Metody i formy pracy socjalnej z uchodźcami i emigrantami

Podstawowym zadaniem jest prowadzenie pracy socjalnej z uchodźcami. Na podstawie artykułu 45 ustawy o pomocy społecznej praca socjalna obejmuje całokształt działalności mającej na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu przez nie zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz rozwinięcie ich aktywności życiowej. W literaturze przedmiotu znajduje się zapis, że praca socjalna to interdyscyplinarna działal-ność zawodowa mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyski-waniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich

ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi191. Nieco inaczej

pra-ca socjalna definiowana jest przez Helenę Radlińską, określa ją ona mianem wydobywania i pomnażania sił ludzkich, ich usprawniania i organizacji wspólnego działania dla dobra

ludzi192.

Definicja pracy socjalnej

Praca socjalna jest specyficzną działalnością zawodową, mającą na celu lepszą adaptację wzajemną osób, rodzin, grup i środowiska społecznego, w jakim żyją, oraz rozwijanie po-czucia godności osobistej i odpowiedzialności jednostek na drodze odwoływania się do potencjalnych możliwości poszczególnych osób, do powiązań między profesjonalnych,

a także sił i środków społecznych193.

Międzynarodowe Stowarzyszenie Szkół Pracy Socjalnej wypracowało ogólną międzyna-rodową definicję, określającą, że praca socjalna wspiera zmiany społeczne, rozwiązywa-nie problemów w stosunkach międzyludzkich oraz wydobywarozwiązywa-nie z ludzi sił i wolności,

191 Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r.

192 B.Szatur-Jaworska, Teoretyczne podstawy pracy socjalnej, [w:] Pedagogika Społeczna, pod. red: T. Pilch, I. Lepalczyk, Kraków 1995, s. 106.

aby mogli osiągnąć dobrobyt. Używając teorii zachowań ludzkich i systemów społecz-nych praca socjalna oddziałuje tam, gdzie ludzie wchodzą w interakcje ze środowiskiem.

Fundamentem pracy socjalnej są zasady praw człowieka i sprawiedliwości społecznej194.

Środowisko zawodowe oddziela profesjonalną pracę socjalną, jako działalność nakiero-waną na pomaganie innym, pracę z drugim człowiekiem, skupienie się na rozwiązywaniu problemów jednostki, rodziny lub grupy społecznej od zjawiska błędnie w społeczeństwie utożsamianym z pracą socjalną – wypłacaniem zasiłków i świadczeń z pomocy

społecz-nej195. W ramach profesji dokonuje się licznych działań mających na celu poprawę jakości

życia społeczności lokalnej, animację środowiska lokalnego, pracę z rodzinami dysfunk-cyjnymi, a także realizującymi zadania pieczy zastępczej (rodziny zastępcze, placówki opiekuńczo-wychowawcze).

Metody pracy socjalnej

Klasyczne metody pracy socjalnej można sklasyfikować następująco196:

Î pracę socjalną z jednostką (metoda indywidualnego przypadku),

Î pracę socjalną z grupą/rodziną,

Î pracę socjalną ze środowiskiem lokalnym.

W oparciu o te podstawowe metody, metodyka szczegółowa pracy socjalnej przewiduje szereg działań dostosowanych do indywidualnych potrzeb klientów, jak na przykład: me-diacje, poradnictwo.

Formy pracy socjalnej

Wśród form pracy socjalnej wymienia się wg Heleny Radlińskiej:

Î ratunek, który niesie zagrożonemu niebezpieczeństwo, bez względu na jego

upraw-nienia i przynależność do grupy społecznej np. pomoc dla powodzian,

Î opiekę – forma świadczona w sytuacjach życiowych, w których ludzie dotknięci

nie-szczęściem nie umieją albo nie mają dość sił, by przezwyciężyć trudności. Jest ona for-mą zindywidualizowaną. Opiera się na dokładnej diagnozie potrzeb. Opiekun przyj-muje odpowiedzialność za losy drugiego człowieka, np. opieka w domach małego dziecka. Metody tej nie stosuje się do osób dorosłych, gdyż pracownik socjalny udzie-la wsparcia i nie jest opiekunem społecznym, tylko profesjonalnym pomagaczem,

Î pomoc - działania mające wspierać pomyślny rozwój zarówno osób z jakiś względów

zagrożonych, jak i wszystkich członków społeczności np. poradnie rodzinne,

Î kompensację społeczną – to wyrównywanie braków środowiskowych,

utrudniają-cych pomyślny bieg życia jednostki lub grupy.

194 D. Wolska-Prylińska, Projekt socjalny w kształceniu i działaniu społecznym, Wyd. Śląsk, Katowice 2010, s. 22. 195 M.Granosik, Profesjonalny wymiar pracy socjalnej, Biblioteka Pracownika Socjalnego, Wyd. Śląsk, Katowice 2006,. 196 B.Szatur-Jaworska, Teoretyczne podstawy pracy socjalnej…, dz.cyt., s. 112.

Praca socjalna z uchodźcą

Podstawowymi działaniami wykonywanymi przez pracowników socjalnych wobec uchodźców podczas realizacji Indywidualnych Programów Integracji zgodnie z ustawą o pomocy społecznej oraz realizacji pracy socjalnej jest :

Î pomoc w zameldowaniu w miejscu zamieszkania,

Î pomoc przy rejestracji w urzędzie pracy,

Î pomoc w wyrobieniu numeru PESEL,

Î pomoc w rejestracji w przychodni lekarskiej,

Î pomoc w uzyskaniu odpowiedniej pomocy medycznej (obejmuje to także pomoc

w zapisaniu się do lekarza),

Î pomoc w poszukiwaniu mieszkań,

Î pomoc w załatwianiu spraw urzędowych,

Î pomoc przy zapisaniu dzieci do szkoły lub przedszkola,

Î pomoc w uzyskaniu orzeczenia o niepełnosprawności,

Î pomoc w skierowaniu na kurs języka polskiego i motywowanie do jego nauki lub też

poszukiwanie wolontariuszy do pomocy w nauce języka,

Î pomoc w zorganizowaniu sprzętu gospodarstwa domowego i odzieży,

Î pomoc w założeniu konta w banku oraz obsłudze bankomatu,

Î wyrobienie numeru NIP,

Î pomoc w uzyskaniu świadczenia rodzinnego lub innego rodzaju pomocy z OPS-ów.

Ponadto niektórzy pracownicy pomagają w poszukiwaniu pracy i w kontaktach z pra-codawcami, towarzyszą swoim podopiecznym podczas wizyt lekarskich w charakterze

tłumacza197.

Szczególną uwagą pracownika socjalnego powinni zostać objęci cudzoziemcy kwalifiku-jący się jako „szczególnie wrażliwi” – ofiary handlu ludźmi, ofiary przemocy fizycznej, psy-chicznej i seksualnej, rodziny z dziećmi, kobiety w ciąży etc.

Pracownik socjalny musi posiadać również wiedzę o zjawisku przemocy, metodach zapo-biegania przemocy oraz reagowania na przypadki przemocy stosowanej wobec cudzo-ziemców i w tym celu:

1. podejmuje działania zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa osobistego ofierze przemocy lub potencjalnej ofierze przemocy i jej bliskim;

2. podejmuje działania zmierzające do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych, psycholo-gicznych i społecznych ofiary przemocy i jej bliskich;

3. zapewnia ofierze przemocy pomoc w skontaktowaniu się z organizacją udzielającą pomocy prawnej;

4. podejmuje działania w celu zainicjowania postępowania karnego.

Udzielanie pomocy społecznej powinno następować również poprzez:

Î konsultacje indywidualne polegające na udzielaniu informacji z zakresu procedur

administracyjnych,

Î zapewnienie pomocy materialnej,

Î zindywidualizowane poradnictwo w zakresie pomocy społecznej, opieki medycznej,

Î zapewnienie beneficjentom dostępu do mediów telekomunikacyjnych,

Î tłumaczenia dokumentów, sporządzanie pism i podań etc.

Natomiast objęcie szczególną ochroną kobiet i dzieci, które stanowią 79,4% wszystkich beneficjentów pomocy społecznej, powinno polegać m.in. na:

Î zapewnieniu pomocy materialnej dla dzieci (wyposażenie w materiały szkolne,

odzież),

Î zapewnieniu pomocy materialnej dla kobiet (odzież, art. higieniczne),

Î zapewnieniu dodatkowej opieki nad kobietami ciężarnymi (pośrednictwo w

kontak-tach z personelem medycznym, wyprawki dla niemowląt, poradnictwo),

Î przygotowaniu programu zajęć świetlicowych dla dzieci,

Î wsparciu procesów pedagogicznych dzieci cudzoziemców poprzez ścisłą

współpra-cę z przedszkolami i szkołami do których uczęszczają oraz innymi zaangażowanymi placówkami m.in. Kuratorium Oświaty.

Praca socjalna przewiduje możliwość zawarcia kontraktu socjalnego – pisemnej umowy, gdzie określa się obowiązki obu stron, to znaczy zadania świadczeniobiorcy oraz rodzaj po-mocy, którą w zamian za wywiązywanie się z tych zadań, świadczy mu pracownik socjalny. Wydaje się, że takie określenie obowiązków w kontrakcie, czy też w jakimkolwiek innym dokumencie, jest o tyle ważne, że motywuje cudzoziemca – przyzwyczajonego niestety podczas trwania procedury o nadanie statusu uchodźcy do zawodowej bierności, czasem cierpiącego na rozmaite problemy natury psychologicznej– do działania, nie pozwalając mu na ograniczenie się do biernego pobierania zasiłków. Niewywiązywanie się bowiem z obowiązków pociąga za sobą ryzyko wstrzymania udzielanej pomocy. Oczywiście, za-równo zobowiązania, jak i ewentualne sankcje powinny być w każdym przypadku na-kładane po rozpatrzeniu indywidualnej sytuacji. Niezmiernie niepokoi zatem ogromnie mała liczba osób/rodzin, z którymi taki kontrakt jest zawierany w przypadku realizatorów Indywidualnych Programów Integracji.

Pracownicy socjalni muszą odpowiadać na indywidualne potrzeby swoich podopiecz-nych i pomagać im w niestandardowych sytuacjach. Często w pracy socjalnej z tą grupą klientów ich działania wykraczają poza ich zwykłe obowiązki, np. pomoc w organizacji nauki języka polskiego. Obowiązek prowadzenia nauki w sposób inny niż na kursie języ-kowym wynika z faktu, że część programów jest realizowana w miejscach, w których takie kursy dla obcokrajowców nie są oferowane lub są drogie. Taki zapis jest więc zamieszczany

w programie, aby uchodźca mógł przeznaczyć pomoc finansową otrzymywaną w ramach programu na swoje potrzeby, w szczególności na wynajęcie mieszkania.

W mniejszych miejscowościach często nie ma nawet osób przygotowanych metodycznie do pracy z cudzoziemcami nieznającymi języka polskiego. W niektórych miejscach PCPR-y posiłkują się pomocą wolontariuszy w tym zakresie (na przykład w Radomiu, Lublinie) lub korzystają z pomocy organizacji pozarządowych.

Kolejna trudność to znalezienie pracy przez cudzoziemca. Zadanie to zapewne nie jest procesem łatwym i szybkim, ale powinien jednak jej poszukiwać (do tego zresztą zobowią-zuje go program, czyli do podejmowania działań). Z doświadczeń organizacji pozarządo-wych wynika, że w ostatnich miesiącach sytuacja na rynku pracy zmieniła się. Poszukiwani są pracownicy niewykwalifikowani lub przedstawiciele zawodów, na które jest w Polsce zapotrzebowanie (na przykład budowlani, krawcowe) – jednak proponowane im wyna-grodzenie jest bardzo niskie i często nie wystarcza na pokrycie kosztów utrzymania wie-lodzietnej rodziny.

7.2. Edukacja cudzoziemców i uznawanie ich kwalifikacji