4. Prywatne nakłady ponoszone przez młodych Polaków na kształcenie na
4.3. Nakłady finansowe ponoszone na kształcenie na poziomie wyższym – analiza przekrojowa
4.3.2. Prywatne finansowe nakłady na kształcenie wyższe
Ze względu na brak informacji o wartości dla co najmniej jednej kategorii nakładu próba musiała zostać zmniejszona o kolejne 238 obserwacji. Brak takich informacji uniemożliwia bowiem obliczenie wartości zagregowanej wydatków. Dla pozostałych 2 950 obserwacji roczne prywatne finansowe nakłady na kształcenie wyższe wyniosły od 35,70 zł do 40 100 zł, przy wartościach odpowiadających 1-emu i 99-emu centylowi wynoszącym 370 zł i 25 600 zł. Z uwagi na wpływ obserwacji nietypowych na wartości średnie usunięto z próby obserwacje z pierwszego i ostatniego centyla. Utrata tych 58 obserwacji, przy dużej liczbie stopni swobody, nie powinna stanowić problemu przy wnioskowaniu. Ostatecznie w analizowanej próbie pozostały 2 892 obserwacje. Przeciętne prywatne nakłady na kształcenie wyższe w ostatecznej próbie wyniosły 6 394,08 zł rocznie.
Tabela 4.3. Całkowite prywatne nakłady finansowe na kształcenie wyższe (rocznie, zł)
Nakłady Średnia SD Mediana p25 p75 N
Bieżące 4 342,05 3 607,59 3370 1700 6100 2892
Dodatkowe 1 721,50 3 423,04 0 0 1800 2892
Koszt usług elektr. 330,53 674,66 0 0 400 2892
Razem 6 394,08 4 914,62 5100 2600 8950 2892 Źródło: Opracowanie własne, dane z badania terenowego CAPI 18-30.
Komentarz: Całkowite prywatne nakłady finansowe obejmują: czesne, inne opłaty za studia (w tym opłaty za egzaminy lub powtarzanie przedmiotów), podręczniki, inne książki lub czasopisma potrzebne do nauki, materiały biurowe (w tym wydatki na ksero lub wydruki), pomoce naukowe, korepetycje, zdobywanie dodatkowych kwalifikacji, specjalistyczną odzież, dojazdy, działalność w kołach studenckich i stowarzyszeniach, internet i telefon, dodatkowe koszty związane z wyżywieniem i zamieszkaniem oraz koszt usług sprzętu elektronicznego. W kosztach nie uwzględniono nakładów na rozrywkę i rekreację.
W strukturze prywatnych nakładów finansowych najbardziej znaczące są wydatki związane z bieżącymi kosztami studiowania, stanowiące nieco ponad 2/3 całkowitych wydatków na studiowanie
130
studiowania mają prawie 27% udział w wartości całkowitej, a te powodowane przez używanie sprzętu
elektronicznego to nieznacznie ponad 5% nakładów całkowitych.
Najniższą średnią wartość nakładu całkowitego zadeklarowali studenci studiów licencjackich – 6 247,50 zł, a najwyższą – studenci studiów magisterskich II stopnia – 6 716,50 zł. Różnica tych średnich nie jest statystycznie istotna oraz nie można odrzucić przypuszczenia, że zadeklarowane wartości wydatków pochodzą z tego samego rozkładu48. Wyniki te pozwalają stwierdzić brak różnic w wydatkach ponoszonych na studia I i II stopnia. Można za to pokazać, że nakłady na studia jednolite są niższe od tych związanych ze studiami II stopnia (poziom istotności dla testu D Kołmogorowa-Smironowa – 0,074) oraz tych ponoszonych w związku ze studiami inżynieryjnymi (poziom istotności testu D Kołmogorowa-Smironowa – 0,086%).
Wykres 4.1. Funkcje gęstości rozkładu prywatnych nakładów finansowych dla rodzaju studiów
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania terenowego, CAPI 18-30.
Nakłady na kształcenie studentów studiujących w szkołach publicznych różnią się od tych, które ponoszą osoby studiujące w szkołach prywatnych. Świadczą o tym różnica w średnich wartościach – 6 091,24 zł w szkołach publicznych i 7 474,84 zł w szkołach niepublicznych49 – oraz odmienność rozkładów widoczna na poniższym wykresie.
48 Wartość statystyki testowej D w teście Kołmogorowa-Smirnowa na brak różnic w rozkładach zmiennych (test dla 2 prób) wynosi 0,0479, która odpowiada poziomowi istotności 0,397.
131
Wykres 4.2. Funkcje gęstości rozkładu prywatnych nakładów finansowych dla rodzaju szkół
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania terenowego, CAPI 18-30.
Brak konieczności ponoszenia czesnego obniża nakłady całkowite na studia o 25-30%, czyniąc różnice między średnimi dla tych studiów a studiami, gdzie zachodzi konieczność opłacania czesnego – statystycznie istotnymi. Natomiast różnica pomiędzy średnimi nakładami dla studiów, gdzie zachodzi konieczność opłacania czesnego w zależności od organizacji zajęć nie jest natomiast istotna50. Z analizy rozkładów (patrz wykres 4.3) możemy wnosić o nieco wyższych nakładach na studiach odbywających się w weekend niż na tych odbywających się w trakcie tygodnia, gdzie ponoszone są opłaty za czesne51.
Wykres 4.3. Funkcje gęstości rozkładu prywatnych nakładów finansowych dla trybu studiowania
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania terenowego, CAPI 18-30.
50 Wartość statystyki t to 0,76.
51 Wartość statystyki testowej D (testu Kołmogorowa-Smirnowa) to 0,0825 o poziomie istotności wynoszącym 0,125.
132
Nakłady prywatne na studia wyższe różnią istotnie w zależności od dziedzin kształcenia (Wykres 4.4). Dziedzinami charakteryzującymi się wysokimi nakładami całkowitymi są: „Rolnictwo i weterynaria”, „Kształcenie” oraz „Usługi”. Spośród pozostałych dziedzin wyróżnia się „Zdrowie i opieka społeczna”, zaś reszta wykazuje łączne nakłady na bardzo zbliżonym poziomie. Na niższym poziomie agregacji, dziedziny kształcenia, które wyróżniają się pod względem łącznych nakładów to: prawo (7 601,43 zł, N = 90), studia artystyczne (8 623,15 zł, N = 55) oraz ochrona i bezpieczeństwo (7 686,10 zł, N = 129). Występujące między dziedzinami różnice są w dużym stopniu pochodną struktury studentów. Dziedzina „Kształcenie” cechuje się szczególnie wysokim odsetkiem studiujących w trybie zaocznym (40,7% wobec 27,4% średnio w próbie), oraz nieco wyższym odsetkiem studiujących w uczelniach prywatnych (19,8% wobec 16,5% średnio w próbie), co oczywiście wiąże się z większymi wydatkami. Podobnie rzecz ma się w przypadku „Usług” oraz w pewnym stopniu „Rolnictwa”, choć tu jedynie wyższy odsetek studiujących zaocznie może wskazywać na źródło większych wydatków ogółem studentów. W pozostałych, bardziej zdezagregowanych grupach kierunków kształcenia liczebności są na tyle niewielkie, że na ich podstawie trudno wyciągać miarodajne wnioski.
Wykres 4.4. Średnie wartości prywatnych nakładów dla kierunków studiowania
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania terenowego, CAPI 18-30.
Średnie nakłady ponoszone przez mężczyzn – 6261,69 zł – różnią się bardzo nieznacznie od tych ponoszonych przez kobiety – 6377,68 zł52. Z porównania rozkładów można wnioskować, że nakłady ponoszone przez mężczyzn są nieznacznie niższe od ponoszonych przez kobiety. Hipoteza zerowa
52 F = 0,40 (p-value 0,5257).
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 Kształcenie
Nauki humanistyczne Nauki Społeczne, gospodarka, prawo Nauka Zdrowie i opieka społeczna Technika, przemysł, budownictwo Rolnictwo Usługi
133
o takim samym rozkładzie nakładów w obu grupach płci może być jednak odrzucona z prawdopodobieństwem popełnienia błędu nie przekraczającym 6,2%53.
Wykres 4.5. Funkcje gęstości rozkładu prywatnych nakładów finansowych według płci
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z badania terenowego, CAPI 18-30.
Nakłady na studia w Warszawie są wyższe niż w miastach powyżej 500 tys.54 oraz nakłady dla obydwu tych kategorii są wyższe niż w każdym z mniejszych ośrodków.
W badanej próbie, w grupie 2 882 osób, dla których znamy rodzaj uczelni i tryb studiowania, znalazło 2 395 osób (82,8%) ze szkół publicznych i 489 ze szkół prywatnych. Znakomita część studentów (76,8%) uczelni publicznych nie płaci czesnego. W szkołach prywatnych tylko 5,9% osób zadeklarowało brak opłaty za studia55. Własność uczelni nie wydaje się wpływać na wysokość nakładów (poza czesnym) – średni koszt „studiów bezpłatnych” w szkołach publicznych wyniósł 5756,15 zł (N = 1 883), a w szkołach prywatnych 5 397,07 zł (N = 29). Studia płatne w trybie weekendowym w szkołach prywatnych związane były z całkowitymi nakładami wynoszącymi 7 408,00 (N = 339), a w szkołach publicznych z kwotą 7 419,63 zł (N = 439). Duża różnica została natomiast zidentyfikowana dla płatnych studiów odbywających się w trybie tygodniowym – 8 028,11 zł (szkoły prywatne, N = 120) i 6 944,27 zł (szkoły publiczne, N = 69)56.
53 D = 0,0441 (p-value 0,062). 54 D = –0,0879 (p-value 0,010).
55 Wśród 2 892 obserwacji zakwalifikowanych do analizy znalazło się 8, dla których nie podano rodzaju uczelni (prywatna czy publiczna) oraz 2 dla których niemożliwe było zidentyfikowanie trybu studiowania.
56 Na uczelniach prywatnych częściej osoby studiują na kierunkach ekonomicznych (35,6% vs. 20,96%) oraz na kierunkach z grupy „Usługi ludności, ochrona i bezpieczeństwo” (13,9% i 5,2%). Rzadziej studiuje się tam kierunki ścisłe – biologię, fizykę, matematykę (0,4% vs. 7,0%) – jak również kierunki inżynieryjne (2,0% vs. 14,6%).
134
4.3.2.1. Nakłady bieżące
Kategoriami uwzględnionymi w nakładach bieżących są: czesne, inne opłaty za studia w tym opłaty za egzaminy lub powtarzanie przedmiotów oraz wydatki na: podręczniki, inne książki lub czasopisma potrzebne do nauki, materiały biurowe w tym wydatki na ksero lub wydruki, pomoce naukowe, korepetycje, zdobywanie dodatkowych kwalifikacji, specjalistyczną odzież, dojazdy, działalność w kołach studenckich i stowarzyszeniach, internet i telefon. Do nakładów bieżących nie zaliczono tych związanych z rekreacją, sportem i rozrywką, gdyż uznano, że są to wydatki towarzyszące studiowaniu, ale nie bezpośrednio odnoszące się do procesu kształcenia.
Tabela 4.4. Wartość nakładów bieżących na studia wyższe (rocznie, zł)
Nakłady Średnia SD Mediana p25 p75 N %
Razem (bieżące) 4 342,05 3 607,59 3370 1700 6100 2599
Czesne 1 137,49 1 936,48 0 0 2000 905 34,8
Inne opłaty za studia 92,86 366,29 0 0 0 613 23,6 Podręczniki i inne 235,09 321,07 100 0 350 1854 71,3 Materiały biurowe 568,47 729,88 300 100 1000 1813 69,8 Pomoce naukowe 474,59 849,42 0 0 500 1073 41,3 Korepetycje 151,12 646,68 0 0 0 210 8,1 Zdobywanie dodatkowych kwalifikacji 245,52 976,02 0 0 0 270 10,4 Specjalistyczną odzież 135,38 464,54 0 0 0 340 13,1 Dojazdy 1 301,52 1 405,84 1000 500 2000 2045 78,7 Działalność w kołach studenckich i stowarzyszeniach 39,13 214,65 0 0 0 146 5,6 Internet i telefon 506,55 656,71 400 0 800 1438 55,3 Rekreacja i sport 236,76 569,78 0 0 0 561 21,6 Rozrywka 781,20 1 074,05 400 0 1000 1236 47,6 Źródło: Opracowanie własne, dane z badania terenowego CAPI 18-30.
Komentarz: „Rekreacja i sport”, „Rozrywka” i „Inne koszty” nie zostały uwzględnione w nakładach na studiowanie.
Najczęściej deklarowanymi nakładami były wydatki na dojazdy (78% respondentów), podręczniki i inne książki niezbędne do nauki (71,3%) oraz materiały biurowe (69,8%). Po uwzględnieniu zadeklarowanych kwot najbardziej obciążającym budżet nakładem okazały się być te związane z dojazdami stanowiące 40,3% nakładów bieżących. Innymi znaczącymi pozycjami były czesne i materiały biurowe stanowiące po 15,6% średniego nakładu bieżącego. Razem te trzy kategorie sumują się do ponad 70% łącznych nakładów bieżących. Zróżnicowanie nakładów bieżących względem wybranych kategorii przedstawiono w tabeli poniżej.
135
Tabela 4.5. Koszty bieżące studiowania według wyróżnionych cech populacji studentów
Cechy Średnia SD Mediana p25 p75 N
Płeć Mężczyzna 4 217,06 3 577,71 3 300 1 500 6 110 1 301 Kobieta 4 443,15 3 629,55 3 450 1 900 6 100 1 591 Rodzaj uczelni Prywatna 6 054,02 4 317,54 5 300 2 850 8 200 489 Publiczna 3 990,45 3 334,36 3 000 1 600 5 500 2 395 Rodzaj studiów Licencjackie 4 328,66 3 648,51 3 290 1 650 6 200 1 469 Magisterskie (II) 4 452,00 3 598,31 3 600 1 800 6 150 590 Inżynierskie 4 258,18 3 395,57 3 300 1 700 6 000 435 Magisterskie (jednolite) 4 324,31 3 710,19 3 300 2 000 6 050 398 Tryb studiów Bezpłatne 3 459,90 3 710,19 3 300 2 000 6 050 398
Płatne: zajęcia w tygodniu 5 751,54 3 061,54 2 600 1 500 4 550 1 913 Płatne: zajęcia w weekend 6 093,92 3 854,93 5 600 3 400 8 150 784 Wielkość ośrodka akademickiego Warszawa 4 920,28 3 403,65 4 300 2 250 7 000 450 Miasta 500 tys. i więcej 4 267,76 3 702,68 3 280 1 600 6 100 875 Miasta 200-499 tys. 4 101,72 3 501,57 3 100 1 550 5 600 861 Miasta 100-199 tys. 4 471,85 3 799,87 3 420 1 750 6 000 481 Miasta 50-99 tys. 4 080,33 3 306,57 3 100 1 600 5 900 150 Miasta do 50 tys. 4 362,94 3 165,71 3 750 1 650 6 550 59 Źródło: Opracowanie własne, dane z badania terenowego CAPI 18-30.
Zgodnie z oczekiwaniem – średnia wartość rocznych nakładów bieżących w szkołach prywatnych jest wyższa od tej w szkołach publicznych (6 025,25 zł i 3 948,27 zł odpowiednio), a nakłady bieżące na studia odbywane w trybie bezpłatnym (dzienne) – 3 423,25 zł – są oczywiście niższe od tych odbywanych w tzw. trybie wieczorowym (studia płatne, zajęcia odbywające się w tygodniu) – 5 758,95 zł – oraz w trybie zaocznym (studia płatne, zajęcia odbywające się w weekendy) – 6 083,10 zł. Różnice pomiędzy rodzajami studiów oraz względem klasy miejscowości nie wydają się być znaczące. Studenci studiów inżynierskich wydają przeciętnie 9,24% nakładów bieżących na czesne, co jest zauważalnie mniejszym udziałem niż ponad 20% wśród studentów studiów I lub II stopnia. Mniejsze znaczenie czesnego sprawia, że wzrasta w tej grupie znaczenie wydatków na dojazdy – do 47,9%.
Tabela 4.6. Struktura bieżących kosztów studiowania względem rodzaju studiów (%) Licencjackie (I stopień) Magisterskie (II stopień) Inżynierskie (I stopień) Magisterskie (jednolite) Czesne 20,27 21,79 9,24 15,15 Inne opłaty za studia 0,69 1,21 1,29 0,89 Podręczniki i inne 6,90 5,01 4,98 10,46 Materiały biurowe 14,38 14,57 15,60 17,93 Pomoce naukowe 8,14 6,11 7,02 10,36 Korepetycje 0,44 0,21 1,25 0,43 Zdobywanie dodatkowych kwalifikacji 0,82 1,35 1,14 0,85 Specjalistyczną odzież 0,59 0,52 0,91 0,86 Dojazdy 37,53 36,69 47,91 32,05 Działalność w kołach studenckich i stow. 0,11 0,06 0,13 0,03 Internet i telefon 10,13 12,47 10,54 11,00 Źródło: Opracowanie własne, dane z badania terenowego CAPI 18-30.
136
Studenci nie opłacający czesnego ponad 40% nakładów bieżących przeznaczają na dojazdy. Drugą najbardziej znaczącą kategorią wydatków są materiały biurowe (19,65%). Struktura nakładów bieżących studentów płacących czesne za studia jest bardzo podobna, o ile pominiemy kwoty czesnego. Osoby studiujące w trybie weekendowym wydają na dojazdy ponad 54% ogólnych wydatków, a uczący się w trakcie tygodnia 42,81%. Znaczenie innych kategorii takich jak „podręczniki i inne”, „pomoce naukowe”, „internet i telefon” jest zbliżone dla poszczególnych grup.
Tabela 4.7. Struktura kosztów bieżących studiowania względem trybu studiów (%)
Bezpłatne
Płatne
(zajęcia w tygodniu) (zajęcia w weekend) Płatne Łącznie z czesnym Bez czesnego Łącznie z czesnym Bez czesnego Czesne 1,58 55,78 0,00 56,02 0,00 Inne opłaty za studia 0,83 0,51 1,14 0,86 1,95 Podręczniki i inne 7,66 5,32 12,02 3,43 7,81 Materiały biurowe 19,65 9,02 20,41 6,53 14,84 Pomoce naukowe 9,92 4,42 9,99 3,68 8,36 Korepetycje 0,81 0,07 0,17 0,11 0,25 Zdobywanie dodatkowych kwalifikacji 1,19 0,49 1,12 0,52 1,19 Specjalistyczną odzież 0,91 0,14 0,32 0,29 0,66 Dojazdy 42,81 18,93 42,81 24,08 54,75 Działalność w kołach studenckich i stowarzyszeniach 0,13 0,09 0,21 0,02 0,05 Internet i telefon 14,53 5,22 11,80 4,47 10,15 Źródło: Opracowanie własne, dane z badania terenowego CAPI 18-30.
4.3.2.2. Wydatki dodatkowe związane z mieszkaniem i wyżywieniem Dodatkowe koszty związane z mieszkaniem i wyżywieniem deklarowane są w badaniu przez nieco ponad jedną trzecią respondentów. Oznacza to, iż nieco ponad 1/3 respondentów zmieniło w związku z podjęciem studiów miejsce zamieszkania oraz wydatki i zwyczaje żywieniowe. Różnica względem płci nie jest istotna57. Nieistotne są też różnice dla poszczególnych składowych tj. dodatkowych wydatków na mieszkania i wyżywienie58. Studenci szkół publicznych ponoszą większe nakłady związane z dodatkowymi wydatkami mieszkaniowymi przy nieistotnie różnych dodatkowych wydatkach na żywność59. Najniższe średnie nakłady zadeklarowali studenci studiów licencjackich – nie można jednak różnicy między tą średnią a średnią dla pozostałych studentów uznać za istotną. Można
57 Poziom istotności testu KS to 0,69.
58 Poziom istotności testu KS dla wzrostu kosztów mieszkania to 0,93, a dla zmian kosztów wyżywienia to 0,286.
137
natomiast stwierdzić, że uczestnicy studiów inżynierskich ponoszą wyższe nakłady na mieszkanie60. Studenci płacący czesne, uczestniczący w programach weekendowych deklarują niższe dodatkowe wydatki mieszkaniowe i niższe wydatki na żywność61.
Tabela 4.8. Dodatkowe wydatki na studiowanie związane z mieszkaniem i wyżywieniem Wszyscy
respondenci
Respondenci deklarujący niezerowe
wydatki w tej kategorii %
Cechy Średnia N Średnia N
Płeć Mężczyzna 1 739,84 1 301 4 895,06 458,00 35,2 Kobieta 1 706,66 1 591 4 807,60 553,00 34,8 Rodzaj uczelni Prywatna 1 160,74 489 3 783,95 152,00 31,1 Publiczna 1 840,59 2 395 5 038,43 858,00 35,8 Rodzaj studiów Licencjackie 1 610,87 1 469 4 659,91 503,00 34,2 Magisterskie (II stopnia) 1 855,63 590 5 032,54 209,00 35,4 Inżynierskie 1 856,26 435 5 117,25 160,00 36,8 Magisterskie (jednolite) 1 791,98 398 4 935,54 139,00 34,9 Tryb studiów Bezpłatne 2 017,52 1 913 5 238,39 1913,00 37,7 Płatne: zajęcia w tygodniu 1 605,92 190 4 998,69 190,00 32,1 Płatne: zajęcia w weekend 1 058,64 784 3 575,27 784,00 29,2 Wielkość ośrodka
akademickiego Warszawa 1 658,48 450 4 702,19 146,00 32,4 Miasta 500 tys. i więcej 2 325,64 875 5 561,37 351,00 40,1 Miasta 200-499 tys. 1 631,03 861 4 611,46 305,00 35,4 Miasta 100-199 tys. 1 147,11 481 3 796,74 147,00 30,6 Miasta 50-99 tys. 1 338,59 150 4 230,00 48,00 32,0 Miasta do 50 tys. 741,24 59 1 600,00 3,00 5,1
Źródło: Opracowanie własne, dane z badania terenowego CAPI 18-30.
4.3.2.3. Wydatki związane z korzystaniem ze sprzętu i aparatury Średnie nakłady na korzystanie ze sprzętu elektronicznego są bardzo mało zróżnicowane. Małe liczebności deklarowanych nakładów nie pozwalają na przeprowadzenie formalnej analizy. Warto zwrócić uwagę na podobne wartości średnie (tam gdzie występuje co najmniej 100 obserwacji) w podziale na rodzaj studiów oraz rodzaj uczelni.
60 Poziom istotności test KS to 0,061.
61 Poziom istotności test KS jest mniejszy od 0,001 dla wydatków mieszkaniowych i 0,012 dla wydatków żywnościowych.
138
Tabela 4.9. Nakłady na korzystanie ze sprzętu elektronicznego według rodzaj studiów (rocznie, zł)
Rodzaj studiów Licencjackie
(I studiów)
Magisterskie
(II stopień) Inżynierskie (I stopień)
Magisterskie (jednolite) Razem Średnia 908,5 1104,7 898,5 766,1 Mediana 666,7 850,0 700,0 575,0 N 498,0 212,0 177,0 129,0 Komputer stacjonarny Średnia 1073,1 1427,0 851,8 1213,4 Mediana 950,0 1500,0 791,7 1250,0 N 56,0 17,0 14,0 13,0 Komputer przenośny Średnia 1125,6 1286,6 1008,3 844,7 Mediana 833,3 1100,0 829,2 625,0 N 285,0 136,0 126,0 81,0 Drukarka Średnia 195,4 203,1 143,6 169,1 Mediana 166,7 200,0 100,0 116,7 N 110,0 51,0 51,0 28,0 Tablet Średnia 335,7 327,5 286,0 230,7 Mediana 233,3 250,0 250,0 155,0 N 99,0 30,0 25,0 30,0 Oprogramowanie Średnia 251,5 240,9 210,2 126,1 Mediana 166,7 125,0 166,7 102,5 N 55,0 23,0 23,0 20,0 Inne Średnia 271,4 1541,7 126,4 225,0 Mediana 90,0 775,0 104,2 225,0 N 11,0 6,0 6,0 2,0
Źródło: Opracowanie własne, dane z badania terenowego CAPI 18-30.