Świadczenia pieniężne

Wśród świadczeń pieniężnych, wymienionych w artykule 36 pkt 1 ustawy o pomocy spo-łecznej, cudzoziemcy mają prawo otrzymywać:

Î zasiłek stały – przyznawany osobom całkowicie niezdolnym do pracy z powodu

wie-ku lub niepełnosprawności;

Î zasiłek okresowy – przyznawany osobom lub rodzinie ze względu na szczególne

oko-liczności, np. długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie;

Î zasiłek celowy – przyznawany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej,

w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i le-czenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych re-montów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu, ważności ich kart pobytu lub/i do daty obowiązywania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.

Jednak po przedłużeniu karty pobytu oraz po wydaniu kolejnego orzeczenia przez odpowied-nią komisję, zasiłek jest przyznawany ponownie. Osobom, które osiągnęły wiek emerytalny i mają od lat status uchodźcy w Polsce zasiłek stały przyznaje się na czas nieoznaczony.

Zasiłki celowe

Zasiłek celowy jest najczęściej przyznawaną formą pomocy –otrzymuje go prawie trzy czwarte rodzin cudzoziemców.

O połowę mniejszej liczbie rodzin przyznaje się zasiłek okresowy. Natomiast warto zwrócić uwagę, że w ponad trzech czwartych przypadków zasiłek okresowy przyznaje się jedynie

na miesiąc, a tylko co piątej rodzinie na dwa miesiące. Ustawa nie określa okresu, na jaki powinno się przyznawać zasiłek okresowy, pozostawiając decyzję w gestii ośrodka pomo-cy społecznej na podstawie okoliczności sprawy. Jednak mała jest szansa, żeby sytuacja cudzoziemca, kompletnie nieprzystosowanego do samodzielnego funkcjonowania w no-wej rzeczywistości, co go skazuje przynajmniej na jakiś czas na bezrobocie, bezdomność i ubóstwo, uległa drastycznej poprawie w ciągu miesiąca czy dwóch.

Doświadczenie pracy z cudzoziemcami pokazuje, że tak krótki okres przyznawania zasiłku, powoduje u nich ogromny dyskomfort psychiczny, ciężko jest im wytłumaczyć, że pomoc ta jest przyznawana cyklicznie i wszystko wskazuje na to, że po miesiącu czy, odpowied-nio, dwóch otrzymają ją ponownie. Cudzoziemcy korzystający z pomocy społecznej czę-sto powtarzają, że na razie dostali pomoc, ale to tylko do końca miesiąca i nie wiedzą, co będzie dalej. Taki stan potrafi paraliżować działania, a na pewno nie sprzyja efektywnemu poszukiwaniu pracy. Kontrargumentem mógłby być fakt, że cudzoziemcy często z dnia na dzień decydują się na wyjazd z Polski – po co zatem przyznawać im pomoc na dłużej? Owszem, tak się dzieje, ale może właśnie przede wszystkim dlatego, że tutaj nie czują się bezpiecznie co do swojej przyszłości. A w razie wyjazdu rodziny, której przyznanoby zasiłek okresowy na trzy miesiące czy pół roku (wypłaty dokonuje się co miesiąc), zawsze można po prostu zmienić decyzję co do okresu wypłacania zasiłku. Zwłaszcza, że pienią-dze na ogół nie są przelewane na konto, lecz wypłacane bezpośrednio w kasie, rodzina ma obowiązek regularnie kontaktować się z pracownikiem socjalnym – nie sposób zatem nie zauważyć nieobecności cudzoziemca.

Pomoc na rzecz rodziny

Jeżeli ze statusu uchodźcy korzysta cała rodzina, to najczęściej zgłasza się ona po pomoc do ośrodków pomocy społecznej zaraz po zakończeniu procedury o nadanie statusu uchodźcy.

W przypadku osób indywidualnych, jedynie co trzeci uchodźca występuje o świadczenia socjalne w ciągu pierwszych trzech miesięcy od otrzymania decyzji.

Można na tej podstawie wnioskować, że w większości przypadków dochód miesięczny osoby czy rodziny, która dotąd przebywała w ośrodku dla cudzoziemców bez pozwolenia na pracę, wynosi 0 zł lub niewiele więcej i w związku z tym przyznawana jest im najwyższa lub prawie najwyższa możliwa kwota zasiłku. Jeśli chodzi o zasiłki celowe, przyznawane są one dowolną ilość razy w zależności od potrzeb bytowych danej osoby czy rodziny; zdarza

się, że w ciągu jednego miesiąca przyznaje się ich po dwa lub więcej na różne cele157.

Połowa rodzin otrzymuje zasiłek celowy na żywność lub na obuwie i odzież. Co trzecia rodzina otrzymuje zasiłek celowy na „zaspokojenie niezbędnych potrzeb bytowych” – czyli bez szczegółowego wskazania, na co pieniądze mają być przeznaczone – albo na dopłatę

do czynszu czy opłacanie rachunków. Zwrócić można część lub całość kosztów leków albo leczenia. Ponadto otrzymać można pomoc finansową na zakupienie sprzętów domowych, lub zaspokojenie innych konkretnych potrzeb, jak opłacenie wydania nowych kart pobytu, zakup biletów komunikacji miejskiej, środków higienicznych czy opału.

Przyznając świadczenia rodzinne – należy pamiętać, że przyznawanie świadczeń z po-mocy społecznej i świadczeń rodzinnych określają przepisy zawarte w dwóch różnych ustawach. Oznacza to, że pracownik socjalny kieruje swoich podopiecznych do działu świadczeń rodzinnych lub udziela mu pomocy w zakresie przygotowania dokumentów niezbędnych do ich uzyskania.

Jeśli cudzoziemiec uzyskał status uchodźcy albo ochronę uzupełniającą w Polsce, to pod-stawową formą pomocy socjalnej jest indywidualny program integracji. Dopiero po jego zakończeniu ma prawo do świadczeń pomocy społecznej na zasadach identycznych jak obywatele polscy.

Procedura przyznania świadczeń pomocy społecznej

W celu uzyskania pomocy cudzoziemiec musi skontaktować się z ośrodkiem pomocy spo-łecznej właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Decyzję o przyznaniu bądź odmowie przyznania świadczeń z pomocy społecznej wydaje się po przeprowadzeniu wywiadu środo-wiskowego przez pracownika socjalnego w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o potrzebie przyznania świadczenia z pomocy społecznej, a w sprawach nie cierpiących zwłoki w terminie 2 dni. Wywiad przeprowadzany jest w miejscu zamieszkania osoby lub rodziny albo w miejscu ich pobytu. W trakcie wywiadu pracownik socjalny pyta o sytuację osobistą, rodzin-ną, dochodową i majątkową osoby bądź rodziny ubiegającej się o udzielenie pomocy. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu oraz zgromadzonej dokumentacji pracownik socjalny oceni sytuację i wybierze najbardziej korzystną formę pomocy.

Decyzja o przyznaniu świadczenia

Obowiązkiem cudzoziemca jest przedłożenie dokumentów potwierdzających sytuację dochodową, rodzinną, zdrowotną, zawodową i mieszkaniową.

Przyznanie świadczeń pieniężnych następuje w formie decyzji administracyjnej, z wyjąt-kiem udzielenia pomocy w formie pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego oraz bi-letu kredytowanego. Decyzja powinna zostać wydana nie później niż w ciągu miesiąca od chwili wszczęcia postępowania. O każdym przypadku niezałatwienia sprawy w terminie ośrodek pomocy społecznej musi powiadomić osobę ubiegającą się o pomoc, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy. Udzielenie pomocy w for-mie pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego oraz biletu kredytowanego, schronie-nia, posiłku następuje niezwłocznie.

Od każdej decyzji służy prawo do wniesienia odwołania do samorządowego kolegium odwoławczego za pośrednictwem organu, który wydał decyzję w terminie 14 dni od dnia otrzymania decyzji.

Mimo braku szans na udział w programach integracyjnych, osoby z pobytem tolerowa-nym nie są jednak z założenia pozbawione możliwości uzyskania innych świadczeń niż wyłącznie pieniężne, gdyż ustawa o pomocy społecznej w artykule 2 wyraźnie mówi o tym, że „pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których

nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości”158.

A zatem ogromny nacisk położony jest, przynajmniej w teorii, na pracę socjalną i wszel-kiego rodzaju poradnictwo specjalistyczne, przede wszystkim prawne i psychologiczne,

prowadzące do tego, by dana osoba czy rodzina powoli mogła się usamodzielnić159.

Problem polega jednak na tym, że nie ma w tym zakresie żadnych zapisów rozróżniających sposób pracy z obywatelami polskimi i cudzoziemcami. A należy podkreślić, że cudzo-ziemcy, którym przyznano status uchodźcy lub zgodę na pobyt tolerowany, ze względu na swoją odmienność kulturową, barierę językową, a także bagaż traumatycznych do-świadczeń, które zmusiły ich do opuszczenia krajów pochodzenia, stanowią specyficzną grupę klientów OPS-ów, wymagających często znacznie większego nakładu czasu i pracy niż obywatele polscy, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji. Natomiast opiekujący się nimi pracownicy socjalni, by mogli efektywnie wykonywać swoją pracę, potrzebują specjali-stycznego przygotowania, choćby w zakresie kompetencji językowych i międzykulturo-wych, czy też umiejętności pracy z ofiarami traumatycznych przeżyć. Potrzebują także od-powiedniego zaplecza technicznego. A to powinny zapewniać im właściwe władze. Większość cudzoziemców, którzy korzystają z pomocy ośrodków pomocy społecznej to osoby, którym przyznano zgodę na pobyt tolerowany (prawie 70%).

5.2. Pomoc dla osób niepełnoletnich posiadających status