪna wrĊcz przyjąü, Īe stopieĔ nowator-skoĞci zawarty w pozyskanej informacji jest decydujący dla oceny wartoĞci danej informacji. StopieĔ spoĪytkowania wartoĞci zawartej w informacji pozo-staje jednak w Ğcisáym związku ze zdolnoĞciami i umiejĊtnoĞciami jej odbior-ców.
Uwagi koĔcowe
Przestawione rozwaĪania wskazują na trudnoĞü przedstawienia precyzyjnej definicji informacji. Wynika to z wieloaspektowoĞci tego pojĊcia oraz posáugi-wania siĊ nim przez wiele dyscyplin naukowych.
Z tego wzglĊdu najwáaĞciwsze wydaje siĊ szerokie definiowanie tego po-jĊcia. DąĪąc jednak do wskazania kryteriów, które pozwolą na wyróĪnienie pojĊcia informacji w tworzonych definicjach, nacisk naleĪy poáoĪyü na podkre-Ğlanie nastĊpujących jej cech29:
a) informacje są niematerialne, w związku z czym nie ulĊgają zuĪyciu w przypadku ich wielokrotnego uĪytkowania;
b) informacje mogą byü przedstawiane za pomocą znaków (symboli), przy czym niekiedy dla przedstawienia informacji wystarczają poje-dyncze bądĨ nieliczne znaki, a ich rodzaj i wartoĞü naleĪy traktowaü jako niezaleĪne od rodzaju i wartoĞci samej informacji;
28 N. Szyperski, Informationsbedarf, w: Handwörterbuch der Organisation, red. E. Groch-la, 2. Auflage, Poeschel, Stuttgart 1980 (Enzyklopädie der Betriebswirtschaftslehre, 2), s. 904–913, za: C. Regn, op.cit., s. 26.
29 A. Picot, R. Reichwald, R.T. Wigand, Die grenzlose Unternehmung. Information, Orga-nisation und Management, 4. Auflage, Gabler Verlag, Wiesbaden 2001, s. 61–62, za: C. Regn, op.cit., s. 26.
c) informacje poprawiają stan rozpoznania i wiedzy, redukując w ten sposób poziom niepewnoĞci i wątpliwoĞci w postĊpowaniu podmiotów dysponujących danymi informacjami;
d) informacje mogą byü róĪnie wykorzystane, a stopieĔ ich wykorzysta-nia przez podmioty je pozyskujące zaleĪy od ich subiektywnych cech, w tym zwáaszcza ich dotychczasowej wiedzy i dotychczasowych umiejĊtnoĞci.
Wydaje siĊ, Īe poszukiwanie i wypracowanie ogólnego i moĪliwie szeroko akceptowanego rozumienia pojĊcia informacji sprzyjaáoby równieĪ pracom nad analizowaniem i diagnozowaniem spoáeczeĔstwa informacyjnego.
Literatura
Bergmann F., Gerhardt H-J., Frohberg W., Taschenbuch der Telekommunikation, Carl Hanser Verlag, München–Wien 2003.
Bratnicki M., Informacyjne przesáanki przedsiĊbiorczoĞci, w: System informacji strate-gicznej, red. R. Borowiecki, M. Romanowska, Difin, Warszawa 2001.
Brockhaus. Die Enzyklopädie. 20. Auflage, F.A. Brockhaus, Leipzig und Mannheim 1999.
Flakiewicz W., Systemy informacyjne w zarządzaniu. Uwarunkowania, technologie, rodzaje, C.H. Beck, Warszawa 2002.
Folta W., StoliĔska A., Biometria w spoáeczeĔstwie informacyjnym – nieograniczona kontrola czy poczucie bezpieczeĔstwa?, w: Problemy spoáeczeĔstwa informacyj-nego, t. I: red. A. Szewczyk, Printshop, Szczecin 2007.
Gallager R.G., Information Theory and Reliable Communication, John Wiley & Sons, New York 1986.
Griffin R.W., Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1997.
Grochla E., Systemtheorie und Organisationstheorie, „Zeitschrift für Betriebswirt-schaftslehre” 1970, nr 1.
http://uni-bremen.de/ig/WS99-00/studienbrief/index.html (20.11.2011).
Jakimowicz A., O niektórych implikacjach nieliniowoĞci w Keynesizmie, „Ekonomista”
2009, nr 1.
Kisielnicki J., Sroka H., Systemy informacyjne biznesu, Placet, Warszawa 2005.
KopaliĔski W., Sáownik wyrazów obcych i zwrotów obcojĊzycznych, Wiedza Pow-szechna, Warszawa 1989.
Kowalczyk E., Czáowiek w Ğwiecie informacji, KsiąĪka i Wiedza, Warszawa 1974.
Kuhlen R., Informationsmarkt. Chancen und Risiken der Kommerzialisierung von Wis-sen, Universitätsverlag Konstanz, Konstanz 1995.
Lincke D.M., Informationsschnittstellen zwischen Anbietern und Nachfragern im elekt-ronischen Handel, digicenter GmbH, St. Gallen 2002.
Luterek M., Zmiany w strukturze spoáecznej i modelu Īycia jednostki: od spoáecznoĞci opartych na áowiectwie i zbieractwie do spoáeczeĔstwa informacyjnego, w: Spoáe-czeĔstwo informacyjne i jego technologie, red. B. SosiĔska-Kalata, M. Majerska, W. GliĔski, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2004.
Matulewski M., Wpáyw informacji i wiedzy na uzyskiwanie przewagi konkurencyjnej w dobie SpoáeczeĔstwa Informacyjnego na przykáadzie Just-in-time, „Zeszyty Na-ukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego”, nr 597, „Ekonomiczne Problemy Usáug”, nr 57, „E-gospodarka w Polsce. Stan obecny i perspektywy rozwoju”, cz. I, Wy-dawnictwo Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego, Szczecin 2010.
OleĔski J., Ekonomika informacji. Podstawy, PWE, Warszawa 2001.
Picot A., Reichwald R., Wigand R.T., Die grenzlose Unternehmung. Information, Or-ganisation und Management, 4. Auflage, Gabler Verlag, Wiesbaden 2001.
Radzikowski W., Systemy informatyczne w organizacji i zarządzaniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1981.
Rampersad H.K., Kompleksowa karta wyników, Placet, Warszawa 2004.
Regn C., Wettbewerbsvorteile durch IKT bei Ubiquität und Standardisierung im Ablauf eines techno-ökonomischen Paradigmenwechsels. Analyse Nicholas Carrs Infra-strukturtechnologie, Diplomarbeit an der Universität zu Köln, Köln 2004.
Rzadkowolska M., SpoáeczeĔstwo informacyjne – spoáeczeĔstwo bez ksiąĪek?, w: Prob-lemy spoáeczeĔstwa informacyjnego, t. I: red. A. Szewczyk, Printshop, Szczecin 2007.
Schmid B.F., Lyczek B., Unternehmenskommunikation, Gabler Verlag, Wiesbaden 2006.
Sienkiewicz P., Kryzysy i konflikty w spoáeczeĔstwie informacyjnym, w: Problemy spo-áeczeĔstwa informacyjnego, t. I: red. A. Szewczyk, Printshop, Szczecin 2007.
Sienkiewicz P., ĝwieboda H., Niebezpieczna przestrzeĔ cybernetyczna, Transformacje, Warszawa 2007.
Sáownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1974.
Spiekermann K., Wegener M., Informationsgesselschaft und Rahmenentwicklung.
9 Dezember 2008 (slajdy – slajd 14).
Stahlknecht P., Hasenkamp U., Wirtschaftsinformatik, Einführung in die Wirtschafts-informatik, wyd. 8, Springer Verlag, Berlin–Heidelberg–New York 1997.
Stefanowicz B., RóĪnorodnoĞü informacji, „WiadomoĞci Statystyczne” 1996, nr 4.
Stefanowicz B., WstĊp do informatyki, Wydawnictwo SGH, Warszawa 1999.
Szyperski N., Informationsbedarf, w: Handwörterbuch der Organisation, red. E. Gro-chla, 2. Auflage, Poeschel, Stuttgart 1980 (Enzyklopädie der Betriebswirtschafts-lehre, 2).
Tamkun à., Cechy spoáeczeĔstwa informacyjnego, w: Problemy spoáeczeĔstwa infor-macyjnego, t. I: red. A. Szewczyk, Printshop, Szczecin 2007.
Tarkowski J., Irestål B., Lumsden K., Transport–Logistyka, ILiM, PoznaĔ 1995.
WĊdrowska E., IloĞciowe i jakoĞciowe koncepcje informacji, „Zeszyty Naukowe Uni-wersytetu SzczeciĔskiego”, nr 597, „Ekonomiczne Problemy Usáug”, nr 57,
„E-gospodarka w Polsce. Stan obecny i perspektywy rozwoju”, cz. I, Wydawnic-two Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego, Szczecin 2010.
Wigand R., Picot A., Reichewald R., Information, Organization and Management.
Expanding Markets and Corporate Boundaries, John Wiley & Sons, Chichester 1997.
www.spiekermann-wegener.de/mir/pdf/MIR1_8_091208.pdf (27.05.2009).