Wyksztaácenie jako podstawowy komponent kapitaáu ludzkiego

Kapitaá ludzki definiuje siĊ na ogóá jako zasób wiedzy (wyksztaácenie formalne i nieformalne), umiejĊtnoĞci, zdrowia i witalnoĞci zawarty w czáowie-ku, a rozwijany poprzez caáe Īycie. Niektórzy nazywają to inwestycją w siebie, która jest ucieleĞniona w czáowieku (Becker 1962). Istotą kapitaáu ludzkiego są wiĊc dokonane Ğwiadomie inwestycje w czáowieka. Polegają one na pokrywaniu kosztów związanych z podnoszeniem przez ludzi kwalifikacji intelektualnych, fizycznych i zdrowotnych. To one sprawiają, Īe dziaáania czáowieka stają bar-dziej produktywne. W związku z tym mówi siĊ, Īe kapitaá ludzki jest indywidu-alną cechą czáowieka i moĪe byü tworzony oraz odtwarzany w wyniku inwestycji w ksztaácenie, zdrowie i kulturĊ, przy czym na te dziaáania mają wpáyw równieĪ predyspozycje wrodzone. Dlatego niwelowanie róĪnic jakoĞci kapitaáu ludzkiego tylko poprzez inwestycje jest niemoĪliwe.

Jak pisze S. DomaĔski „kapitaá ludzki moĪna interpretowaü wąsko lub szeroko. Kapitaá ludzki interpretowany wąsko jest efektem inwestycji w oĞwia-tĊ, ksztaácenie i egzemplifikowany jest w cechach jakoĞciowych zasobu pracy.

W szerokiej interpretacji do inwestycji tworzących zasób kapitaáu ludzkiego zalicza siĊ wszystkie inwestycje, które mogą wpáywaü na poprawĊ jakoĞciowych cech pracy ludzkiej, a zatem inwestycje w zdrowie, ochronĊ Ğrodowiska a takĪe kulturĊ”⁴. W niniejszym opracowaniu analizowano wĊĪsze ujĊcie kapitaáu ludz-kiego. Przedstawiono wiĊc dziaáania organizacji edukacyjnych skierowanych na czáowieka, których celem jest ksztaátowanie i wzbogacenie jego zasobów fi-zycznych i intelektualnych. W tym ujĊciu kapitaá ludzki jest przedstawiany jako efekt procesu rozwoju czáowieka.

W sytuacji dynamicznych zmian technicznych i technologicznych wzrasta znacząco rola wyksztaácenia jako waĪnego czynnika okreĞlającego Īyciowe szanse ludzi oraz ich pozycjĊ na rynku pracy. Jak pisze H. DomaĔski „poziom wyksztaácenia informuje o kilku aspektach. Po pierwsze, jest on sumaryczną charakterystyką kompetencji intelektualnych, kapitaáu kulturowego i przygotowania jednostek do wykonywania ról zawodowych. Po drugie, proce-sy przechodzenia ze szkoáy do pracy stanowią jeden z mechanizmów ciągáoĞci spoáecznej. Wyksztaácenie to równieĪ najwaĪniejszy (we wspóáczesnych spoáe-czeĔstwach) wyznacznik kariery; rzutuje ono na wielkoĞü zarobków, zajmowa-nie stanowisk i inne atrybuty pozycji spoáecznej”⁵. Oznacza to, Īe stan gospodarki kraju i jej funkcjonowanie w coraz wiĊkszym stopniu zaleĪy od

4 DomaĔski S.R., Kapitaá ludzki i wzrost gospodarczy, PWN, Warszawa 1993, s. 24.

5 DomaĔski H., SpoáeczeĔstwo europejskie, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa, 2009, s. 33.

kapitaáu ludzkiego. Eksperci Banku ĝwiatowego szacują, Īe udziaá zasobów wykwalifikowanej kadry w globalnym bogactwie wynosi 64%, udziaá zasobów naturalnych 20%, a udziaá kapitaáu 16%⁶. Wiele teĪ wskazuje na to, Īe rola kapitaáu ludzkiego w poznaniu i ksztaátowaniu cywilizacji informacyjnej bĊdzie rosáa, o czym piszą m.in. L.C. Turow (1999) i P. Drucker (1992).

Znaczenie poziomu wyksztaácenia w rozwoju spoáeczno-gospodarczym obszarów wiejskich woj. mazowieckiego przedstawiono w tabeli 1. Stwierdzono duĪy i pozytywny wpáyw wyksztaácenia na rynek pracy. Wraz ze wzrostem wyksztaácenia wzrasta liczba podmiotów gospodarczych i liczba zatrudnionych.

Z tego wynika, Īe niĪszy poziom wyksztaácenia stanowi jedną z waĪniejszych barier oĪywienia gospodarczego obszarów wiejskich. Istotne jest wiĊc stwarza-nie odpowiednich warunków ksztaácenia w celu wszechstronnego rozwoju oso-bowoĞci na kaĪdym etapie Īycia czáowieka, tak by czáowiek mógá funkcjonowaü w stale zmieniającej siĊ rzeczywistoĞci. Zgodnie z zapisem w Konstytucji (art. 70) paĔstwo przejĊáo na siebie obowiązek organizacji systemu szkolnego, stworzenia odpowiedniej sieci szkóá, zwalniając przynajmniej w pewnym zakre-sie obywateli z bezpoĞredniego finansowania swego wyksztaácenia.

Tabela 1. Wyksztaácenie a wyniki ekonomiczne na obszarach wiejskich woj. mazowieckiego 2007 roku

Dochody

Ğred-nie i wyĪsze na 1 mieszkaĔca na 10 tys. mieszkaĔców w wieku produkcyjnym Gminy

wiejskie 24,2 2090,6 721,4 456,1 934,1 1223,4

do 5 tys. 21,0 2077,4 610,8 419,6 864,0 995,8 pow. 5 tys. 26,2 2098,8 790,4 478,9 977,8 1365,4 Gminy

miej-sko-wiejskie 35,8 2109,6 1064,2 490,0 1364,4 2297,3

do 15 tys. 30,2 2095,5 866,6 485,6 1183,5 1905,8 pow. 15 tys. 43,0 2127,5 1315,5 495,7 1594,5 2795,5 Obszary

wiejskie 26,3 2094,0 782,8 462,2 1011,2 1415,8

ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych BDR GUS. Wyksztaácenie rok 2002, wskaĨni-ki spoáeczno-ekonomiczne rok 2007.

6 Kabaj M., Reforma systemu edukacji. Projekt Nowego Systemu Koordynacji Edukacji Za-wodowej i Rynku, [w:] Reforma ksztaácenia zawodowego w Polsce. DoĞwiadczenia ostatnich lat. Materiaáy Konferencyjne, Warszawa 1997, s. 51.

Rysunek 1. Wyksztaácenie mieszkaĔców województwa mazowieckiego w 2002 roku

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS.

Podobnie jak w skali kraju ludnoĞü zamieszkująca obszary wiejskie woj.

mazowieckiego charakteryzuje znacznie niĪszy poziom wyksztaácenia niĪ lud-noĞü miejska. Wedáug danych Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 r.

udziaá ludnoĞci z wyksztaáceniem wyĪszym zamieszkującej gminy miejskie woj.

mazowieckiego byá prawie 2-krotnie wyĪszy niĪ w gminach miejsko-wiejskich i prawie 3,5-krotnie w przypadku gmin wiejskich. Zdecydowanie najwiĊksza

czĊĞü ludnoĞci posiadaáa wyksztaácenie podstawowe. Drugą co do liczebnoĞci kategorią mieszkaĔców obszarów wiejskich tworzą osoby, które ukoĔczyáy szkoáy zasadnicze.

Tabela 2. LudnoĞü w wieku 15 lat i wiĊcej wedáug poziomu wyksztaácenia i miejsca zamieszkania w woj. mazowieckim w 2002 roku

Wyksztaácenie Wyszczególnienie

wyĪsze policealne Ğrednie zasadnicze zawodowe

podstawowe i nieukoĔczone

Gminy miejskie 13,4 4,8 34,5 18,3 29,1

Gminy wiejskie 4,0 1,8 18,4 26,0 49,8

Gminy miejsko-wiejskie 7,3 3,2 25,3 22,8 41,4

Woj. mazowieckie 5,6 2,4 21,3 24,6 46,1

ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie danych BDR GUS.

Analizując zróĪnicowanie przestrzenne poziomu wyksztaácenia ludnoĞci obszarów wiejskich moĪemy stwierdziü, Īe wystĊpują wyraĨne obszary o wyĪ-szym i niĪwyĪ-szym poziomie wyksztaácenia. WyĪszy poziom wyksztaácenia jest charakterystyczny dla obszarów w bezpoĞrednim otoczeniu wiĊkszych miast.

Nie ulega wątpliwoĞci, Īe bliskoĞü Warszawy jest najsilniejszym magnesem przyciągającym tĊ grupĊ ludnoĞci. Gminy poáoĪone na rubieĪach województwa mają najwyĪszy udziaá ludnoĞci z wyksztaáceniem podstawowym.

Poszukując wiĊc warunków do podejmowania inicjatyw dotyczących po-prawy jakoĞci kapitaáu ludzkiego poddano analizie dostĊp do organizacji eduka-cyjnych ludnoĞci wiejskiej woj. mazowieckiego.

1.2. DostĊp do publicznych organizacji edukacyjnych wspierających