Procesy m iędzynarodow ej integracji gospodarczej są zjaw iskam i ch arak tery sty czn y m i dla w sp ó łczesn ej g o sp o d ark i św iato w ej. M ają c h a ra k te r powszechny, czyli występują we wszystkich regionach i grupach krajów za równo wysoko, jak i słabo rozw iniętych. Procesy te dokonują się poprzez tworzenie i rozwój m iędzynarodowych ugrupowań integracyjnych o charak terze regionalnym .
Państw a, angażując się w proces integracyjny, liczą na korzyści, jak ie mogą dzięki temu osiągnąć. Potencjalni uczestnicy ugrupow ań integracyj nych oczekują przyśpieszenia tem pa wzrostu gospodarczego - jest to pod stawowa przyczyna ekonomiczna ich działania - oraz na wzrost dobrobytu. Integracja stwarza więc szczególną szansę krajom na niższym poziom ie roz woju na popraw ę swojej sytuacji gospodarczej. N ależy zw rócić uwagę, iż jest to tylko m ożliwość osiągnięcia tych korzyści, gdyż w teorii w ystępuje rozbieżność opinii na temat: czy angażowanie się krajów słabiej rozwiniętych w proces integracyjny z bardziej rozwiniętymi będzie dla nich drogą do szyb szego nadrobienia dystansu rozwojowego, czy wręcz te dysproporcje ugrun tuje1. W praktyce też nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie, ponie waż obok bardzo zachęcających przykładów (Irlandia - UE) można wskazać tendencje odwrotne (G re c ja -U E ). Także, pomimo realizowanej polityki in tegracyjnej, zróżnicowanie regionalne w ramach tego ugrupowania pozostało wyraźne.
'S z e r z e j: J. K u n d era, L ib e ra liza c ja h a n d lu a d y sp ro p o rc je w ro zw o ju g o sp o d a rc z y m , „R y n k i Z a g ra n ic z n e ” 1995. n r 1 -2 . s. 5.
64 Joanna G a rliń sk a -B iela w sk a , K r z y s z to f Jakóbik
Znacznie większa zgodność opinii wśród teoretyków ekonomii panuje co do korzyści płynących z wolnego handlu. Pozwala on poszczególnym krajom na produkowanie tylko tych towarów, których wytwarzanie przynosi im najwięk sze zyski. Dzięki handlowi zagranicznemu krajowy podział pracy i specjaliza cja mogą być przenoszone na poziom międzynarodowy. Unia Europejska jest w spółcześnie przykładem najgłębszej formy funkcjonującego ugrupowania integracyjnego, wprowadza wolny handel towarami, usługami oraz swobod ny przepływ kapitału i siły roboczej. Główną przesłanką do jej utworzenia była właśnie koncepcja wolnego handlu2. UE jest też ugrupowaniem, które go skład członkow ski sukcesywnie się powiększa. Polska, stając się jednym z dziesięciu państw nowo przyjętych, spodziew a się m ożliw ości uzyskania licznych korzyści.
Obecnie z uwagi na krótki okres uczestnictwa w ugrupowaniu większość efektów trudno jest ocenić. Jednak niektóre tendencje można już zaobserwo wać. Celem artykułu jest przedstaw ienie zmian, jakie w ystąpiły w polskim eksporcie tow arów żyw nościow ych na rynek unijny. W celu zbadania ten dencji rozwojowych wielkości eksportu polskich produktów spożywczych do krajów U nii Europejskiej w yznaczono postacie liniow e funkcji trendu dla zaobserw ow anych w ielkości3.
Modele funkcji trendu oszacowano dla okresu przed przystąpieniem Polski do struktur unijnych, od stycznia 2000 roku do kwietnia 2004 roku, zaś dane od maja 2004 roku do stycznia 2006 roku (nowsze dane nie były jeszcze do stępne w chwili przygotowywania artykułu) posłużyły do wyznaczenia funkcji trendów po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Następnie porównywano ze sobą współczynniki kierunkowe wyznaczonych modeli przed i po akcesji w celu oceny zmiany tempa eksportu. Ponieważ uwzględniano dane z okresów m ie sięcznych, z tego powodu wyznaczone funkcje trendu mają jedynie informa cyjny charakter co do kierunku i natężenia tych zmian. W związku z wystę pującym i w ahaniam i krótkookresow ym i, nie jest m ożliw e skonstruow anie d o b rze d o p a so w a n e g o m odelu lin io w eg o do tych dany ch. D latego też, oprócz modeli tendencji rozwojowej w analizie zmian wielkości obrotów han dlowych, wykorzystano porównanie przeciętnych poziomów obrotów w okre sach przed i po akcesji za pomocą testu dla średnich4. M etoda ta umożliwia wnioskowanie co do istotności zaobserwowanych różnic w poziomie wymia ny handlow ej.
Do oceny statystycznej istotności różnic w przeciętnych w ielkościach polskiego eksportu przed i po akcesji do Unii Europejskiej przyjęto typowy poziom istotności p=0,05. Porów nyw ane grupy liczyły: 52 obserw acje dla
2 E k o n o m ic zn e a sp e k ty in te g ra c ji e u ro p e jsk ie j, J. D. H ansen (re d .). K raków 2003, s. 131. 5 P ro g n o zo w a n ie ek o n o m ic zn e , A. Z e lia ś (re d .). W arszaw a 2004.
Polski eksport artykułów żyw nościow ych do UE.. 65
okresu przed akcesją do struktur Unii Europejskiej i 21 obserwacji po akcesji - przy czym zwiększenie liczebnos'ci próby po przystąpieniu do W spólnoty nie jest możliwe z powodu braku danych. Wykorzystane w opracowaniu dane po
chodzą z baz danych Eurostatu5.
O wyborze artykułów żywnościow ych jako przedm iotu badań zadecydo
wało to, że szczególnie ta grupa tow arow a polskiego eksportu była przed akcesją postrzegana jako mająca duże możliwości zwiększenia korzyści eko nomicznych ze skali produkcji oraz zbytu, a także różnicow ania produktów zgodnie z oczekiw aniam i nabywców. Jednak opinie na tem at perspektyw rozw oju h andlu tym i arty k u łam i były ró żn e. O p ty m iści w sk azy w ali na otwarcie ogromnego rynku zbytu, pesymiści podkreślali przewagi konkuren cyjne producentów z państw starej Unii, a także mocną konkurencję ze stro ny innych, now ych czło n k ó w 6. W skazyw ano rów nież, że ze w zględu na otw artą konkurencję ze strony unijnych potentatów , now e zasady im portu surowców z państw spoza W spólnoty, surow e norm y sanitarne i inne sek tor ten będzie narażony na poważne w strząsy7.
Przeprow adzone badania pozw alają stw ierdzić, że w okresie poprzedza jącym akcesję utrzym ywał się stały trend wzrostow y w eksporcie polskich
artykułów żyw nościow ych na rynek W spólnoty, w ielkość eksportu zw ięk szała się przeciętnie z m iesiąca na m iesiąc o 1572,8 Mg. W okresie po ak cesji tendencja w zrostow a pozostała, a dodatkow o jej natężenie silnie się zwiększyło (o ponad 500%), osiągając przeciętną m iesięczną wartość wzro stu o 8552,7 Mg. Bardzo silną, stabilną, tendencję w zrostow ą zanotow ano w grupach towarowych: zbóż i ich przetworów oraz nabiału i jaj.
Porównując średnie wielkości eksportu polskich towarów żywnościowych na rynki krajów UE w okresie od stycznia 2000 roku do kwietnia 2004 roku oraz od maja 2004 roku do stycznia 2006 roku w poszczególnych grupach towarowych artykułów spożywczych stwierdzono, iż średnia ta najbardziej wzrosła w grupie napojów (8,1), zbóż i przetworów zbóż (6,8), nabiału i jaj (5,8) oraz tytoniu i w yrobów tytoniow ych (5,0). U m iarkow aną, korzystną zm ianę średn ich w ielk o ści ek sp o rtu zan o to w ano w g ru p ie m ięsa i je g o przetw orów (3,2), oraz karmy dla zwierząt i zbóż paszow ych (2,1). Niższy wzrost średniej charakteryzował grupę używek (1,56), warzyw i owoców (1,2), a także żywych zwierząt (1,1).
5 h ttp ://e p p .e u ro s ta t.c e c .e u .in t/, h ttp ://fd .c o m e x t.e u ro sta t.c e c .e u .in t/x tw e b /(1 0 V 2005).
‘ Szerzej: I. Szczepaniak, Ocena konkurencyjności polskich producentów żywności. Ekonomiczne i spolecz-
ne uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej po wstąpieniu Polski do UE, Raport n r 15/2005 Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, s. 14-15, http://www.ierigz.waw.pl (10 V 2005).
7 J. B ie le c k i. L. O k ta b a . P rz e m y śl sp o ż y w c z y i ry n e k ży w n o ś c i p o p r z y s tą p ie n iu d o UE. h ttp :// w w w .fu n d a c ja .e u ro p a .p l (1 0 V 20 0 5 ).
66 Jo anna G arlińska-B ie law ska, K r z y s z t o f Jakóbik
Wykres 1. Eksport polskich artykułów spożywczych do UE przed i po akcesji
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostatu.
Wykres 2. Import artykułów spożywczych z krajów UE do Polski przed i po akcesji
Polski eksport artykułów żyw nościow ych do UE.. 6 7
Tabela 1. Wyniki testów na istotność różnic w średnich wielkościach eksportu Polski do krajów Unii Europejskiej przed przystąpieniem do UE oraz po przystąpieniu Polski do UE Grupa produktów Średnia przed przystąpieniem do UE Średnia po przystąpieniu do UE Wartość statystyki testu (t-Studenta) Liczba stopni swobody Poziom istotności p Żywność i żywe zwierzęta (SITC grupa 0) 1883891 3461172 -9.85 71 0.000 Żywe zwierzęta 50259 58249 -2.28 71 0.026 Mięso i przetwory mięsa 74996 243171 -15.90 71 0.000 Nabiał i jaja 61421 359372 -16.99 71 0.000 Ryby, skorupiaki, mięczaki 59039 60304 -0.45 71 0.656 Zboża i przetwory zbóż 92106 630475 -7.12 71 0.000 Warzywa i owoce 937355 1120160 -3.27 71 0.002 Cukier, miód, wyroby cukiernicze 233116 231538 0.04 71 0.966 Kawa, herbata, kakao, przyprawy 48320 75699 -5.13 71 0.000
Karma dla zwierząt
i zboża paszowe 282862 594377 -3.11 71 0.003 Inne artykuły spożywcze 44416 87828 -7.47 71 0.000 Napoje i wyroby tytoniowe (SITC grupa 1) 73141 587608 -2.03 71 0.046 Napoje 70715 575447 -2.00 71 0.050 Tytoń i wyroby tytoniowe 2426 12161 -12.02 71 0.000
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostatu.
Boldem zaznaczono w tabeli grupy produktów, dla których różnice śred nich wielkości obrotów różnią się statystycznie istotnie w okresie przed i po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej.
Tylko w dwóch grupach: rybach, skorupiakach, m ięczakach oraz cukrze, miodzie, wyrobach cukierniczych nie zanotow ano istotnych różnic w śred nim natężeniu eksportu (p>0,05) w analizow anych okresach.
90000 80000 § 7 0 0 0 0 I 60000
Jj.
50000 40000 30000 20000 4E5 3.5E5 .1 3E5 Ef
2,5E5 2E5 | 1.5E5 8 1E5 X 2 50000 Przed przystąpieniem do U E Po przystąpieniu do U E Zmn15 Przed przystąpieniem do U E Po przystąpieniu do U E Zmn15 26000 24000 22000 §20000 18000 Ś 16000 «■ 14000t
*112000 10000 8000t
eooo 4000 2000 0 -2000I.
1
T
0 1 .T
Przed przystąpieniem do U E Zmn1g Po przystąpieniu do U E Przed przystąpieniem do U E Po przystąpieniu do U E Zmn15 -6E5 J -□ ... ^ Przed przystąpieniem do U E Po przystąpieniu do U E Zmn15 Zmn15 Przed przystąpieniem do U E Po przystąpieniu do U E Zmn15Polski eksport artykułów żyw nościow ych do UE. 69
Dodatkowo, wyznaczone tendencje zobrazowano graficznie, a porów ny wane grupy obserwacji wraz z ich średnimi zaprezentowano za pom ocą wy kresu ram ka-wąsy8. Pozwoliło to na prezentacje przeciętnej w ielkości obro tów oraz zakresu ich zmienności.
Przedstawione tendencje sprawiają wrażenie stabilnych, jednak trudno jest je uznać za stałe, w sytuacji kiedy wiele polskich przedsiębiorstw jeszcze dostosowuje się do wymogów unijnego rynku. Dodatkowo, mimo że W spól ny Rynek Europejski zakłada jednolite warunki konkurencji dla w szystkich jego uczestników, to gospodarki nowych państw członkow skich obejm ow a ne są stopniowo środkam i w sparcia do końca 2012 roku. N iektóre sektory polskiej gospodarki żyw nościow ej zostały objęte okresam i przejściow ym i (przemysł mięsny, drobiarski, m leczarski, rybny), a więc całkow ite ujedno licenie warunków funkcjonowania polskiej i unijnej gospodarki żyw nościo wej nastąpi od 2013 roku9.
Zdając sobie sprawę z faktu, że przystąpienie Polski do W spólnego Ryn ku to nie tylko uzyskanie sw obodnego dostępu do rynku UE dla tow arów polskich, ale rów nocześnie szerokie otw arcie rynku rodzim ego dla w spó l notowej konkurencji, dla uzyskania pełniejszego obrazu sytuacji w yznaczo no trendy dla importu unijnych towarów żywnościowych na rynek polski we wcześniej przyjętych okresach.
W analizowanym, sześcioletnim przedziale czasu wystąpiły dwa przeciw stawne trendy. W okresie od 2000 roku do m omentu akcesji w idoczny był trend spadkow y im portu artykułów żyw nościow ych do P olsk i z UE. Od momentu akcesji tendencja się odwraca i trend wzrostowy utrzym uje się do chwili obecnej.
Bibliografia
Bielecki J., Oktaba L., Przemysł spożywczy i rynek żywności po p rzystą pieniu do UE, http://w w w .fundacja.europa.pl.
Ekonomiczne aspekty integracji europejskiej, Hansen J.D. (red.), Kraków 2003.
Hill T., Lewicki P., STATISTICS M ethods and A pplications, Tulsa 2006. Kundera J., Liberalizacja handlu a dysproporcje w rozwoju gospodarczym, „Rynki Zagraniczne” 1995, nr 1-2.
M etody statystyczne, A. Zeliaś (red.), W arszawa 2002.
Prognozowanie ekonomiczne, A. Zeliaś (red.), W arszawa 2004.
*T. Hill, P. L ew icki, STATISTIC S M ethods a n d A p p lica tio n s, T ulsa 2006; o b liczen ia i w y k resy p rzy go to w an o w p ro g ram ie S ta tistic a 7.1.
7 0 Joanna G arlińska-B ie law ska, K r z y s z t o f Jakóbik
Szczepaniak I., Ocena konkurencyjności polskich producentów żywności. Ekonom iczne i społeczne uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki żyw nościow ej po wstąpieniu Polski do UE, Raport nr 15/2005 Instytutu Ekono miki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, http://www.ierigz.waw.pl.
http://epp.eurostat.cec.eu.int/.