08.2021 0 8 . 2 0 2 1
KALAHARI • KOŁYSANKI • NIEDOŻYWIENIE W USA • ROŚLINY MIĘSOŻERNE • ŻABY SZKLANE
9 771507 596105 ISSN 1507-5966 INDEKS 29588408
CENA 14,99 ZŁ (W TYM 8% VAT)
U S A : P R O B L E M Y Z W Y Ż Y W I E N I E M W G L O B A L N Y M
M O C A R S T W I E G U J A N A : P O D R Ó Ż
D O K R A I N Y M I Ę S O Ż E R N Y C H R O Ś L I N
Ż Y C I E W E K S T R E M A L N Y C H O D S Ł O N A C H
ZABÓJCZY ŻAR
KALAHARI
001_cover_NG_0821_kalahari_final.indd 1
001_cover_NG_0821_kalahari_final.indd 1 05.07.2021 14:36:4205.07.2021 14:36:42
SUBARU.
GOTOWI NA URLOP!
Nasze salony pozostają otwarte, jednak rekomendujemy zdalny kontakt – również poprzez Skype i WhatsApp. Nasi pracownicy zaprezentują w rozmowie wideo interesujący Państwa model i odpowiedzą na pytania – tak, jak odbyłoby się to w salonie. Dostarczymy również dokumenty zakupu pod wskazany adres, na życzenie pomożemy w rejestracji samochodu i dostarczeniu go do nowego właściciela.
STAŁY NAPĘD WSZYSTKICH KÓŁ SYMMETRICAL AWD SILNIK SUBARU BOXER
SYSTEM WSPOMAGANIA KIEROWCY EYESIGHT™
SUBARU GLOBAL PLATFORM
N A W S T Ę P I E | S I E R P I E Ń
T E K S T A G N I E S Z K A F R A N U S
Rośliny z genami drapieżców
BIOLOGIA
enzymów podobnych do tych, które mają w żołądkach zwierzęta.
Mateusz Wrazidło, autor publiko- wanego w niniejszym wydaniu maga- zynu reportażu pt. Rośliny Zaginionego Świata (str. 102), pasją do tych wyjątko- wych roślin zapałał już w dzieciństwie.
Zaczął – z sukcesami – kolekcjono- wać je i hodować we własnym domu.
Do tego stopnia, że dziś, jako dokto- rant Politechniki Śląskiej, naukowo zajmuje się tematami projektowania i konstrukcji urządzeń do prowadzenia pomiarów środowiskowych oraz uprawy wrażliwych gatunków tropikalnych w sztucznych warunkach.
A żeby podziwiać, jak „hoduje je”
sama natura, wyprawił się do krainy tepui w Gujanie, jednego z najmniej zbadanych miejsc na naszej planecie, słynącego z unikatowej flory, w tym roślin mięsożernych, a swoimi wraże- niami dzieli się z Czytelnikami. Przyj- rzyjmy się zatem wraz z nim jednemu z fenomenów świata przyrody.
S Ą P I Ę K N E , Z N I E WA L A JĄ W YG L Ą D E M, kuszą zapachem i zachwycają kolorami.
Wydają się niewinne, ale to tylko pozory.
W istocie bowiem ich celem jest przy- ciągnąć, złapać i strawić niczego nie- świadome ofiary. Mięsożerne rośliny na drodze ewolucji wykształciły sze- reg przystosowań, które umożliwiły im przetrwanie w niekorzystnych warunkach. Światło słoneczne i dwu- tlenek węgla to za mało, żeby przeżyć – rośliny muszą zapewnić sobie także pierwiastki, które pobierają z gleby za pomocą korzeni, takie jak azot, potas i fosfor. A jeżeli w podłożu potrzebnych makro- lub mikroelementów nie ma lub jest ich zbyt mało? Wówczas wzboga- cenie diety o mięso pomaga uzupełnić niedobory i osiągnąć reprodukcyjny sukces, a na tym wszystkim organi- zmom na ziemi zależy najbardziej.
Na świecie występuje kilkaset gatunków roślin, które żywią się zwierzętami. Ich ofiarami najczęściej padają owady. I nie muszą jeść codzien- nie – większość gatunków taki posiłek konsumuje zaledwie kilka razy w ciągu roku. Najłatwiej spotkać je na bagnach.
Niektóre z nich to epifity, czyli rośliny żyjące na innych roślinach, inne uno- szą się na wodzie. Tworzą tajemniczy świat, który przyciąga i kusi nie tylko małe stworzenia, ale – choć z innych względów – ciekawi też nasz gatunek.
W końcu zwykliśmy uważać, że to zwie- rzęta zjadają rośliny, a nie odwrotnie.
Karol Darwin do tego stopnia fascy- nował się mięsożernymi roślinami, że skonstatował, iż jedna z nich intere- suje go bardziej niż sama teoria ewolucji.
Weźmy taką muchołówkę. To niemal ikoniczna roślina o charak- terystycznych, podzielonych na pół liściach. Jeżeli wejdzie tam owad, zamykają się w sekundę, więżąc bie- daka i powoli rozkładając za pomocą
Gujana, wrzesień 2019 r.
Cuyuni-Mazaruni.
Przewodnicy ze społeczności Akawaio wytyczają szlak przez gęstwinę tropikalnej puszczy w poszukiwaniu roślin mięsożernych.
poniżej: Mięsożerna muchołówka amerykańska chwyta ofiary błyskawicznie składającymi się liśćmi.
MACIEJ MOSKWA/TESTIGO, ISTOCK
S I E R P I E Ń 2 0 2 1 3
003_EP 0821_pl.indd 3
003_EP 0821_pl.indd 3 05.07.2021 19:53:3905.07.2021 19:53:39
E K S P L O R A C J E
S P I S T R E Ś C I
S I E R P I E Ń 2 0 2 1
R E P O R T A Ż E R E P O R T A Ż E
6
84
Zoonozy
22
Groźne dla nas wirusy i ich gospodarze Zorze
Kosmiczne związki
. . . .s. 12 Rekiny
Znikające drapieżniki
. . . .s. 14 Rzeźby z sideł Zamiast kłusownictwa
. . . .s. 18 MózgJak wysłać lek bezpośrednio do niego
. . . .s. 19 Papier washi
Japońska tradycja
. . . .s. 20
Na okładce
Surowy, spalony słońcem krajobraz kotliny Kalahari, którą zmiany klimatu rozgrzewają jeszcze bardziej niż przeciętnie resztę świata.
GASTON PICCINETTI/SHUTTERSTOCK
Rośliny mięsożerne Ich istnienie kłóci się z naszym intuicyjnym wyobrażeniem roślin, które są zjadane, ale same innych organi- zmów nie zjadają.
TEKST M . WRAZIDŁO ZDJĘCIA M . MOSKWA I M . WRAZIDŁO
Żaby szklane Te fascynujące stwo- rzenia aby przetrwać, usiłują być – dosłownie – przezroczyste.
W dzisiejszym świecie to jednak za mało.
TEKST A . POSADA- -SWAFFORD ZDJĘCIA J. CULEBRAS . . . .s. 102 Kalahari
To suche afrykańskie środowisko doświadcza zmian klimatu większych niż średnio na świecie. Jak takie natężenie ekstremów może znieść tutejsza fauna i flora?
TEKST L . JOUBERT ZDJĘCIA T.P. PESCHAK
Kołysanki
Znane są we wszystkich kulturach. Oprócz zwykłego wspomagania zasypiania mają też
„drugie dno” – pokazują nadzieje i lęki, z jakimi mierzą się rodzice.
TEKST I ZDJĘCIA H. REYES MORALES . . . .s. 44 Głodna Ameryka Choć może się to wydawać zadziwiające, w potężnych,
zamożnych Stanach Zjednoczonych miliony ludzi ma problem z zaspokojeniem swoich podstawowych potrzeb żywieniowych.
TEKST C . SPRATLING . . . .s. 64
004_TC 0820_pojedynczy_pl.indd 4
004_TC 0820_pojedynczy_pl.indd 4 05.07.2021 19:54:5905.07.2021 19:54:59
Untitled-21 1 29.06.2021 13:06
Machupo
Sin Nombre
Zika
CCHF SARS
Nipah
Marburg Hendra
kopytne szeroki zasięg geograficzny*
ograniczony zasięg geograficzny inne dzikie
gatunki naczelne
nietoperze zwierzęta domowe
gryzonie mięsożerne
WIRUSOWE SKOKI
T E K S T A L B E R T O L U C A S L Ó P E Z I K E L S E Y N O W A K O W S K I
T R ZY N A C ZT E RY nowe choroby zakaźne to zoonozy – choroby przenoszone ze zwierząt na ludzi. Wiele z tych zwierząt to ssaki. Są one nosicielami wirusów, które przeskoczyły na ludzi, powodując poważne epidemie, np. chorób takich jak zika czy ebola. Epidemiolodzy ostatnio oszacowali, nosicielami ilu wirusów zoonotycznych są poszczególne gatunki ssaków, aby ocenić, które mogą stanowić dla nas największe zagrożenie.
E K S P L O R A C J E | D E K O D E R
Diagram ten pokazuje połączenia (linie) pomiędzy różnymi punktami danych, w tym przypadku zwierzętami (kolorowe kółka) oraz wirusami, których są nosicielami, i które wywołały epidemie u ludzi.
Na kolejnych stronach pokazujemy szczegóły.
6 N A T I O N A L G E O G R A P H I C
006_Zoonotic Diseases_Degate_pl.indd 6
006_Zoonotic Diseases_Degate_pl.indd 6 05.07.2021 15:10:4905.07.2021 15:10:49
