Ogólna charakterystyka zatrudnienia i bezrobocia w byłym województwie wałbrzyskim
W okresie funkcjonowania przemysłu góm iczo-w ydobywczego zakłady pro
dukcyjne zajmujące się działalnością eksploatacyjną i przetw órczą odgrywały podstawową rolę w kształtowaniu struktury zatrudnienia. Często używano na
wet pojęcia „monokultura węglowa”, mającego podkreślić znaczenie tej formy działalności gospodarczej dla lokalnych rynków pracy. Związane to było z fak
tem, że zakłady wydobywcze, ze względu na specyfikę technologiczną, m uszą zatrudniać znaczną liczbę osób. Podjęcie decyzji o likwidacji górnictwa w ęglo
wego w Zagłębiu Dolnośląskim wyraziło się znacznym spadkiem udziału za
trudnienia w tej gałęzi w ogólnej strukturze zatrudnienia na poszczególnych lo
kalnych rynkach pracy.
Analiza danych zawartych w tabeli 1 pozwala na sform ułowanie kilku spo
strzeżeń. Po pierwsze, jedynie w dwóch przypadkach - w mieście N ow a Ruda i gminie Strzegom - udział górnictwa i kopalnictwa w strukturze zatrudnienia był bardzo wysoki (42,7% Nowa Ruda) i wysoki (22,9% Strzegom). W Nowej Rudzie występowała typowa sytuacja monokultury górniczej, opartej na węglu kamiennym. I tutaj likwidacja działalności wydobywczej najbardziej wpłynie na lokalny rynek pracy. W Strzegomiu ponad 1/5 osób zatrudniona była w górnic
twie skalnym, którego sytuacja ekonomiczna i perspektywy są znacznie lepsze niż górnictwa węglowego. Po drugie, w pozostałych m iastach - W ałbrzychu i Boguszowie-Gorcach - udział górnictwa w zatrudnieniu został istotnie zredu
kowany, chociaż sytuacja w kopalni barytu „Boguszów” może stanowić pewne
zagrożenie dla lokalnego rynku pracy. W W ałbrzychu udział górnictwa wynosił 5,8%, co nie stwarza poważniejszego zagrożenia dla rynku pracy, tym bardziej że likwidacja działalności eksploatacyjnej przebiega zgodnie z założonym har
monogramem. Po trzecie, likwidacja działalności wydobywczej nie będzie m iała w przyszłości większego znaczenia dla kształtowania się lokalnego rynku pracy w Ząbkowicach Śląskich (zatrudnienie m iejscowych w górnictwie wyno
siło zaledwie 0,4%) i nie dotyczy funkcjonowania Szklar. Po czwarte, ważne jest utrzym anie pozytywnych trendów w strukturze zatrudnienia w najbliższej przyszłości, a zwłaszcza tworzenie tzw. konkurencyjnie trwałych miejsc pracy, pod pojęciem których rozum ie się działalność gospodarczą wytrzym ującą kon
kurencję ze strony innych firm, zwłaszcza spoza regionu, w tym firm zagranicz
nych.
D ziałalność produkcyjna 24,1 35,4 11,1 41,5 33,8 37,1
Z aopatryw anie w energię, gaz i wodę 5,5 3,5 1,7 1,6 2,5 2,0
Ukształtowanie się poprawniej szej struktury zatrudnienia na terenach zagro
żonych nie oznacza likwidacji zjawiska bezrobocia. W spomniane ju ż wcześniej zjaw iska ekonomiczne przyczyniły się do gwałtownego w zrostu bezrobocia w rejonie wałbrzyskim, z poziom u 28 tys. osób w 1990 r. do ok. 90,9 tys. osób na koniec sierpnia 1994 r., co oznaczało wzrost stopy bezrobocia z poziomu 8,2
Bezrobocie w miastach monokultury przemysłowej 145
do 2 8 ,l/o . Bezrobociu towarzyszyły zjaw iska pauperyzacji społeczeństwa i demoralizacji określonych grup społecznych (zw łaszcza bezrobotnej m łodzie
ży). Po kilku latach istnienia takiej sytuacji pojawiło się zjawisko „pogodzenia się z bezrobociem ” i powstania szarej strefy na rynku pracy. Gw ałtowny wzrost bezrobocia w istotnej części spowodowany został znaczną liczbą likwidacji firm z przyczyn ekonomicznych. Spośród 23 likwidacji ekonom icznych w latach 1990-1993 aż 17 doprowadziło do upadłości. Bezrobocie w tych warunkach stało się jednym z najbardziej uciążliwych zjawisk w rejonie wałbrzyskim. Jest to bez wątpienia trudny do uniknięcia efekt transform acji gospodarki, która cha
rakteryzowała się nadmiernie rozbudowanymi zabezpieczeniam i rynku pracy, prowadzącymi często do nieefektywnego wykorzystania zasobów siły roboczej i powstawania zjaw iska bezrobocia ukrytego, polegającego na nadm iernym w stosunku do potrzeb zatrudnieniu w poszczególnych sektorach gospodarki, gałęziach i branżach przem ysłu czy w poszczególnych przedsiębiorstwach.
liczba osób
82 947 90 833
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 lata
Rys. 1. B ezrobotni w w ojew ództw ie w ałbrzyskim w latach 1990-1996.
Źródło: O pracow anie w łasne na podstaw ie R ocznika Statystycznego W ojew ództw a W ałbrzyskiego z lat 1991—1995; dane W U S w W ałbrzychu za 1997 r.
Należy pamiętać, że rozpoczęta w 1990 r. transform acja dotknęła gospodar
kę, w której w ystępowały obok siebie co najmniej dwa bardzo groźne zjaw iska ekonomiczne - hiperinflacja i niedobór towarów rynkowych. W tych w arun
kach podjęty program przekształceniowy, firmowany przez L. Balcerowicza, skoncentrował się na ograniczeniu skutków nierównowagi na rynku pieniężnym (inflacji). Zgodnie ze znanymi kanonami m akroekonomii (model Phillipsa), ograniczanie inflacji musi wywołać zjawisko bezrobocia. Jest to efekt swoistej
„substytucyjności tych zjawisk. Problem polega jedynie na głębokości podję
tych przedsięwzięć i rozległości reakcji gospodarki na podjęte działania.
Niemałą rolę w pow iększaniu bezrobocia odegrała m onokultura przem y
słowa wielu gmin i m iast w Wałbrzyskiem. Dotyczy to zwłaszcza przem ysłu paliwowo-energetycznego skupionego w okolicach W ałbrzycha i Nowej Rudy, przemysłu włókienniczego w Bielawie i Pieszycach, elektrotechnicznego i elek
tronicznego w Dzierżoniow ie. Trudności ekonomiczne zakładów danej branży powodowały grupowe zwolnienia i gwałtowne powiększanie się lokalnie liczby bezrobotnych. Zjaw isko to w ystępowało głównie w małych ośrodkach, w któ
rych funkcjonował z reguły tylko jeden zakład pracy. Jako przykład mogą posłużyć:
— Zakłady Przem ysłu Lniarskiego w W alimiu, które zatrudniały 800 osób;
po postaw ieniu przedsiębiorstwa w stan upadłości sprzedano znaczną część majątku różnym podm iotom gospodarczym i utworzono 2,5-krotnie mniej m iejsc pracy (330 miejsc);
— Zakłady Przem ysłu Bawełnianego „Piast” w Głuszycy, w których zatrud
nionych było 2,6 tys. osób; w wyniku sprzedaży części m ajątku, zatrudnienie znalazło tam zaledwie 30% pierwotnie pracujących;
— Kudowskie Zakłady Przem ysłu Bawełnianego zatrudniające 1,5 tys. osób;
po sprzedaży znacznej części m ajątku stworzono tam zaledwie 190 miejsc pra
cy w podm iotach zagospodarowujących m ajątek przedsiębiorstwa w upadłości.
Podobna sytuacja wystąpiła w znacznej liczbie przedsiębiorstw funkcjo
nujących w rejonie wałbrzyskim.
Z pew nością na w zrost liczby bezrobotnych w 1993 r. duży wpływ miało przejęcie przez Agencję W łasności Rolnej Skarbu Państwa 28 PGR-ów, które zatrudniały ponad 13 tys. pracowników. Ponieważ likwidowane PGR-y usytuo
wane były głównie na terenach równinnych, liczba bezrobotnych w okresie 1992-1993' wzrosła najbardziej w tych właśnie rejonach. Ponadto wiele osób m ieszkających na wsi, w tym także użytkownicy gospodarstw rolnych (tzw.
dwuzawodow cy), straciło pracę poza rolnictwem. M ożna sądzić, że część z tych osób zrezygnowała ze statusu dwuzawodowców i zajęła się stałą pracą na roli.
Inni w ykonują prace dorywcze lub nie pracują w ogóle, stając się bezrobotnymi.
wskaźnik zmian
iasSS--- \r i— PwWKnfl______ vr j__ MUUara______ far. i__ m u ______ __ M BsiSiw______ ■ w — _________ i r , j—
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 lata
Rys. 2. B ezrobocie w w ojew ództw ie w ałbrzyskim w latach 1990-1996 (1990 = 100).
Źródło: O pracow anie w łasne n a podstaw ie R ocznika Statystycznego W ojew ództw a W ałbrzyskiego z lat 1991-1996.
1 A nalizie poddano tu lata 1992-1993 ze w zględu n a brak danych dotyczących liczby bezrobotnych w układzie gm innym w 1990 i 1991 r. N atom iast w odniesieniu do całego w o jew ództw a analizowano lata 1990-1993.
Bezrobocie w miastach monokultury przemysłowej. 147
Poziom stopy bezrobocia w kolejnych latach w rejonie w ałbrzyskim przed
stawiał się następująco: 1990 r. - 8,2%, 1991 r. - 17,1%, 1992 r. - 21,0%, 1993 r.
- 26,1%, 1994 r. - 27,1%, 1995 r. - 24,4%, 1996 r. - 22,3 %, 1997 - 17,6%.
Według danych z końca 1996 r. bezrobocie w województwie wałbrzyskim kształtowało się na zróżnicowanym poziomie. N ajwyższa stopa bezrobocia ist
niała w Dzierżoniowie (33,6%), niższa w Kłodzku (27,9%), Nowej Rudzie (23,2%), Ząbkowicach Śląskich (22,6%) i W ałbrzychu (21,1%), najniższa nato
miast w Świdnicy (18,1%).
T abela 2 Bezrobotni zarejestrow ani w edług rejonów
w latach 1994-1996 w w ojew ództw ie w ałbrzyskim
W województwie wałbrzyskim drastyczność problemów związanych z re
strukturyzacją została spotęgowana przez fakt, iż w odróżnieniu od Górnego Śląska nie było tutaj m ożliwości masowego, długookresowego zatrudnienia zwalnianych górników w innych kopalniach. Dlatego też przyjęto do realizacji wariant stopniowego wygaszania eksploatacji złóż w W ałbrzyskich Kopalniach Węgla Kam iennego, m ając na względzie przede wszystkim uniknięcie wzrostu bezrobocia, spow odow anego napływem na rynek pracy zwalnianych górników.
W ałbrzyskie K opalnie W ęgla Kamiennego (WKWK) w czasie podjęcia de
cyzji o likwidacji zatrudniały 11,3 tys. osób, a łączne zatrudnienie w kopalniach
wałbrzyskich i w Nowej Rudzie wynosiło 16,6 tys. osób. Oznacza to, że w gór
nictwie pracow ało 7 -8% ludności województwa wałbrzyskiego w wieku pro
dukcyjnym. Zatem ok. 30% ogółu ludności zamieszkującej województwo pod
legało bezpośredniem u oddziaływaniu górnictwa.
Tabela 3 Zatrudnienie w W ałbrzyskich K opalniach W ęgla K am iennego i w kopalni w N ow ej Rudzie
K opalnie L iczba zatrudnionych w latach:
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997
Strefa gospodarcza m iasta i gminy W ałbrzych podlega procesowi długo
trwałej i niełatwej transform acji ze względu - jak podkreślono - na likwidację górnictw a w ęgla kamiennego. Zatrzym anie eksploatacji górniczej wpłynęło w sposób istotny na sytuację na rynku pracy. W ielkość bezrobocia według stanu z kw ietnia 1997 r. wynosiła 9,5% ludności m iasta i gminy w wieku produkcyj
nym. Z działalnością w górnictwie i kopalnictwie związanych było w tym cza
sie 8% ogółu zatrudnionych (por. rys. 3). N a koniec 1996 r. w filii Rejonowego U rzędu Pracy przy W KW K w W ałbrzychu zarejestrowanych było 251 bezrobo
tnych górników. N ajw iększą część bezrobotnych stanowili górnicy w wieku 25—34 lat — 108 osób i w wieku 3 5-44 lat — 98 osób. Znaczna część to górnicy pobierający zasiłki socjalne - 330 osób, zarejestrowani jako poszukujący pracy.
24%
Bezrobocie w miastacn monokultury przemysłowej. 149
Do pierwszej połowy: 1997 r. zwolniono z kopalń W KW K łącznie prawie 11 tys. górników) oraz ok. 19 tys. innych pracow ników zakładów górniczych i okołogómiczych.
Zwolnienia z pracy w kopalniach wałbrzyskich następowały zarów no z przy
czyn naturalnych (przejście na emeryturę lub rentę), jak i z powodu zatrzym ania działalności części kopalń. Część zwalnianych pracow ników korzystała z osłon socjalnych, inna z kolei część znajdow ała pracę w spółkach tw orzonych na ba
zie majątku kopalń. Rodzaje zwolnień osób zatrudnionych w kopalniach wałbrzyskich przedstawia tabela 4.
T abela 4 Z w olnienia pracow ników kopalń w ałbrzyskich w latach 1991-1996
R odzaje zw olnień L iczba zw olnionych osób w latach:
1991 1992 1993 1994 1995 1996
Przyczyny naturalne 798 727 664 604 281 144
Osłony socjalne — — 401 704 975 496
W tym:
urlopy górnicze — — 3 173 234 148
zasiłki socjalne — — 398 531 741 348
Przejście do utw orzonych spółek 335 20 259 1 435 152 404
Zwolnienia z przyczyn zakładu 537 571 57 69 44 99
Inne przyczyny 555 444 147 152 46 33
Razem 2 225 1 562 1 528 2 964 1 498 1 176
Źródło: Dane filii R ejonow ego U rzędu Pracy przy W K W K w W ałbrzychu.
Obecnie problem zatrudnienia byłych górników wałbrzyskich kopalń nie w y
stępuje w skali masowej ze względu na funkcjonowanie wspom nianych wyżej osłon socjalnych dla górników. Działania o charakterze osłonowym zaczęto sto
sować począw szy od 1994 r. na szeroką skalę. Elementam i owych osłon so
cjalnych były urlopy górnicze i zasiłki socjalne. M iały one na celu zapobieganie gwałtownemu napływowi na rynek pracy zwalnianych z kopalń górników po
szukujących zatrudnienia. Z urlopów górniczych skorzystało w sumie 598 gór
ników wałbrzyskich kopalń, a z zasiłków socjalnych w W ałbrzychu - ponad 2 tys. osób (należy tu wspomnieć, że nie wszystkie osoby wykorzystały zasiłki zgodnie z planow anym ich przeznaczeniem).
T abela 5 U rlopy górnicze i zasiłki socjalne dla górników zw alnianych
z W ałbrzyskich K opalń W ęgla K am iennego w okresie ich likw idacji
R odzaje osłon Liczba korzysta ących w latach:
1993 1994 1995 1996 1997a
Udzielone urlopy górnicze 3 173 234 148 40 598
Wypłacone zasiłki socjalne 398 531 741 348 2 2 020
a Pierwsze półrocze.
Źródło: M ateriały U rzędu W ojew ódzkiego w W ałbrzychu.
Specyfika pracy w górnictwie powoduje, że naturalnym m iejscem pracy dla górników odchodzących z jednej kopalni jest inna kopalnia. W iąże się to z ich tradycjam i zawodowym i i kulturowymi (wielopokoleniowe rodziny górnicze).
Nie jest bowiem łatwo zmienić mentalność i przyzw yczajenia lokalnej społecz
ności. N a terenie W ałbrzycha miejscami pracy dla zwalnianych górników są podm ioty tworzone na bazie m ajątku pokopalnianego. W latach 1990-1996 na m ajątku likwidowanych kopalń powstało 31 podm iotów, w których znalazło za
trudnienie 2705 osób.
Bezrobocie w mieście i gminie Nowa Ruda
G m ina N ow a Ruda opiera sw ą gospodarkę na przem yśle surowcowym, w którego strukturze gałęziowej najw ażniejszą rolę odgrywała branża węglowa.
Ponieważ górnictwo w województwie wałbrzyskim uznane zostało za branżę schyłkową, dla obszaru noworudzkiego oznacza to likwidację największego przedsiębiorstw a na tym terenie.
W raz z likw idacją w najbliższym dziesięcioleciu Kopalni W ęgla Kamienne
go „Now a Ruda” pojaw ią się poważne problem y ekonomiczno-społeczne za
równo w mieście, jak i gminie Now a Ruda. Ponadto kopalnia ta nie będzie w stanie kontynuować ju ż roli lidera w procesie restrukturyzacji gminy (z jej inicjatywy powołano Agencję Rozwoju Regionalnego, rozwinięto koncepcję partnerstwa, utworzono wiele nowych podm iotów gospodarczych w celu zmini
malizow ania negatywnych skutków likwidacji kopalń). Zadania kopalni „Nowa Ruda” wynikające z procesu jej likwidacji w skazują na konieczność przeniesie
nia ciężaru restrukturyzacji na inny podmiot, zdolny go udźwignąć oraz zapew
nić instytucjonalną koordynację, synergię i ciągłość przekształceń.
Kopalnia „Nowa Ruda” jest największym przedsiębiorstwem w gminie i jed
nym z największych w województwie wałbrzyskim. Aczkolwiek od 1991 r.
prowadzi ona proces likwidacji nierentownego wydobycia węgla kamiennego oraz restrukturyzacji, to wciąż odgrywa istotną rolę w strukturze gospodarczej i socjalnej obszaru noworudzkiego ze względu na skalę zatrudnienia oraz związany z tym wpływ na poziom dochodów lokalnej społeczności. W latach dziew ięćdziesiątych zatrudniała ona przeciętnie ok. 4,6 tys. pracowników;
w końcu 1997 r. zatrudnienie wynosiło 2,7 tys. osób - zob. tabelę 6. Ubytek za
trudnienia w latach 1990-1997 sięgał zatem ok. 3,2 tys. osób.
K opalnia „Nowa Ruda” jest głównym podmiotem gospodarczym zatrud
niającym ponad 11% ludności gminy w wieku produkcyjnym. M ając na wzglę
dzie fakt, że typowa rodzina w rejonie stanowi model 1+3 (jedna osoba pra
cująca i trzy osoby pozostające na jej utrzymaniu), m ożna stwierdzić, że kopalnia ta w sposób bezpośredni oddziałuje na ok. 40% ogółu mieszkańców gminy. W arunki życia oraz poziom zaspokojenia potrzeb tej grupy ludności związane są ściśle z funkcjonowaniem kopalni.
Bezrobocie w miastach monokultury przemysłowej. 151
T abela 6 Zatrudnienie w KW K „N ow a R uda” w latach 1990-1997
Rok Stan zatrudnienia
na koniec okresu Ubytek zatrudnienia Średnie zatrudnienie
1990 5 376 537 5 675
1991 4 853 523 5 027
1992 4 580 273 4 668
1993 4 173 407 4 359
1994 3 730 443 3 961
1995 3 274 456 3 478
1996 3 106 168 3 206
1997 2 729 377 2 951
1998 (plan) 2 394 335 2 605
Źródło: Informacja o działalności KW K „Nowa R uda”, N ow a R uda 1998.
Gmina m iejska Now a Ruda była przykładem typowej m onokultury prze
mysłowej. Do 1992 r. około 70% zatrudnionych w m ieście m ężczyzn praco
wało w tamtejszej kopalni węgla kamiennego. W wyniku postępującego proce
su restrukturyzacji kopalni ok. 45% tej wielkości zatrudnionych zostało zwolnionych z pracy. Obecną strukturę zatrudnienia w gminie Now a Ruda przedstawia rysunek 4.
24%
E H Górnictwo i kopalnictwo
□ Sfera socjalna
■ Handel i usługi
□ Działalność produkcyjna
Rys. 4. U dział g órnictw a i kopalnictw a w strukturze zatrudnienia w okolicach N ow ej R udy w 1997 r.
Źródło: M ateriały W ojew ódzkiego U rzędu Statystycznego w W ałbrzychu.
Do czasu całkowitej likwidacji kopalni „Nowa Ruda” planowane jest stw o
rzenie łącznie około 1,1 tys. nowych miejsc pracy w ram ach 13 ju ż funkcjo
nujących spółek i nowo tworzonych podmiotów gospodarczych. W nowo utw o
rzonych przedsiębiorstw ach znalazło dotychczas zatrudnienie ok. 600 osób, w tym prawie połow ę stanow ią byli pracownicy KW K „Nowa Ruda” .
Zgodnie z przew idyw aniam i, pracę straci ogółem 3621 pracow ników kopalni (według stanu z 31 grudnia 1995 r.), z czego 1569 osób przejdzie na urlop gór
niczy, 666 osób otrzym a m ożliwość podjęcia pracy w innych podm iotach gos
podarczych utworzonych przez kopalnię, 26 osób znajdzie zatrudnienie w in
nych kopalniach, 755 osób odejdzie z pracy z tzw. przyczyn naturalnych
(w większości przypadków będzie to związane z ich przejściem na emeryturę), 605 osób straci pracę bez zagwarantowanych m ożliwości jej podjęcia.
Kształcenie przez wiele lat młodzieży w jednym kierunku i w jednym zawo
dzie spowodowało, że w okolicach Nowej Rudy najwięcej osób m a kwalifikacje górnika. Preferowany przez wiele lat model zawodowego kształcenia ponad
podstaw owego wytworzył wśród ludności jednoznaczne, krytyczne postawy wobec wartości, ja k ą jest wykształcenie wykraczające ponad poziom szkoły za
wodowej. Utrwaliło się bardzo wyraźne stanowisko międzypokoleniowego dziedziczenia zarówno poziom u, jak i kierunku wykształcenia. Nie kładziono nacisku na powstawanie innych szkół, chyba dlatego, że nie wierzono, aby no
w orudzkie kopalnie postawione zostały w stan likwidacji. Likwidacja kopalń w całym rejonie wałbrzyskim wpłynęła na spadek znaczenia zasadniczego wy
kształcenia górniczego oraz w ym usza zmiany w m odelu kształcenia na rzecz edukacji na poziom ie szkoły średniej i wyższej.
Bezrobocie w mieście i gminie Boguszów-Gorce
G m ina Boguszów-Gorce znajduje się w tzw. zespole m iejskim Wałbrzycha.
W skład jednostki administracyjnej gminy w chodzą trzy jednostki urbanistycz
ne typu miejskiego: Boguszów, Gorce i Kuźnice Świdnickie oraz jedna je d nostka osadnicza o przew ażającym charakterze wiejskim, tj. Stary Lesieniec.
Istotny wpływ na charakter Boguszowa-Gorców, na ich problem y i uwarunko
w ania rozwoju miało i m a obecnie bliskie położenie względem miasta W ałbrzy
cha.
O becną sytuację gospodarczą i społeczną gminy Boguszów-Gorce ukształ
towały następujące czynniki:
1. Negatywne skutki początkowego okresu transformacji gospodarki polskiej, a przede wszystkim niestabilność gospodarki oraz zaham owanie wzrostu gospo
darczego w latach 1989-1993.
2. Silne uzależnienie od gospodarki ościennej gm iny W ałbrzych.
Położenie gminy Boguszów-Gorce w tzw. zespole miejskim W ałbrzycha ma istotny wpływ na działalność gospodarczą tejże gminy oraz na rodzaj i sposób zaspokajania potrzeb bytowych jej mieszkańców. Realizacja ponadpodstwo- wych potrzeb m ieszkańców gm iny w m ieście W ałbrzychu zdecydow ała o nie
istnieniu infrastruktury ponadpodstawowej w Boguszowie-Gorcach. Ponadto fakt, że ludność Boguszowa-Gorców pracująca w W ałbrzychu zaspokaja w tym m ieście również część potrzeb podstawowych wpłynął na gorsze warunki roz
woju infrastruktury podstawowej w gminie Boguszów-Gorce.
3. D om inująca rola przem ysłu wydobywczego, zwłaszcza górnictwa węglo
wego.
Likw idacja w 1994 r. kopalń węgla należących do W KW K W ałbrzych (szyb
„Barbara” i szyb „W itold”) oraz dokonująca się likwidacja kopani barytu
Bezrobocie w miastach monokultury przemysłowej. 153
pociągnęły za sobą skutki odnoszące się do rynku pracy oraz wielkości zatrud
nienia, a mianowicie:
- nastąpił w zrost bezrobocia wśród górników, którzy dysponując wąskospe- cjalistycznymi um iejętnościami zawodowymi bardzo trudno przekw alifikow ują się, by podjąć pracę w innym zawodzie,
- jednoczesna likwidacja kopalń w W ałbrzychu uniem ożliwia zwalnianym w Boguszowie-Gorcach górnikom znalezienie pracy w swoim zawodzie w in
nych kopalniach,
- wystąpiła konieczność uruchom ienia działań osłonow ych dla zwalnianych górników w postaci zasiłków socjalnych oraz urlopów górniczych, a także
- konieczność podjęcia i sfinansowania kom pleksowych przedsięw zięć mających na celu poprawę sytuacji na rynku pracy, m.in. uruchom ienie filii urzędu pracy, utworzenie zakładu robót publicznych (organizacja robót publicz
nych lub interwencyjnych), powołanie tzw. punktu szansy, czy też udostępnie
nie rynku pracy dla lokalnych potrzeb,
- musiano opracować program promocji przedsiębiorczości lokalnej oraz ukierunkowania pom ocy powstającym podm iotom gospodarczym, w celu obni
żenia poziomu bezrobocia. Chodzi tu zwłaszcza o prom ow anie takich przedsię
wzięć, które warunkowałyby istnienie stałych m iejsc pracy lub skłaniały bezro
botnych do podejm owania ryzyka działalności gospodarczej na własny rachunek.
W gminie utrzym uje się wysoki stopień bezrobocia. Liczba zarejestrow anych bezrobotnych wynosi stale ok. 2,2 tys. osób, co w stosunku do ogółu ludności (18,5 tys. osób) stanowi ponad 20% czynnych zawodowo i klasyfikuje gminę w grupie jednostek o strukturalnym bezrobociu. Około 70% ogółu bezrobotnych stanowią pracow nicy z wykształceniem niepełnym podstawowym , podstaw o
wym i zasadniczym zawodowym. Niekorzystna jest zatem struktura poziom u wykształcenia (poziom wykształcenia poniżej średniej krajowej), a także struk
tura wieku oraz specjalności zawodowych, wśród których dom inują pracownicy przemysłu wydobywczego. Należy stwierdzić, że w gminie brak wyraźnych tra
dycji działalności gospodarczej innej niż związana z przem ysłem w ydobyw czym. Charakterystycznym zjawiskiem jest tu odpływ ludzi młodych, aktyw nych zawodowo do innych ośrodków przemysłowych. Niemożność realizacji na miejscu celów zaw odow ych i zarobkowych spowodowała, że w wyniku m igra
cji ludzi m łodych liczba mieszkańców spadła o ok. 2 tys. osób. N iekorzystna itaje się struktuia wieku m ieszkańców w całym rejonie, w którym znaczny od
setek stanow ią osoby liczące ponad 50 lat.
Bezrobocie w mieście i gminie Szklary
Upadek jedynego funkcjonującego w Szklarach zakładu (przetwórstwa niklu) - huty „Szklary” - spow odow ał tam bardzo wysokie lokalne bezrobocie. Po
ogłoszeniu upadłości w m arcu 1994 r. huta „Szklary” zatrudniała około 300 osób, a wcześniej zatrudnienie wahało się tam w granicach 600-700 osób. Huta była głównym m iejscem pracy w rejonie Ząbkowic Śląskich, zwłaszcza dla m ieszkańców dwóch jednostek osadniczych: osiedla przy zakładzie oraz wsi Szklary. Zwolnieni z pracy powiększyli ogół bezrobotnych całego rejonu, przy czym zam ykanie działalności wydobywczej w województwie wałbrzyskim, a przede wszystkim likwidacja W ałbrzyskich Kopalń W ęgla Kam iennego i to
warzysząca tem u likwidacja zakładów zajmujących się działalnością okołogór- niczą dodatkowo pogarszały sytuację na lokalnym rynku pracy. W okolicach Ząbkowic Śląskich poziom bezrobocia w latach 1994 i 1995 kształtował się na w ysokim poziom ie 25%. Podjęte program y restrukturyzacyjne i interwencyjne całym w rejonie, a zwłaszcza w gminie Ząbkowice Śląskie, spowodowały obni
żenie w następnych latach stopy bezrobocia do 16%. Jednakże sytuacja na ryn
ku pracy w okolicach Szklar jest znacznie trudniejsza niż w całym rejonie. Byli pracow nicy huty „Szklary” - z powodu częściowej utraty zdrowia w toku pracy w bardzo szkodliwych warunkach - m ają znacznie większe niż inni kłopoty z podjęciem zatrudnienia. Znane są liczne przypadki, kiedy lekarz medycyny pracy stwierdza niezdolność danej osoby do pracy, natom iast ZUS odmownie
ku pracy w okolicach Szklar jest znacznie trudniejsza niż w całym rejonie. Byli pracow nicy huty „Szklary” - z powodu częściowej utraty zdrowia w toku pracy w bardzo szkodliwych warunkach - m ają znacznie większe niż inni kłopoty z podjęciem zatrudnienia. Znane są liczne przypadki, kiedy lekarz medycyny pracy stwierdza niezdolność danej osoby do pracy, natom iast ZUS odmownie