Badanie dopuszczalności środka odwoławczego przez wojewódzki sąd administracyjny

W orzecznictwie sądowym⁴⁷ oraz doktrynie⁴⁸ podkreśla się, że dopuszczal-ność środka odwoławczego to cecha warunkująca zdoldopuszczal-ność czynności proce-sowej strony do wywołania skutków prawnych związanych z jej dokonaniem.

44 Por. uzasadnienie Postanowienia NSA z dnia 4 września 2017 r., II FZ 474/17, Legalis nr 1663690.

45 Por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1975 r., II CZ 13/75, OSPiKA 1975, nr 10, poz. 216.

46 Postanowienie NSA z dnia 18 stycznia 2008 r., I OZ 2/08, Legalis nr 189593.

47 Por. np. Postanowienie SN z dnia 25 lutego 1997 r., II CKN 15/97, OSNC 1997, nr 6–7, poz. 89; Postanowienie SN z dnia 7 października 1998 r., II UKN 247/98, OSNAPiUS 1999, nr 20, poz. 665.

48 B. Bladowski, Dopuszczalność środków odwoławczych w postępowaniu cywilnym, „Ze-szyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego” 1985, z. 24, s. 147.

W doktrynie prawa na określenie dopuszczalności środka odwoławczego używa się różnych zwrotów, dokonując tym samym wskazania jego przesłanek.

Z. Resich⁴⁹ posługuje się sformułowaniem „przesłanki prawa do zaskarżania wyroku”, J. Niejadlik⁵⁰ zaś stosuje określenie „dopuszczalność skargi odwo-ławczej”. W. Siedlecki warunki dopuszczalności środka odwoławczego określa mianem „ogólnych zasad zaskarżenia orzeczeń sądowych” i zalicza do nich:

istnienie orzeczenia sądowego w rozumieniu prawa procesowego, dopuszczal-ność środka z ustawy, wniesienie środka w przepisanej formie, przepisanym czasie przez legitymowaną do tego osobę⁵¹. S. Hanausek⁵² posługuje się zwro-tem „przesłanki dopuszczalności zaskarżenia orzeczenia” i przyjmuje taką samą ich klasyfikację. Wskazane przesłanki mogą zostać sklasyfikowane z punktu widzenia dopuszczalności ich konwalidacji. I tak trzy pierwsze nie podlega-ją konwalidacji, dlatego uznawane są za nadrzędne, a dwie ostatnie mogą być konwalidowane⁵³. W. Piątek⁵⁴ wskazuje na dodatnie i ujemne przesłanki wnie-sienia środka zaskarżenia, gdzie istnienie pierwszych warunkuje prawidłowość prowadzenia postępowania, natomiast wystąpienie drugich skutkuje przeszkodą w prawidłowym przebiegu postępowania.

Nieco odmienny katalog dopuszczalności środka odwoławczego prezentu-ją W. Broniewicz⁵⁵ i S. Cieślak⁵⁶, zaliczając do nich: istnienie zaskarżonego orzeczenia, dopuszczalność środka odwoławczego, legitymację do wniesienia środka, interes prawny skarżącego we wniesieniu środka, wniesienie środka w przepisanym terminie, uzupełnienie braków środka zaskarżenia przez stro-nę w wyznaczonym terminie. Podobną systematykę przesłanek dopuszczalno-ści środków odwoławczych przez pryzmat apelacji prezentuje T. Ereciński⁵⁷, wskazując na: istnienie zaskarżonego orzeczenia, dopuszczalność środka od-woławczego, legitymację do wniesienia środka, pokrzywdzenie zaskarżonym orzeczeniem, wniesienie środka w przepisanym terminie, zachowanie innych wymagań (w tym tzw. wymagań konstrukcyjnych).

49 Z. Resich, Przesłanki procesowe, Warszawa 1966, s. 73.

50 J. Niejadlik, Kontrola rewizyjna postanowień poprzedzających wydanie wyroku w pro-cesie cywilnym, Warszawa 1978, s. 79.

51 W. Siedlecki, Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 1987, s. 339 i nast., a także Idem, w: „System Prawa Procesowego Cywilnego”, red. W. Siedlecki, T. 3: Zaskarża-nie orzeczeń sądowych, Wrocław 1986, s. 47.

52 S. Hanausek, Orzeczenie sądu rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1966, s. 196.

53 B. Bladowski, Środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2013, s. 37.

54 W. Piątek, w: Środki zaskarżenia w postępowaniu sądowoadministracyjnym, red.

R. Hauser, W. Piątek, A. Skoczylas…, s. 93.

55 W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1998, s. 255 i nast.

56 S. Cieślak, Zasada formalizmu przy wnoszeniu środków odwoławczych w postępowaniu cywilnym, „Przegląd Sądowy” 2001, nr 4, s. 33 i nast.

57 T. Ereciński, w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, T. 3: Postępowanie rozpo-znawcze, red. nauk. T. Ereciński, Warszawa 2016, s. 27.

H. Knysiak-Molczyk⁵⁸ twierdzi, że o dopuszczalności skargi kasacyjnej de-cydują następujące warunki: istnienie przedmiotu zaskarżenia, ustawowa do-puszczalność z uwagi na rodzaj orzeczenia, zachowanie przepisanej prawem formy, zachowanie terminu do wniesienia skargi, przymus radcowsko-adwo-kacki, legitymacja do złożenia skargi. Dokonuje ich klasyfikacji na obiektywne (związane z przedmiotem zaskarżenia), a wśród nich zależne od ustawodawcy i zależne od sądu, oraz subiektywne (dotyczące strony wnoszącej skargę kasa-cyjną), które dzieli na niepodlegające konwalidacji i te, które mogą być sanowa-ne⁵⁹. W. Piątek⁶⁰ do pierwszej grupy zaliczył: istnienie zaskarżonego orzeczenia, zaskarżalność orzeczenia sądowego z mocy ustawy, legitymację do wniesienia środka, przymus adwokacko-radcowski, wymagania konstrukcyjne środków za-skarżenia. Z kolei w drugiej grupie warunków uplasował: termin do zaskarżenia orzeczenia, wymagania formalne i wymagania fiskalne.

W przypadku zażalenia można mówić o jego dopuszczalności, jeżeli zosta-ją spełnione następuzosta-jące warunki: jest dopuszczalne przez ustawę, zaskarżony zażaleniem przedmiot istnieje, zostaje wniesione przez legitymowany podmiot, zachowano formę pisma procesowego, zachowano termin wniesienia tego środ-ka odwoławczego, uiszczono wpis, wyjątkowo dochowano wymogu przymusu adwokacko-radcowskiego (ut infra).

Przesłanki dopuszczalności środka odwoławczego, bez względu na przyję-tą ich klasyfikację, pełnią trzy powiązane z sobą naczelne funkcje: prewen-cyjną, gwarancyjną oraz konstruktywną⁶¹. Po pierwsze, dla strony wnoszącej stanowią zespół nakazów co do właściwego sporządzenia i wniesienia środka odwoławczego. Po drugie, spełnienie wskazanych przesłanek dopuszczalności gwarantuje stronie uruchomienie toku instancyjnego i kontroli zaskarżonego rozstrzygnięcia. Po trzecie z kolei, dla sądu stanowią bodziec do prawidłowego przeprowadzenia postępowania drugoinstancyjnego i wydania orzeczenia co do przedmiotu zaskarżenia.

Kumulatywne spełnienie przesłanek dopuszczalności środka odwoławcze-go pozwala uznać środek za skuteczny w tym sensie, że umożliwia urucho-mienie postępowania odwoławczego w celu rozpoznania środka. Warunkiem skuteczności wniesionego środka jest zaistnienie pozytywnych przesłanek procesowych, przy jednoczesnym braku negatywnych, gdyż tylko wówczas środek zostanie rozpatrzony i nie będzie podlegał odrzuceniu. W pierwszej fazie (wstępnej) wojewódzki sąd administracyjny dokonuje oceny

dopusz-58 H. Knysiak-Molczyk, w: Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach administracyjnych i sądowoadministracyjnych, red. H. Knysiak-Molczyk, Warszawa 2013, s. 375.

59 Ibidem.

60 W. Piątek, w: Środki zaskarżenia w postępowaniu sądowoadministracyjnym, red.

R. Hauser, W. Piątek, A. Skoczylas…, s. 95–105.

61 Por. B. Bladowski, Nowy system odwoławczy…, s. 48.

czalności wniesionego środka, czyniąc to w ramach postępowania międzyin-stancyjnego. Badając dopuszczalność środka odwoławczego, sprawdza: formę, istnienie przedmiotu zaskarżenia, legitymację do wniesienia, zachowanie ter-minu, zachowanie przymusu adwokacko-radcowskiego (gdy jest dla środka konieczny) oraz uiszczenie wpisu. Czynności te są także powtarzane przez Naczelny Sąd Administracyjny.

O niedopuszczalności środka odwoławczego można mówić z powodów pod-miotowych oraz przedpod-miotowych. Niedopuszczalność skargi kasacyjnej ma cha-rakter podmiotowy, gdy skarga kasacyjna została sporządzona przez podmiot niewymieniony w art. 175 p.p.s.a. Niedopuszczalność przedmiotowa to zaskar-żenie orzeczenia środkiem niewłaściwym, np. wyroku zażaleniem czy postano-wienia oddalającego wniosek o wyłączenie sędziego skargą kasacyjną.

Wojewódzki sąd administracyjny odrzuci na posiedzeniu niejawnym zaża-lenie wniesione po upływie terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalne (np. wniesione na postanowienie nieistniejące lub na które nie przysługuje za-żalenie), jak również zażalenie, którego braków strona nie uzupełniła w wyzna-czonym terminie. Na postanowienie o odrzuceniu zażalenia przysługuje odręb-ne zażalenie (art. 194 § 1 pkt 8 p.p.s.a.).

W przypadku postanowienia odrzucającego zażalenie z powodu jego nie-dopuszczalności strona powinna uiścić opłatę sądową od zażalenia na to po-stanowienie, gdyż brak jest podstaw do przyjęcia, że jest wolne od wpisu na podstawie art. 220 § 4 p.p.s.a. Zgodnie bowiem z treścią art. 220 § 3 i 4 p.p.s.a., wolne od wpisu jest postanowienie sądu o odrzuceniu środków prawnych, jeżeli przyczynę stanowił brak uiszczenia należnego wpisu⁶².

Po stwierdzeniu dopuszczalności środka odwoławczego sąd I instancji do-ręcza jego odpis stronie przeciwnej. W odniesieniu do postępowania zażalenio-wego aktualne pozostają rozważania na temat konieczności doręczenia wszyst-kim stronom odpisu w przypadku wniesienia tego środka przez prokuratora czy Rzeczników.

5.2.1. Istnienie przedmiotu zaskarżenia

Pierwszą przesłanką dopuszczalności środka odwoławczego jest istnienie jego przedmiotu, czyli procesowy byt zaskarżonego orzeczenia⁶³, które w dok-trynie określane jest także mianem końcowej konkluzji⁶⁴, ostatnią czynnością

62 Zob. uzasadnienie Postanowienia NSA z dnia 26 października 2005 r., I OZ 1096/05, Legalis nr 89993.

63 Zob. T. Wiśniewski, Przebieg procesu cywilnego…, s. 321.

64 T. Fischer-Dieskau, Die Haftung aus der Vollstreckung anfechtbarer Urteile in recht-svergleichender Darstellung, Bönn 1961, s. 21.

procesową sądu czy czynnością konwencjonalną (procesową)⁶⁵. Celem postę-powania odwoławczego jest bowiem zwalczanie konkretnego orzeczenia, które jako istniejące może wywołać określone skutki prawne. Nieistnienie orzeczenia nie tylko oznacza niemożność wywołania skutków, ale i zrealizowania przez uprawniony podmiot prawa do jego zaskarżenia.

Problematyka orzeczeń nieistniejących (sententia non existens, inexistens,

„Nichturteil”, Nichtantscheidung) ma istotne znaczenie dla kwestii zaskarżalnoś- ci, wiąże się jednak również ze związaniem sądu orzeczeniem, jego wykonal-nością i skuteczwykonal-nością. Ze względu na poruszaną tematykę rozważania zostaną ograniczone jedynie to pierwszego z wymienionych zagadnień.

W doktrynie niemieckiego postępowania cywilnego już G. Wurzer⁶⁶ wska-zywał na wewnętrzną sprzeczność zwrotu „orzeczenie nieistniejące”. Podobne stanowisko wyraził M. Sawczuk⁶⁷, podkreślając, że orzeczenie nie może jedno-cześnie istnieć i nie istnieć.

Orzeczenie jako czynność prawna sądu, wyrażająca stosunek sądu do przed-miotu postępowania⁶⁸, by móc stanowić przedmiot zaskarżenia musi istnieć tak w aspekcie faktycznym, jak i prawnym. W pierwszym znaczeniu orzeczenie nie istnieje, gdy sąd go nie wydał lub sąd nie wydał rozstrzygnięcia w przed-miocie, którego dotyczy zaskarżenie. W orzecznictwie sądowym podkreśla się, że w sentencji powinno się znaleźć rozstrzygnięcie zupełne, czyli takie, które obejmuje całość rozpoznanej przez sąd sprawy⁶⁹. W postępowaniu sądowoad-ministracyjnym o częściowym braku rozstrzygnięcia można mówić wtedy, gdy sąd w trybie art. 111 p.p.s.a. zarządza połączenie kilku oddzielnych spraw toczą-cych się przed nim w celu ich łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia, jeżeli mogły być objęte jedną skargą, a wyrok nie zawiera odrębnych gnięć dotyczących połączonych spraw, gdyż łącznie rozpoznawane i rozstrzy-gane sprawy są nadal samodzielnymi sprawami. Sąd wydaje wprawdzie jeden wyrok, ale jest to jeden wyrok w znaczeniu formalnoprawnym (w rozumieniu art. 132 p.p.s.a.) co do formy orzeczenia, natomiast w znaczeniu materialnym zawiera on oddzielne rozstrzygnięcia co do każdej z połączonych spraw (skarg).

Orzeczenie nieistniejące to także takie orzeczenie, które nie zawiera żadnego rozstrzygnięcia. Jest jedynie zdarzeniem faktycznym, gdyż nie ma prawnych

65 M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2008, s. 27 i nast.;

L. Nowak, S. Wronkowska, M. Zieliński, Z. Ziembiński, Czynności konwencjonalne w pra-wie, „Studia Prawnicze” 1972, nr 33, s. 73 i nast.

66 G. Wurzer, Nichturteilund und nichtiges Urteil, M.H. Marcus, Breslau 1927, s. 6 i nast.;

podobnie B.W. Grunsky, in: Kommentar Zur Zivilprozessordnung, Hrsg. F. Stein, M. Jonas, Tübingen 1994, s. 14–15.

67 M. Sawczuk, Wznowienie postępowania cywilnego, Warszawa 1970, s. 71.

68 J. Sikora, Orzeczenia nie istniejące, „Studia Cywilistyczne” 1978, T. 29, s. 179.

69 Por. Wyrok NSA z dnia 10 marca 2016 r., II GSK 2485/14, Legalis nr 1510625.

możliwości usunięcia tych uchybień⁷⁰ ani w trybie rektyfikacji, ani w drodze odwoławczego środka prawnego. A contrario w postępowaniu sądowoadmi-nistracyjnym nie można mówić o orzeczeniu nieistniejącym, jeżeli uchybie-nie wyczerpuje przesłanki uchybie-nieważności postępowania, jeśli może zostać uuchybie-nie- unie-ważnione w trybie art. 172 p.p.s.a. lub może stać się przedmiotem rektyfikacji (art. 156–158 p.p.s.a.). W tym kontekście warto zwrócić uwagę na stanowisko T. Erecińskiego⁷¹, zdaniem którego kryterium rozróżnienia orzeczeń nieistnie-jących i wadliwych jest dopuszczalność zastosowania do tych drugich instytucji rektyfikacji oraz dopuszczalność wniesienia od nich środka zaskarżenia.

O nieistnieniu orzeczenia w znaczeniu prawnoprocesowym mówi się wte-dy, gdy sąd nie nadał orzeczeniu prawem przewidzianej formy, gdy orzeczenie nie zawiera jego konstytutywnych elementów⁷². Innymi słowy, orzeczenie nie-istniejące oznacza czynność, „która z braku istotnych znamion wymaganych przez ustawę nie może być w rzeczywistości uznana za czynność procesową w sensie prawnym”⁷³. Stwarza jedynie pozory zewnętrznej istoty⁷⁴, jest dotknię-ta dotknię-tak poważnymi wadami, że nie może zosdotknię-tać uznana za orzeczenie. Zgodnie z art. 138 p.p.s.a., sentencja wyroku powinna zawierać: oznaczenie sądu, imiona i nazwiska sędziów, protokolanta oraz prokuratora, jeżeli brał udział w sprawie, datę i miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, imię i nazwisko lub na-zwę skarżącego, przedmiot zaskarżenia oraz rozstrzygnięcie sądu. Wskazane elementy są obligatoryjne.

Nieistnienie orzeczenia w tym ujęciu może oznaczać również sytuację, gdy zostaje ono wydane w nieistniejącym postępowaniu sądowoadministracyjnym⁷⁵ albo przez osoby, które nie miały uprawnień orzeczniczych. Zaprezentowana klasyfikacja koresponduje z inną, tzn. podziałem orzeczeń nieistniejących na te, które zostały wydane w nieistniejącym postępowaniu (np. orzekały osoby niemające uprawnień sędziowskich⁷⁶, orzeczenie zostało wydane przez organ

70 Zob. K. Korzan, Wyroki nie istniejące, w: „Acta Universitatis Wratislaviensis”, Przegląd Prawa i Administracji 307, s. 191 i nast.

71 T. Ereciński, w: „System Prawa Procesowego Cywilnego”, red. J. Gudowski, T. 3, cz. 1:

Środki zaskarżenia, Warszawa 2013, s. 93.

72 Por. B. Bladowski, Środki odwoławcze w postępowaniu…, s. 40.

73 A. Miączyński, Faktyczne i prawne istnienie orzeczenia w sądowym postępowaniu cy-wilnym, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 292, Prace Prawnicze 1972, z. 55, s. 106–107.

74 L. Rosenberg, Lehrbuch des Deutschen Zivilprozessrecht, München–Berlin 1961, s. 337.

75 Por. K. Stefko, Wadliwe akty sądu w postępowaniu cywilnym, w: Rozprawy prawnicze.

Księga pamiątkowa dla uczczenia pracy naukowej Kazimierza Przybyłowskiego, red. W. Osu-chowski, M. Sośniak, B. Walaszek, Kraków–Warszawa 1964, s. 325, który wskazuje na ele-ment istniejącego procesu.

76 Warto zauważyć, że M. Manowska wyraża pogląd, z którym nie sposób się zgodzić, że w przypadku wydania orzeczenia w składzie jednoosobowym przez osobę niemającą upraw-nień sędziowskich, ale w legalnym postępowaniu nie zachodzi orzeczenie nieistniejące – zob.

M. Manowska, Wznowienie postępowania w procesie cywilnym, Warszawa 2008, s. 107. Z kolei

niebędący sądem), oraz na orzeczenia nieistniejące wydane w istniejącym po-stępowaniu, lecz pozbawione bytu prawnego⁷⁷.

Wątpliwości i praktyczne trudności co do istnienia lub nieistnienia wyroku budzą sytuacje wyroku podpisanego nieogłoszonego i odwrotnie⁷⁸. Aprobowany jest pogląd, zgodnie z którym wyrok podpisany nieogłoszony (zgodnie z dyspozy-cją art. 139 p.p.s.a.) nie istnieje w obrocie prawnym⁷⁹. Z pola widzenia nie można stracić treści art. 144 p.p.s.a. w zw. z art. 166 p.p.s.a., który stanowi, że sąd jest związany wydanym wyrokiem od chwili jego ogłoszenia, a jeżeli wyrok został wydany na posiedzeniu niejawnym – od podpisania sentencji wyroku. Orzeczeniu wydawanemu na posiedzeniu jawnym moc wiążącą nadaje ogłoszenie.

Równie problematyczna jest sytuacja braku podpisu członka składu orzeka-jącego. W przypadku orzeczeń wydawanych na posiedzeniu niejawnym, czyli w trybie art. 16 § 2 p.p.s.a. jednoosobowo, należy je uznać za nieistniejące.

Bardziej problematyczna jest kwestia braku podpisu jednego z członków skła-du, gdy orzeczenie zapada w składzie, o którym mowa w art. 16 § 1 p.p.s.a.

W tym zakresie prezentowane są dwa stanowiska. Zdaniem H. Knysiak-Mol-czyk⁸⁰, brak podpisu któregokolwiek z członków składu lub brak jakiegokolwiek podpisu wywiera skutek w postaci nieistniejącego orzeczenia. G. Rząsa⁸¹ stoi na stanowisku, że o nieistnieniu orzeczenia można mówić tylko w przypadku braku wszystkich podpisów. W przypadku braku jednego podpisu orzeczenie dotknięte jest wadą nieważności postępowania, o której mowa w art. 183 § 2 pkt 4 p.p.s.a.

O zaskarżaniu nieistniejącego orzeczenia można mówić wtedy, gdy środek zaskarżenia zostaje wniesiony przed wydaniem orzeczenia, niejako „na zapas”, czyli zaskarżenie ma charakter przedwczesny.

w doktrynie postępowania sądowoadministracyjnego wskazuje się, że wydanie orzeczenia przez osobę nieuprawnioną stanowi wadę będącą podstawą do wznowienia postępowania w trybie art. 271 pkt 1 p.p.s.a. – zob. M. Romańska, Skuteczność orzeczeń sądów administracyjnych, Warszawa 2010, s. 187–188.

77 T. Ereciński, w: „System Prawa Procesowego Cywilnego”, red. J. Gudowski, T. 3, cz. 1:

Środki zaskarżenia…, s. 90.

78 Szerzej zob. K. Markiewicz, Problem „sententia non existens” na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, „Rejent” 2002, nr 11, s. 105–111. W ocenie SN brak należytego ogłoszenia lub podpisu orzeczenia oznacza jego nieistnienie w sensie prawno-procesowym – zob. np. Postano-wienie SN z dnia 17 listopada 2005 r., I CK 298/05, OSNC 2006, nr 9, poz. 152 oraz H. Kny-siak-Molczyk, Skarga kasacyjna w postępowaniu sądowoadministracyjnym, Warszawa 2010, s. 134–138.

79 G. Rząsa, Nieważność postępowania sądowoadministracyjnego jako podstawa skargi kasacyjnej, Warszawa 2011, s. 39; H. Knysiak-Molczyk, Skarga kasacyjna w postępowaniu…, s. 139; tak też Postanowienie SN z dnia 17 listopada 2005 r., I CK 298/05, OSNC 2006, nr 9, poz. 152.

80 H. Knysiak-Molczyk, Skarga kasacyjna w postępowaniu…, s. 139.

81 G. Rząsa, Nieważność postępowania…, s. 40–41; tak też Wyrok NSA z dnia 30 listopada 2004 r., FSK 918/04, POP 2005, nr 4, poz. 84.

Orzeczenie zatem może zostać zaskarżone w tej części, w której istnieje.

Przedmiotem środka odwoławczego jest rozstrzygnięcie zawarte w sentencji wyroku (postanowienia, zarządzenia zaskarżalnego zażaleniem). Jeżeli sąd nie rozstrzygnął o całości skargi albo nie zamieścił w wyroku dodatkowego orzeczenia, które powinien był zamieścić z urzędu, strona może wnieść o uzu-pełnienie wyroku, a nie środek odwoławczy. Wniesienie środka odwoławcze-go od nieistniejąceodwoławcze-go orzeczenia oznacza konieczność odrzucenia teodwoławcze-go środka.

W ocenie G. Rząsy będzie to stanowiło procesowe potwierdzenie nieistniejące-go orzeczenia⁸². Za W. Siedleckim⁸³ należy przyjąć, że od orzeczeń nieistnieją-cych należy odróżnić sytuacje wydania orzeczenia nieprzewidzianego w ogóle w prawie procesowym. Takie orzeczenie nie wywiera skutków prawnych i nie może stanowić przedmiotu zaskarżenia.

5.2.2. Zaskarżalność z mocy ustawy

Skuteczność wniesionego środka odwoławczego jest zdeterminowana normą prawa procesowego, dopuszczającą jego wniesienie od orzeczenia sądu I in-stancji. W ustawie – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ustawodawca nie przewidział ograniczeń w zakresie wnoszenia środków od-woławczych ze względu na rodzaj sprawy czy wartość przedmiotu zaskarże-nia⁸⁴. Jednak wniesienie konkretnego środka odwoławczego jest uzależnione od rodzaju zaskarżanego orzeczenia. Skarga kasacyjna przysługuje na wszyst-kie wyroki wydane przez wojewódzwszyst-kie sądy administracyjne oraz wskazane w ustawie postanowienia. Z kolei zażalenie dopuszczalne jest na postanowienia oraz zarządzenia, gdy przepis ustawy wyraźnie tak stanowi. Niemniej błędne pouczenie strony o przysługujących środkach odwoławczych nie może powodo-wać, że przysługuje jej inny środek odwoławczy niż wynika to z ustawy – Pra-wo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Skuteczność wniesionego środka odwoławczego jest nadto uwarunkowana dopuszczalnością zarówno po-stępowania sądowoadministracyjnego w ogóle⁸⁵, jak i warunków szczególnych przewidzianych dla tych środków (formalnych i materialnych). Wszakże tylko

82 G. Rząsa, Nieważność postępowania…, s. 44. Na konieczność potwierdzenia nieistnienia orzeczenia przy każdej procesowej okazji, jaka powstanie w tej lub innej sprawie, oraz podjęcia stosownej czynności zwraca również uwagę SN (zob. np. uzasadnienie Uchwały SN z dnia 26 września 2000 r., III CZP 29/00, OSNC 2001, nr 2, poz. 25).

83 W. Siedlecki, w: „System Prawa Procesowego Cywilnego”, red. W. Siedlecki, T. 3:

Zaskarżanie orzeczeń sądowych…, s. 16.

84 R. Hauser, W. Piątek, A. Skoczylas, w: „System Prawa Administracyjnego”, red.

R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, T. 10: Sądowa kontrola administracji, Warszawa 2016, s. 415.

85 W. Piątek, w: Środki zaskarżenia w postępowaniu sądowoadministracyjnym, red.

R. Hauser, W. Piątek, A. Skoczylas…, s. 91.

czynność prawna dopuszczalna w świetle obowiązujących przepisów proceso-wych pozwala skutecznie podjąć czynności, przede wszystkim o charakterze kontrolnym, wobec zaskarżonego orzeczenia.

Co prawda skorzystanie ze środków odwoławczych przez legitymowany podmiot oparte jest na zasadzie dyspozycyjności, niemniej strona może skorzy-stać jedynie z tych środków, które ustawodawca wyraźnie przewidział w stosun-ku do konkretnego rodzaju orzeczenia. W odniesieniu do konkretnego rodzaju orzeczenia przysługuje jeden rodzaj środka odwoławczego. Możliwy jest jednak pozorny zbieg środków w sytuacji, gdy w wyroku sąd zawiera postanowienie dotyczące kosztów postępowania. Na postanowienie to przysługuje zażalenie tylko wtedy, gdy strona nie składa środka odwoławczego co do istoty sprawy (art. 227 § 1 p.p.s.a.).

W myśl przepisów p.p.s.a. środki odwoławcze przysługują od orzeczeń wy-danych przez wojewódzkie sądy administracyjne (dział IV rozdział 1 i 2 p.p.s.a.) jako sądy pierwszoinstancyjne, a zatem od orzeczeń nieprawomocnych, chyba że przepisy szczególne wykluczają taką możliwość. Przedmiotem skargi kasa-cyjnej może być orzeczenie wojewódzkiego sądu administracyjnego, „i to roz-strzygnięcie zawarte w sentencji, czy to wyroku, czy też postanowienia, a nie akt lub czynność organu administracji publicznej czy też orzeczenie sądu, jakie w ocenie strony skarżącej winno być jeszcze zawarte w zaskarżonym orze-czeniu Sądu”⁸⁶. Do orzeczeń wojewódzkiego sądu administracyjnego należą zarówno wyroki, jak i postanowienia. Zgodnie z dyspozycją art. 132 p.p.s.a., sąd rozstrzyga sprawę sądowoadministracyjną, o której mowa w art. 1 p.p.s.a., wyrokiem. Wyrok zawiera zwrot stosunkowy, czy zaskarżony akt lub czynność organu administracji są zgodne z prawem, czy też nie. Jako forma zakończenia postępowania sądowoadministracyjnego znajduje zastosowanie tylko w przy-padku merytorycznego rozstrzygnięcia. Przepis art. 160 p.p.s.a. wskazuje, że jeżeli ustawa nie przewiduje wydania wyroku, sąd wydaje orzeczenie w formie postanowienia. Biorąc pod uwagę zastrzeżenie dotyczące wydania wyroku, na-leży przyjąć, że co do zasady, gdy sprawa nie może zostać rozpoznana mery-torycznie, sąd wydaje postanowienie⁸⁷, wyjątkowo zaś w przypadkach wskaza-nych w ustawie postanowienia także rozstrzygają o istocie sprawy. Generalnie bowiem postanowienia odnoszą się do kwestii incydentalnych, wpadkowych, wymagających rozstrzygnięcia w toku postępowania sądowoadministracyjnego.

O tym, co jest wyrokiem, decyduje treść, a nie nazwa, jaką posłuży się sąd.

W konsekwencji orzeczenie zawierające rozstrzygnięcie co do istoty sprawy sądowoadministracyjnej w rzeczywistości jest wyrokiem, choćby sąd nazwał

W konsekwencji orzeczenie zawierające rozstrzygnięcie co do istoty sprawy sądowoadministracyjnej w rzeczywistości jest wyrokiem, choćby sąd nazwał