Sieü placówek szkolnych oraz warunki ksztaácenia

Jak wykazaáy badania, zakres dziaáalnoĞci placówek szkolnych jest okre-Ğlany liczbą odbiorców usáug edukacyjnych. To oni gáównie determinują zapo-trzebowanie na róĪne typy placówek edukacyjnych oraz ich stabilnoĞü. Liczba uczniów w badanych szkoáach wynosiáa:

 w szkole podstawowej od 25 do 530, przy Ğredniej dla tego typu szkóá 146;

 w gimnazjum od 47 do 647, przy Ğredniej 216;

ciechanowski - 14%

ostroáĊcki - 19%

radomski - 20%

siedlecki - 25%

podstawowa - 52%

podstawowa i gimnazjum - 10% gimnazjum - 19%

liceum - 7%

zawodowa - 12%

páocki - 22%

 w zespole szkóá (podstawowa i gimnazjum) od 124 do 804, Ğrednio 207;

 w szkole ponadgimnazjalnej – liceum od 25 do 818, Ğrednio 291;

 w szkole ponadgimnazjalnej – zawodowa i technikum od 56 do 1222, Ğrednio 296;

 w zespole szkóá ponadgimnazjalnych (liceum, zawodowa i technikum) od 205 do 1320, przy Ğredniej 563.

Analiza liczby uczniów w placówkach szkolnych nasunĊáa nastĊpujące spostrzeĪenia:

 wielkoĞü szkóá byáa zróĪnicowana w zaleĪnoĞci od typu szkoáy oraz poáoĪenia. Znacznie wiĊksze szkoáy wystĊpowaáy w pow. radomskim, mniejsze w pow. ciechanowskim, dotyczyáo to wszystkich typów szkóá i byáo powiązane ze strukturą demograficzną ludnoĞci;

 zaobserwowano duĪe róĪnice pomiĊdzy liczbą uczniów w liceach publicznych i niepublicznych, choü te ostatnie stanowiáy tylko 3% wĞród tego typu szkóá;

 są istotne róĪnice liczby pomieszczeĔ w szkole i na 100 uczniów pomiĊdzy powiatami. W przypadku szkóá podstawowych liczba pomieszczeĔ na 100 uczniów wahaáa siĊ od 14,5 w gminie OjrzeĔ pow. ciechanowski do 5,3 w gminie wiejskiej Siedlce pow. siedlecki, w przypadku gimnazjum od 11,3 w gminie Sáubice pow. páocki do 3 w gminie Przytyk i Zakrzew pow.

radomski oraz gminie KotuĔ pow. siedlecki. WyraĨnie korzystniejszą sytuacjĊ pod tym wzglĊdem miaáy szkoáy pow. ciechanowskiego. Trudno przy tym jednoznacznie stwierdziü, czy wielkoĞü szkoáy miaáa wpáyw na te wskaĨniki. Rozbudowana baza edukacyjna powoduje negatywny efekt ekonomiczny, związany z wyĪszymi kosztami utrzymania tych placówek (wspóáczynnik korelacji pomiĊdzy wydatkami na oĞwiatĊ a liczbą pomieszczeĔ na 100 uczniów wynosiá 0,67), a pozytywnym efektem są dobre warunki uczenia siĊ w tych placówkach.

Dobrymi miernikami warunków ksztaácenia w szkole są: liczba uczniów przypadających na jednego nauczyciela, kwalifikacje nauczycieli, liczba na-uczanych jĊzyków obcych oraz baza edukacyjna (komputery, sale gimnastyczne i boiska, dobrze wyposaĪona biblioteka itp.).

1. ĝrednio na jednego nauczyciela przypadaáo okoáo 10 uczniów, choü w szkoáach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych (zawodowych) liczba ta siĊga 12 uczniów, a z kolei np. w powiecie siedleckim jest znacznie mniejsza (8). WiĊksze róĪnice pomiĊdzy powiatami wystĊpują w przypadku wiĊkszych szkóá, gdyĪ szkoáy z bogatszych gmin mają wiĊksze moĪliwoĞci zwiĊkszania liczby nauczycieli. Generalnie wielkoĞü tego wskaĨnika zaleĪy

od liczby uczniów w szkole (rys. 74), ale zdarza siĊ równieĪ, Īe szkoáa z 46 uczniami zatrudnia aĪ dziewiĊciu nauczycieli.

Rysunek 62. Krzywe regresji – liczba nauczycieli a liczba uczniów

0 20 40 60 80 100 120

020040060080010001200

liczba nauczycieli

liczba uczniów

powiaty ciechanowski ostroáĊcki páocki radomski siedlecki

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych ankietowych.

2. WĞród nauczycieli najliczniejszą grupĊ stanowili nauczyciele dyplomowani i mianowani, okoáo 70%. Odsetek ten byá porównywalny z innymi obszarami Polski, co oznacza, Īe szanse awansu szczególnie dla grupy nauczycieli dyplomowanych juĪ siĊ wyczerpaáy. Ma to swoje konsekwencje – ogranicza ich motywacjĊ do dalszego rozwoju. NajwyĪszy odsetek nauczycieli dyplo-mowanych (26%) byá w powiecie ciechanowskim i páockim, najniĪszy (17%) w pow. ostroáĊckim, natomiast w przypadku mianowanych najwyĪszy (61%) w pow. ostroáĊckim, najniĪszy (46%) w pow. páockim. UwzglĊdniając typ szkoáy, najwiĊcej nauczycielki dyplomowanych byáo w zespoáach szkóá podstawowa i gimnazjum (30,8%), najmniej w szkoáach podstawowych (20%), natomiast mianowanych najwiĊcej w liceum a najmniej w zawodowych.

Niestety wyĪszy odsetek tej grupy nauczycieli w szkole nie przekáada siĊ na liczbĊ punktów uzyskanych podczas egzaminów koĔcowych. Na przykáad wspóáczynnik korelacji pomiĊdzy odsetkiem nauczycieli dyplomowanych i mianowanych o ogólnej liczbie nauczycieli w gimnazjum a liczbą punktów uzyskanych przez uczniów w czĊĞci humanistycznej egzaminu gimnazjalnego wyniósá 0,33, a w czĊĞci matematyczno-przyrodniczej 0,21. Uzyskany wynik nie jest wiĊc dobrą miarą jakoĞci edukacji na badanych obszarach. Bardziej

istotne zaleĪnoĞci wystĊpowaáy przy porównaniu tych zjawisk w przypadku gimnazjum znajdującym siĊ w wiĊkszej miejscowoĞci np. siedzibie gminy.

3. Tylko 6% nauczycieli podnosiáo swoje kwalifikacje w zorganizowanej formie. WskaĨnik ten byá znacznie zróĪnicowany, np. w powiecie radomskim wynosiá mniej niĪ 1%, a w ciechanowskim i ostroáĊckim ponad 7%. Gáównie doksztaácali siĊ w zakresie jĊzyków obcych i programów zawodowych. Nie zauwaĪono, aby nauczyciele ksztaácili siĊ w kierunku nowych umiejĊtnoĞci związanych z realizacją dodatkowych zadaĔ szkoáy, np. prowadzenia zajĊü dodatkowych, wspóáczesnych przemian cywilizacyjnych czy problematyki etycznej. Jednak z punktu widzenia jakoĞci nauczania, kluczowe znaczenie ma odpowiednie wyksztaácenie, przygotowanie nauczycieli oraz samorozwój profesjonalny, czyli ksztaátowanie przez nauczycieli swej osobowoĞci zawodowej – poprzez samoksztaácenie, podwyĪszanie kwalifikacji, dosko-nalenie warsztatu i zaangaĪowanie w dziaáalnoĞü nowatorską. Chodzi o to, aby ich wiedza odpowiadaáa nowym wyzwaniom edukacyjnym.

4. AĪ 24% badanych szkóá nie miaáo sal gimnastycznych do prowadzenia zajĊü z wychowania fizycznego, a w okoáo 20% szkóá brak byáo urządzonego boiska do zajĊü sportowych. Znacznie gorsza sytuacja wystĊpowaáa w maáych szkoáach, przede wszystkim podstawowych.

5. PrzeciĊtnie w badanych szkoáach naucza siĊ dwóch jĊzyków obcych, w tygodniowym programie nauczania w przypadku szkóá podstawowych od 2 do 5 godzin, a szkoáach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych od 3 do 6 godzin – pod tym wzglĊdem nie stwierdzono wyraĨnych róĪnic miĊdzy badanymi obszarami.

6. Wszystkie badane szkoáy posiadaáy wáasną bibliotekĊ, choü róĪnice w dofinansowaniu istniejącego ksiĊgozbioru byáy znaczne. W okoáo poáowie szkóá na zakup nowych ksiąĪek przeznaczano do 1000 zá rocznie, powyĪej 2000 zá tylko w 20%. WielkoĞü tych Ğrodków wyraĨnie zaleĪaáa od sytuacji finansowej gminy, w której znajduje siĊ szkoáa, a takĪe od aktywnoĞci szkoáy w zdobywaniu Ğrodków zewnĊtrznych, gáównie unijnych. Wspóáczynnik korelacji pomiĊdzy wydatkami na oĞwiatĊ w budĪecie gminy a sumą przeznaczanychĞrodków w szkoáach na ksiĊgozbiór wyniósá 0,59.

7. Wykorzystanie narzĊdzi informatycznych (komputer, Internet) byáo codzien-noĞcią w Īyciu kaĪdej szkoáy, choü wystĊpowaáy róĪnice jeĞli chodzi o dostĊp do szerokopasmowego Internetu i liczbĊ uczniów przypadających na jeden komputer. Tylko 32% badanych szkóá miaáo dostĊp do szerokopasmowego Internetu. Liczba uczniów przypadająca na jeden komputer to od 6 do 14 w szkoáach podstawowych i od 10 do 18 w gimnazjach i szkoáach ponad-gimnazjalnych (rys. 63).

Rysunek 63. Liczba uczniów przypadająca na 1 komputer wedáug powiatów i typu szkóá (kwantyle rozkáadów)

ciechanowski ostroáĊcki páocki radomski siedlecki

051015202530

podstawowa podstawowa

i gimnazjum gimnazjum liceum zawodowa

051015202530

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych ankietowych.

PowyĪsze dane prowadzą do jednoznacznych wniosków. Warunki ksztaá-cenia w szkoáach na obszarach wiejskich są znacznie zróĪnicowane. W związku z koniecznoĞcią rozwoju spoáeczeĔstwa informatycznego – co jest zapisane jako jeden z priorytetów Strategii LizboĔskiej – naleĪy poáoĪyü szczególny nacisk na ksztaácenie dzieci w tym kierunku, co wiąĪe siĊ z wyposaĪeniem szkóá na obsza-rach wiejskich w odpowiednie pracownie dydaktyczne, sprzĊt oraz staáe áącza internetowe.

4.4.2. Pozadydaktyczna dziaáalnoĞü placówek szkolnych w Ğrodowisku