1. A kty praw a w spólnotow ego pochodnego dotyczące bezpieczeństw a energetyczn ego
G łów ną instytucją w spólnotow ą angażującą się w politykę bezpieczeństwa energetycznego jest Komisja Europejska, w której skład wchodzi Komisarz ds. Energii stający na czele Dyrektoriatu Generalnego ds. Energii i Transpor tu. Obecnie kom isarzem zajm ującym się tą dziedziną polityki wspólnotowej je s t A ndris Piebals pochodzący z Litwy. Kom isja Europejska jest organem przygotow ującym projekty aktów praw a w spólnotow ego pochodnego, któ re dotyczą energii zarówno w wym iarze wspólnego rynku, który został po krótce om ówiony powyżej, jak i w zakresie bezpieczeństw a dostaw surow ców energetycznych.
Do najstarszych aktów prawa wspólnotow ego dotyczących problematyki bezpieczeństwa energetycznego należy dyrektywa 68/414/EW G21, zobowiązu jąca państwa członkowskie do utrzymywania obowiązkowych zapasów paliw
płynnych mających zaspokoić konsumpcję krajową przez 90 dni. Polska wyne gocjowała okres przejściowy, jeśli chodzi o obowiązek utrzymywania dziewięć- dziesięciodniowych zapasów ropy naftowej, do końca 2010 roku22.
21 Dz. U. UE, L 176. s. 57 nn. 22 Dz. U. EW G , L 308, s. 14 nn.
Bezpieczeństw o energetyczne U E - w ybrane aspekty praw ne 167
W 2004 roku Parlam ent Europejski i Rada przyjęły dyrektyw ę 2004/67/ WE środków zap ew niających b ezp ieczeń stw o dostaw gazu z ie m n eg o 23. W pream bule do dyrektyw y wskazano, iż tw orzenie w spólnotow ego rynku energetycznego powoduje, iż zaburzenie w dostaw ach gazu m oże skutko wać zakłóceniami w gospodarce całej Wspólnoty, dlatego też konieczne jest w spólne podejście w zakresie bezpieczeństw a dostaw . Pkt 13 pream buły podkreśla konieczność „zdobycia się na prawdziwą solidarność między pań stwami członkow skim i w nadzw yczajnych sytuacjach zw iązanych z d osta wami, zwłaszcza że państwa członkowskie stają się coraz bardziej niezależne w sprawach dotyczących bezpieczeństwa dostaw ” . Należy jednakże zauw a żyć, iż rozwiązania przewidziane w dyrektywie m ają charakter bardzo ogól nikowy. W art. 7 została pow ołana G rupa K oordynacyjna ds. Gazu, która zgodnie z art. 8 dyrektywy 2004/67/W E w razie zaburzeń bada i ew entual nie wspom aga państwa członkow skie w zakresie koordynacji środków sto sowanych na poziomie krajowym w celu zaradzenia zaburzeniu dostaw. O ile działania okażą się niewystarczające, „odpowiednie środki” może podjąć Rada. Pomimo solidarności państw członkow skich, o której jest m ow a w pream bule, państw a te nie zdecydow ały się na przyjęcie k onkretnego system u w zajem nej pom ocy w obliczu kryzysu energetycznego. Taki zapis w dy rektyw ie je s t jed n ak w yrazem ob ecnego braku gotow ości państw c z ło n kow skich do p o djęcia o d p o w ied zialn o ści w duchu so lid a rn o śc i za inne państw a UE.
Kolejnym elementem prawodawstwa wspólnotowego w zakresie bezpieczeń stwa są akty prawa wspólnotowego pochodnego dotyczące racjonalizacji zużycia energii zapoczątkowanego w związku z kryzysem lat 70. Przepisy w spólnoto we dotyczą m.in. efektywności energetycznej w budownictwie, czy obowiąz ku oznaczania ilości zużywanej energii przez sprzęty gospodarstwa dom owe go24. Wspólnota promuje również odnawialne źródła energii. Komisja Europej ska w Białej Księdze Energia dla przyszłości: odnaw ialne źródła energii25 z 1997 określiła strategię W E w tym zakresie do 2010 roku. W 2001 roku Parlament Europejski i Rada UE wydały dyrektywę 2001/77/W E26 zobowią zującą państwa członkow skie do podjęcia kroków zm ierzających do zw ięk szenia konsumpcji energii produkowanej ze źródeł odnawialnych, tak by sta nowiła ona 12% krajowej konsum pcji energii brutto.
Prócz działalności regulacyjnej W spólnota realizuje wieloletnie programy energetyczne. Program na lata 2003-2006 to Inteligentna Energia dla Euro py27, obejmujący cztery programy szczegółowe SAVE (wzrost efektyw ności energetycznej), ALTENER (promocja odnawialnych źródeł energii), STEER
2ł A. M ichoński, [w:] P raw a U nii E uropejskiej, P raw o m a teria ln e i p o lity k i, J. B arcz (red ). W ar szaw a 2003, s. 712.
24 Dz. U. UE, L 127, s. 92 nn.
25 D yrektyw a 92/75/W E , Dz. Urz. EW G , L 2 97, s. 17. 26 CO M (1 9 9 7 ) 559.
168 M a g d a l e n a B ain czyk
(energetyka transportu), COOPENER (inicjatyw y dla krajów rozwijających się). Program koordynowany jest przez Agencję Wykonawczą ds. Inteligent nej Energii, dysponującą budżetem w wysokości 200 m ilionów euro, prze znaczonych na badania m .in. w zakresie odnaw ialnych źródeł energii, wy dajności energetycznej czy transportu surow ców energetycznych28.
2. M arzec 2006 - Zielona Księga - Europejska strategia na rzecz zrów noważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii29
Komisja Europejska inicjuje również debaty nad ewentualnymi możliwościa mi rozw iązywania trudności w sektorze energetycznym, wydając wspomnia ne ju ż dokum enty konsultacyjne - tzw. Zielone Księgi. W 2000 roku Komi sja Europejska opublikowała Zieloną Księgę w kierunku europejskiej strategii bezpieczeństwa dostaw energii30. Natomiast aktualne poglądy Komisji Euro pejskiej na bezpieczeństw o energetyczne zostały zaprezentow ane w marcu 2006 roku w Zielonej Księdze - Europejska strategia na rzecz zrównoważo nej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii. Dokum ent ten jest o tyle istotny, iż prezentuje alternatyw ne wobec propozycji polskiego rządu, sposoby roz w iązyw ana kw estii bezpieczeństw a energetycznego na poziom ie unijnym. K sięga pow stała w skutek inicjatyw y Rady Europejskiej, która na szczycie H am pton Court w 2005 roku zobowiązała Kom isję do analizy kwestii bez pieczeństw a energetycznego w U E31.
We w stępie Kom isja podkreśla, iż wobec ostatnich wydarzeń prow adze nie polityki energetycznej oddzielnie przez 25 państw członkowskich nie jest w ystarczające, natom iast Unia Europejska powinna zarów no w sferze poli tycznej, jak i gospodarczej podjąć skuteczne działania w tym zakresie. Z sze regu zagad nień , któ re K om isja E u ro p ejsk a po ruszy ła w K siędze, należy p rzede w szystkim zw rócić uw agę na rozw iązania proponow ane odnośnie do bezpieczeństw a dostaw i solidarności państw członkowskich:
- utw orzenie Europejskiego Obserwatorium Zaopatrzenia w Energię, - w spółpraca między operatoram i sieci przesyłowych,
- zapew nienie bezpieczeństw a fizycznego infrastruktury,
- zapewnienie przejrzystości zapasów surowców energetycznych, w szcze gólności inicjatyw a legislacyjna w zakresie rezerw gazu.
K om isja Europejska stosunkow o szeroko zajęła się polityką zewnętrzną UE w zakresie bezpieczeństw a energetycznego:
- zabezpieczenie dyw ersyfikacji dostaw m .in. poprzez budow ę nowych rurociągów gazu i ropy, term inale przeładunkow e dla gazu płynnego, które
28 C O M (2 0 0 2 ). 162.
m M. D ąb k o w sk a. op. cii. s. 2 64; h ttp ://e u ro p a .e u /p o l.e n e r/o v e rv ie w _ e n .h tm (13 V 2006).
10 C O M (2 0 0 6 ) 105. 11 C O M (2 0 0 0 ) 31.
B ezpieczeństw o energetyczne UE - w ybrane aspekty praw ne 169
połączyłyby UE z rejonem M orza Kaspijskiego, Afryki Północnej oraz B li skim W schodem;
- dialog prow adzony na p ozio m ie u nijnym z głów nym i d o staw cam i, przede wszystkim Rosją, ale również OPEC, Radą W spółpracy Państw Z a toki Perskiej, a także z największym i konsum entam i energii - USA, C hina mi, Indiami;
- utworzenie W spólnoty Energetycznej, która obejmowałaby państwa Eu ropy Południowo-W schodniej, w tym Ukrainę, Algierię i Turcję, państwa re gionu M orza K aspijskiego oraz państw a basenu M orza Śródziem nego, ale również Norwegię, która powinna otrzymać wsparcie, jeśli chodzi o jej sta rania o nowe złoża surowców;
- ustanowienie sformalizowanego instrumentu działania w przypadku za g ro żenia zew n ętrzn y ch dostaw en ergii.
Om ówiona pokrótce Zielona K sięga została zaakceptow ana przez Radę UE w m arcu 2006 roku oraz była przedm iotem debaty na szczycie Rady Europejskiej 23-24 marca 2006 roku. W marcu 2006 roku Rada Europejska wezwała również do prac nad stworzeniem Polityki Energetycznej dla Euro py. Do jednego z trzech głównych punktów Polityki ma należeć bezpieczeń stwo dostaw, które ma zostać osiągnięte m.in. poprzez wejście w życie trak tatu ustanawiającego W spólnotę Energetyczną32 lub poprzez ratyfikację przez Rosję Karty Energetycznej33.
Zagadnienie bezpieczeństw a energetycznego je s t rów nież przedm iotem polityki zagranicznej prowadzonej przez UE. N ależy tutaj w skazać prow a dzone od początku lat 90. starania m ające na celu podpisanie Karty E ner getycznej z krajam i Europy Ś ro d k o w o-W sch od niej, k tó ra d otyczy m .in. zasad tranzytu, działalności komercyjnej i ochrony inwestycji służących roz wojowi przem ysłu energetycznego oraz dwustronnem u przepływowi energii pomiędzy krajami z Europy Środkowo-Wschodniej a państwami członkowski mi UE34. Od 2000 roku odbywają się regularne spotkania w ramach zinstytu cjonalizowanego dialogu UE - R osja35. Dialog ma na celu zapew nienie UE bezpieczeństwa dostaw rosyjskich surowców, ale również otw arcie zarówno Rosji, jak i UE na inwestorów w sektorze energetycznym i współpracę w wy konywaniu zobowiązań w zakresie ograniczania emisji C 0 2 przew idzianych w Protokole z K ioto36. Zagadnienia energetyczne są rów nież przedm iotem kontaktów na linii UE - Chiny oraz UE - Indie.
Kolejnym elem entem polityki zagranicznej Unii Europejskiej w zakresie energii jest utworzenie Europejskiej W spólnoty Energetycznej na podstawie
n h ttp ://e c .e u ro p a .e u /g re e n -p a p e r-e n e rg y /in d e x _ e n .h tm (13 V 20 0 6 ).
11 W sp ó ln o ta zo stan ie kró tk o o m ó w io n a poniżej. 14 P residency C o n clu sio n - 23/24 M arch 2006.
" M . D ąbkow ska, op. cii., s. 54. N ależy p o d k reślić, że K arta nie zo stała d o ty ch czas raty fik o w an a przez Rosję.
170 M a g d a l e n a B a in czyk
trak tatu podpisanego 25 października 2005 roku. T raktat w szedł w życie 1 lipca 2006 roku. Członkami W spólnoty jest 25 państw członkowskich UE, a także Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, M acedonia, A lbania, B u łgaria, R um unia oraz K osow o. W p rzy szłości do W spólnoty m ogą dołączyć Turcja, Norwegia, Ukraina oraz M ołdawia. Z dniem 1 lipca 2006 roku zaczęła obow iązyw ać sw oboda przepływ u elektryczności oraz gazu pomiędzy państwami członkowskimi, z zachowaniem standardów mini malnych w zakresie ochrony środowiska oraz warunków sprzedaży. Z geopo litycznego punktu widzenia dzięki Wspólnocie państwa członkowskie mają za pewniony dostęp do złóż surowców w regionie M orza Kaspijskiego oraz ze Środkow ego W schodu.