W dniach 13-18 grudnia 2005 roku w Hongkongu odbyła się szósta K on ferencja M inisterialna Światowej Organizacji Handlu. Jako najw yższy organ decyzyjny WTO konferencja zbiera się co najmniej raz na dwa lata i w ska zuje kierunki liberalizacji światowego handlu. W trakcie tego szczytu obra dowali przedstaw iciele 149 państw członkow skich W TO. C elem spotkania było zawarcie korzystnej dla w szystkich umowy handlow ej, godzącej inte resy gospodarcze uczestników , która um ożliw iłaby jed n o c z e śn ie szeroką współpracę na rynku światowym.
Rozmowy nie były łatwe. Wśród wielu tematów do dyskusji znalazły się te - budzące największe emocje - dotyczące m.in. zniesienia subsydiowania pro dukcji rolnej i handlu artykułami rolnymi przez państwa najbogatsze. W ciągu ostatnich lat owe kwestie były kością niezgody i przyczyną ciągłych sporów między krajami rozwiniętymi (głównie USA i UE) a krajami rozwijającymi się (tzw. G-201) i najbiedniejszymi (tzw. grupa G-90, czyli kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku), powodując problemy z osiągnięciem porozumienia, a nawet dopro wadzając do fiaska rozmów podczas negocjacji w Seattle i Cancun.
Główni uczestnicy negocjacji uznają odmienne hierarchie ważności. Jesz cze przed szczytem w Hongkongu trwała ostra dyskusja ukazująca sprzeczne interesy członków W TO. Unia Europejska żądała otw arcia rynków krajów rozwijających się na import wyrobów przemysłowych. Kraje rozwijające się z kolei - obniżenia dopłat do eksportu artykułów rolnych i łatwiejszego do stępu do rynków rolnych krajów bogatych2.
1 G -20, czyli grupa państw biednych i rozw ijających się na czele z B razylią, A rg en ty n ą i Indiam i, które reprezentują połow ę ludności św iata i 2/3 ludności zatrudnionej w rolnictw ie.
102 E lż b i e ta M a jc h ro w sk a
Tabela 1. Przegląd Konferencji Ministerialnych na forum WTO
K o n fe re n c ja M in is te ria ln a N ajw aż n ie jsze u sta le n ia
I K M Singapur — grudzień 1996 r. D eklaracja w sprawie rozw oju handlu produktami technologii informatycznej ITA; negocjacje w sprawie handlu i konkurencji oraz przejrzystości w zakupach rządow ych (tzw. tem aty singapurskie)
II K M G enew a - maj 1998 r. Pom yślne zakończenie negocjacji w sprawie telekom unikacji podstawowej, usług finansowych oraz porozum ienia ITA; form alne uruchom ienie przygotow ań na tem at nowej rundy
III K M Seattle - listopad 2001 r. Zaw ieszenie obrad; brak form alnego dokum entu uzgodnionego przez państw a członkowskie IV K M D oha, K atar - listopad 2001 r. Podjęto decyzję o rozpoczęciu kolejnej rundy
negocjacji handlow ych
V K M Cancum , M eksyk - w rzesień 2003 r. Fiasko kolejnego szczytu przypisyw ane je st z jednej strony niechęci krajów bogatych do zaprzestania subsydiow ania produkcji rolnej i eksportu, z drugiej - tw ardem u stanow isku negocjacyjnem u krajów rozw ijających się
V I K M H ongkong - grudzień 2005 r. U stalenia przedstaw ione w artykule
Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.wto.org (14 VI 2006).
Większość krajów członkowskich winą za powstanie impasu w rozmowach w ciągu ostatnich lat obarczała Unię Europejską. Zdaniem USA, Australii i Bra zylii Bruksela powinna zdecydować się na szersze otwarcie chronionego euro pejskiego rynku rolnego. UE domagała się postępu w innych dziedzinach, głów nie w handlu dobrami przemysłowymi i na rynku usług. Co więcej, po czterech latach negocjacji nie zmniejszyła się przepaść między krajami bogatymi a roz wijającymi się, zwłaszcza w kwestii rolnictwa.
M iesiąc przed konferencją w Hongkongu dyrektor generalny WTO Pascal Lamy oświadczył, że „m inistrow ie handlu powinni pójść na ustępstwa, aby można było uratować umowę o liberalizacji handlu. Znów pojawiło się bowiem ryzyko fiaska” - dodał. Jego zdaniem wszyscy najważniejsi partnerzy handlo wi powinni ustąpić w kwestii subsydiów rolnych, dostępu do rynku płodów rol nych, wyrobów przemysłowych i usług3.
Z kolei Brazylia i Indie powinny przedstawić oferty otwarcia ich rynków dla tow arów przem ysłow ych i usług, aby powstały warunki do porozum ie nia w negocjacjach rundy WTO. „To pozwoliłoby Unii otworzyć się bardziej na import rolny” - stwierdził komisarz UE Peter Mandelson. Twierdził, że kon ferencja ministrów w Hongkongu nie pomoże, jeśli kraje rozwijające się nie uła twią dostępu do swojego rynku usług4.
Aby nie dopuścić do kolejnego załam ania rozm ów (co m ogłoby rzucić złe światło na sposób funkcjonowania organizacji i podważyć wiarę w dal
* Zob. Wciąż brak porozumienia w sprawie liberalizacji wymiany, „Rzeczpospolita” z 9 listopada 2005 r. 4 Z ob. R un d a WTO: K o lejn e p rze s zk o d y , „R z e c z p o sp o lita ” z 10 g ru d n ia 2005 r.
VI Konferencja M inisterialna w H ongkongu. 103
sze globalne roko w ania handlow e oraz sens istn ien ia W TO w obecnym kształcie) kraje członkow skie - przed rozpoczęciem szczytu w Hongkongu - ustaliły m.in. zaniechanie uzgodnienia projektu szczegółow ego (ang. m o dalities) zakończenia Rundy Katarskiej w 2006 roku (przesuwając ten termin - po raz kolejny - na początek 2007 roku)5, co przyczyniło się w łaśnie do uniknięcia kolejnego impasu w rozm ow ach6.
Propozycje przetargow e najw ażniejszych członków W TO przedstaw iały się następująco:
Stany Zjednoczone - zaproponowały 60% redukcję subsydiów rolnych do 2010 roku, pod warunkiem że UE obniży swoje subsydia o 80%.
Unia Europejska - redukcja subsydiów o 70% i obniżka ceł średnio o 40% (w tym tylko o 8% dla tzw. towarów wrażliwych); ponadto redukcja ceł na towary przemysłowe o 10% przez wszystkich członków WTO; zwiększenie dostępu do rynku usług7 krajów rozwijających się.
Propozycja Grupy G-20 - bezcłowy i bezkontyngentowy dostęp towarów rolnych do rynków krajów rozw iniętych; konieczność zniesienia przez kra je bogate wszelkich form subsydiow ania rolnictw a8.
Ponadto kraje Grupy G-90 - opowiadały się za głęboką liberalizacją han dlu rolnego, utrzym ując raczej zachowawcze stanow isko w rozm ow ach do tyczących dostępu do rynku towarów przem ysłow ych.
Mimo wcześniejszych rozmów, w trakcie spotkania w Hongkongu po raz kolejny uwypukliły się sprzeczności w stanowiskach negocjacyjnych między grupami państw, podobnie jak kilka lat wcześniej. I znów kością niezgody oka zały się dopłaty eksportow e w krajach najbogatszych. P onadto w idoczne były sprzeczności interesów między propozycjami UE i USA. Bruksela uza leżniała obniżkę wsparcia dla artykułów rolnych od redukcji ceł na towary przem ysłowe, handlu usługam i i od zm niejszenia subsydiów eksportow ych głównie przez USA. Te z kolei żądały od Unii zdecydowanej redukcji ceł na tow ary rolne. Co w ięcej, w obaw ie o rodzim ych producentów odm ów iły udostępnienia swojego rynku cukru, bawełny oraz tekstyliów nawet dla gru py państw najbiedniejszych. Do tego Japonia odm ów iła redukcji ochrony swojego rynku ryżu9.
' P o c z ą tk o w o z a k ła d a n o , że ro k o w a n ia w ra m a c h ru n d y m ile n ijn e j p o w in n y z a k o ń c z y ć się do 1 sty c zn ia 2005 roku. N astępnie u sta lo n o , że zak o ń cz en ie n eg o cjacji m a przy p ad ać na rok 2 006. P la nuje się p odpisać o sta te czn e p o ro zu m ien ie na p o czątku roku 2007 (je st to isto tn e ze w zg lęd u na w y gaśniecie w połow ie 2007 roku upraw nień p rezy d en ta U SA do w y k o rzy stan ia tzw. szybkiej ścieżki le g islacyjnej, czyli p rzy jęcia przez K ongres p o rozum ienia bez w n o szen ia po p raw ek ). W idać, że w ielość i złożoność przyjętych tem atów do dyskusji przerasta m ożliw ości n eg o cjacy jn e czło n k ó w W TO .
6 Por. F. W illiam s, „Czy brak am bicji p rze są d zi los R undy z D o h y ? ", „F inancial T im es” z 12 g ru d nia 2005 r., tłum . w „R zeczp o sp o lita” z 15 g rudnia 2005 r.
7 C hodzi tu zw łaszcza o usługi bankow e i telekom unikacyjne.
* J. Jarm ul, Konferencja M inisterialna Św iatow ej O rganizacji H andlu. (W TO ), H ongkong, g rudzień
2005 r„ „M onitor Praw a C elnego i P odatkow ego” 2006, nr 3, s. 115.
9 Ja p o n ia tra k tu je ry ż ja k o p ro d u k t w rażliw y i z am ierza u trzy m ać c ło w je g o im p o rc ie n a p o z io m ie naw et do 700% . Zob. ibidem , s. 115.
104 E lżb ie ta M a jc h r o w s k a
M imo tych wszystkich nieporozumień intensywne rozmowy w Hongkon gu zakończyły się podpisaniem w spólnej deklaracji. W porów naniu z po przednim i szczytam i m ożna to uznać za sukces. D eklaracja podpisana na szóstej konferencji m inisterialnej, półtora roku po przyjęciu ram owego po rozum ienia w sprawie liberalizacji światowego handlu (The July 2004 pac k a g e )10, je s t jed n a k bardziej w stępem do ostatecznego porozum ienia niż szczegółow ym dokum entem rozw iązującym problem y zw iązane z liberali zacją handlu.
N ajw ażniejsze ustalenia konferencji zapisane w tym dokum encie przed staw iają się następująco:
1. N egocjacje rolne - głów nie dotyczyły poziomu zakłócającego handel
krajow ego wsparcia w ew nętrznego produkcji rolno-żyw nościow ej11, pozio mu ochrony celnej (dostępu do rynku) oraz redukcji subsydiów eksporto wych.
• Wsparcie wewnętrzne - uzgodniono jedynie podział członków WTO na trzy grupy w zależności od wysokości wsparcia kierowanego do sektora rol no-żyw nościow ego. Ograniczenie wsparcia zależeć będzie od jego wysoko ści i zakłada się, że będzie wynosić:
- 70-80% - jeśli wsparcie przekracza próg 60 mld USD w ciągu roku, - 53-75% - jeśli wsparcie mieści się w przedziale 10-60 mld USD, - 31-70% - jeśli nie przekracza ono 10 mld U SD 12.
Co ważne, redukcja zakłócającego handel w sparcia w ew nętrznego (czy li w sparcia cen rynkow ych i bezpośrednich płatności na rzecz rolników ), ustalonego według tych zasad musi być realizowana nawet wtedy, gdy suma redukcji tzw. AMS (Aggregatedt M easurem ent o f Sup ort) - związanego za gregow anego w skaźnika wsparcia, w sparcia de minimis oraz wsparcia typu blue box będzie niższa niż wartość w sparcia zakłócającego handel. Ponad to ograniczenie w sparcia de m inim is będzie w ynosiło 5 0-80 % dla krajów rozwiniętych. Obecnie poziom ten dla tych krajów to maksymalnie 5% war
111 M ow a tu o porozum ieniu z lip ca 2004 roku podpisanego w G enew ie. Por. szerzej: E. M ajchrow ska, N ow a runda n eg o cja cji w sp ra w ie lib e ra liza c ji s’w iatow ego handlu, [w:] P olska, U kraina, Świat, K. B u d z o w sk i, A. D em ian czu k (red .), K raków 2005, s. 3 7 -3 9 .
11 W TO w y ró żn ia trzy ro d zaje subsydiów dla rolników : G reen b o x - w sp arcie krajow e, które po w o d u je m in im aln e za k łó c e n ia i w y łączo n e je s t ze zobow iązań red u k cy jn y ch . M usi je d n a k być u d z ie lone przez rząd i nie d o ty czy ć w sp arcia cenow ego (np. rządow e w sparcie na B+R, zw alczanie e p id e m ii itp .). B lu e b o x - d o tacje b ezp o śre d n ie zw iązan e z o g ran iczen iam i produkcji ro ln ej, w yłączone ze z o b o w iąza ń red u k cy jn y ch . A m b e r b o x - w sp arcie w ew n ętrzn e, k tó re nie zo stało sk la sy fik o w an e jak o zielo n e lub nieb iesk ie , np. su b sy d ia ek sportow e. D opuszcza tzw. form ułę de m inim is, czyli m inim alne w sparcie w w ysokości 5% wartości produkcji dla państw rozw iniętych i 10% dla rozw ijających się. Zob.: w w w .w to .o rg /e n g lish /tra to p _ e /a rg ic _ e /a g b o x e s_ e .h tm (14 VI 2006).
12 U E z.najdzie się w najw yższym p rzed ziale, USA i Ja p o n ia w p rzedziale drugim , natom iast kraje pozostałe (w tym rozw ijające się) - w przedziale o najniższym ograniczeniu w sparcia; por. raport prze w o d n icząc eg o G rupy ds. N eg o cjacji R olnych (aneks A), M in iste ria l D ecla ra tio n , 18 D ecem ber 2005, W T /M I N ( 0 5 ) / D E C h t t p : / /w w w. w t o .o r g / e n g l is h / t h e w t o _ e / m i n i s t _ e / m i n 0 5 _ e / f i n a l_ te x t_ e .h tm (1 4 V I 2 0 0 6 ).
VI K onferencja M inisterialna w H ongkongu. 105
tości produkcji. W szystkie kraje rozw ijające się zw olnione są z obowiązku zmniejszenia tego wsparcia, jeśli jednocześnie nie redukują wskaźnika AMS, bo takiego wsparcia nie stosują lub ich wskaźnik AMS jest niższy od 2/3 re dukowanego wskaźnika w krajach rozwiniętych. W sparcie typu blue box ma być zredukowane do poziomu 2,5% (zamiast obecnych 5%) wartości produk cji. Oznaczałoby to dwukrotne obniżenie wysokości dopłat bezpośrednich13. • Subsydia eksportowe - państwa członkowskie zgodziły się na całkowitą eliminację subsydiów eksportowych oraz „uporanie się” z innymi instrumentami wsparcia, które zakłócają handel międzynarodowy (np. kredytami eksportowy mi, gwarancjami kredytów eksportowych lub program am i ubezpieczeń spłat kredytów w terminie do 180 dni) do 2013 roku. Podobnie, zakłócająca handel działalność tzw. STEs (State trading enterprises) - przedsiębiorstw handlu pań stwowego i związanych z nią praktyk monopolistycznych - zostanie
zlikwido-14
wana .
• Dostęp do rynku - w kwestii liberalizacji tych zasad uzgodniono, że ob niżka ceł zależna będzie od poziomu cła ad valorem (ang. ad valorem equ ivalents), w ram ach czterech grup {ang. fo u r bands f o r structurin g ta r iff cuts), poza cukrem . C ła będą redukow ane liniow o. Jed nak po szczególne progi nie zostały ustalone. Precyzyjne określenie form uły redukcyjnej jest dużym problemem, odzywają się głosy tak za uelastycznieniem m etody ob niżek ceł, jak i za jej usztywnieniem. Zaproponowano cztery poziomy reduk cji ceł w poszczególnych grupach:
• o 20-65% dla ceł do 20-30% ,
• o 30-75% dla ceł od 20-30% do 40-60% , • o 35-85% dla ceł 40-60% do 60-90% , • o 42-90% dla ceł ponad 60-90% .
Z jednej strony proponuje się również ustalenie górnego pułapu ochrony na poziom ie 75 -1 0 0 % , z drugiej - nieu stalan ie w ogóle górnego pułapu c e ł15.
N ależy też rozstrzygnąć kw estię ustalenia odsetka produktów rolnych, które zostaną uznane za wrażliwe - znów wyraźne było rozbieżności w sta nowiskach negocjacyjnych, od 1% -15% linii taryfowych. Nie osiągnięto je d nak konsensusu i to zarów no w spraw ie produktów w rażliw ych, ja k i spe cjalnych16. Zgodnie z zasadą specjalnego i odm iennego traktow ania krajów
11 A. D y doń, J. N iem czy k , H a n d e l ro ln y - co u zg o d n io n o w H o n g k o n g u ? , „ W sp ó ln o ty E u ro p e j sk ie” 2006, nr 1 (1 70), s. 17.
14 Por. M in isteria l D eclaration, A griculture neg o tiatio n s (pkt 6). 15 M inisterial D eclaration (aneks A), op. til.
16 Produkty w rażliw e (ang. se n sitiv e p ro d u c ts) - produkty, k tó re w e w sz y stk ic h k rajach m ają być w yłączone z procesu liberalizacji, a ich liczba będzie ograniczona. Produkty specjalne (ang. sp e cia l p r o
ducts) to p rodukty o k reślo n e przez p ań stw a ro zw ijające się ja k o isto tn e dla ich b e z p ie c z e ń stw a ż y w
106 E lż b i e ta M a jc h ro w sk a
rozw ijających się (ang. special and different treatment) ustalono, że kraje te dokonają niższych redukcji ceł niż kraje rozw inięte. Ponadto będą mogły w skazać określoną liczbę produktów specjalnych i korzystać ze specjalne go m echanizm u ochrony rynku SSM (ang. Special Safeguard M echanizm )'1.
• W kw estii baw ełny - głów nego produktu eksportow ego wielu państw
ro zw ija ją c y c h się - u stalo n o, że do k o ńca 2006 roku zo stan ą zniesione w szelkie form y subwencjonow ania eksportu przez kraje rozw inięte. Ponad to kraje najmniej rozw inięte uzyskają bezcłowy i bezkontyngentow y dostęp do rynków krajów rozw iniętych (chociaż te ostatnie zachow ają część w e w nętrznego w sparcia dla sw oich rolników ). O bniżka subsydiów zostanie przeprow adzona szybciej i będzie w iększa niż w przypadku innych subsy diów roln ych 18.
Podsum ow ując - liberalizacja w sektorze rolnym pow inna uwzględniać zasadę specjalnego traktowania krajów rozwijających się. W zamian za ustęp stw a dotyczące tow arów rolno-żyw nościow ych Unia E uropejska oczekuje szerszego dostępu do rynku towarów nierolnych oraz usług państw rozw i jających się.
2. Deklaracja ministerialna z 18 grudnia 2005 roku potwierdza przyjęte do
tychczas założenia prow adzonych negocjacji usługow ych. Została jednak uzupełniona o nowe elementy. O czyw iście nadal głów nym celem negocja cji prowadzonych w ramach GATS pozostaje dalsza liberalizacja handlu usłu gami, a redukcja istniejących barier ma przyczynić się do wzrostu gospodar czego. Z godnie z zapisem D eklaracji, w szyscy członkow ie W TO powinni aktywnie uczestniczyć w negocjacjach, w których należy uwzględniać wielkość gospodarki poszczególnych członków (w tym sektorów usługowych)19. Rozmo wy mają na celu zwiększenie liczby sektorów usług, w których podjęte zostaną zobowiązania liberalizujące dostęp; ponadto - zwiększenie sposobów świadcze nia usług objętych zobowiązaniami oraz zmianę podjętych dotychczas zobowią zań (np. złagodzenie zapisanych ograniczeń)20. Aktualnie państwa członkow skie dążą do rozszerzenia zakresu stosowania zasady traktowania narodowego oraz uzyskania lepszego dostępu do międzynarodowego rynku usług. Przedmio tem tych negocjacji są narodowe listy zobowiązań, które zawierają wykazy sek torów usługowych oraz warunków, na jakich zagraniczni usługodawcy mogą św iadczyć sw oje usługi na rynku kraju składającego zobow iązania. N ego cjow ane są listy odstępstw od KNU, co ma doprow adzić do usunięcia wy jątków od KNU lub przynajmniej do ich znacznego ograniczenia. Ponadto kraje powinny sprecyzować czas ich obowiązywania i zakres stosowania. W kwestii negocjacji reguł GATS rozmowy obejmują:
17 Por. M in isteria l D ecla ra tio n . A griculture neg o tiatio n s (pkt 7). 111 Ib id em (p k t I 1).
19 Ib id em (p k t 2 5 -2 6 ).
20 D. M ongialo, Szósta K onferencja M inisterialna WTO i j e j skutki dla sektora usług Unii E uropej
VI K onferencja M inisterialna w H ongkongu. 107
• Możliwość wprowadzenia do GATS mechanizmu nadzwyczajnych środ ków ochronnych - czyli takich, które zapobiegałyby poważnej szkodzie zagra żającej przemysłowi krajowemu w wyniku wzrostu importu lub służyłyby jej na prawieniu. Dałyby one krajom członkowskim możliwość okresowego wycofa nia się z podjętych zobowiązań w sytuacji zakłóceń rynkowych. Niestety, nie ma zgody wśród negocjatorów co do potrzeby stosow ania takich środków w dziedzinie usług;
• W ypracowania reguł zam ów ień rządow ych w dziedzinie usług - obec nie w yłączonych z KNU, zasady traktow ania narodow ego i praw a dostępu do rynku. L iberalizacja rynku zam ów ień rządow ych w płynie na w arunki działalności krajowych i zagranicznych usługodaw ców ;
• Uzgodnienia zasad subsydiowania handlu usługam i - obecnie subsydia podlegają ogólnym postanowieniom GATS. Istotna jest wym iana informacji o udzielanych subsydiach i dyskusja na tem at propozycji negocjacyjnych, w tym wypracowanie definicji subsydium w sektorze usług, gdyż nie zostało ono zdefiniow ane w porozum ieniu GATS21.
W kw estii regulacji krajow ych celem rozm ów je s t w ypracow anie reguł zapew niających, że w ew nętrzne przepisy regulujące w ym ogi kw alifikacyj ne i procedury, standardy techniczne i wymogi licencyjne nie będą tworzyły barier dla handlu usługam i. O stateczne w ersje szczegółow ych zobow iązań powinny być przekazane do 31 października 2006 roku. Każdy z członków powinien podjąć zobow iązania i ustosunkow ać się do postulatów 22.
3. D eklaracja zawiera rów nież zapis dotyczący obniżki najw yższych ceł
w handlu artykułam i przem ysłowymi (ang. NAM A - N on-A griculture M ar ket Access). Struktura redukcji oraz jej szczegóły powinny zostać opracow a ne jak najszybciej przez grupę negocjacyjną. Do 31 lipca 2006 roku pow i nien zostać przedstawiony projekt listy towarów. Pozostałe sprawy, dotyczące np. kwestii rozwoju, zostały ujęte bardzo ogólnie. G eneralnie zapisy w D e klaracji ministerialnej „podtrzymują wcześniejsze ustalenia” , „ponownie za pewniają o znaczeniu” tych kwestii oraz informują o konieczności podjęcia dalszych rozm ów 23.
Deklaracja m inisterialna z Hongkongu została uznana przez opinię świa tową za dokument ogólny, nieprzynoszący decydujących rozstrzygnięć. Jed nak warto zaznaczyć, że przyjęcie tego porozum ienia pozwala kontynuować negocjacje w ramach rundy rozwoju z Doha rozpoczętej w 2001 roku i przy bliża państwa członkow skie do jej form alnego zakończenia. A ustalenia tej rundy, jak wskazuje sama jej nazwa, m ają przecież pomóc krajom najbied niejszym w walce z ubóstwem i zm niejszyć przepaść m iędzy krajam i boga tymi a rozwijającymi się, zwłaszcza w kwestii rolnictwa.
21 Por. ibidem , s. 2 0 -2 3 . 22 Ib id em .
108 E lż b ie ta M a jc h ro w sk a
Istotny jest fakt, że zarówno UE, jak i USA zgodziły się na ograniczenie subsydiów eksportow ych do towarów rolnych i bawełny. Nie ulega w ątpli wości, że skutki tych postanowień odczują rolnicy z krajów unijnych, zwłasz cza z tych, które przystąpiły do UE jako ostatnie.
Polska należy do grupy państw unijnych, które opowiadają się za ostrożną liberalizacją, szczególnie sektora rolnego. D latego też w yniki konferencji zostały ocenione przez przedstaw iciela polskiego rządu jak o um iarkowany sukces. Sukcesem tym jest tym czasow e pozostaw ienie unijnych dotacji do rolnictw a i w drażanie reform za kilka lat, poniew aż Polsce potrzebna jest ochrona rynku rolnego. Konieczność ta wiąże się z poczynionym i inwesty cjam i w sektorze rolnym (z powodu przygotow ań do akcesji do UE). N ie mniej jednak skutki porozumienia wymuszą likwidację dopłat eksportowych. Odczują to unijni producenci wołowiny, mleka, zbóż itp. Są to produkty bar dzo istotne z punktu widzenia naszego kraju. Polscy rolnicy utracą więc kon kurencyjność cenow ą24.
Zgodnie z przyjętym w Hongkongu porozum ieniem do końca 2006 roku powinny zostać dopracowane szczegóły dotyczące liberalizacji wymiany han dlowej tak, aby ostatecznie zamknąć negocjacje na początku przyszłego roku. Pozwoliłoby to na podpisanie formalnego dokumentu kończącego rokowania