Wydatki na oĞwiatĊ i wychowanie

Przeprowadzone badania wskazują, Īe skala wydatków samorządów wo-jewództw na oĞwiatĊ i wychowanie jest niewielka. Relatywnie niski poziom wydatków samorządów tego szczebla wynika jednak ze specyfiki ich zadaĔ w zakresie oĞwiaty i wychowania; finansowanie szkolnictwa podstawowego, Ğredniego i wyĪszego nie jest bowiem obowiązkiem samorządów województw.

Niemniej poziom ich wydatków na oĞwiatĊ wzrósá w latach 2003-2007 z nie-speána 440 do ponad 653 mln zá w skali caáego kraju, co w przeliczeniu na 1 mieszkaĔca wynosiáo ponad 17 zá (rys. 5). ĝrednioroczne tempo wzrostu wy-datków osiągnĊáo w badanym okresie wartoĞü okoáo 9,5%. Oznacza to, Īe samo-rządy województw dostrzegają znaczenie systemu oĞwiaty i starają siĊ w peáni zrealizowaü postawione przed nimi zadania desygnując na ten cel coraz wiĊksze Ğrodki finansowe.

Rysunek 5. Wydatki samorządów wojewódzkich na oĞwiatĊ i wychowanie w latach 2003-2007

2003 2004 2005 2006 2007

Lata

wydatki na oĞwiatĊ i wychowanie

udziaá wydatków na oĞwiatĊ i wychowanie w wydatkach ogóáem ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS.

Odmienna tendencja zarysowaáa siĊ jednak w przypadku wskaĨnika okre-Ğlającego udziaá wydatków na oĞwiatĊ i wychowanie w ogólnych wydatkach budĪetowych (rys. 5). Oznacza to, Īe w badanym okresie tempo wzrostu

docho-dów, a takĪe wydatków na inne niĪ oĞwiata i wychowanie cele byáo jeszcze wyĪsze. Pojawia siĊ w związku z tym pytanie, czy samorządy województw nie mogáyby jeszcze zwiĊkszyü poziomu wydatków na oĞwiatĊ i dofinansowaü szkolnictwo publiczne, przede wszystkim pozostające w gestii samorządów terytorialnych niĪszego szczebla. W badanym okresie wzrósá co prawda zakres zadaĔ urzĊdu marszaákowskiego, jak chociaĪby w wyniku przejĊcia czĊĞci zadaĔ urzĊdu wojewódzkiego. Ponadto angaĪuje siĊ on w realizacjĊ wielu inwestycji związanych z modernizacją lub rozbudową regionalnej infrastruktury technicz-nej. Kapitaá ludzki jest jednak równie waĪnym czynnikiem wzrostu gospo-darczego i jego rozwój powinien byü wspierany proporcjonalnie do innych czynników.

Wzrost wydatków samorządów województw na oĞwiatĊ i wychowanie wynikaá przede wszystkim ze zwiĊkszenia wydatków majątkowych. Ich udziaá w strukturze wydatków oĞwiatowych zwiĊkszyá siĊ z 5,1% w roku 2003 do 14%

w 2007 (rys. 6), najwiĊkszą wartoĞü, tj. 17,6%, osiągnąá natomiast w roku 2006.

ĝwiadczy to o nasileniu dziaáalnoĞci inwestycyjnej w sferze oĞwiatowej po uzy-skaniu przez PolskĊ czáonkostwa w Unii Europejskiej. W kontekĞcie doĞü sáabe-go wyposaĪenia systemu oĞwiaty w Ğrodki trwaáe, a zwáaszcza niskiej ich jakoĞci, kierunek dystrybucji Ğrodków finansowych moĪna uznaü za prawidáo-wy. Niemniej sáabsze tempo wzrostu wydatków bieĪących oznacza m.in. wol-niejszy wzrost wynagrodzeĔ czy wydatków ponoszonych na szkolenia pracowników systemu oĞwiaty finansowanego przez urzĊdy marszaákowskie. To z kolei moĪe mieü swoje konsekwencje w jakoĞci Ğwiadczonych usáug na rzecz innych elementów krajowego systemu oĞwiaty. Samorząd województwa jest bowiem odpowiedzialny np. za finansowanie placówek ksztaácenia nauczycieli i powinien im zapewniü dostĊp do najnowszych osiągniĊü nauki w zakresie okreĞlonych przedmiotów. Takie podejĞcie do ustawicznego ksztaácenia kadr systemu oĞwiaty jest jednak związane z relatywnie wysokimi kosztami. Ponadto nie tylko zasób wiedzy siĊ zmienia, ale pojawiają siĊ takĪe nowe metody na-uczania, których transfer do Ğrodowiska nauczycielskiego generuje wzrost wy-datków bieĪących.

Rysunek 6. Struktura wydatków samorządów wojewódzkich na oĞwiatĊ i wychowanie w latach 2003-2007

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2003 2004 2005 2006 2007

Lata

wydatki bieĪące wydatki majątkowe ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS.

Wydatki samorządów poszczególnych województw byáy jednak zróĪni-cowane (rys. 7) – wskaĨnik zmiennoĞci tych wydatków (w przeliczeniu na 1 mieszkaĔca) osiągnąá wartoĞü jedynie 22,6%. NajwiĊcej wydatkowano na cele oĞwiatowe w woj. mazowieckim – 23,5 zá na 1 mieszkaĔca. W tymĪe woje-wództwie byá takĪe najwyĪszy poziom absorpcji Ğrodków na badania i rozwój.

Poziom finansowania oĞwiaty przez samorząd tego województwa potwierdza wiĊc tezĊ o wysokiej jakoĞci kapitaáu ludzkiego, jak równieĪ to, Īe wáadze re-gionalne dostrzegają znaczenie tego czynnika rozwoju. Na zbliĪonym poziomie do mazowieckiego ksztaátowaáy siĊ wydatki woj. kujawsko-pomorskiego, opol-skiego i podkarpackiego. Zdecydowanie najtrudniejsza wydaje siĊ jednak sytu-acja woj. lubuskiego, w którym odnotowano bardzo niski poziom finansowania oĞwiaty przez samorząd województwa. W dáuĪszym okresie utrzymanie odpo-wiedniego ksztaácenia dzieci, máodzieĪy oraz dorosáych w tym województwie moĪe byü uzaleĪnione od mobilnoĞci wykwalifikowanych kadr z innych regio-nów. Wynika to przede wszystkim z jednoczesnego ograniczania dziaáalnoĞci badawczo-rozwojowej w tym regionie.

Rysunek 7. Wydatki samorządów województw na oĞwiatĊ i wychowanie

w 2007 r.

Rysunek 8. Regionalne zróĪnicowanie Ğredniorocznego tempa wzrostu wydatków samorządów województw

na oĞwiatĊ i wychowanie w latach 2003-2007

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS.

OsiągniĊty w 2007 roku przez samorządy wojewódzkie poziom wydat-ków byá wynikiem sukcesywnego ich wzrostu w badanym okresie. ĝredniorocz-ne tempo tego wzrostu byáo jednak znacznie bardziej zróĪnicowaĝredniorocz-ne niĪ osiągniĊty poziom wydatków (rys. 8) – zawieraáo siĊ ono w granicach od 4% do 20%, a wskaĨnik jego zmiennoĞci wynosiá 50,5%. Oznacza to, Īe prowadzona przez samorządy poszczególnych województw polityka finansowania oĞwiaty doprowadziáa do zniwelowania wystĊpujących róĪnic. Z analizy tempa wzrostu wydatków na oĞwiatĊ i wychowanie wynika jednak kilka doĞü waĪnych wniosków.

Pierwszy z wniosków dotyczy województwa lubuskiego, w którym niski poziom wydatków tej kategorii wynikaá z praktycznie najwolniejszego wzrostu w kraju. MoĪna w związku z tym zaáoĪyü, Īe w najbliĪszych latach tempo to nie ulegnie radykalnej zmianie. Do pewnego stopnia to zaáoĪenie uzasadnia równieĪ doĞü niski poziom wáasnych dochodów budĪetowych uzyskiwanych przez samorząd tego województwa (rys. 9), które są generalnie podstawą zwiĊkszania wydatków.

Kolejnym województwem, na które naleĪy zwróciü uwagĊ jest ĞwiĊto-krzyskie. Wydatki oĞwiatowe są tu jeszcze na relatywnie niskim poziomie, ale wysokie tempo wzrostu pozwala sądziü, Īe wáadze regionalne dąĪą do zmniej-szenia dystansu wobec innych województw. Sprzyjaü temu bĊdzie stosunkowo wysoki poziom dochodów samorządu województwa (rys. 9).

Rysunek 9. Dochody wáasne samorządów województw w 2007 roku

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS.

Silną zaleĪnoĞü pomiĊdzy tempem wzrostu wydatków oĞwiatowych sa-morządów województw a ich dochodami wáasnymi potwierdza równieĪ prze-prowadzona analiza korelacji. Wspóáczynnik korelacji osiągnąá wartoĞü 0,68 i byá istotny na poziomie Į 0,05. ZaleĪnoĞü ta stawia w niekorzystnej sytuacji województwa wschodnie i póánocno-zachodnie, które uzyskując doĞü niskie dochody nie bĊdą w stanie wyraĨnie zwiĊkszyü tempa wzrostu wydatków oĞwia-towych. W najkorzystniejszej sytuacji jest natomiast województwo mazowiec-kie, które w peáni wykorzystuje posiadany potencjaá finansowy i dystansuje siĊ od pozostaáych regionów.