Unii Europejskiej
Przystąpienie Polski do UE oznacza rezygnację z narodowych uprawnień do tyczących kształtow ania polityki handlow ej i przekazania ich instytucjom W spólnoty Europejskiej, tzn. przede wszystkim Komisji Europejskiej i Ra dzie. Przyjęcie przez Polskę zasad wspólnej polityki handlow ej oznaczało konieczność dostosow ania polskiego prawa w tym zakresie, a w szczegól ności przyjęcia: wspólnotow ego kodeksu celnego wraz z aktami w ykonaw czym i, zasad i procedur regulujących stosow anie w szystkich instrum entów polityki handlow ej, a w szczególności: instrum entów ochrony rynku w e wnętrznego, takich jak: wspólna taryfa celna, instrumenty protekcji uwarun kowanej, regulowania handlu tekstyliam i i odzieżą, zasad zawierania umów z partnerami, zakresu regulacji stosunków handlowych z partnerami obowią zującego w UE (traktatowego i autonom icznego22. W związku z tym 1 maja 2004 roku przestały obow iązyw ać w szystkie um owy handlow e (celne) b i lateralne i w ielostronne zawarte przez Polskę. Jednocześnie Polska została w łączona do obow iązującego w Unii E uropejskiej system u w ym iany han dlowej z krajami trzecimi, przedstawionego wcześniej. Polska stała się stroną umów handlowych, które na zasadach wzajemności przyznają preferencyjny dostęp do rynków krajów trzecich, regulują większy zakres zagadnień go spodarczych oraz mają znacznie szerszy zasięg geograficzny niż porozumienia zawierane przez Polskę przed akcesją. Z nowych partnerów, którzy przyznali Polsce preferencyjny dostęp ze względu na członkostw o w UE (Polska nie m iała podpisanych um ów preferency jn y ch z tym i państw am i), w ym ienić należy kraje basenu M orza Śródziem nego, Chile, M eksyk, RPA. O tw orzy ły się nowe rynki eksportowe, z drugiej strony obniżyła się też ochrona ryn ku polskiego ze względu na generalną obniżkę ceł po przyjęciu taryfy unij nej i szeregu preferencji przyznanych przez W E krajom trzecim.
W przeciwieństwie do innych dziedzin gospodarki, zasady wymiany han dlowej Polski z zagranicą zostały jeszcze przed akcesją w dużym stopniu zharm o nizo w ane z w ym ogam i w spólnej p olityki handlow ej. Stało się to głów nie dzięki p rzyjętym przez Polskę zobow iązaniom na forum GATT/ W TO (p o d o b n ie ja k to u czy n iły inne kraje czło n k o w sk ie W TO, w tym W spólnota) czy porozum ień o wolnym handlu z wielom a krajam i, z który mi również Unia zawarła podobne umowy handlowe. Dużą rolę w tym pro cesie h a rm o n iza c ji odeg rał U kład E u ro p ejsk i pop isany przez P olskę ze W spólnotą, dzięki którem u handel towaram i przem ysłow ym i z Unią Euro pejską został w pełni zliberalizowany od 2002 roku. Częściowo zliberalizo
Zasady i instrum enty wspólnej polityki handlow ej Unii. 85
wano także wzajemny handel towarami rolnymi. Pełna liberalizacja tej wy m iany dokonała się dopiero 1 m aja 2004 roku. O znacza to niew ątp liw ie otwarcie rynku polskiego na konkurencję tow arów rolnych, w zw iązku ze zniesieniem wszystkich środków protekcji, jakie wcześniej utrudniały dostęp do naszego rynku w tej grupie produktów.
Z chwilą akcesji Polska przystąpiła do unii celnej stanow iącej podstaw ę funkcjonow ania W spólnoty E uropejskiej. O znacza to zn iesienie k ontroli celnych (granicznych) w obrocie towarowym m iędzy Polską a krajam i UE, jak rów nież w zm ożoną ochronę i kontrolę w schodniej granicy, która stała się zewnętrzną granicą Unii Europejskiej. Handel Polski z pozostałym i 24 państwam i UE został objęty regułam i w spólnego rynku, na którym nie ma granic i obow iązują zharm onizow ane regulacje dotyczące w ym ogów tech nicznych wyrobów. Przystąp ienie Polski do UE nie zm ieniło zasadniczo warunków wym iany handlow ej Polski z daw ną Piętnastką, w handlu w za jemnym wszystkie cła na towary przemysłowe zostały bowiem zniesione już
1 stycznia 2002 roku, podobnie jak z większością nowych państw członkow skich (z wyjątkiem M alty i Cypru, z którymi wym iana odbyw ała się na za sadzie KNU). N ajistotniejszą zm ianą było zniesienie obow iązujących przed akcesją środków ochronnych, w tym antydum pingow ych, oraz fizycznych barier na granicach z innymi państw am i członkowskim i.
Po 1 maja 2004 roku w handlu artykułam i rolnym i m iędzy Polską a po zostałymi państwami członkowskimi również nie obowiązują cła ani inne ba riery pozataryfowe. W tym przypadku zmiany są bardziej odczuwalne, gdyż handel tą grupą produktów przed akcesją podlegał jedynie częściow ej i se lektywnej liberalizacji. Według danych Kom isji Europejskiej podlegało jej ponad 90% polskiego eksportu rolnego i 75% importu. Preferencje celne były przyznawane często jedynie w ram ach kontyngentów taryfow ych. Zgodnie z przewidywaniami zniesienie barier taryfowych i pozataryfow ych przyczy niło się do wzrostu wartości wymiany z krajami Piętnastki artykułami rolnymi (w eksporcie o 62,5% w okresie m aj-grudzień 2004 r. w stosunku do ana logicznego okresu roku u b ieg łeg o, w im p o rcie o 47,1% ). W przy pad ku handlu z nowym i państw am i członkow skim i zm iany po akcesji w grupie towarów rolnych również uległy istotnej m odyfikacji, gdyż przed przystą pieniem do UE handel rolny z krajami CEFTA również podlegał częściowej i selektywnej liberalizacji. Z ograniczonych preferencji (ok. 300 pozycji ta ryfowych rolnych) korzystała również Litwa, Łotwa i Estonia, w przypadku Cypru i Malty stosowane były stawki KNU.
Z n iesien ie w szy stk ich b a rie r w handlu rolnym z now ym i państw am i czło nko w sk im i p rzy czy n iło się do w zrostu w ym iany han d lo w ej z tym i krajam i (w eksporcie o 52,6% w okresie m aj-g ru d zień 2004 r. w stosun ku do analogicznego okresu roku ubiegłego, w im porcie o 28,5% ). N aj w iększy przyro st eksportu nastąpił w przypadku napojów alkoholow ych
86 M a ł g o r z a t a C ze rm iń sk a
i bezalkoholow ych oraz octu, w im porcie zaś najw iększy przyrost odno tow ano w przyw ozie tytoniu (trzy dziestok rotn y w zro st)23.
Przystępując do Unii Europejskiej, Polska przyjęła również W spólną Ta ryfę Celną (Common Customs Tariff - CCT) i jej rozszerzoną, tzw. użytko wą wersję, czyli Zintegrow aną Taryfę Celną W spólnot Europejskich - TA- R IC, k tóra je s t n ajw ażniejszy m środkiem ochrony rynku w ew nętrznego W spólnoty. Taryfa ta zastąpiła taryfę celną ustalaną przez władze polskie.
Skutki przyjęcia wspólnej taryfy celnej należy rozpatrywać wielowątkowo, tzn. pod kątem zmian zarówno wysokości stawek celnych, jak i statusu celne go, jaki miał dany kraj w Polsce i w UE. Przyjęcie wspólnotowej taryfy celnej oznacza bowiem przyjęcie poziomu wspólnotowych stawek konwencyjnych i autonom icznych. Skutki zm ian staw ek celnych należy ponadto rozpatry wać oddzielnie dla towarów przemysłowych i rolnych, gdyż poziom protekcji w poszczególnych grupach towarów był różny w Polsce i we Wspólnocie. Przyj mując wspólną taryfę celną, Polska musiała przyjąć poziom związań stawek celnych obow iązujących w UE. We W spólnocie w szystkie cła na towary rolne i przem ysłow e zostały związane, w związku z postanow ieniam i run dy urugw ajskiej, oznacza to zatem przyjęcie m aksym alnego poziomu ceł - nie mogą one być dowolnie podwyższane, bez narażenia na sankcje ze strony partnerów handlowych. Polska nie miała związanych ceł na samochody, niektóre wyroby przemysłu petrochemicznego, m.in. na paliwa, przędzę i tkaniny lnia ne, szkło, ciągniki rolnicze, a także na ryby.
Polska musiała przyjąć rozbudowany system preferencji celnych stosowa nych przez W spólnotę. Zarówno Polska, jak i W spólnota stosują system pre ferencji GSP w odniesieniu do importu z krajów rozw ijających się. System ten był odm ienny w Polsce i w Unii i pod względem liczby krajów benefi cjentów preferencji, i marży preferencji oraz zakresu towarów. System wspól notowy obejm uje większą liczbę krajów (łącznie 110, nie licząc najbiedniej szych, w tym kraje WNP i Albanię), w Polsce tylko te kraje pozaeuropejskie, dla których PKB p e r capita był niższy niż w Polsce (ok. 50 krajów). Lista krajów najbiedniejszych (stawki LDC) korzystających z bezcłowego dostępu do rynku (niektóre towary są w yłączone z tej listy) jest prawie identyczna dla Polski i Unii (48 krajów). Zakres towarowy (towary przemysłowe) w UE jest szerszy niż w Polsce. Marża preferencji dla większości towarów jest rów nież wyższa w Unii niż w Polsce. W Polsce stawka preferencyjna (DEV) sta nowiła ok. 70% stawki podstawowej, a w Unii 75%, 35% lub nawet 0%.
W Polsce m iały status KNU i utrzym ały go takie kraje, jak: Australia, H ongkong, Japonia, Kanada, Korea Południowa, Nowa Zelandia, Singapur, USA, Tajwan. Państwa te mają ok. 9% udziału w polskim imporcie przemy słowym. Relatywnie najmniejsza obniżka stawek celnych nastąpiła w impor
21 P olska w Unii E uropejskiej, d ośw iadczenia p ierw szeg o roku członkostw a, Urząd K om itetu Inte
Zasady i instrum enty wspólnej polityki handlowej Unii. 87
cie z tych w łaśnie krajów. Średni poziom staw ek celnych KNU (w ażony strukturą importu z krajów, które miały status KNU i utrzym ały go), w Pol sce obniżył się z poziomu 6,2% do 2,6% po wejściu do Unii Europejskiej24. Średnie stawki celne w im porcie z pozostałych krajów uległy większej re dukcji ze względu na to, że kraje te korzystały w Unii E uropejskiej z pre ferencji celnych, stąd zmianie musiał ulec status celny tych państw.
Największa obniżka stawek celnych nastąpiła w im porcie z tych krajów, które w Unii miały podpisane umowy o wolnym handlu, a w Polsce stoso wane były wobec nich stawki konwencyjne. Kraje te miały więc w polskiej taryfie celnej status KNU, a po akcesji k orzystają z bezcłow ego im portu przem ysłowego m.in. takie państw a, jak: RPA, M acedonia, C ypr (całkow i ty import bezcłowy, kraj należy do UE), Egipt, Jordania, Liban, M alta (cał kowity import bezcłowy, kraj należy do W spólnoty), M aroko, Syria, Tune zja. Kraje te m ają jedn ak niew ielki udział w polskim im porcie, bo około 0,8%, stąd skutki tej liberalizacji nie są bardzo zauważalne.
Trzecia grupa państw to kraje rozwijające się, które w Polsce były objęte KNU, natomiast we Wspólnocie są beneficjentami preferencji celnych w ramach AKP (kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku) czy GSP. Obniżka ceł w tej grupie była znaczna, zwłaszcza w przypadku krajów AKP, gdzie stawki celne w imporcie przemysłowym do Wspólnoty były zerowe. Dotyczy to jednak kilkunastu kra jów, gdyż większość z tych państw korzystała również w Polsce z preferencji celnych. Polski import przemysłowy z tej grupy jest niewielki i wynosi ok. 1,7%.
Najbardziej znacząca grupa w polskim imporcie (ok. 75%) to jednak kra je, które ju ż przed przystąpieniem Polski do UE tw orzyły strefy w olnego handlu z Polską. Poziom obciążeń celnych w tej grupie krajów się nie zm ie nił. Są to kraje UE, EFTA, Litw a, Łotw a, Estonia, Izrael, T urcja, W yspy Owcze, Chorwacja, Bułgaria, Rumunia.
Dla większości wyrobów przemysłowych cła KNU w Polsce były wyższe niż w Unii, stąd przyjęcie wspólnej taryfy celnej oznaczało obniżenie śred niego poziom u staw ek KNU w grupie tow arów przem ysłow ych. N ajw ięk sze różnice ceł (20-35 punktów procentowych) w ystępow ały w przypadku takich grup towarów, jak: samochody osobowe (w Polsce 35%, w UE 10%), skóry futerkowe (redukcja z 30% do 0), niektóre kosm etyki (z 27% do 0), biżuteria (z 21% do 2,5%). Z uwagi na fakt, że cła w grupie towarów prze mysłowych są niskie, a największe redukcje ceł w tej grupie dotyczyły im portu z krajów, których udział w polskim im porcie przem ysłow ym nie jest duży, skutki obniżenia średniego poziomu ceł nie są szczególnie odczuwalne zarów no pod względem efektu kreacji czy przesunięcia strum ieni handlu, jak też krajową produkcję bądź poziom cen.
Jeśli chodzi o skutki przyjęcia przepisów antydumpingowych i antysubwen- cyjnych, to z dniem akcesji Polski do UE nastąpiło zniesienie przez Polskę ceł
88 M a ł g o r z a t a C ze rm iń sk a
antydum pingow ych wobec krajów trzecich (na kabel i włókna cięte z polie strów z Białorusi, zapalniczki z Chin, kauczuk syntetyczny z Czech i Rosji). A kcesja Polski oznaczała rów nież niem ożność stosow ania procedur anty dum pingow ych w handlu między Polską a UE (1 maja Unia zniosła cło an tydum pingow e na: rury bezszw ow e i zgrzew ane, stalow e liny i druty oraz niektóre nawozy azotow e). W reszcie Polska autom atycznie przyjęła środki antydum pingow e i anty subw encyjne stosow ane wówczas przez W spólnotę wobec krajów trzecich, a było to 137 środków antydum pingow ych nałożo nych na 57 tow arów pochodzących z 33 krajów: Chin (31), Indii (12) Ro sji (10), Tajwanu i Korei (po 9), Ukrainy (8), Japonii i Tajlandii (po 7), In donezji (6), Białorusi (5) oraz 20 środków antysubsydyjnych nałożonych na 14 towarów im portow anych z 10 krajów (większość z Indii). Istotne zwłaszcza były: chlorek potasu i sole potasowe, nawozy azotowe, wyroby z żelaza i stali oraz części do produkcji rowerów, które stanowiły 70% udziału w ogólnej war tości importu objętego cłami antydum pingowymi25. Przyjęcie unijnych środ ków antydum pingow ych i antysubw encyjnych zw iększyło liczbę stosow a nych środków ochronnych w Polsce, gdyż we W spólnocie instrum enty są w ykorzystyw ane częściej niż w naszym kraju.
W Polsce ochrona przed nadm iernym importem była, w przeciwieństwie do Unii, stosow ana wielokrotnie, dlatego też lista zniesionych przez Polskę środków ochronnych w dniu akcesji była dość długa (obejm owała m.in: że lazka elektryczne, wyroby stalowe, podgrzewacze do wody, zapałki, cement, saletrę am onow ą i in.). Z w yjątkiem saletry amonowej (cła antydumpingo we) i niektórych produktów stalowych (cła antydumpingowe, kontyngenty ilo ściowe) żaden z tych towarów nie jest objęty ochroną w UE26.
Przyjęcie zasad wspólnej polityki handlowej przez Polskę oznaczało istot ne zmiany w sferze instytucjonalnej - Polska utraciła autonomię w zakresie kształtow ania polityki handlowej, przekazując kompetencje w tym względzie organom W spólnoty. W szy stkie in stru m en ty handlow e stosow ane przez W spólnotę były stosow ane w Polsce, po akcesji zm ieniły się więc jedynie zasady ich ustanawiania, a także ich zakres przedmiotowy.
Bibliografia
Dokumenty europejskie, A. Przyborowska-Klimczak, E. Skrzydło-Tefalska (red.), Lublin 1996.
Integracja europejska, A. M arszałek (red.), W arszawa 2004.
K aliszuk E., Postępowanie ochronne we Wspólnocie Europejskiej, „Biu letyn Inform acyjny W spólnoty Europejskie” 1995, nr 6.
Zasady i instrum enty w spólnej polityki handlow ej Unii. 89
Polska w Unii Europejskiej, t. II, E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec (red.), W arszawa 2004.
Polska w Unii Europejskiej, doświadczenia pierwszego roku członkostwa, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, W arszawa 2005.
Ruszkowski J., Górnicz E., Żurek M., Leksykon integracji europejskiej, W arszawa 1997.
Unia Europejska: podręcznik akadem icki, L. Ciam aga (red.), W arszawa
2002
.
Unia Europejska, Przygotow ania Polski do członkostw a t. I, E. K aw ec ka-W yrzykowska, E. Synowiec (red.), W arszawa 2004.
Wysokińska Z., Witkowska J., Integracja europejska. Rozwój rynków, War szawa 2001.
http://ec.europa.eu/com m /trade (10 V 2006). www.handelue.pl (10 V 2006).