Determinanty wyborów edukacyjnych w świetle danych zastanych

)

(

1

[

)]

(

[

]

0

[

]

1

[

¹ 1 1 k k I k I k N k k k N k

U

F

U

F

I

P

I

P

L

^  













 

  (45)

gdzie, N jest liczbą obserwacji.

Aby móc znaleźć parametry, które maksymalizują funkcję wiarygodności i tym samym móc oszacować WTP konieczne jest przyjęcie założeń co do postaci funkcyjnej funkcji użyteczności, a także co do rozkładu składnika losowego. Standardowo przyjmuje się założenie, że składnik losowy ma rozkład normalny (model probitowy) lub logistyczny (model logitowy).

3.5. Preferencje ujawnione w rzeczywistych wyborach:

model wyboru kierunków studiów

W tej części książki omówiono wnioski z badania determinant rzeczywistych wyborów w odniesieniu do kształcenia na poziomie wyższym, sformułowane w oparciu o wyniki estymacji przeprowadzonych przy wykorzystaniu dostępnych zbiorów danych oraz wyników badania terenowego. Podstawą teoretyczną estymacji był model opisany szczegółowo powyżej podrozdziale 3.4.1.2. Model zaimplementowano do dostępnych danych zastanych oraz danych uzyskanych ze specjalnego badania terenowego. Ze względu na specyfikę każdego ze źródeł oraz różnorodne ujęcie w nich zmiennych, wnioski z tych analiz są bardzo rozdrobnione. Szczegółowy opis wyników dla każdej analizowanej bazy danych znajduje się w Załączniku 1. Szczegółowo omówiono natomiast wyniki specjalnego badania terenowego. Konkluzje o charakterze uniwersalnym, czyli wnioski, które potwierdziły się zarówno w analizach prowadzonych na danych zastanych, jak i z wykorzystaniem danych badania terenowego, opisano w podsumowaniu.

3.5.1. Determinanty wyborów edukacyjnych w świetle danych zastanych

Analiza ekonometryczna z wykorzystaniem danych zastanych jest utrudniona ze względu na niedostatki informacyjne poszczególnych baz. Zostały one szczegółowo omówione w rozdziale 2. W kontekście przyjętego modelu teoretycznego, ograniczeniem wykorzystanych baz danych zastanych jest przede wszystkim to, że badanie nie dostarczają informacji dotyczących osiągnięć respondenta w jego wcześniejszym toku edukacji, przed podjęciem studiów. Od czasu wprowadzenia nowego egzaminu maturalnego, możliwości kształcenia się na kolejnym etapie edukacji, dostępne dla maturzysty, są w dużej mierze zdeterminowane wynikiem egzaminu maturalnego. W rezultacie wybrany kierunek może być nie tyle wymarzonym kierunkiem, ale po prostu tym, na który maturzysta ma szansę się dostać. Dostępne dane nie pozwalają wnioskować, czy student studiuje na kierunku i na uczelni, która była jego pierwszym wyborem, czy też, z konieczności, na kierunku i na uczelni, na

84

którą się dostał, ale która nie była jego najbardziej preferowanym wyborem. Brak takich danych jest szczególnie dużym utrudnieniem przy analizie atrakcyjności poszczególnych rodzajów studiów, ponieważ uniemożliwia stwierdzenie, na ile faktyczna liczba studiujących jest determinowana przez dostępność miejsc na poszczególnych kierunkach (stroną podażową), a na ile popularnością kierunków (stroną popytową). Innym ograniczeniem dostępnych obecnie w Polsce baz danych w kontekście modelowania wyborów edukacyjnych jest to, że w żadnym z analizowanych badań uwzględniono pytań pozwalających analizować sam proces studiowania, a w szczególności jego uciążliwość i czasochłonność. Jak się wydaje, mogą być to także istotne czynniki determinujące wybór kierunku studiów.

Tabela 3.2. prezentuje w sposób syntetyczny zawartość informacyjną poszczególnych zastanych baz danych z punku widzenia badania preferencji względem kształcenia na poziomie wyższym. Wymagane informacje obejmują następujące zagadnienia:

 Dokonany wybór: typ szkoły, ewentualnie tryb studiów oraz nazwa uczelni (1a);

 Dokonany wybór: kierunek studiów (1b);

 Preferencje deklarowane w kontekście kierunku studiów, typu uczelni i prestiżu (2);

 Umiejętności respondenta: wynik egzaminu maturalnego (3a);

 Umiejętności respondenta: ocena zdolności np. matematycznych, językowych, uczestnictwo w olimpiadach itp. (3b);

 Miejsce zamieszkania w chwili podejmowania decyzji o wyborze kierunku studiów (4a);

 Status ekonomiczny rodziny/rodziców respondenta w chwili podejmowania decyzji o kierunku studiów (4b);

 Status społeczny rodziny/rodziców respondenta w chwili podejmowania decyzji o kierunku studiów (4c);

 Dostępna respondentowi oferta edukacyjna w momencie podejmowania decyzji dot. studiów (5);

 Wysokość płacy oczekiwanej po ukończeniu danego programu studiów (6a);

 Oczekiwane prawdopodobieństwo uzyskania pracy po ukończeniu danego programu studiów (6b);

 Ocena oczekiwanych kosztów pieniężnych studiowania (w chwili podejmowania decyzji o podjęciu studiów na danym kierunku, 7a);

 Ocena oczekiwanych kosztów niepieniężnych studiowania (uciążliwość, czasochłonność itp., 7b);

 Ocena korzyści niepieniężnych związanych ze studiowaniem na konkretnym kierunku studiów (prestiż, bezpieczeństwo zatrudnienia etc., 8).

Znakiem „+” w Tabeli 3.2. zaznaczono te zagadnienia, w odniesieniu do których poszczególne bazy danych zawiera wymagane informacje. Znak „-„ oznacza brak zmiennej odnoszącej się do danego zagadnienia, zaś znak „+/-„ oznacza sytuację, gdy daną zmienną można przybliżyć poprzez zastosowanie innej zmiennej, zawartej w danej bazie.

85

Tabela 3.2. Dostępność w ramach zastanych baz danych zmiennych do modelowania wyborów edukacyjnych na poziomie wyższym

Baza danych: Grupa zmiennych

1a 1b 2 3a 3b 4a 4b 4c 5 6a 6b 7a 7b 8 Badanie Aktywności

Ekonomicznej Ludności

- + - - - - +/- +/- - - - Bilans Kapitału Ludzkiego + + - - +/- - +/- + - + - - - + Diagnoza Społeczna - + - - +/- - +/- + - - +/- - - -

Polski Generalny Sondaż Społeczny

+/- + - - - + +/- + - - - - Program „Pierwsza

Praca” - Absolwent

+ + + - - - - + - + +/- - - - Wybory ścieżki kształcenia

a sytuacja zawodowa Polaków + + - - + +/- - + - - - +/- - - Uwarunkowania Decyzji Edukacyjnych + + +/- - - +/- +/- +/- +/- - - + - - Mobilność Społeczna i Przestrzenna w Kontekście Wyborów Edukacyjnych + + + +/- - + - + + + - - - -

Źródło: opracowanie własne.

Jak wynika z powyższej tabeli, najbardziej istotną ułomnością baz zastanych jest brak informacji o preferencjach kandydatów, brak wyniku egzaminu maturalnego i brak oczekiwań kandydatów względem wysokości płacy i prawdopodobieństwie uzyskania pracy oraz o pieniężnych i niepieniężnych kosztach studiowania. Tło społeczno-ekonomiczne wyboru edukacyjnego także nie jest precyzyjnie uchwycone, ale w tym przypadku istnieją możliwości zastosowania zmiennych będących niedoskonałym przybliżeniem brakujących danych.

W trosce o ciągłość wywodu uzyskane szczegółowe rezultaty (zaprezentowane osobno dla poszczególnych źródeł danych) umieszczono w Załączniku 1. Podsumowując przedstawione tam rozważania, informacje uzyskane dzięki istniejącym badaniom terenowym nie pozwoliły na satysfakcjonujące opisanie preferencji wobec usług edukacyjnych na poziomie wyższym i ich determinant. Pomimo to dokonano estymacji modeli preferencji ujawnionych w wyborach z wykorzystaniem danych zastanych stosując szereg zabiegów ekonometrycznych w celu przezwyciężenia niedostatków baz. Od analiz odstąpiono jedynie w przypadku trzech wymienionych w rozdziale 2 zbiorów danych. W przypadku badania „Wybory ścieżki kształcenia a sytuacja zawodowa Polaków” o odrzuceniu bazy zdecydowały kluczowe niedostatki informacyjne oraz niska liczebność i specyficzna struktura próby. Natomiast w przypadku badania Uwarunkowań Decyzji Edukacyjnych (UDE) oraz w przypadku „Badania mobilności przestrzennej i społecznej w kontekście wyborów edukacyjnych”, zaniechano analiz ze względu na fakt, że na moment prowadzenia analiz badania te były w trakcie realizacji. W oczywisty sposób korzystając z informacji z zastanych baz danych nie ma też możliwości przeprowadzenia analiz preferencji deklarowanych. Jedyną szansą na wniknięcie w istotę analizowanych zjawisk na założonym poziomie szczegółowości jest zatem dedykowane badanie terenowe.

Na podstawie przedstawionych w Załączniku 1 wniosków cząstkowych, można sformułować kilka wniosków o charakterze bardziej ogólnym:

86

 Dla wyboru kierunku studiów przez Polaków silnie istotne są płeć (co jest dowodem na dyskryminację statystyczną ze względu na płeć) oraz wykształcenie rodziców.

 Niezgodnie z oczekiwaniami sformułowanymi na podstawie teorii – zazwyczaj nieistotne są warunki materialne rodziny czy miejsce zamieszkania.

 Oczekiwane wynagrodzenie po studiach okazuje się był nieistotne lub słabo istotne, o ile istnieje konieczność przybliżania go faktycznie uzyskiwanymi wynagrodzeniami (przy konieczności formułowania dodatkowych założeń), ale silnie istotne, gdy wykorzystano dane o faktycznie deklarowanych przez respondentów oczekiwaniach co do wynagrodzeń po ukończeniu danego kierunku studiów. Wskazuje to, iż potwierdzają się predykcje teoretyczne co do roli oczekiwanych wynagrodzeń w decyzji o wyborze studiów i co ważniejsze, iż oczekiwanie te są błędne. To ważna konkluzja do wnioskowania o efektywności wyborów edukacyjnych Polaków.

Należy raz jeszcze podkreślić, że problemem wnioskowania na postawie tych danych jest to, iż w każdej z wykorzystywanych baz brakuje ważnych – z punktu widzenia analiz teoretycznych – zmiennych. Innym czynnikiem ograniczającym możliwości wnioskowania na ich podstawie jest fakt, iż odnoszą się one najczęściej do populacji w wieku produkcyjnym, a więc obejmują osoby, które podejmowały decyzje na temat kształcenia w różnych warunkach społeczno-ekonomicznych oraz instytucjonalnych. Choć daje to możliwość formułowania wniosków o charakterze poznawczym, nie będą one przystawały do sytuacji współczesnej, co jest warunkiem koniecznym formułowania aplikacyjnych wniosków dla uczniów, ich rodziców, uczelni czy władz publicznych. Pomimo, że oszacowania modelu wyboru kierunku studiów z wykorzystaniem tych danych nie pozwoliły w zadawalający sposób odpowiedzieć na pytania o czynniki determinujące wybory edukacyjne młodych Polaków, stanowią one jednak cenny kontekst badawczy.

3.5.2. Determinanty wyborów edukacyjnych w świetle specjalnego badania

W dokumencie produkty EE (Stron 83-86)