4. Pomoc socjalna dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy
4.1. Ośrodki dla cudzoziemców
Szef Urzędu ds. Cudzoziemców zapewnia i organizuje prowadzenie ośrodków129.
Może on zlecić prowadzenie ośrodków organizacjom społecznym, stowarzyszeniom lub innym osobom prawnym albo osobom fizycznym.
Cudzoziemca przyjmuje się do ośrodka na podstawie zaświadczenia tożsamości, po wpi-saniu jego danych osobowych do ewidencji mieszkańców ośrodka. Osobę taką informuje się w zrozumiałym dla niego języku o przysługujących mu prawach i ciążących na nim obowiązkach oraz umożliwia mu zapoznanie się z przepisami regulującymi udzielanie pomocy dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy i regulaminem pobytu w ośrodku.
Cudzoziemiec, który podczas przyjmowania wniosku nie podlegał badaniom lekarskim lub zabiegom sanitarnym ciała i odzieży, jest obowiązany poddać się im przed przyjęciem do ośrodka.
Obowiązki cudzoziemca
Cudzoziemiec przebywający w ośrodku jest obowiązany: 1. przestrzegać regulaminu pobytu w ośrodku; 2. stosować się do poleceń personelu ośrodka; 3. dbać o higienę osobistą i czystość pomieszczeń;
4. poddawać się badaniom lekarskim i zabiegom sanitarnym, zaleconym przez lekarza sprawującego opiekę medyczną w ośrodku;
5. w przypadku wystąpienia objawów choroby lub zaistnienia zdarzenia grożącego powstaniem szkody w mieniu ośrodka niezwłocznie powiadomić o tym personel ośrodka;
6. przenieść się do innego ośrodka, jeżeli wymagają tego względy organizacyjne.
Prawa cudzoziemca
Cudzoziemiec przyjęty do ośrodka ma prawo do:
1. podtrzymywania zwyczajów, tradycji narodowych i kulturowych oraz wykonywania praktyk religijnych;
2. swobodnego poruszania się po terenie ośrodka, z wyłączeniem miejsc objętych za-kazem wstępu;
3. dostępu do informacji o podmiotach udzielających bezpłatnej pomocy prawnej w sprawach o nadanie statusu uchodźcy;
4. dostępu do informacji o organizacjach pozarządowych lub międzynarodowych, do których zadań statutowych należą sprawy uchodźców;
5. dostępu do informacji o procedurach przeciwdziałania oraz reagowania na przypadki przemocy, w tym na tle seksualnym lub ze względu na płeć;
6. przyjmowania odwiedzin w przeznaczonych do tego pomieszczeniach;
7. składania do Szefa Urzędu, w języku ojczystym, skarg i wniosków w sprawach funk-cjonowania ośrodka i warunków pobytu w nim.
Obecnie na terytorium RP funkcjonuje 14 ośrodków dla cudzoziemców podległych Urzędowi ds. Cudzoziemców (p.tab.8).
Tabela 8. Lista ośrodków dla cudzoziemców
Województwo Ośrodki
Województwo kujawsko-pomorskie Grupa koło Grudziądza – Grupa Województwo lubelskie Bezwola – Bezwola
Biała Podlaska – Ośrodek UDSC Lublin – Hotel Pumis Łuków – Hotel Polonia Zalesie – Kolonia Horbów Województwo łódzkie Grotniki – Ośrodek Orchidea
Województwo Ośrodki
Województwo mazowieckie Dębak – Ośrodek UDSC Linin – Ośrodek UdSC
Warszawa – Warszawa – Targówek Warszawa – Punkt Obsługi Cudzoziemca
Warszawa – Punkt obsługi cudzoziemców korzystających ze świad-czeń poza ośrodkiem Departamentu Pomocy Socjalnej
Województwo podlaskie Białystok „Zajazd „Budowlani” Czerwony Bór – Ośrodek Czerwony Bór
Źródło: www.udsc.gov.pl
Cudzoziemiec po przyjęciu do ośrodka otrzymuje do użytku: ręcznik, sztućce i naczynia stołowe oraz, za pokwitowaniem, sprzęt znajdujący się na wyposażeniu pomieszczenia mieszkalnego i komplet pościeli. Osobę taką kwateruje się w pomieszczeniu mieszkalnym ośrodka, w miarę możliwości wraz z innymi członkami jego rodziny, i wyznacza mu się miejsce do spania.
Cudzoziemiec może być przeniesiony do innego pomieszczenia mieszkalnego, gdy wy-magają tego względy organizacyjne albo jest to niezbędne do:
1) zapewnienia jemu bezpieczeństwa lub współmieszkańcom;
2) wyłączenia pomieszczenia z użytkowania ze względów technicznych lub sanitarnych. Cudzoziemiec ma zapewnione całodzienne wyżywienie.
Osobie przebywającej w ośrodku udostępnia się pomieszczenie kuchenne do przygoto-wywania posiłków oraz pomieszczenie wyposażone w urządzenia chłodnicze do przecho-wywania artykułów żywnościowych.
Cudzoziemiec przebywający w ośrodku jest obowiązany:
1) wykazywać szczególną troskę o bezpieczeństwo małoletnich dzieci pozostających pod jego opieką;
2) przestrzegać ciszy nocnej w godzinach od 22.00 do 6.00; 3) powracać do ośrodka przed godziną 23.00;
4) posiadać i okazywać na żądanie pracownika tymczasowe zaświadczenie jego tożsamo-ści oraz identyfikator;
5) przy każdorazowym opuszczeniu terenu ośrodka pozostawiać pracownikowi ochrony ośrodka identyfikator;
6) udostępniać pomieszczenie mieszkalne do kontroli kierownikowi ośrodka lub innym osobom przez niego wyznaczonym.
W ośrodku stosuje się procedury przeciwdziałania oraz reagowania na przypadki przemo-cy, w tym na tle seksualnym lub ze względu na płeć.
W ośrodku cudzoziemiec ma zapewnioną pomoc socjalną i opiekę medyczną oraz można mu zapewnić pomoc w dobrowolnym powrocie do kraju, do którego mają prawo wjazdu lub pomoc w przypadku przeniesienia cudzoziemca do innego państwa członkowskiego
odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy na podstawie
rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003130.
Pomoc socjalna w ośrodku
Pomoc socjalna udzielana w ośrodku obejmuje131:
a. zakwaterowanie,
b. całodzienne wyżywienie zbiorowe lub ekwiwalent pieniężny w zamian za wyżywienie,
c. kieszonkowe na drobne wydatki osobiste,
d. stałą pomoc pieniężną na zakup środków czystości i higieny osobistej,
e. jednorazową pomoc pieniężną lub bony towarowe na zakup odzieży i obuwia,
f. naukę języka polskiego i podstawowe materiały niezbędne do nauki tego języka,
g. pomoce dydaktyczne dla dzieci korzystających z nauki i opieki w publicznych pla-cówkach, szkołach podstawowych, gimnazjach lub szkołach ponadgimnazjalnych, h. pokrycie, w miarę możliwości, kosztów zajęć pozalekcyjnych i
rekreacyjno-sporto-wych dzieci,
i. finansowanie przejazdów środkami transportu publicznego:
• w celu wzięcia udziału w postępowaniu w sprawie nadania statusu uchodźcy,
• w celu leczenia lub poddania się szczepieniom ochronnym,
• w innych szczególnie uzasadnionych przypadkach.
• Pomoc udzielaną poza ośrodkiem, polegającą na wypłacie świadczenia
pie-niężnego na pokrycie we własnym zakresie kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem kosztów opieki medycznej, zwaną da-lej „świadczeniem pieniężnym”.
Całodzienne wyżywienie zbiorowe, z którego korzysta małoletnie dziecko cudzoziemca powinno być dostosowane do jego wieku.
Ekwiwalent pieniężny przysługuje w zamian za wyżywienie dziecka do ukończenia przez nie 6 lat lub dla ucznia szkoły podstawowej, gimnazjum lub szkoły ponadgimnazjalnej, jeżeli wymagają tego względy organizacyjne.
Cudzoziemcom otrzymującym pomoc socjalną w postaci świadczenia pieniężnego przysługuje:
1. pomoc w formie nauki języka polskiego i podstawowych materiałów niezbędnych do nauki tego języka;
2. pomoce dydaktyczne dla dzieci korzystających z nauki i opieki w publicznych pla-cówkach, szkołach podstawowych, gimnazjach lub szkołach ponadgimnazjalnych; 3. pokrycie, w miarę możliwości, kosztów zajęć pozalekcyjnych i
rekreacyjno-sporto-wych dzieci.
130 Zgodnie z art. 70 ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony…dz.cyt.. 131 Tamże, art.71.
Podczas przebywania w ośrodku cudzoziemiec może otrzymywać świadczenie
pienięż-ne132, w przypadku gdy wymagają tego względy organizacyjne albo jest to niezbędne do:
1. zapewnienia jemu bezpieczeństwa, z uwzględnieniem szczególnej sytuacji samot-nych kobiet;
2. ochrony porządku publicznego; 3. ochrony i utrzymania więzi rodzinnych;
4. przygotowania cudzoziemca do prowadzenia samodzielnego życia poza ośrodkiem, po otrzymaniu decyzji o nadaniu statusu uchodźcy albo decyzji o odmowie nadania statusu uchodźcy, w której udzielono ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt tolerowany.
Pomoc socjalną i opiekę medyczną zapewnia się w okresie133:
1. postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy, począwszy od dnia zgłoszenia się cudzoziemca w ośrodku, z tym że w sytuacjach szczególnych, związanych z za-grożeniem życia lub zdrowia cudzoziemca, opieka medyczna przysługuje od dnia złożenia przez cudzoziemca wniosku o nadanie statusu uchodźcy;
2. 2 miesięcy od dnia doręczenia decyzji ostatecznej w sprawie nadania statusu uchodź-cy albo przez okres 14 dni od dnia doręczenia deuchodź-cyzji ostatecznej o umorzeniu po-stępowania, w przypadku gdy postępowanie w sprawie nadania statusu uchodźcy zostało umorzone.
Pomoc w dobrowolnym powrocie
Pomoc w dobrowolnym powrocie obejmuje pokrycie: 1. kosztów podróży cudzoziemca;
2. opłat administracyjnych związanych z uzyskaniem dokumentu podróży oraz nie-zbędnych wiz i zezwoleń;
3. kosztów wyżywienia w podróży; 4. kosztów opieki medycznej w podróży;
5. kosztów organizacji dobrowolnego powrotu przez podmiot, do którego statutowych obowiązków należy organizacja dobrowolnych powrotów.
Dobrowolny powrót cudzoziemca odbywa się w sposób zorganizowany przez Szefa Urzędu.
Cudzoziemca, który rażąco naruszył zasady współżycia społecznego w ośrodku, pozbawia
się pomocy socjalnej134.
Decyzję w tej sprawie wydaje Szef Urzędu.
Jeżeli cudzoziemiec powtórnie został pozbawiony pomocy socjalnej na podstawie decyzji,
132 Art.72 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom…, dz.cyt. 133 Tamże, art.74.
ponowne udzielenie tej pomocy może nastąpić wyłącznie przez wypłatę świadczenia pie-niężnego w wysokości jednej trzeciej przysługującej kwoty.
Koszty pomocy socjalnej i opieki medycznej są finansowane z budżetu państwa, z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw wewnętrznych, ze środków będą-cych w dyspozycji Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców.
Świadczenia przyznaje się w wysokości ustalonej w rozporządzeniu ministra spraw we-wnętrznych i administracji z dnia 10 listopada 2011 r. w sprawie wysokości pomocy dla
cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy135 (p.tab.9).
Tabela 9. Wysokość stawek pieniężnych wypłacanych dla cudzoziemca ubiegającego się o nadanie statusu uchodźcy
Forma pomocy Przyznana ustawowo kwota wsparcia
jednorazowa pomoc pieniężna lub wartość bonów towarowych na zakup odzieży i obuwia
140 zł stała pomoc pieniężna na zakup środków higieny osobistej 20 zł na miesiąc
kieszonkowe 50 zł na miesiąc
ekwiwalent pieniężny w zamian za wyżywienie 9 zł za dzień świadczenie pieniężne na pokrycie we własnym zakresie kosztów
pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
25 zł na dzień stawka dzienna wyżywienia zbiorowego w ośrodku 9 zł
Źródło: opracowanie własne na podstawie rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 10 listopada 2011 r. w sprawie wysokości pomocy dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy.
Kwoty świadczeń
Jeżeli cudzoziemiec przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wraz z małżonkiem lub małoletnim członkiem rodziny, wysokość świadczenia pieniężnego na każdą osobę na
dzień wynosi -w przypadku136:
1. dwóch osób - 20 zł, 2. trzech osób - 15 zł,
3. czterech i więcej osób - 12,50 zł /na osobę.
Dodatkowo może zostać udzielona pomoc na pokrycie kosztów wyżywienia cudzoziem-ca w podróży w związku z dobrowolnym powrotem do kraju, do którego cudzoziemiec ma prawo wjazdu, lub z przeniesieniem do innego państwa członkowskiego odpowie-dzialnego za rozpatrywanie wniosku o nadanie statusu uchodźcy na podstawie rozporzą-dzenia Rady (WE) nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 r. ustanawiającego kryteria i mecha-nizmy określania państwa członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl,
135 Dz.U. z 2011r., nr 261, poz.1564 (Dz. U. z dnia 2 grudnia 2011 r.) 136 Art.6 rozporządzenia MSWiA w sprawie wysokości pomocy…, dz.cyt.
wniesionego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego
wy-nosi 23 zł na dzień podróży137.
Świadczenie są wypłacane do 15. dnia każdego miesiąca za dany miesiąc, zaś jednorazowa pomoc pieniężna jest wypłacana, a bony towarowe są wydawane niezwłocznie, jednak nie później niż do 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym cudzoziemiec został przyjęty do ośrodka.
W przypadku wykonywania przez cudzoziemca prac porządkowych na rzecz ośrodka, tłumaczeń ułatwiających porozumiewanie się między pracownikami ośrodka a cudzo-ziemcami lub prowadzenia zajęć kulturalno-oświatowych na rzecz innych cudzoziemców przebywających w ośrodku wysokość kieszonkowego może być podwyższona do 100 zł. Wypłaty kwot przeznaczonych na pomoc są dokonywane w ośrodku, w którym cudzozie-miec przebywa, a w stosunku do cudzoziemca, który korzysta z pomocy udzielanej poza ośrodkiem -w ośrodku najbliższym miejsca pobytu cudzoziemca lub w siedzibie Urzędu do spraw Cudzoziemców. W szczególnych przypadkach, uzasadnionych stanem zdrowia, bezpieczeństwem cudzoziemca lub względami organizacyjnymi, świadczenie pieniężne można wypłacić przekazem pocztowym na adres wskazany przez cudzoziemca.
Opieka medyczna
Opieka medyczna podczas trwania procedury o nadanie statusu uchodźcy138
Opieka medyczna obejmuje świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie, w jakim osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym przysługuje prawo do świadczeń na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach
opie-ki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych139 z wyłączeniem leczenia
uzdrowi-skowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej.
Opieka medyczna przysługuje cudzoziemcom ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, którzy zarejestrowali się w Departamencie Pomocy Socjalnej UdsC, niezależnie od tego czy mieszkają w ośrodku dla cudzoziemców, czy poza ośrodkiem. Świadczenia opieki zdrowotnej obejmują ten sam zakres usług medycznych jak dla obywateli polskich - z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego.
W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest przyznanie opieki medycznej od momentu zło-żenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy, przed tym jak cudzoziemiec zarejestruje się w ośrodku recepcyjnym. Dotyczy to sytuacji szczególnych, np. zagrożenie zdrowia lub życia.
Opiekę medyczną dla cudzoziemców ubiegających się w Polsce o nadanie statusu uchodź-cy koordynuje Centralny Szpital Kliniczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie
137 Dz. Urz. UE L 50 z 25.02.2003, s. 1.
138 Opracowanie na podstawie art. 73 ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony..., dz.cyt. 139 Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.
na podstawie umowy zawartej z Urzędem ds. Cudzoziemców. Opieka medyczna obejmuje:
1. Filtr epidemiologiczny
Wszystkie osoby zgłaszające się po raz pierwszy z wnioskiem o objęcie ich pomo-cą socjalną przechodzą przez tzw. „filtr epidemiologiczny” w ośrodku recepcyjnym w Białej Podlaskiej lub w Podkowie Leśnej - Dębaku. W ramach filtra są wykonywane badania obejmujące następujące procedury medyczne:
• wczesne wykrywanie, diagnostyka i kierowanie na leczenie gruźlicy,
• wczesne wykrywanie, diagnostyka i kierowanie na leczenie chorób zakaźnych,
wenerycznych i pasożytniczych. 2. Punkty medyczne na terenie ośrodków
W każdym z ośrodków działają punkty medyczne, w których pomocy z zakresu pod-stawowej opieki zdrowotnej udzielają lekarze oraz pielęgniarki.
3. Specjalistyczne badania i konsultacje
W uzasadnionych przypadkach chorzy są kierowani, poprzez wystawienie stosowne-go skierowania przez lekarzy zatrudnionych w punktach medycznych ośrodków dla cudzoziemców do szpitali lub na badania specjalistyczne. Usługi specjalistyczne wy-konywane są w Centralnym Szpitalu Klinicznym MSW lub w innych zakładach opieki zdrowotnej, z którymi Szpital zawarł umowę.
4. Opiekę stomatologiczną
Cudzoziemcy korzystają z opieki dentystycznej w gabinetach stomatologicznych, z który-mi Urząd do spraw Cudzoziemców podpisał umowy o wykonywanie ww. usług. 5. Pomoc psychologiczną
W ośrodkach dla cudzoziemców rozwinięty jest system opieki psychologicznej. W szczególnych przypadkach cudzoziemcy kierowani są do specjalistycznych zakła-dów opieki psychologicznej lub psychiatrycznej.
6. Rehabilitację
W celu otrzymania środków finansowych na rehabilitację najpierw należy udać się do lekarza specjalisty po opinię o niezbędności przeprowadzenia zabiegów rehabilita-cyjnych. Lekarz specjalista powinien określić rodzaj, ilość i koszty zabiegów. Uzyskaną opinię należy przedłożyć lekarzowi ośrodka, który skieruje pacjenta na odpowiednie leczenie rehabilitacyjne. Następnie przed przystąpieniem do zabiegów należy wystą-pić z pismem do Departamentu Pomocy Socjalnej z prośbą o wyrażenie zgody na pokrycie kosztów usług z zakresu rehabilitacji. Do wniosku należy dołączyć wszystkie wyżej wymienione dokumenty.
Opieka medyczna jest wykonywana na podstawie umów cywilnoprawnych zawartych między Szefem Urzędu ds. Cudzoziemców a świadczeniodawcami.
Jeżeli cudzoziemiec ma problemy zdrowotne, to powinien się zwrócić do lekarza rodzin-nego, którym jest lekarz w ośrodku dla cudzoziemców.
Odpowiednie lekarstwa można otrzymać w ośrodku lub też po wypisaniu recepty można je wykupić w aptece i cudzoziemcowi będzie przysługiwał zwrot kosztów za zakupione lekarstwa.
Kwestia nieuregulowana, a związana ze zdrowiem, to występowanie HIV/AIDS wśród uchodźców i osób ubiegających się o status uchodźcy. Odsetek osób zarażonych tą choro-ba nie jest duży, ale osoby ubiegające się o status uchodźcy i uchodźcy, którzy są narażeni na ryzyko zarażenia chorobą, lub którzy już są nią zarażeni mogą mieć trudności w uzyska-niu informacji na jej temat w zrozumiałym dla nich języku.
Zatrudnienie cudzoziemców
Cudzoziemcy mają prawo podjąć zatrudnienie po okresie 6 miesięcy od daty złożenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy. Jeżeli minęło 6 miesięcy to cudzoziemiec oczeku-jący na decyzje może złożyć wniosek o wydanie zaświadczenia przez Szefa Urzędu do spraw Cudzoziemców. Stwierdza ono, że dany cudzoziemiec ubiega się o nadanie statusu uchodźcy i czas postępowania w pierwszej instancji przekroczył pół roku. Zaświadczenie w połączeniu z Tymczasowym Zaświadczeniem Tożsamości Cudzoziemca pozwala na le-galną pracę.