Solidarność państw członkowskich w zakresie polityki energetycznej

Zarówno propozycja Komisji Europejskiej, jak i propozycja rządu polskie­ go opierają się na pojęciu solidarności. Podstawowa różnica polega jednak na tym, iż Komisja Europejska nawiązuje do zasady solidarności, zwanej również zasadą efektywności lub współpracy, jako zasady ogólnej prawa unijnego. Rząd polski natomiast apelował o stworzenie nowej organizacji międzynarodowej, je ­ dynie „powiązanej ze strukturami unijnymi”.

W kontekście unijnej zasady solidarności wymienia się przede wszystkim art. 10 TW E38, który co prawda literalnie nie ustanaw ia obowiązku w spółpracy państw członkowskich między sobą, ale ETS w swoim orzecznictwie wywiódł z tej normy również obowiązek współpracy o charakterze horyzontalnym39. Art. 2 TW E stanowi, iż celem Wspólnoty Europejskiej jest spójność gospodarcza i społeczna oraz solidarność między Państwami Członkowskimi. Ta programowa norma skierowana jest przede wszystkim do organów Wspólnoty, powołanych do realizacji celów Wspólnoty, a więc również do Rady UE, ale należy oczy­ wiście przyjąć, iż państwa członkowskie, przyjmując traktat, również taki cel za­ akceptowały. W kontekście sektora energetycznego można również przytoczyć art. 16 TWE, który zalicza usługi świadczone we wspólnym interesie gospodar­ czym do wspólnych wartości Unii i podkreśla znaczenie takich usług dla spój­ ności społecznej i terytorialnej państw członkowskich.

Umocnienie spójności gospodarczej i społecznej należy również do celów Unii Europejskiej wymienionych w art. 2 TUE. Natomiast w tytule V traktatu o UE, w art. 11 określającym cele Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeń­ stwa wymieniono umacnianie bezpieczeństwa Unii we wszelkich form ach. Ja­ sną wymowę posiada również art. 11 ust. 2 TUE, który zobowiązuje państwa do lojalności i wzajemnej solidarności w sprawach polityki zagranicznej i bez­ pieczeństwa40. Należy dodać, iż art. 27 e TUE i artykuły następne stanowią pod­ stawę wzmocnionej współpracy między państwami członkowskim i w w ybra­ nych aspektach polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

W zw iązku z problem atyką bezpieczeństw a energetycznego m ożna by wyróżnić dwa sposoby regulacji tego problemu. Do traktatu ustanawiającego W E m ożna w p ro w ad zić p rze p is sta n o w ią c y p o d sta w ę do p ro w a d z e n ia W spólnej Polityki Energetycznej, nie tylko w wymiarze rynku w ew nętrzne­

** J. P a w lic k i, P o ls k a p r o p o z y c ja e n e r g e ty c z n e g o N A T O , h ttp ://s e r w is y .g a z e ta .p l/s w ia t/ 1 .3 4 1 7 4 ,3 188321 htm l (2 8 II 2 0 0 6 ).

w D. M iąsik, [w:] Stosow anie praw a Unii E uropejskiej p rze z są d y , A. W róbel (red .), K raków 2005, s. 314.

J" 4 2 /82, K om isja v. Francja, Zb. O rz. 1983, s. 1013: C -2 5 1 /8 9 , A n th an aso p o u lo s. Zb. O rz. 1991, s. 1-2797; A. H atje. [w:] J. Schw arze. E U -K om m entar, Berlin 2000, s. 313; W. K ahl, [w:] Ch. C alliess, M. R uffert, K om m entar zu EU -Vertrag u n d EG -Vertrag, N euw ied, K riftel 2000, s. 477.

172 _{M a g d a l e n a B a in czyk}

go, ale rów nież w zakresie bezpieczeństw a dostaw i solidarności państw członkow skich w obliczu zaburzeń na rynku paliwow ym . N atom iast ener­ gia pojm ow ana jako strategiczny elem ent bezpieczeństw a Europy mogłaby stanow ić przedm iot regulacji drugiego filaru UE. W ydaje się, iż ju ż istnie­ jące norm y w drugim filarze stanow ią dobry punkt wyjścia do prowadzenia

solidarnej polityki państw członkow skich, które w oparciu o wyżej wym ie­ nione norm y m ogłyby w spólnie w ystępow ać na arenie m iędzynarodow ej wobec globalnych graczy w sferze energetycznej.

Podstaw y praw ne dla polityki bezpieczeństw a energetycznego mogą być rozwijane poprzez przyjęcie zmian w już istniejących traktatach lub poprzez przyjęcie (po ew entualnym uzupełnieniu) traktatu ustanaw iającego konsty­ tucję dla Europy41. Traktat ustanaw iający konstytucję dla Europy zawiera zm odyfikow aną w stosunku do art. 10 TW E zasadę lojalności. Art. 1-5 ust. 2 nie tylko statuuje w spółpracę wertykalną, ale wyraźnie dotyczy horyzon­ talnego w ym iaru w spółpracy pom iędzy państw am i członkow skim i, stano­ wiąc „Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i państw a członkow skie, w zajem nie się szanują i udzielają sobie w sparcia w w ykonyw aniu zadań w ynikających z konstytucji” . Należy tutaj wspomnieć, iż traktat ustanaw ia­ jący konstytucję zawiera również sekcję 10. poświęconą energetyce. Art. III-

256 traktatu ustanaw iającego konstytucję stanow i, iż w ram ach ustanaw ia­ nia lub funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz z uwzględnieniem potrze­ by zachow ania i popraw y środow iska naturalnego polityka Unii w dziedzi­ nie energetyki ma na celu m.in. zapew nienie funkcjonowania rynku energii oraz zapew nienie bezpieczeństw a dostaw energii w Unii.

Wobec powyżej zaprezentowanej krótkiej analizy prawne ramy współpracy dla państw członkow skich nie w ydają się problem atyczne, a istniejące już regulacje dają podstawę do jej intensyfikacji. Trudności leżą raczej w sferze faktycznej, w rzeczywistej postawie poszczególnych państw członkowskich, kierujących się w wielu wypadkach nadal interesami partykularnymi. Scep­ tycy twierdzą, iż kwestia bezpieczeństwa będzie zawsze kwestią partykular­ ną, chyba że dojdzie do likw idacji państw a narodow ego. Nie podejm ując polemiki z tym stwierdzeniem, można wskazać, iż problemem pozostaje brak pow iązania kw estii bezpieczeństwa z m ożliw ością jego osiągnięcia poprzez politykę na poziomie unijnym. Jeśli taka zmiana nie nastąpi na poziomie rzą­ dów państw członkowskich, to reformowanie UE w kierunku tworzenia jed ­ nej o rg anizacji m iędzynarodow ej, w ram ach której m etoda w spólnotow a obejm ow ałaby rów nież zagadnienia, które obecnie są przedm iotem drugie­ go filaru, pozostanie fikcją.

Pow yżej zostały om ów ione działania organów w spólnotow ych na rzecz bezpieczeństw a energetycznego UE. Działania te nie zapew niają jednak tak potrzebnej solidarności wśród państw członkow skich w zakresie polityki

Bezpieczeństwo energetyczne UE - w ybrane aspekty praw ne 173

energetycznej, bo taka solidarność nie m oże zostać zadekretow ana przez Komisję Europejską, a może być jedynie efektem decyzji politycznych pod­ jętych przez rząd każdego z państw członkow skich. Brak konsensusu m ię­ dzy państw am i czło n k ow skim i co do w spólnej p o lity k i e n e rg e ty c z n e g o bezpieczeństwa prowadzonej na poziom ie unijnym , uniem ożliw ia zarów no w prow adzenie odpow iedniej klauzuli do unijnego praw a pierw otnego, jak i jej praktyczną realizację. Należy przy tym pamiętać, że jakiekolw iek zm ia­ ny praw a pierw otnego zgodnie z procedurą przew idzianą w art. 48 TUE, w ym agają zgody w szystkich państw członkow skich oraz przeprow adzenia w każdym z państw ratyfikacji zgodnie z wym ogam i prawa konstytucyjne­ go każdego z państw.

Podsumowanie

W ydaje się, iż jednym z podstaw ow ych pow odów od rzucenia propozycji rządu polskiego jest realizacja strategii bezpieczeństwa energetycznego poza strukturam i Unii Europejskiej. Propozycja rządu polskiego nie jest do koń­ ca zrozum iała, gdyż um ieszcza całą inicjatyw ę obok struktur unijnych, do których Polacy wytrwale dążyli przez ostatnie 15 lat. Jeśli od kilkudziesię­ ciu lat W E zajm uje się kw estią energii, jeśli w praw ie unijnym istnieje za­ sada solidarności, je śli od kilkunastu lat istnieje platform a dla realizacji wspólnej polityki zagranicznej, to podejm owanie takich inicjatyw ja k Pakt Bezpieczeństw a Energetycznego bez konsultacji i lobbingu w instytucjach europejskich wydaje się błędem. Problemem nie jest luka w prawie unijnym, lecz brak konsensusu politycznego m iędzy państw am i członkow skim i o d­ nośnie do prowadzenia polityki energetycznej. W ątpliwe jest osiągnięcie ta­ kiego konsensusu z pom ocą nowej organizacji, naw et poszerzonej o Stany Zjednoczone czy Turcję. Bez współpracy ze strony najsilniejszych członków UE ta inicjatywa i tak nie ma większego sensu.

Nie rozwijając kwestii motywów, jakimi kierował się rząd polski, formując powyższą propozycję, należy stwierdzić, iż co najmniej paralelną drogą dla za­ bezpieczania polskich interesów gospodarczych powinien być umiejętny lobbing na rzecz określonych rozwiązań prawnych w organach w spólnotow ych oraz wykorzystanie istniejących możliwości w ramach prawa unijnego.

Dyskutowany problem, abstrahując od warstwy prawnej, pokazuje po raz kolejny słabość Unii Europejskiej na płaszczyźnie politycznej. M ożna oczy­ wiście utyskiwać, iż cała działalność prawotwórcza organów wspólnotowych oraz kolejne program y i plany przedstaw iane przez Kom isję Europejską są tylko wyrazem osław ionej biurokracji brukselsk iej, która jed n a k w sytu ­ acjach kryzysow ych nie potrafi zapew nić, iż w każdym domu od B arcelo­ ny po W arszawę będzie m ożna zagotow ać wodę na herbatę, płacąc za to godziwą cenę dowolnie wybranemu operatorowi sieci przesyłowej, który nie będzie zależny od aktualnych tendencji politycznych Krem la. W olałabym

174 _{M a g d a l e n a B a in czyk}

jedn ak w tym kontekście mówić raczej o słabości idei integracyjnej w rzą­ dach państw członkow skich, które nie chcą tak napraw dę przenieść wielu kw estii polityki zagranicznej i bezpieczeństw a na poziom ponadnarodow y Unii Europejskiej. Przykładem tego jest również propozycja rządu polskie­ go. Ponadnarodowość jednoznacznie kojarzona jest z rezygnacją z własnego interesu narodow ego i podporządkow aniem się m itycznej Brukseli, tudzież interesom najw iększych państw członkow skich. M oże jednak, prowadząc skuteczne działania dyplom atyczne oparte na zasadach kooperacji i rozsąd­ nym kom prom isie, zacząć p ostrzegać ponadnarodow ość jak o m ożliw ość osiągania celów strategicznych dla kraju siłą nie 38 m ilionów Europejczy­ ków, ale kilkuset m ilionów obywateli Unii Europejskiej. Oczywiście zm ia­ na perspektyw y nie m oże być jednostronna, ale m usi nastąpić w Berlinie, Paryżu, Londynie i Brukseli. Sceptycy mówią - to się nie uda, Niemcy będą budow ali rurociąg, Anglicy reaktory jądrow e, a nam pozostają jeszcze ko­ palnie. Nie szkodzi jednak spróbować, zwłaszcza teraz, kiedy wobec obec­ nej orientacji partii rządzącej, nie grozi raczej obawa przed „sprzedawaniem Polski” Brukseli lub kom ukolw iek innemu. Wydaje się również, że trzeźwo pojęty interes Polski, który stanie się interesem również Paryża czy Rzymu, um iejętnie realizowany środkam i europejskim i, może umocnić pozycję Pol­ ski w UE.

Bibliografia

Barcz J., Przewodnik po Traktacie Konstytucyjnym, W arszawa 2005. C ieśliński A., W spólnotowe prawo gospodarcze, W arszawa 2003. COM (1997), 559.

COM (2000), 31. COM (2002), 162. COM (2006), 105.

Dąbkow ska M., [w:] Infrastruktura, Z. Brodecki (red.), Warszawa 2004. D ecyzja KE z 22 grudnia 1992 r. w spraw ie Jahrhundertvertrag, Dz. U. W E 1990, L 50, s. 14.

Dyrektywa 92/75/W E, Dz. Urz. EWG, L 297. Dz. U. EWG, L 308.

Dz. U. UE, L 127. Dz. U. UE, L 176. Dz. U. UE, L 283.

Green Paper on a European Strategy fo r Sustainable, Competitive and Se­ cure Energy, What is a Stake - Background Document, prezentacja dostęp­ na na stronie http://ec.europa.eu/energy/green-paper-energy/index_en.htm (13 V 2006).

Bezpieczeństw o energetyczne UE - wybrane aspekty praw ne 175

Kahl W., [w:] Ch. Calliess, M. Ruffert, Kommentar z.u EU-Vertrag und EG- Vertrag, Neuwied, Kriftel 2000.

Kenig-Witkowska M., [w:] Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, M. Ke­ nig-Witkowska (red.), Warszawa 2004.

Krasuski J., Europa Zachodnia po II wojnie światowej. Dzieje polityczne, Po­ znań 1990.

Laqueur W., Historia Europy 1945-1990, Warszawa 1992.

Miąsik D., [w:] Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, A. Wróbel (red.), Kraków 2005.

Michoński A., [w:] Prawo Unii Europejskiej, Prawo materialne i polityki, J. Barcz (red.), Warszawa 2003.

Mik C., Europejskie prawo wspólnotowe. Warszawa 2000.

Pawlicki J., Polska propozycja energetycznego NATO, http://serwisy.gazeta.pl/ swiat/1,34174,3188321.html (28 II 2006).

Przyborowska-Klimczak A., [w:] Prawo Unii Europejskiej, Zagadnienia sys­ temowe, J. Barcz (red.), Warszawa 2003.

Skoczny T., [w:] Prawo Unii Europejskiej, Prawo m aterialne i polityki, J. Barcz (red.), Warszawa 2003.

Węc J.J., [w:] Najnowsza historia świata 1945-1995, t. 1, A. Patek, J. Rydel, J. Węc (red.), Kraków 1997.

Zb. Orz. 1984, s. 2727. Zb. Orz. 1990, s. 1-4747.

http://ec.europa.eu/green-paper-energy/index_en.htm (13 V 2006). Presidency Conclusion - 23/24 M arch 2006.

http://ec.europa.eu/energy/russia/overview/issues_eu.htm (13 V 2006). 42/82, Komisja v. Francja, Zb. Orz. 1983, s. 1013; C-251/89, Anthanaso- poulos, Zb. Orz. 1991, s. 1-2797.

http://europa.eu/pol.ener/overview _en.htm (13 V 2006); http://europa.eu/ scadplus/leg/en/lvb/12047.htm (13 V 2006)

Teksty traktatu ustanawiającego Europejską W spólnotę Węgla i Stali oraz traktatu ustanawiającego Europejską W spólnotę Energii Atomowej są na stro­ nie: http://w w w l.ukie.gov.pl (13 V 2006).