Analiza

AnalizĊ rozpoczĊtą od skupieĔ dla zbioru X– dotyczącego kapitaáu ludz-kiego. W celu uáatwienia interpretacji przyjĊto zaáoĪenie, Īe liczba klas bĊdzie nieduĪa, ale wiĊksza od dwóch. Zarówno analiza dendrogramu metody Ward’a, jak i powszechnie stosowany index GAP (Dobosz 2004) sugerują liczbĊ klas

3

r .

klasa 1 – skupia gminy o najniĪszym poziomie rozwoju, klasa 2 – gminy o Ğrednim poziomie rozwoju,

klasa 3 – gminy o najwyĪszym poziomie rozwoju.

W wyniku dziaáania algorytmu k-Ğrednich dla wstĊpnego podziaáu metodą Warda otrzymano klasy o nastĊpujących Ğrednich i odchyleniach dla uĪytych zmiennych w zakresie oceny jakoĞci kapitaáu ludzkiego.

Tabela 5. Statystyki opisujące zmienne dotyczące kapitaáu ludzkiego w roku 2008 ħródáo: Bank Danych Regionalnych GUS – obliczenia wáasne.

Dokonując weryfikacji statystycznej zestawu zmiennych okreĞlających jakoĞci kapitaáu ludzkiego obliczono dla kaĪdej z cech Ğrednią i odchylenie standardowe. ZauwaĪono (tab. 5), Īe gminy znajdujące siĊ w klasie – 3 o naj-wyĪszym poziomie rozwoju mają korzystniejsze wskaĨniki dotyczące jakoĞci kapitaáu ludzkiego niĪ gminy klasy 2 (Ğredni poziom rozwoju) czy 1 (najniĪszy poziom rozwoju). Potwierdza to poprawnoĞü wydzielenia skupieĔ obliczonych jako iloraz wskaĨników homo- i heterogenicznoĞci klas wyraĪających przeciĊtne odlegáoĞci obiektów od Ğredniej wáasnego skupienia oraz skupieĔ miĊdzy sobą.

W kolejnym etapie uĪyjemy podziaáu gmin na trzy klasy na podstawie zbioru zmiennych Xjako wstĊpnego podziaáu dla algorytmu k-Ğrednich klasyfi-kacji zbioru zmiennych Y.

Tabela 6. Statystyki opisu zmiennych dotyczących dostĊpu do usáug edukacyjnych w 2008 roku

Y1 Y₂ Y₃ Y₄ Y₅ Y₆ Y₇ ħródáo: Bank Danych Regionalnych GUS – obliczenia wáasne.

Uzyskane rezultaty (tab. 6) pozwalają na sformuáowanie nastĊpujących spostrzeĪeĔ. Przestrzenne wskaĨniki dostĊpu do usáug edukacyjnych (Y1, Y2, Y3, Y4) przyjmują wyĪsze wartoĞci w miarĊ przejĞcia z klasy o niĪszym poziomie

rozwoju do klasy o wyĪszym poziomie. Odwrotna sytuacja wystĊpuje w przypadku spoáecznych wskaĨników dostĊpnoĞci (Y5, Y6, Y7) – wynika to zapewnie ze znacznego rozdrobnienia sieci osadniczej i niskiego zaludnienia obszarów wiejskich. Przedstawione wskaĨniki uwidaczniają wiĊc równieĪ wpáyw innych zjawisk spoáeczno-gospodarczych.

Tabela 7. Zmiany liczby klasyfikowanych grup gmin

Grupy zmiennych Y

ħródáo: Bank Danych Regionalnych GUS – obliczenia wáasne.

Na podstawie danych z tabeli 7 moĪna stwierdziü, Īe:

 liczbowy rozkáad gmin wykazuje istotne róĪnice miĊdzy poszczególnymi klasami gmin zarówno pod wzglĊdem dostĊpu do usáug edukacyjnych (Y), jak i rozwoju kapitaáu ludzkiego (X);

 zróĪnicowanie poziomu rozwoju kapitaáu ludzkiego miĊdzy poszczególnymi klasami gmin byáo znacznie wiĊksze niĪ zróĪnicowanie dostĊpu do usáug edukacyjnych. WiąĪe siĊ to z tym, Īe zjawiska demograficzne podlegają wolniejszym zmianom i w dáuĪszym okresie niĪ inwestycje w infrastrukturĊ edukacyjną;

 jeĞli chodzi o poziom rozwoju kapitaáu ludzkiego najwiĊcej gmin (151, tj. 54,3% ogólnej liczby badanych gmin) byáo w klasie – 1, o najniĪszym po-ziomie rozwoju, najmniej – 42, tj. 15,1% w klasie 3, o najwyĪszym popo-ziomie rozwoju;

 pod wzglĊdem dostĊpu do organizacji Ğwiadczących usáugi edukacyjne naj-wiĊcej gmin – 138, tj. 49,6% byáo w klasie 2, o Ğrednim poziomie rozwoju, najmniej bo 27 czyli 3,5% – w klasie 3, o najwyĪszym poziomie rozwoju.

Porównanie 3 klas rozwoju wyodrĊbnionych na podstawie dostĊpu do usáug edukacyjnych i jakoĞci kapitaáu ludzkiego pozwala stwierdziü, Īe istnieje pewna zgodnoĞü w rozwoju tych dwóch zjawisk. W najwyĪszym stopniu odnosi siĊ do klasy 1 – o najniĪszym poziomie rozwoju. Oznacza to, Īe wiĊkszoĞü ba-danych gmin ma stosunkowo niski poziom rozwoju zarówno jeĞli chodzi o do-stĊp do usáug edukacyjnych, jak i kapitaáu ludzkiego. A zatem poprawa jakoĞci kapitaáu ludzkiego musi byü poprzedzona stworzeniem warunków rozwoju infrastruktury edukacyjnej. JeĞli ten proces nie zostanie przyĞpieszony, trzeba siĊ liczyü z tym, Īe w najbliĪszych latach nie poprawi siĊ jakoĞü kapitaáu ludz-kiego, a nawet sytuacja moĪe ulec pogorszeniu na skutek wyjazdu ludzi o

wyĪ-szych kwalifikacjach. Inaczej mówiąc musi tam nastąpiü wyprzedzenie rozwoju infrastruktury instytucjonalnej w stosunku do zachodzących procesów demogra-ficznych, aby moĪna byáo zauwaĪyü zmiany jakoĞciowe procesów demograficz-nych – rozwój skokowy. Rozwój skokowy byáby wskazany równieĪ w przypadku 2 i 3 klasy gmin, aby mogáy nastąpiü pozytywne zmiany w jakoĞci kapitaáu ludzkiego.

Rysunek 4. Grupowanie gmin wedáug poziomu rozwoju kapitaáu ludzkiego i dostĊpu do organizacji edukacyjnych

ħródáo: opracowanie wáasne

Wszystko to potwierdza, Īe moĪliwoĞci poprawy jakoĞci kapitaáu ludz-kiego trzeba upatrywaü przede wszystkim w przyĞpieszeniu gáĊbokich przemian infrastruktury edukacyjnej na obszarach wiejskich.

Analizując lokalne zróĪnicowanie poziomu dostĊpu do usáug edukacyj-nych i jakoĞci kapitaáu ludzkiego moĪemy stwierdziü, Īe prawie wszystkie gmi-ny z klasy 3 (o najwyĪszym poziomie rozwoju) skupione są w strefie aglomeracyjnej Warszawy. Znacznie wyĪszy udziaá gmin z klasy 1 (o najniĪszym poziomie rozwoju) jest w póánocno-wschodniej czĊĞci woj. mazowieckiego.

Za miarĊ jakoĞci edukacji moĪna uznaü wyniki egzaminów przeprowa-dzonych na zakoĔczenie róĪnego rodzaju szkóá. Przeprowadzono wiĊc analizĊ zaleĪnoĞci pomiĊdzy dostĊpem do usáug edukacyjnych a wynikami egzaminów w szkoáach podstawowych i gimnazjalnych.

Tabela 8. Wykaz gmin klasyfikowanych do poszczególnych grup Grupy zmiennych YGrupy zmien- nych X1 2 3 1

Andrzejewo (w), Bielany (w), BieĪuĔ (m-w), BáĊ- dów (w), Boguty-Pianki (w), BraĔszczyk (w), Bulkowo (w), Ceranów (w), Chlewiska (w), Cho- rzele (m-w), Chotcza (w), Ciepielów (w), Czarnia (w), Czernice Borowe (w), Czerwin (w), Czerwonka (w), Dzierzgowo (w), Goworowo (w), GrĊbków (w), Grudusk (w), Gzy (w), Huszlew (w), Jadów (w), Jakubów (w), Joniec (w), Karniewo (w), Kaza- nów (w), Korczew (w), Korytnica (w), Kosów Lacki (m-w), Krasne (w), Krasnosielc (w), Krzynowáoga Maáa (w), Kuczbork-Osada (w), Lelis (w), Lipowiec KoĞcielny (w), Lubowidz (w), Lutocin (w), Maáa WieĞ (w), Miedzna (w), Mirów (w), Máodzieszyn (w), Máynarze (w), Mochowo (w), Mokobody (w), Naruszewo (w), Nur (w), Odrzywóá (w), OjrzeĔ (w), Olszanka (w), Opinogóra Górna (w), Ostrów Ma- zowiecka (w), Pacyna (w), Paprotnia (w), Platerów (w), Páoniawy-Bramura (w), Policzna (w), Prza- snysz (w), PrzyáĊk (w), Przytyk (w), Regimin (w), Repki (w), RoĞciszewo (w), Rybno (w), Rzeczniów (w), Rzewnie (w), Sabnie (w), Sadowne (w), Sarna- ki (w), Sierpc (w), Sokoáów Podlaski (w), Somianka (w), Stary LubotyĔ (w), SterdyĔ (w), Strachówka (w), Stupsk (w), Sypniewo (w), Szczawin KoĞcielny (w), Szczutowo (w), Szelków (w), Szulborze Wiel- kie (w), Szydáowo (w), ĝwiercze (w), Tczów (w), Troszyn (w), Wieczfnia KoĞcielna (w), Wieniawa (w), Wierzbno (w), Wodynie (w), WyĞmierzyce (m- w), ZarĊby KoĞcielne (w), Zatory (w), Zawidz (w) Baboszewo (w), Baranowo (w), Borkowice (w), Borowie (w), CzerwiĔsk nad Wisáą (w), Dáugosio- dáo (w), Dobre (w), Domanice (w), Drobin (m-w), DzierząĪnia (w), Gielniów (w), Gáowaczów (w), Gniewoszów (w), Goáymin-OĞrodek (w), Gozdowo (w), Górzno (w), Grabów nad Pilicą (w), Iáów (w), Jabáonna Lacka (w), JednoroĪec (w), Klwów (w), Latowicz (w), àaskarzew (w), àyse (w), Maciejo- wice (w), Miastków KoĞcielny (w), Mordy (m-w), Myszyniec (m-w), Nowe Miasto (w), Obryte (w), Parysów (w), Potworów (w), Przesmyki (w), RaciąĪ (w), Radzanów (w), Rusinów (w), RząĞnik (w), Sieciechów (w), Siemiątkowo (w), Skórzec (w), Sáubice (w), Solec nad Wisáą (w), Stara Báotnica (w), Stara Kornica (w), StaroĨreby (w), Stoczek (w), Stromiec (w), Strzegowo (w), SzreĔsk (w), Troja- nów (w), Wąsewo (w), WiĞniew (w), WiĞniewo (w), Zabrodzie (w), Zaáuski (w), Zbuczyn (w)

ĩelechów (m-w)

2 Brochów (w), Brok (m-w), Gąbin (m-w), Gostynin (w), Goszczyn (w), IáĪa (m-w), Jastrząb (w), Ja- strzĊbia (w), Kaáuszyn (m-w), KotuĔ (w), Leoncin (w), Nowy Duninów (w), OroĔsko (w), Osieck (w), Pniewy (w), Pokrzywnica (w), Przysucha (m-w), RóĪan (m-w), Wilga (w), Wyszogród (m-w)

Baranów (w), Bielsk (w), Bodzanów (w), BrudzeĔ DuĪy (w), Cegáów (w), Chynów (w), Ciechanów (w), Dąbrówka (w), DĊbe Wielkie (w), Garbatka- Letnisko (w), Garwolin (w), Glinojeck (m-w), Gózd (w), Jasieniec (w), JedliĔsk (w), Kadzidáo (w), Kampinos (w), Klembów (w), Koábiel (w), Kowala (w), Lipsko (m-w), àąck (w), àochów (m-w), Magnuszew (w), Maákinia Górna (w), MiĔsk Ma- zowiecki (w), Mogielnica (m-w), Mrozy (w), Na- sielsk (m-w), Nowa Sucha (w), Nowe Miasto nad Pilicą (m-w), Olszewo-Borki (w), Pionki (w), PáoĔsk (w), Pomiechówek (w), PoĞwiĊtne (w), PraĪmów (w), Promna (w), Puszcza MariaĔska (w), Radzanowo (w), Sanniki (w), Siennica (w), Sienno (w), Skaryszew (m-w), Sobienie-Jeziory (w), Sobo- lew (w), Sochocin (w), SoĔsk (w), Stanisáawów (w), Stara Biaáa (w), SuchoĪebry (w), Szydáowiec (m-w), Warka (m-w), Wierzbica (w), Winnica (w), Wiskit- ki (w), Wolanów (w), Zakroczym (m-w), Zakrzew (w), ZwoleĔ (m-w)

Biaáobrzegi (m-w), Jedlnia- Letnisko (w), Pilawa (m-w), Táuszcz (m-w), ĩuromin (m-w) 3

Belsk DuĪy (w), Celestynów (w), Czosnów (w), Grójec (m-w), Jabáonna (w), Karczew (m-w), Ko- zienice (m-w), Leszno (w), Mszczonów (m-w), NieporĊt (w), Radziejowice (w), Radzymin (m-w), RzekuĔ (w), Serock (m-w), Siedlce (w), Sáupno (w), Sochaczew (w), Stare Babice (w), Tarczyn (m-w), Wiązowna (w), ĩabia Wola (w)

Báonie (m-w), Brwinów (m-w), Góra Kalwaria (m-w), Grodzisk Mazowiecki (m-w), Halinów (m- w), Izabelin (w), Jaktorów (w), Konstancin-Jeziorna (m-w), Lesz- nowola (w), àomianki (m-w), àosice (m-w), Michaáowice (w), Nadarzyn (w), OĪarów Mazowiecki (m-w), Piaseczno (m-w), Puátusk (m-w), Raszyn (w), Teresin (w), Wieliszew (w), Woáomin (m-w), Wyszków (m-w) Oznaczenie przypisane gminie: m-w – gmina miejsko-wiejska, w – gmina wiejska.

Tabela 9. DostĊp do usáug edukacyjnych a wyniki uzyskane przez uczniów szkóá podstawowych i gimnazjalnych w badanych gminach woj. mazowieckiego

w 2008 roku

Poziom dostĊpnoĞci usáug edukacyjnych Szkoáy

1 2 3 áącznie

podstawowe 24,25 25,04 26,45 25,13

gimnazjalne

- czĊĞü humanistyczna 29,23 29,96 31,68 30,08

- czĊĞü matematyczno-

-przyrodnicza 25,93 26,56 28,34 26,77

1 – najniĪszy, 2 – Ğredni, 3 – najwyĪszy.

ħródáo: www.ier.pl, badania ankietowe.

Jak wykazują dane z tabeli 9, w gminach o wyĪszym poziomie dostĊpu do usáug edukacyjnych uczniowie osiągają znacznie wyĪszą liczbĊ punktów na zakoĔczenie nauki. Tempo wzrostu liczby punktów uzyskanych podczas egza-minów byáo znacznie wyĪsze w przypadku porównaĔ gmin z poziomu 3 (naj-wyĪszego) z 2 (Ğrednim) niĪ gmin z poziomu 2 (Ğredniego) z 1 (najniĪszym).

Analiza Ğrednich wyników egzaminów uzyskanych na zakoĔczenie pewnego etapu nauki w kontekĞcie dostĊpu do edukacji potwierdza, iĪ warto inwestowaü w bazĊ edukacyjną.

Podsumowanie

Opracowanie miaáo na celu ukazanie lokalnych organizacji edukacyjnych w procesie ksztaátowania kapitaáu ludzkiego na przykáadzie obszarów wiejskich woj. mazowieckiego. Znaczenie tych organizacji zostaáo okreĞlone poprzez ich rolĊ w procesie tworzenia warunków do korzystania z usáug edukacyjnych.

Niestety obserwuje siĊ znaczne nierównoĞci w dostĊpie do usáug eduka-cyjnych kreujących odpowiednio jakoĞü kapitaáu ludzkiego, a to wynika gáównie z uwarunkowaĔ funkcjonowania organizacji edukacyjnych. NajczĊĞciej jest to zbyt maáa liczba uczniów w szkoáach oraz trudna sytuacja finansowa samorzą-dów. Gminy biedniejsze nie są w stanie dokáadaü z wáasnych Ğrodków do sub-wencji oĞwiatowej, aby utrzymaü maáe szkoáy. Ponadto gminy te mają mniejsze moĪliwoĞci oddziaáywania na warunki ksztaácenia, chodzi tu gáównie o wypo-saĪenie szkóá w komputery, dodatkowe pomieszczenia itp.

To uzasadnia potrzebĊ zwiĊkszonej aktywnoĞci samorządów w sferze po-lityki spoáecznej, szczególnie na obszarach o zachwianej strukturze

spoáeczno--gospodarczej, gdzie naleĪy nie tylko dostosowaü siĊ do zachodzących proce-sów, ale dodatkowo pokonaü skutki báĊdnych kierunków rozwoju w przeszáoĞci.

Są to gáównie gminy, które zostaáy zaliczone do grupy 1 o najniĪszym poziomie dostĊpu do usáug edukacyjnych, jak i jakoĞci kapitaáu ludzkiego. RównieĪ uczniowie szkóá podstawowych i gimnazjalnych z tej grupy gmin osiągają naj-niĪszą punktacjĊ w koĔcowych egzaminach.

W tym kontekĞcie najwaĪniejszą kwestią jest stworzenie odpowiedniej bazy edukacyjnej, która powinna byü przygotowana do wyzwaĔ XXI wieku.

Chodzi o to, aby stworzyü taki system edukacji, który by sprzyjaá upowszech-nianiu edukacji w kaĪdym wymiarze na obszarach wiejskich.

2. Samorzæd wojewódzki i powiatowy w ksztađtowaniu kapitađu