Prawo do zaskarżania

Prawo do zaskarżania pozostaje w ścisłym związku z zaskarżalnością, ro-zumianą jako dopuszczalność żądania przez legitymowany podmiot kontroli orzeczeń sądowych, przy czym źródłem tej dopuszczalności są normy prawa procesowego¹. W wyniku zaskarżenia następuje nie tylko kontrola, lecz także, w zależności od przyjętego modelu kontroli instancyjnej, w razie stwierdzenia nieprawidłowości zaskarżonego orzeczenia jego uchylenie, zmiana lub wydanie w jego miejsce orzeczenia nowego, wolnego od wad. Nadto, prawo to wykazuje silne związki z prawem do sądu, stanowiąc gwarancję sprawiedliwości proce-duralnej oraz element prawa do sądu².

Z zasadą dostępu do sądu związane jest prawo do drogi odwoławczej (tzw. prawo do zaskarżenia) od wydanych w toku postępowania lub kończących je rozstrzygnięć. Przy czym poglądy Trybunału Konstytucyjnego i doktryny na temat tego, czy prawo do zaskarżenia jest częścią składową prawa do sądu nie są jednolite³. Prawo do zaskarżania bywa traktowane w orzecznictwie TK

1 A. Oklejak, Z problematyki zaskarżalności orzeczeń sądowych w postępowaniu cywil-nym, „Studia Cywilistyczne” 1975, T. 25–26, s. 218.

2 M. Bernatt, Konstytucyjne aspekty sądowej kontroli działalności administracji (między efektywnością a powściągliwością), „Państwo i Prawo” 2017, z. 1, s. 43.

3 Uznanie prawa do zaskarżania jako elementu prawa do sądu wyrażono np. w Wyroku TK z dnia 12 marca 2000 r., P 9/01, OTK-A 2002, nr 2, poz. 14. Z kolei T. Wiśniewski stoi na stano-wisku, że prawa do zaskarżania nie można utożsamiać z prawem do sądu – zob. T. Wiśniewski, Problematyka instancyjności postępowania sądowego w sprawach cywilnych, w: „Art et ius”.

Księga pamiątkowa ku czci Sędziego Stanisława Rudnickiego, Warszawa 2005, s. 305.

jako podmiotowe prawo⁴, będące „komponentem prawa do sądu, stanowi jedną z gwarancji prawa do rzetelnego rozstrzygania spraw indywidualnych; umoż-liwia kontrolę poprawności rozstrzygnięć wydawanych w pierwszej instancji”⁵, przy odpowiednim ukształtowaniu procedury przed sądem drugiej instancji.

W postępowaniach sądowych prawo do zaskarżenia pierwszoinstancyjnych orzeczeń traktowane jest zatem jako „środek wzmacniający prawo do sądu […] i urealniający jego prawidłowe urzeczywistnienie”⁶. Prawo to jest przeja-wem aktywności strony albo innego uczestnika postępowania skierowanej na zbadanie poprawności wydanego rozstrzygnięcia przez sąd niższej instancji.

Stanowi możliwość procesową, z której może, lecz nie musi skorzystać stro-na lub inny legitymowany podmiot. Bezczynność uprawionego nie może być potraktowana jako naruszenie tego prawa, podobnie jak zrzeczenie się prawa do środka odwoławczego w celu skrócenia czasu toku instancji⁷. O tym, kiedy podmiot posiada przymiot strony, nie przesądza jednak regulacja konstytucyjna, gdyż pojęcie to w orzecznictwie TK jest wykładane autonomicznie⁸, a czynią to przede wszystkim przepisy ustaw procesowych w zakresie procedury sądo-woadministracyjnej – p.p.s.a., które determinują krąg podmiotów posiadających zdolność do występowania w roli skarżącego orzeczenie.

Brak instrumentów umożliwiających zaskarżenie orzeczenia do sądu wyż-szej instancji „ogranicza zainteresowanym prawo do sądu, co jest sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawnego”⁹. W Wyroku z dnia 16 listopada 1999 r. Trybunał Konstytucyjny wyraźnie podkreślił, że „konstytucyjne prawo zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji stanowi bardzo istotny czynnik urzeczywistniania tzw. sprawiedliwości proceduralnej”¹⁰. Jednocześnie w innym Wyroku TK zauważył, że rolą ustawodawcy jest „równoważenie me-chanizmów procesowych, gdzie ceną większej efektywności i szybkości

4 Między innymi z powodu umiejscowienia tego prawa wśród konstytucyjnych przepisów o wolnościach i prawach.

5 Wyrok TK z dnia 25 lipca 2013 r., SK 17/12, Legalis nr 722202.

6 L. Garlicki, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, T. 5, red. L. Garlic-ki, Warszawa 2007, art. 78, s. 2.

7 Podobnie P. Grzegorczyk, K. Weitz, w: Konstytucja RP, T. 1, red. M. Safjan, L. Bo-sek, Warszawa 2016, s. 1788. Uprawnienie takie przysługuje stronie między innymi w postępo-waniu administracyjnym (art. 127a k.p.a.).

8 M. Romańska, Wpływ orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego na kształt i sprawność systemu środków zaskarżenia w postępowaniu cywilnym, „Polski Proces Cywilny” 2017, nr 2, s. 172.

9 Orzeczenie TK z dnia 27 czerwca 1995 r., K. 4/94, OTK 1995, cz. I, poz. 16; Wyrok TK z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 14.

10 SK 11/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 158, s. 813; zob. też K. Osajda, Zasada sprawie-dliwości społecznej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, w: Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego. Materiały Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego, wyd. 1., red. T. Ereciński, K. Weitz, Warszawa 2010, s. 429 i nast.

powania jest niejednokrotnie wprowadzenie silniejszych rygorów formalnych, bardziej dyscyplinujących zachowania stron, zawężających zakres dostępnych środków procesowych czy też zawężających zakres kontroli instancyjnej”¹¹. Ustawodawca ma zatem obowiązek nie tylko umożliwić zainteresowanej stronie prawo do wniesienia środka zaskarżenia od orzeczenia lub decyzji wydanych w I instancji, ale i umożliwić organowi rozpatrującemu środek zaskarżenia me-rytoryczną ocenę prawidłowości uprzednio rozstrzygniętej sprawy¹². Materialną treścią prawa do zaskarżenia jest stworzenie stronom możliwości uruchomienia procedury służącej weryfikacji pierwszoinstancyjnego rozstrzygnięcia.

Regulacja prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w I instancji stanowi przedmiot regulacji konstytucyjnej w art. 78 Konstytucji RP¹³. Jak wskazuje L. Garlicki, zbliżone uregulowanie tego prawa występuje także w regulacjach konstytucyjnych niektórych innych krajów europejskich, takich jak: Chorwacja (art. 18 – „Gwarantuje się prawo zaskarżania pierwszoinstancyjnych rozstrzyg- nięć wydawanych przez sądy lub inne władze. Prawo to może zostać wyjątkowo wyłączone w przypadkach określonych ustawą, jeśli zapewnione zostają inne środki ochrony prawnej”¹⁴); Macedonia (art. 15 – „Gwarantuje się prawo zaskar-żenia indywidualnych aktów prawnych wydanych w postępowaniu przed sądem I instancji albo aktu organu administracji, organizacji lub innej instytucji, której powierzono sprawowanie władzy publicznej”¹⁵); Słowenia¹⁶ (art. 25 – „Każdy ma prawo wnoszenia odwołań i korzystania z innych środków prawnych przeciw orzeczeniom sądów i innych organów państwowych, organów wspólnot lokal-nych oraz osób urzędowych, które decydują o jego prawach, obowiązkach lub interesach prawnych”); Węgry¹⁷ (w ustawie zasadniczej w brzmieniu z 1997 r.

11 Wyrok TK z dnia 28 lipca 2004 r., P 2/04, Dz.U. 2004, nr 175, poz. 1825.

12 Wyrok TK z dnia 26 listopada 2013 r., SK 33/12, OTK ZU nr 8/A/2013, poz. 124, cz. III, pkt 39 4.3.1.

13 Zaskarżalność orzeczeń sądowych wydanych w I instancji została wprowadzona do Kon-stytucji RP z 1997 r., wcześniej brak tej regulacji był traktowany jako naruszanie demokratycz-nego państwa prawdemokratycz-nego – por. P. Grzegorczyk, K. Weitz, w: Konstytucja RP, T. 1, red. M. Sa-fjan, L. Bosek…, s. 1787; inaczej np. A. Zieliński, Postępowanie przed NSA w świetle „prawa do sprawiedliwego procesu sądowego, „Państwo i Prawo” 1992, z. 7, s. 22.

14 Konstytucja Republiki Chorwacji (Ustav Republike Hrvatske) z dnia 22 grudnia 1990 r.

ze zm., https://www.zakon.hr/z/94/Ustav-Republike-Hrvatske; Konstytucja Republiki Chorwacji z dnia 22 grudnia 1990 r., wyd. 2 zm. i uaktual., tłum. T.M. Wójcik, M. Petryńska, Warszawa, Wydawnictwo Sejmowe, 2007.

15 Konstytucja Republiki Macedonii (Устав на Република Македониjа) z dnia 17 listo-pada 1991 r. ze zm., https://sobranie.mk/WBStorage/Files/UstavnaRmizmeni.pdf; Konstytucja Republiki Macedonii, tłum. T.M. Wójcik, Warszawa, Wydawnictwo Sejmowe, 1999.

16 Konstytucja Republiki Słowenii (Ustava Republike Slovenije) z dnia 23 grudnia 1991 r.

z zm., http://pisrs.si/Pis.web/pregledPredpisa?id=USTA1.

17 Konstytucja Węgier (Magyarország alkotmánya) z dnia 25 kwietnia 2011 r., ze zm., https://www.keh.hu/magyarorszag_alaptorvenye/1515-Magyarorszag_Alaptorvenye&pnr=1.

w § 57 ust. 5¹⁸ i art. XXVIII ust. 7 w brzmieniu z dnia 25 kwietnia 2011 r. –

„Każdy ma prawo do korzystania z środków prawnych przeciw wyrokom są-dowym, decyzjom władz lub organów administracji publicznej, jeżeli naruszają jego prawa lub interes prawny”¹⁹). Wskazane regulacje odnoszą się wprost do zaskarżalności. Podobna do polskiej regulacja przewidująca prawo do zaskar-żenia znajduje się w art. 43 Konstytucji Albanii, który stanowi, że „Każdemu przysługuje prawo do wniesienia odwołania od wyroku sądowego do sądu wyż-szej instancji, z wyjątkiem przypadków, gdy Konstytucja przewiduje inaczej”²⁰. Jak już zauważono, prawo do zaskarżania rozstrzygnięć wywodzi się z art. 78 Konstytucji RP i pozostaje w związku z art. 176 Konstytucji RP, gdyż rozpoznanie sprawy przez sąd II instancji jest uzależnione od wniesienia środka zaskarżenia²¹. Jednak prawo do wniesienia środka zaskarżenia nie może być utożsamiane z instancyjnością postępowania. Zaskarżalność jest pojęciem szer-szym od instancyjności. Nie każdy środek zaskarżenia ma bowiem charakter dewolutywny. Jak podkreślono w Wyroku TK z dnia 15 maja 2000 r., przepis art. 78 Konstytucji RP wyraźnie odwołuje się „do sformułowania »orzeczenia i decyzje wydane w I instancji«, sugeruje, iż chodzi tu o środki prawne uru-chamiające tzw. kontrolę instancyjną (tok instancji), a więc zwyczajne środki prawne (środki odwoławcze) o charakterze w zasadzie dewolutywnym”, prefe-rując w ten sposób instancyjność pionową. Przez zaskarżalność należy rozumieć żądanie legitymowanego podmiotu przewidziane w prawie procesowym do do-konania kontroli prawidłowości orzeczenia sądowego²². Również w doktrynie podkreśla się, aby rozgraniczyć instancyjność postępowania rozumianą jako model organizacji sądów od konstytucyjnej gwarancji prawa do zaskarżalności orzeczeń. „W rezultacie instancyjność postępowania byłaby instytucjonalną gwarancją rzetelnego procesu, a kontrola odwoławcza – procesową gwarancją”²³. Prawo do zaskarżenia „to rodzaj aktywności strony, przez którą realizuje ona swoje uprawnienie (środek ochrony swoich wolności i praw) do zweryfikowania

18 L. Garlicki, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, T. 5, red. L. Gar-licki…, s. 1.

19 Konstytucje państw Unii Europejskiej, red. L. Garlicki, tłum. J. Snopek, Warszawa 2011, s. 826.

20 Konstytucja Republiki Albanii (Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë) z dnia 21 paź-dziernika 1998 r., http://www.qbz.gov.al/Kushtetuta%20me%20pjese/Kushtetuta-2017.pdf; Kon-stytucja Albanii z 1998 roku, tłum. D. Horodyska, E. Lloha, Warszawa, Wydawnictwo Sej-mowe, 2001.

21 Por. np. A. Jakubecki, Kilka uwag o instancyjności postępowania cywilnego na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, w: Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Ko-deks postępowania cywilnego. Materiały Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Postępo-wania Cywilnego, red. T. Ereciński, K. Weitz…, s. 85.

22 Por. A. Oklejak, Z problematyki zaskarżalności orzeczeń sądowych…, s. 218.

23 A. Łazarska, Rzetelny proces cywilny, Warszawa 2012, s. 294.

zapadłego orzeczenia albo decyzji”²⁴. Nie zawsze bowiem prawo do zaskarżenia oznacza, że dojdzie do kontroli instancyjnej rozstrzygnięcia.

Przepis art. 176 ust. 1 Konstytucji RP powinien być traktowany jako nor-ma ustrojowa dopełniająca art. 78 Konstytucji RP, dzięki czemu możliwe staje się zapewnienie większej elastyczności „w zakresie odstępstw od za-skarżalności orzeczeń pierwszoinstancyjnych, a jednocześnie narzuca im pew-ne granice”²⁵. Ustawodawca w art. 78 Konstytucji RP posłużył się szerokim zwrotem „zaskarżenie”, nie precyzując właściwości środków prawnych urze-czywistniających prawo do zaskarżenia ani nie wskazując expressis verbis preferowanego środka zaskarżenia czy zakresu kontroli instancyjnej. Przy czym istotą i jednocześnie minimalnym standardem „zaskarżenia” w rozu-mieniu konstytucyjnym jest możliwość domagania się kontroli orzeczenia sądu I instancji przez sąd II instancji²⁶. Zabieg legislacyjny tego typu wy-daje się uzasadniony ze względu na ramowy charakter postanowień konsty-tucyjnych oraz fakt, że przepis ten znajduje zastosowanie do wszystkich rodzajów postępowania sądowego (cywilnego, sądowoadministracyjnego i kar-nego). Rolą racjonalnego ustawodawcy staje się w pozostałym zakresie okreś- lenie „kognicji sądów drugiej instancji i związany z nim wybór charakteru środka zaskarżenia”²⁷. Jak wcześniej zauważono, preferowany jest dewolutyw-ny środek prawdewolutyw-ny, nie oznacza to niedopuszczalności środków o charakterze niedewoltywnym, w przeciwnym razie przepis art. 176 ust. 1 Konstytucji byłby w dużym zakresie zbędny²⁸, a ustawodawca w przepisie art. 78 Konstytucji RP posłużyłby się zwrotem „odwołanie” zamiast szeroko „zaskarżenie”. Ratio legis przyjętego rozwiązania jest objęcie zakresem zaskarżenia różnych, właściwych dla poszczególnych procedur, środków prawnych, których cechą wspólną jest stworzenie stronie możliwości uruchomienia weryfikacji orzeczenia wydanego w I instancji bez przesądzania następstw uwzględnienia przez sąd II instancji

24 M. Michalska, Prawo do zaskarżenia orzeczenia w postępowaniu cywilnym (uwagi na tle art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji RP), w: Współczesne przemiany postępowania cywilnego, red.

P. Pogonowski, P. Cioch, E. Gapska, J. Nowińska, Warszawa 2010, s. 181.

25 P. Grzegorczyk, w: „System Prawa Procesowego Cywilnego”, red. J. Gudowski, T. 3, cz. 1: Środki zaskarżenia, Warszawa 2013, s. 48.

26 Wyroki TK z dnia: 16 listopada 1999 r., SK 11/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 158; 5 grudnia 2005 r., SK 26/05, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 128; 14 października 2010 r., sygn. K 17/07, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 75; 25 lipca 2013 r., SK 61/12, OTK ZU nr 6/A/2013, poz. 84; uzasadnienie Uchwały NSA z dnia 26 października 2009 r., I OPS 10/09, ONSAiWSA 2010, nr 1, poz. 1.

27 P. Grzegorczyk, Dopuszczalność i kształt apelacji w postępowaniu cywilnym – per-spektywy przyszłej regulacji z uwzględnieniem standardów konstytucyjnych i międzynarodo-wych, w: Postępowanie rozpoznawcze w przyszłym kodeksie postępowania cywilnego, Materiały Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego w Katowicach–Kocierzu (26–29 września 2013 r.), red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2014, s. 261.

28 Tak: S. Steiborn, Ograniczenia zaskarżalności wyroku wydanego w I instancji jako śro-dek uproszczenia procesu karnego w świetle prawa do dwuinstancyjnego postępowania (uwagi

„de lege lata” i „de lege ferenda”), „Gdańskie Studia Prawnicze” 2005, T. 13, s. 376.

środka odwoławczego. Trybunał Konstytucyjny stoi przy tym na stanowisku, że „konstytucyjna kwalifikacja konkretnych środków zaskarżenia pozostawio-nych przez prawodawcę do dyspozycji strony uwzględniać musi całokształt unormowań determinujących przebieg danego postępowania. W szczególności konieczne jest zarówno odniesienie do rodzaju sprawy rozstrzyganej w danym postępowaniu, struktury i charakteru organów podejmujących rozstrzygnięcie, jak i wreszcie konsekwencji oddziaływania innych zasad i norm konstytucyj-nych, w szczególności zaś konstytucyjnej zasady prawa do sądu”²⁹. W dalszej konsekwencji za dopuszczalne należy przyjąć wprowadzenie przez ustawodaw-cę, w zgodzie z art. 78 Konstytucji RP, instancji poziomej (zaskarżalności po-ziomej), przy jednoczesnym określeniu zakresu przedmiotowego zaskarżenia.

Konstytucyjne prawo do zaskarżenia rozstrzygnięć ma charakter ogólny w tym kontekście, że szczegółowa regulacja trybu zaskarżenia oraz ewentual-nych wyjątków stanowi przedmiot ustawodawstwa zwykłego. Trybunał Konstytu-cyjny w orzecznictwie³⁰ podkreślił możliwość wprowadzania wyjątków od prawa do zaskarżenia, przy czym muszą one być uzasadnione, nie mogą skutkować na-ruszeniem innych norm konstytucyjnych (przede wszystkim art. 2 i 45 Konstytu-cji RP), a także samej zasady ogólnej wyznaczonej przez art. 78 KonstytuKonstytu-cji RP, muszą zaś być zgodne z zasadą proporcjonalności i racjonalności. Prawo do za-skarżenia nie ma zatem charakteru absolutnego. Jak zauważono w Wyroku TK z dnia 18 września 2014 r., „wywodzone z art. 78 Konstytucji […] prawo do skutecznego środka odwoławczego dotyczy tylko tych orzeczeń bądź decyzji, które rozstrzygają merytorycznie o wolnościach i prawach jednostki. Prawo do zaskarżenia nie może być utożsamiane z możliwością kwestionowania każdej czynności podejmowanej przez organ władzy publicznej w ramach toczącego się postępowania”³¹. Dopuszczenie do zaskarżenia każdego orzeczenia byłoby niece-lowe i sprzeczne z założeniami prakseologicznymi postępowania sądowego. Sta-nowisko to znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.

I tak w Wyroku z dnia 22 października 2015 r. TK przyjął, że „rezygnacja przez ustawodawcę ze środków zaskarżenia od orzeczeń w przedmiocie przewlekłości postępowania jest racjonalnym ograniczeniem prawa do sądu i prawa do zaskar-żalności orzeczeń wydanych w pierwszej instancji oraz nie godzi w prawa i inte-resy stron postępowania głównego, ale służy realizacji przysługującego im prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki”³². Przyczyny ograniczenia prawa do zaskarżenia rozstrzygnięć mogą mieć również źródło natury ustrojo-wo-organizacyjnej, skutkiem czego „uzasadnieniem dla wykluczenia prawa do zaskarżania orzeczeń organów administracji może być to, że brak jest w

struktu-29 Wyrok TK z dnia 16 listopada 1999 r., SK 11/99, OTK 1999, nr 7, poz. 158.

30 Wyrok TK z dnia 12 marca 2000 r., P 9/01, OTK-A 2002, nr 2, poz. 14; Wyrok TK z dnia 18 kwietnia 2005 r., SK 6/05, OTK-A 2005, nr 4, poz. 36.

31 Wyrok TK z dnia 18 września 2014, K 44/12.

32 SK 28/14, Dz.U. 2015, poz. 1785.

rze organów administracji instytucji, które mogłyby w sposób rzetelny i nienaru-szający zasad organizacji administracji pełnić rolę organów nadzoru”³³ albo, jak w przypadku zaskarżalności poziomej, brak wystarczającej liczby sędziów.

Prawo do zaskarżenia wynikające z art. 78 Konstytucji RP może podlegać ograniczeniom na zasadach wynikających z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, czyli uwzględniając zasadę proporcjonalności. Ograniczenia te mogą również polegać na wyłączeniu dewolutywności lub suspensywności środka zaskarżenia, ale tak-że na wprowadzeniu terminów procesowych, formularzy czy opłat. Możliwość ich uregulowania wynika z proceduralnej natury prawa do zaskarżenia, a także pośrednio z art. 78 zd. 2 in fine Konstytucji RP, który upoważnia ustawodawcę do określenia trybu zaskarżania³⁴. Należy podkreślić, że zd. 2 art. 78 Konsty-tucji RP dopuszcza nie tylko ograniczenia, lecz również wyjątki od prawa do zaskarżenia. Trybunał Konstytucyjny w Wyroku z dnia 14 listopada 2006 r.³⁵ wyraził pogląd, zgodnie z którym „Wyjątki te stanowią instytucję odrębną od możliwości ograniczania korzystania z praw i wolności (art. 31 ust. 3 Konsty-tucji). Prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji nie jest samoistnym prawem konstytucyjnym, ale jednym ze środków ochrony tych praw (i wolności). Oznacza to, że do art. 78 Konstytucji nie można wprost stosować wymagań ustanowionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji, a więc wyjątki […] mogą być wprowadzane z innych przyczyn niż konieczność ochrony wartoś- ci wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji, zaś ustawodawca ma tutaj większy stopień swobody, przy czym uwzględnić trzeba, iż ograniczenie prawa oparte-go na art. 78 Konstytucji dotyczy także regulacji z art. 176 ust. 1 Konstytucji, dotyczącego zresztą tylko postępowania sądowego”. Przykładem takiego wyjąt-ku w procedurze sądowoadministracyjnej jest art. 151a § 3 p.p.s.a., który czyni postępowanie w sprawie sprzeciwu jednoinstancyjnym³⁶. Jak słusznie zauważa M. Bogusz³⁷, zbyt liczne lub znaczące wyjątki rodzą ryzyko stania się zasadą.

33 Z uzasadnienia Wyroku TK z dnia 14 listopada 2006 r., SK 41/04, OTK-A 2006, nr 10, poz. 150.

34 Wyrok TK z dnia 29 kwietnia 2008 r., SK 11/07, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 47.

35 Wyrok TK z dnia 14 listopada 2006 r., SK 41/04, OTK-A 2006, nr 10, poz. 150.

36 Szerzej zob. M. Jagielska, J. Jagielski, R. Stankiewicz, M. Grzywacz, w: Postępowa-nie przed sądami administracyjnymi. Komentarz, red. M. Wierzbowski, Warszawa 2017, s. 683;

A. Ziółkowska, Decyzja kasacyjna powodująca przekazanie sprawy do ponownego rozpatrze-nia organowi I instancji (art. 138 par. 2 k.p.a. i art. 138 par. 2a k.p.a.) w nowelizacji Kodeksu postępowania administracyjnego z dnia 7 kwietnia 2017 roku, w: Nowe instytucje procesowe w postępowaniu administracyjnym w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania administra-cyjnego z dnia 7 kwietnia 2017 roku, red. A. Gronkiewicz, A. Ziółkowska, Katowice 2017, s. 329–330; Prace Rady Legislacyjnej, Opinia o projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego oraz niektórych innych ustaw, „Przegląd Legislacyjny” 2018, nr 1, s. 105.

37 M. Bogusz, Zasada dwuinstancyjności a zasada zaskarżalności rozstrzygnięć wydawa-nych w postępowaniu administracyjnym w pierwszej instancji (uwagi na tle orzecznictwa Try-bunału Konstytucyjnego), „Gdańskie Studia Prawnicze” 2017, T. 38, s. 666.

Z tego powodu należy zwrócić uwagę na poglądy Trybunału Konstytucyjnego w zakresie racjonalizacji wyjątków i ograniczeń od zasady zaskarżalności.

Bez wątpienia ustawodawca nie może dowolnie ograniczać prawa do zaskar-żalności, gdyż może to skutkować naruszeniem jego istoty. Z orzecznictwa Try-bunału Konstytucyjnego³⁸ wynika, że do naruszenia prawa do zaskarżalności może dochodzić w dwojaki sposób: bezpośrednio – przez wyłączenie dopusz-czalności wniesienia środka zaskarżenia, oraz pośrednio – przez wprowadzenie przesłanek formalnych warunkujących skuteczność wniesionego środka, często także blokujących lub przynajmniej utrudniających korzystanie z niego.

Problem pośredniego naruszania prawa do zaskarżenia jest przedmiotem zain-teresowania TK, który w odniesieniu do postępowania sądowoadministracyjnego w Wyroku z dnia 8 kwietnia 2014 r.³⁹ uznał, że odrzucenie, bez wezwania do usu-nięcia braków, skargi kasacyjnej niespełniającej wymogu zamieszczenia w niej wniosku o uchylenie lub zmianę orzeczenia wraz z oznaczeniem zakresu żądane-go uchylenia lub zmiany jest niezżądane-godne z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 78 Konstytucji RP, a także z wywodzoną z art. 2 Konstytucji RP zasadą ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Regula-cja, która nakłada na sądy obowiązek odrzucania środka zaskarżenia, ze względu na dostrzeżone, a nieusuwalne braki formalne środków odwoławczych przed ich merytorycznym rozpoznaniem, stanowi zdaniem Trybunału ograniczenie dostępu do sądu II instancji. Krytycznie do powyższego Wyroku odniósł się W. Piątek⁴⁰, który zauważył, że TK nie dostrzegł, że zainicjowanie postępowania przed są-dem II instancji zazwyczaj łączy się ze zwiększeniem wymogów formalnych tak w odniesieniu do środka zaskarżenia, jak i jego rozpoznania. Jednocześnie nale-ży podkreślić uprawnienie ustawodawcy do ustanowienia określonych wymogów formalnych, zmierzających do przyspieszenia postępowania. Formalizm proceso-wy jako taki jest niezbędny w demokratycznym państwie prawnym. Zapewnia sprawność i rzetelność postępowania, a brak rygorów formalnych mógłby skutko-wać arbitralnością rozstrzygnięć i destrukcją wymiaru sprawiedliwości. Granicą formalizmu procesowego jest zachwianie balansu i proporcji pomiędzy interesami wymiaru sprawiedliwości a prawami jednostki. Jednocześnie w omawianym za-kresie na uwagę zasługuje inny Wyrok TK z dnia 29 kwietnia 2005 r.⁴¹, w któ-rym potwierdzono zgodność postanowień p.p.s.a. w zakresie formalizmu skargi kasacyjnej z regulacją konstytucyjną zawartą w przepisie art. 78 Konstytucji RP.

Wyrażono w nim stanowisko, że wprowadzenie wymogów skargi kasacyjnej oraz sposobu określenia skutków braków formalnych skargi nie można uznać na nadmierne utrudnienie dostępu do dwuinstancyjnego postępowania. Przekonuje

Wyrażono w nim stanowisko, że wprowadzenie wymogów skargi kasacyjnej oraz sposobu określenia skutków braków formalnych skargi nie można uznać na nadmierne utrudnienie dostępu do dwuinstancyjnego postępowania. Przekonuje