Bezpośrednio deklarowane preferencje

Analiza preferencji z wykorzystaniem narzędzi analizy preferencji wprost deklarowanych przez respondentów polega zwykle na zaprezentowaniu respondentom listy potencjalnie istotnych cech danego dobra oraz zadaniu pytania o określenie przez konsumentów znaczenia danego atrybutów dla wyborów przez nich podejmowanych.

Analiza uzyskanych odpowiedzi pozwala przede wszystkim na przedstawienie ogólnego obrazu preferencji w badanej próbie. Ciekawe wnioski można także uzyskać z analizy korelacji deklarowanych wprost preferencji z cechami respondentów. Częstotliwość wystąpień odpowiedzi w badanej próbie przedstawione są w tabeli 3.3. Odpowiedzi na pytania podsumowane w tej tabeli udzielali wszyscy respondenci, którzy przynajmniej raz podjęli studia wyższe.

Na podstawie wyników przedstawionych w tabeli 3.2 można wnioskować, że najważniejszą dla respondentów cechą studiów wyższych spośród przedstawionych jest zgodność kierunku studiów z

zainteresowaniami. Aż 60% z nich wskazało, że ma ona kluczowe znaczenie w wyborze kierunku. Średnia ocena istotności tego atrybutu, w skali od 0 do 3, wyniosła aż 2,44. Druga pod tym względem cecha, łatwość znalezienia po studiach pracy wykorzystującej nabyte kompetencje, była wybierana

jako kluczowa w 46% przypadków, a przeciętna wartość jej oceny wyniosła 2,11. Na trzecim miejscu najbardziej preferowany był atrybut Prestiż zawodu wykonywanego po danych studiach, który wybrało jako najbardziej kluczowy 33% respondentów (średnia ocena 1,92). Na przeciwnym krańcu rozkładu wagi znajdują się takie cechy jak możliwość kontynuacji rodzinnej działalności, którą ponad połowa respondentów oceniła jako pozbawioną znaczenia przy wyborze studiów (średnia ocena równa 0,86, jedyna cecha o przeciętnej ocenie poniżej 1 czy wybory edukacyjne rówieśników. Można zatem podsumować, iż dla respondentów najważniejsze było, aby studia były dla nich interesujące, choć chcieliby także aby ich ukończenie gwarantowało zdobycie prestiżowej pracy. Rzadko natomiast sugerowali się w swych wyborach opinią rodziny i rówieśników.

96

Tabela 3.3. Ocena znaczenia poszczególnych atrybutów przy wyborze studiów wyższych w populacji w wieku 19-30 lat Cecha Nie ma znaczenia Niewielkie znaczenie Średnie znaczenie Kluczowe znaczenie Średnia Odchylenie std.

1 Zgodność kierunku studiów z zainteresowaniami 4% 7% 29% 60% 2,44 0,80

2 Możliwość realizacji powołania lub misji życiowej 15% 16% 39% 30% 1,84 1,02

3 Wybory edukacyjne rówieśników 40% 25% 25% 10% 1,04 1,02

4 Pozycja uczelni w rankingu (np. Perspektyw) 17% 22% 40% 21% 1,65 0,99

5 Prestiż naukowy uczelni 15% 18% 41% 27% 1,80 0,99

6 Renoma uczelni w oczach pracodawców 12% 18% 42% 29% 1,87 0,96

7 Zakres współpracy uczelni z pracodawcami 18% 18% 39% 25% 1,71 1,03

8 Zakres współpracy międzynarodowej uczelni (np. program Erasmus)

27% 25% 32% 16% 1,38 1,05

9 Wyposażenie materialne uczelni 17% 18% 41% 24% 1,70 1,01

10 Łatwość uzyskania stypendium 25% 21% 34% 21% 1,50 1,07

11 Wielkość miejscowości, w której zlokalizowana jest uczelnia 23% 19% 35% 23% 1,57 1,08

12 Życie towarzyskie 21% 26% 37% 16% 1,48 1,00

13 Organizacja studiów pozwalająca na łączenie studiów z pracą zawodową

19% 20% 30% 32% 1,75 1,09

14 Wynagrodzenie absolwentów zaraz po studiach 18% 16% 35% 31% 1,79 1,07

15 Wynagrodzenie absolwentów 10 lat po studiach 20% 15% 35% 30% 1,74 1,09

16 Łatwość znalezienia po studiach pracy wykorzystującej nabyte kompetencje

13% 9% 32% 46% 2,11 1,03

17 Możliwość wykonywania po studiach pracy o krótszym i\lub bardziej elastycznym czasie

21% 17% 37% 25% 1,66 1,07

18 Możliwość kontynuacji rodzinnej działalności 53% 18% 19% 10% 0,86 1,04

19 Prestiż zawodu wykonywanego po danych studiach 13% 14% 40% 33% 1,92 1,00

Wyjaśnienie: 0: w ogóle nie bierze Pan(i) danej pary cech pod uwagę przy wyborze studiów, 1: słaba preferencja, 2: średnio silna preferencja, 3: silna preferencja.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników specjalnego badania terenowego.

Dodatkowych informacji na temat rozkładu odpowiedzi dostarcza analiza odchyleń standardowych poszczególnych odpowiedzi. Można ją potraktować jako przybliżenie skali zróżnicowania opinii respondentów. Najwyższe wartości odchyleń występują w przypadku pytań o łączenie studiów i pracy zawodowej oraz wynagrodzenia absolwentów 10 lat po immatrykulacji, a najniższe – w przypadku zgodności kierunku z zainteresowaniami. Do ciekawych wniosków prowadzi także analiza korelacji między ocenami poszczególnych cech. Dość silnie34 związane są ze sobą oceny atrybutów studiów związanych z prestiżem uczelni, renomą i wyposażeniem uczelni oraz jej współpracą z innymi podmiotami (atrybuty od 4 do 9). W tak wyróżnionym bloku pytań współczynnik korelacji miedzy odpowiedziami waha się między 0,3 a 0,56. Może to oznaczać, że w postrzeganiu respondentów charakterystyki te składają się na jedną cechę, którą opisać można jako jakość danej usługi edukacyjnej lub też poziom nauczania na danej uczelni. Drugą grupą silnie powiązanych charakterystyk są atrybuty wymienione w pytaniach związanych z karierą zawodową po ukończeniu edukacji (atrybuty od 14 do 19, z pominięciem 18). Współczynnik korelacji w tym przypadku wynosi

97

niemal we wszystkich przypadkach ponad 0,5. Najwyższą wartość, równą 0,68, zaobserwowano dla odpowiedzi na pytania o wynagrodzenie absolwentów (atrybuty 14 i 15). Jedyne negatywne wartości korelacji w zbiorze zanotowano dla par 1-3 i 1-18. Ujemnie związane są zatem odpowiedzi na pytania o zgodność studiów z zainteresowaniami i wybory edukacyjne rówieśników oraz możliwość kontynuacji rodzinnej działalności. Zjawisko to można interpretować formułując następującą tezę: jeśli przy wyborze kierunku studiów istotna jest dla respondenta opinia i decyzje rówieśników bądź opinia rodziny, niższą wagę przypisuje on zgodności studiów z własnymi zainteresowaniami.

W drugim bloku, pytania przedstawione były w zestawieniu z cechą przeciwstawną, tak jak przedstawiono je w poniższej tabeli. Silne preferencje, a więc wysoki udział odpowiedzi innych niż zero, zaobserwować można w przypadku wszystkich pytań oprócz tych, dotyczących tradycji rodzinnej, liczby kandydatów i pracochłonności studiów. Wybierając między uczelnią publiczną a prywatną, respondenci częściej wskazywali na tę pierwszą. Związane jest to prawdopodobnie z niższymi kosztami związanymi ze studiowaniem na uczelni państwowej oraz panującym przekonaniem o wyższej jakości takich studiów. Przeciętnie silniej preferowano także praktyczny profil

kształcenia, co związane jest prawdopodobnie z opinią, że absolwenci posiadające praktyczne

umiejętności lepiej radzą sobie na rynku pracy. Można zatem uznać, iż wynik ten po raz kolejny wskazuje na duże znaczenie oczekiwań względem powodzenia na rynku pracy po studiach jako determinanty wyborów edukacyjnych. Z drugiej strony najczęściej wymienianą odpowiedzią w pytaniu o profil kształcenia jest odpowiedź „0”, co oznacza, że dla ponad ¼ populacji nie ma to znaczenia. Respondenci silniej preferowali też małą odległość od domu rodzinnego oraz niski koszt kształcenia, co nie wydaje się zaskakujące. Bliskość domu oznacza brak konieczności zupełnego usamodzielnienia się i związanych z nim kosztów (finansowych i emocjonalnych), preferencja niskiego kosztu studiów związana jest natomiast z faktem, że większość osób podejmujących studia nie rozpoczęła jeszcze kariery zawodowej, nie ma własnych dochodów i korzysta z zasobów zewnętrznych. Oznacza to, iż respondenci nie postrzegają ceny jako silnego wyznacznika jakości – chcą studiów wysokiej jakości, ale nie przekłada się to na preferencje dla płacenia za nie. W przypadku pytań o preferowane terminy zajęć, odpowiedzi są silnie spolaryzowane: 34% respondentów silnie preferowało zajęcia w tygodniu, a 22% – w weekend. Podział ten odpowiada prawdopodobnie rozróżnieniu na studentów, uczących się w trybie stacjonarnym i odkładających moment wejścia na rynek pracy, oraz tych, którzy rozpoczęli już karierę zawodową i studia niestacjonarne traktują jako możliwość podniesienia swoich kwalifikacji.

98

Tabela 3.4. Odsetki deklaracji dotyczących znaczenia poszczególnych atrybutów przy wyborze studiów wyższych

# Cecha 3 2 1 0 1 2 3 Cecha

1 Oderwanie się od tradycji rodzinnej

14% 10% 10% 53% 6% 4% 3% Kontynuacja tradycji rodzinnej

2 Uczelnia publiczna 46% 12% 6% 23% 4% 4% 4% Uczelnia prywatna

3 Teoretyczny profil kształcenia

9% 10% 8% 27% 11% 16% 19% Praktyczny profil kształcenia

4 Zajęcia w tygodniu 34% 11% 7% 17% 4% 6% 22% Zajęcia w weekend

5 Mała odległość od domu rodzinnego

27% 18% 11% 31% 6% 4% 3% Duża odległość od domu

rodzinnego

6 Mała liczba kandydatów 7% 11% 14% 44% 9% 8% 6% Duża liczba kandydatów 7 Niska

pracochłonność\trudność

5% 10% 12% 34% 15% 15% 9% Wysoka

pracochłonność\trudność 8 Niski koszt kształcenia 33% 19% 12% 22% 6% 4% 3% Wysoki koszt kształcenia

Wyjaśnienie: 0: w ogóle nie bierze Pan(i) danej pary cech pod uwagę przy wyborze studiów, 1: słaba preferencja, 2: średnio silna preferencja, 3: silna preferencja.

Źródło: Opracowanie własne.

Można podejrzewać, że preferencje są silnie zróżnicowane ze względu cechy respondenta, jego doświadczenie i okoliczności, w których się znajduje. Analiza korelacji tych cech i odpowiedzi na pytania o preferencje pozwala na sformułowanie kilku ciekawych wniosków.

Preferencje różnią się ze względu na przyjętą ścieżkę edukacji wyższej, a także to, jaką względem niej perspektywę czasową ma respondent. Analiza korelacji odpowiedzi na powyższe pytania z przynależnością do grup respondentów zdefiniowanych na podstawie ich doświadczeń edukacyjnych, wskazuje na silną heterogeniczność preferencji względem tej cechy. Największe różnice występują miedzy osobami, które podjęły studia a tymi, którzy ich nie podjęli. Do drugiej grupy zaliczyć można obecnych uczniów szkół ponadgimnazjalnych i ich absolwentów, którzy nie zdecydowali się na podjęcie studiów. Ogólnie, osoby niestudiujące częściej deklarowały przywiązywanie wysokie wagi do

zgodności kierunku studiów z zainteresowaniami, zmiennych związanych z jakością uczelni oraz, co

może zaskakiwać, zmiennych związanych z karierą zawodową. Może być to związane z faktem, że część absolwentów doświadczyła sytuacji, kiedy po ukończeniu szkoły miała trudności ze znalezieniem pracy. Problem ten dotyczyć może zwłaszcza absolwentów liceów ogólnokształcących. Stąd mogą oni mieć silne przekonanie, że wyższe wykształcenie znacząco poprawia szanse na znalezienie satysfakcjonującego zatrudnienia. Jeśli chodzi o inne grupy wyróżnione z użyciem kryterium ich doświadczenia w zakresie edukacji wyższej, doktoranci przeciętnie niższą wagę przypisywali wynagrodzeniu uzyskiwanemu po studiach. Natomiast wyżej niż studenci i absolwenci niższych stopni cenili sobie możliwość łączenia studiów i pracy zawodowej. Związane jest to prawdopodobnie z charakterystyką studiów doktoranckich. Po pierwsze, osoby rozpoczynające edukację III stopnia, a więc zazwyczaj w wieku 25 lat, często planują rozpoczęcie niezależnej od akademii kariery zawodowej. Po drugie, zazwyczaj do podjęcia studiów doktoranckich nie motywuje ich jedynie perspektywa podniesienia zarobków. Przypuszczenie to może potwierdzać fakt, że silniej niż pozostałe grupy deklarowali preferencje w kierunku teoretycznego profilu kształcenia i wysokiej pracochłonności studiów. Interesujący jest także fakt, że najczęściej na istotność organizacji studiów

99

nigdy nie studiowali (ponad 50% z nich oceniło to jako cechę kluczową). Grupa ta deklarowała także silniejsze od innych preferencje w kierunku niskiej liczby kandydatów na studia (co może wiązać się z niską oceną własnych szans w konkurencji z innymi kandydatami).

Socjologiczne i ekonomiczne uwarunkowania deklarowanych preferencji

Warto zwrócić uwagę na zróżnicowanie odpowiedzi w przekrojach cech respondentów, takich jak płeć, wiek, miejsce zamieszkania czy sytuacja rodzinna. Kobiety przeciętnie wyżej od mężczyzn oceniały takie cechy studiów jak możliwość realizacji powołania, cechy związane z jakością uczelni, współpracą międzynarodową czy łatwością uzyskania stypendium. Relatywnie niższe wagi przypisywały natomiast wynagrodzeniu absolwentów. Ważna także była dla nich łatwość znalezienia po studiach pracy

wykorzystującej nabyte kompetencje. Dla kobiet ważna jest dla nich możliwość skupienia się na

nauce, co zapewnić może uzyskane na uczelni stypendium oraz możliwość realizacji powołania i pracy w nabytym zawodzie (wykorzystując pozyskane w trakcie studiów kompetencje). Niższa waga przywiązywana do wynagrodzenia po studiach może być natomiast wynikiem stereotypów co do ról społecznych kobiet i akceptacji dyskryminacji na rynku pracy. Najczęściej kobiety nie są głównym żywicielem rodziny, przejmując większość obowiązków domowych oraz związanych z opieką nad dziećmi. Kobiety, które decydują się na realizację kariery zawodowej, muszą liczyć się z ewentualnym jej okresowym przerwaniem w związku z macierzyństwem. Przypuszczenia te potwierdza niższa niż wśród mężczyzn preferencja w kierunku praktycznego profilu studiowania, który zgodnie z często spotykaną opinią, gwarantuje lepsze szanse na zatrudnienie. Co ciekawe, respondentki przeciętnie rzadziej niż mężczyźni przypisywały wysoką wagę życiu towarzyskiemu na uczelni oraz niskiemu kosztowi kształcenia.

Analizując rozkład odpowiedzi w grupach wiekowych, łatwo widoczne są zależności wynikające z etapu kariery edukacyjnej, na jakim znajdują się respondenci. Większość istotnych różnic występuje między osobami, które w większości nie ukończyły jeszcze szkół średnich (18-19 lat) i starszymi (20-30 lat). W szczególności, osoby młode o wiele wyżej oceniają możliwość realizacji powołania lub misji

życiowej. Może to wynikać z faktu, że wiele z nich dużą przywiązują do wyznawanych ideałów.

Istotniejsze są też dla nich wybory rówieśników, co może być skutkiem nieuformowanej jeszcze wizji własnej przyszłości. W takich przypadkach naśladowanie wyborów rówieśników jest często wybieraną strategią. Dużą rolę przy wyborze studiów wyższych odgrywa także dla nastolatków życie towarzyskie, co wydaje się zgodne z intuicją. Postawa ta idzie w parze z silniejszą preferencją do studiowania w większej odległości od domu rodzinnego. Młode osoby, planujące wyjazd na studia, widzą to jako okazję do usamodzielnienia się i „wyrwania” spod kontroli rodziców. Relatywnie niższą wagę przypisują oni natomiast organizacji studiów pozwalającej na łączenie pracy z nauką oraz wynagrodzenia perspektywom zawodowym po ukończeniu studiów. Można to wytłumaczyć tym, że większość z nich nie rozpoczęła jeszcze pracy zawodowej i posiada znikomą wiedzę na temat warunków panujących na rynku pracy. Nawet bowiem osoby rozpoczynające pracę przed ukończeniem studiów, odkładają tez decyzję na ostatnia lata okresu edukacji. Respondenci, którzy ukończyli 20. rok życia, prawdopodobnie mieli już możliwość wykonywania pracy zarobkowej, przez co wyższą wagę przypisują cechom związanym z karierą zawodową. Wnioski te potwierdza fakt, że wraz ze wzrostem wieku preferencje respondentów przesuwały się od uczelni publicznych do prywatnych oraz od zajęć w tygodniu do studiowania w trybie weekendowym. Dodatkowo, przeciętnie wyższe znaczenie niż wśród starszych grup wiekowych, mają dla 18- i 19-latków cechy uczelni związane z jakością nauczania: prestiż, renoma, pozycja w rankingu oraz zakres współpracy międzynarodowej. Można także przypuszczać, że dla osób starszych jakość ukończonej uczelni nie jest najważniejszym wskaźnikiem produktywności, postrzeganym przez pracodawcę. Posiadając pewne doświadczenie nie rynku pracy, nie odczuwają potrzeby odróżnienia się od reszty pracowników jakością posiadanego dyplomu.

100

Istotnym pytaniem badawczym jest także to, w jakim stopniu środowisko rodzinne determinuje preferencje wobec edukacji na poziomie wyższym. Wpływ modelu rodziny, w której wychował się respondent przeanalizowano w podziale na płeć respondenta. W przypadku kobiet, istotnych różnic w rozkładzie odpowiedzi doszukać można się w pytaniu o łatwość uzyskania stypendium: największy udział odpowiedzi Nie ma znaczenia wystąpił w przypadku respondentek, których ojciec zajmował się pracą zawodową, a matka prowadzeniem domu (25%). Warto także zwrócić uwagę na różnice w przypadku odpowiedzi na pytania związane z wysokością wynagrodzenia. Respondentki, których matki wykonywały obowiązki zawodowe, zdecydowanie częściej przyznawały kluczową wagę wysokości zarobków po studiach (różnica nawet 5 punktów procentowych w porównaniu z innymi grupami). Osoby z takich domów przeciętnie słabiej preferowały za to praktyczny profil kształcenia.

Mężczyźni, wychowani w rodzinie o tradycyjnym modelu, rzadziej przypisywali wysokie znaczenie takim cechom, jak pozycja, prestiż i renoma uczelni w wyborze studiów wyższych. Analogiczna

sytuacja pojawia się w przypadku zmiennych dotyczących współpracy uczelni z pracodawcami i zagranicą oraz wyposażenia uczelni. Może to oznaczać, iż osoby te silnie ukierunkowane są na rozpoczęcie kariery zawodowej, przez co niższą niż przeciętnie wagę przypisują jakości wykształcenia. Zjawisko to tłumaczyć można przez silniejsze niż w pozostałych grupach poczucie obowiązku utrzymywania rodziny. Mimo to, mężczyźni wychowani w takich rodzinach częściej wspominali także o braku znaczenia wynagrodzeń, zarówno bezpośrednio po jak i 10 lat po skończeniu studiów. Jako bez znaczenia, oceniło je odpowiednio 22 i 23% tych mężczyzn w stosunku do 14 i 15% w grupie, gdzie oboje rodzice pracowali zawodowo, ale za obowiązki rodzinne odpowiedzialna była matka.

Analizując wpływ klasy miejscowości zamieszkania na deklarowane preferencje, najsilniej wyróżniają się spośród innych respondenci, mieszkający w Warszawie. W przypadku prawie wszystkich pytań przeciętnie częściej udzielali odpowiedzi, że badana cecha ma kluczowe znaczenie przy wyborze studiów wyższych. Może być to spowodowane większą świadomością mieszkańców stolicy, dotyczącą charakterystyk różnych typów studiów wyższych. W pytaniu odróżniającym się od tego ogólnego trendu, badano jak ważna jest dla respondentów zgodność studiów z zainteresowaniami. Przeciętnie niższe oceny tej cechy świadczyć mogą o tym, że dla Warszawiaków studia stanowią ważny krok w karierze zawodowej, nie zaś element rozwoju zainteresowań. Zależność o tym samym kierunku, lecz mniejszej sile, występuje także wśród mieszańców innych dużych miast (powyżej 500 tys. mieszkańców). Zjawisko to widoczne jest także w odpowiedziach na pytania o wagę wyborów edukacyjnych rówieśników, możliwości kontynuacji rodzinnej działalności oraz wielkości miejscowości, w której zlokalizowana jest uczelnia. Ostatnia zależność jest prawdopodobnie spowodowana niechęcią mieszkańców dużych miast do przeprowadzania się do mniejszych miejscowości. Trudniej natomiast wytłumaczyć występującą wśród mieszkańców Warszawy silniejszą preferencję wobec kontynuacji rodzinnej działalności.

Podobną analizę przeprowadzono także uwzględniając zróżnicowanie regionalne. Analizę odpowiedzi respondentów przeprowadzono w podziale na regiony Polski zgodne z NUTS1. Wyróżnić można w tym przypadku dwa makroregiony: centralną, północną i północno-zachodnią część Polski oraz część południową, południowo-zachodnią i wschodnią. Respondenci pochodzący z pierwszego z nich przeciętnie wyższe wagi przypisywali cechom studiów związanych z karierą zawodową, takim jak wynagrodzenie, łatwość znalezienia pracy w zawodzie czy jego prestiż. Bardziej cenili też możliwość łącznia pracy zawodowej i nauki. Sugeruje to, iż są oni bardziej niż respondenci z drugiej, wyróżnionej części Polski, ukierunkowani na karierę zawodową. Wyższe wagi przypisywali także charakterystykom opisującym jakość uczelni, takich jak renoma czy zakres współpracy zagranicą. Przeciętnie wyższe wagi przypisane niemal wszystkim atrybutom tłumaczyć można podobnie, jak w przypadku mieszkańców Warszawy i dużych miast. Korelacja ta jest zapewne nieprzypadkowa, ponieważ to w

101

centralnej, północnej i północno-zachodniej Polsce występują województwa o najwyższym wskaźniku urbanizacji, tam też znajduje się wiele dużych miast.

Podjęte wybory edukacyjne

Respondenci, którzy podjęli studia na kierunkach humanistycznych, przeciętnie mniejszą wagę niż inni przywiązywali do wyposażenia uczelni, możliwości łączenia nauki i pracy oraz cech związanych z przyszłością na rynku pracy, takich jak poziom wynagrodzenia czy łatwość znalezienia pracy w zawodzie. Jest to prawdopodobnie związane z bardziej akademickim i teoretycznym charakterem takich studiów. Wyposażenie uczelni nie wpływa istotnie na poziom i charakter odbywających się tam zajęć, gdyż nie wymagają one specjalistycznej aparatury i urządzeń. Osoby, studiujące te kierunki prawdopodobnie nie planują rozpoczynać kariery zawodowej już na studiach, co może być z kolei związane jest z mniejszym, niż w przypadku innych dziedzin, przekonaniem o roli doświadczenia zawodowego w osiągnięciu sukcesu w poszukiwaniu pracy. Podobnie tłumaczyć można preferencje obserwowane w populacji osób studiujących kierunki z grupy Nauka. W obydwu przypadkach zaobserwowano silniejsze niż przeciętnie preferencje w kierunku teoretycznego profilu studiowania.

Odwrotny efekt zauważyć można natomiast w grupie osób które podjęły studia na kierunkach społecznych, ekonomicznych i prawniczych. Studenci ci częściej zwracali uwagę na zmienne związane z rynkiem pracy, bardziej interesował ich też zakres współpracy uczelni z pracodawcami. W połączeniu z faktem, iż ich natężenie ich preferencji w odniesieniu do zgodności kierunku z zainteresowaniami oraz możliwości realizacji misji było mniejsze niż przeciętnie, sugeruje to silne ukierunkowanie na karierę zawodową kosztem zaspakajania własnych zainteresowań poznawczych. Można się spodziewać, że kierunki biznesowe, ekonomiczne i prawnicze wybierają przede wszystkim osoby, skuszone dobrą pozycją ich absolwentów na rynku pracy. Studenci z kierunków technicznych także wskazywali na istotność tych cech, jednak wysoko oceniali też jakość uczelni oraz prestiż wykonywanego po studiach zawodu. Można to tłumaczyć silniejszym wpływem jakości edukacji na późniejszą karierę zawodową osób związanych z kierunkami inżynieryjnymi i technicznymi. Studenci kierunków rolniczych z kolei niższe oceny przypisywali takim cechom jak prestiż uczelni czy zawodu, ważniejsza niż w pozostałych grupach była dla nich natomiast możliwość kontynuacji rodzinnej działalności. Związane jest to prawdopodobnie z faktem, że rodziny dużej części z nich prowadzą gospodarstwa rolne, które w przyszłości będą mogli przejąć. Obydwie grupy respondentów wyrażały też silniejsze preferencje w kierunku praktycznego profilu studiowania, co może potwierdzać przypuszczenia, że częściej niż osoby z innych grup wykorzystują w pracy nabyte w trakcie studiów umiejętności. Respondenci, studiujący kierunki z grupy Kształcenie, najwyżej z wszystkich grup oceniali natomiast wpływ zgodności kierunku z zainteresowaniami na proces wyboru studiów wyższych. Bardziej zależy im zatem na wyborze kierunku, współgrającego dużym stopniu zgodnego z