Uwagi wstępne. Charakterystyka obszaru
Wałbrzyskie, obejmujące teren dawnego województwa wałbrzyskiego, zali
czyć możemy do regionów schyłkowych, nazywanych według nom enklatury Unii Europejskiej regionami problemowymi. Ogólna powierzchnia omawianego obszaru wynosi 4168 km2, co stanowi 1,3% całkowitej powierzchni kraju. Z a
mieszkuje j ą niecałe 740 tys. osób (1,9% ludności kraju), z czego w wieku pro
dukcyjnym znajduje się 59,3% ogółu ludności, a w poprodukcyjnym 14,1%
ogółu ludności.
Obszar ten jest silnie zurbanizowany. Istnieje tu 31 miast, a ludność m iejska liczy ponad 550 tys. osób. Największe miasta w byłym województwie wałbrzys
kim to: W ałbrzych (140 tys. mieszkańców), Świdnica (65 tys.), Dzierżoniów (38 tys.) i Kłodzko (31 tys. osób). Miasta te odgryw ają bardzo w a ż n ą chociaż różną rolę w skali całego obszaru oraz poszczególnych jego części.
Byłe województwo wałbrzyskie liczyło 45 gmin, wśród których było 14 g m in miejskich, 16 m iejsko-wiejskich i 15 wiejskich. Jest to obszar przygraniczny.
Granica z R epubliką C zeską liczy 212 km, a ponadto województwo to grani
czyło z dawnym województwem jeleniogórskim , legnickim, wrocław skim i opolskim.
Ze względu na ukształtowanie terenu i rozm ieszczenie gałęzi przemysłu oraz sektorów gospodarki wyróżnić m ożna trzy integralne części omawianego ob
szaru:
— górską^ obejm ującą okręg węglowy i m iasta W ałbrzych oraz N ow ą Rudę;
— nizinno-przedgórską której centrami są Świdnica i Ząbkowice Śląskie, obejm ującą żyzne tereny rolnicze i rozwinięty przemysł;
— śródgórską, z centrum w Kłodzku, obejm ującą obszary o bogatych walo
rach turystyczno-krajobrazowych i uzdrowiskowych.
W ałbrzyskie jest jednym z najbardziej zurbanizowanych i uprzemysłowio
nych terenów kraju. Jednocześnie posiada wyjątkowe walory naturalno-przy- rodnicze (góry, tereny leśne, zasoby mineralne). N a terenie byłego wojewódz
twa funkcjonują niemal wszystkie gałęzie przem ysłu (24 gałęzie spośród 30 występujących w kraju), m.in. przem ysł paliwowo-energetyczny, elektromaszy
nowy, mineralny, lekki. Rozm ieszczenie przemysłu w tym rejonie nie jest rów
nomierne. Najbardziej uprzem ysłow ione są obszary zachodnie, najmniej połud
niowe. Obok przem ysłu istnieją również: rozwinięte rolnictwo, gospodarka żywnościowa, budownictwo, transport i kom unikacja, turystyka, usługi i inne.
Obszar dawnego województwa wałbrzyskiego charakteryzuje się wyższymi od przeciętnej w kraju wskaźnikami: zatrudnienia w przemyśle, ludności miej
skiej (około 74% ludności zamieszkuje w miastach) oraz zatrudnienia w turys
tyce, wypoczynku, kulturze fizycznej. Poniżej przeciętnej krajowej kształtują się natom iast na tym obszarze m.in. takie wskaźniki jak: udział zatrudnionych w budownictwie, handlu, usługach, łączności, w sektorze prywatnym oraz wskaźniki nakładów inwestycyjnych na jednego zatrudnionego.
Identyfikacja funkcji ośrodków miejskich
Przedm iotem naszego zainteresowania są tereny zagrożone bezrobociem strukturalnym i ekologicznie zdegradowane przez górnictwo. Upadające górnic
two obejm uje wydobycie węgla kamiennego, eksploatację barytu i niklu. Nieco inna sytuacja jest na tych terenach, na których zlokalizowane są (eksploatowane lub nie) złoża surowców skalnych. Tam problem y związane są raczej z możli
wościam i rozwoju działalności eksploatacyjnej w przyszłości, a zwłaszcza połączenia efektywnego ekonomicznie wydobycia z wymogami ekorozwoju i sprostania rosnącej konkurencji firm zagranicznych.
Uw zględniając powyższe uwagi ustalono, iż rejony zagrożone w Walbrzys- kiem obejm ują osiem jednostek administracyjnych: pięć gmin miejskich (stolicę regionu Wałbrzych, Boguszów-Gorce, N ow ą Rudę), dwie gminy miejsko-wiej- skie (Strzegom i Ząbkowice Śląskie) i gminę wiejską Nowa Ruda. Powierzchnia terenów zagrożonych wynosi 681 km2 (por. tab. 1), co oznacza 16,3% powierzch
ni dawnego województwa wałbrzyskiego. N a terenie tym znajduje się 5 miast
Zmiany funkcji miast na terenach objętych bezrobociem. 131
(Wałbrzych, Boguszów-Gorce, Now a Ruda, Strzegom, Ząbkowice Śląskie) i 54 wsie.
W szystkie ośrodki miejskie, zlokalizowane zarówno na terenie całego byłego województwa wałbrzyskiego, jak i na obszarach problem owych, spełniały okre
ślone funkcje. Sam W ałbrzych pełnił rolę centrum adm inistracyjnego całego województwa, głównego ośrodka przemysłowego, zwłaszcza przem ysłu w ęglo
wego, znaczącego ośrodka usługowego w zakresie wszelkiego rodzaju usług, centrum kom unikacyjnego oraz centrum kulturalnego i edukacyjnego, ze słabo wykształconą form ą ośrodka akademickiego i naukowego.
T abela 1 Podział adm inistracyjny na terenach zagrożonych w W ałbrzyskiem
Jednostki terytorialne P ow ierzchnia (km 2) Sołectw a M iejscow ości3
W ałbrzych m iasto 85 — ____ górskiej kotlinie, otoczonej Górami W ałbrzyskimi. Poszczególne dzielnice m ia
sta rozm ieszczone są wśród wzgórz i rozdzielone w naturalny sposób. Na terenie m iasta znajdują się liczne obiekty turystyczne i historyczne, wśród któ
rych najcenniejszy je s t zam ek Książ, a ponadto liczne zabytki sakralne i budow nictwa m iejskiego (rynek, ratusz), palm iarnia w Lubiechowie. Od północy m ia
sto otacza Książański Park Krajobrazowy. W mieście działają instytucje kulturalne, sportowe i oświatowe, m.in. sześć domów kultury, dwa kina, teatr dramatyczny, teatr lalek, filharmonia, wojewódzka biblioteka publiczna, ośro
dek sportu i rekreacji. M iasto posiada wiele hoteli, schronisko młodzieżowe, re stauracje, bary, kawiarnie oraz banki, szpitale. Na terenie m iasta zlokalizowane są liczne zakłady przem ysłow e, reprezentujące różne gałęzie: produkcję porce
lany, przem ysł odzieżowy, poligraficzny, metalowy. W latach siedem dzie
siątych i osiem dziesiątych najw ażniejszą rolę odgrywały zakłady przem ysłu węglowego. Ich lokalizacja była jednym z ważniejszych przyczyn um iejscow ie
nia tu centrum województwa.
M iasto Boguszów-Gorce pełniło następujące funkcje: lokalnego ośrodka adm inistracyjnego (siedziba gm iny miejskiej), lokalnego centrum usługowego, którego zasięg nie przekraczał miasta, niewielkiego ośrodka edukacyjnego,
„sypialni” (funkcja komunalno-bytowa) służącej osobom zatrudnionym w W ałbrzychu.
M iasto to leży w zachodniej części województwa, między Górami Kam ien
nymi i W ałbrzyskimi, u podnóża góry Chełmiec. W skład miasta wchodzą: Bo
guszów, Gorce, Kuźnice Świdnickie oraz Stary Lesieniec. Gmina posiada liczne tereny leśne i rolnicze. Powierzchnia miasta wynosi 27 km2, a zaludnienie - 19 tys. mieszkańców. M iasto m a bardzo interesujące położenie i zabudowę.
Zachował się stary XV-wieczny układ urbanistyczny oraz liczne zabytki (218 obiektów), z których najważniejsze to: kościół św. Trójcy z XV w., ratusz miejski i dawny kościół ewangelicki - oba z XVIII w. Infrastrukturę społeczno- -kulturalną m iasta tw orzą biblioteka miejska, dom kultury i obiekty oświatowe.
W m ieście jest stadion miejski, inny stadion i hale sportowe, kort tenisowy, tra
sy narciarskie (z wyciągiem na górę Dzikowiec), siłownia i kryta pływalnia.
W śród zakładów przem ysłowych dom inują obecnie: browar „Boguszów”, ko
palnia barytu, zakład przem ysłu odzieżowego, zakład budżetowy gospodarki komunalnej i m ieszkaniowej. N a terenie gminy znajdują się dwa kamieniołomy porfiru do uruchomienia.
W Nowej Rudzie wyraźnie wyeksponowane były funkcje: lokalnego ośrodka adm inistracyjnego (siedziba gminy miejskiej i gm iny wiejskiej), monokulturo- wego ośrodka przem ysłow ego o lokalnym zasięgu (ze względu na istnienie du
żej kopalni węgla kamiennego), lokalnego ośrodka usługowego i edukacyjnego (w konkurencji z W ałbrzychem i - zwłaszcza - Kłodzkiem), lokalnego ośrodka rolniczego dla okolicznych terenów, lokalnego centrum kulturalnego i wydaw
niczego (siedziba wydaw nictwa „Ziemi Kłodzkiej”).
M iasto Now a Ruda położone jest w północno-zachodniej części ziemi kłodz
kiej, w obniżeniu noworudzkim, między Górami Sowimi a Wzgórzami Włodzic- kimi. M iasto m a powierzchnię 37 km2 i liczy 27,5 tys. mieszkańców. W mieście znajduje się wiele zabytków i atrakcji turystycznych. Do najciekawszych na
leżą: ratusz miejski z 1884 r., zamek z XIV w., dom tkaczy z X II-X III w., dom W ittiga, Góra św. Anny z kaplicą i w ieżą w idokow ą kościoły św. Katarzyny, W niebow zięcia NM P i św. Krzyża. W infrastrukturze kulturalnej miasto ma dom kultury. W dzielnicy Słupiec znajduje się stadion z pełnow ym iarow ą halą i położonym obok hotelem. W śród zakładów przemysłowych nadal dominującą rolę odgrywa likwidowana i restrukturyzow ana kopalnia węgla kamiennego
„Nowa Ruda” . Ponadto działają: Zakłady Przemysłu Jedwabniczego „Nowar”
S.A. oraz Zakład Przem ysłu Odzieżowego „Rafio”. Gmina w iejska Now a Ruda położona jest w Sudetach Środkowych, u podnóża Gór Sowich i obejmuje 16 wiosek. Teren gminy jest bardzo zróżnicowany pod względem geograficz
nym, przyrodniczym i rolniczo-bonitacyjnym. Gmina liczy 139,3 km2 powierzch
ni i ok. 13,3 tys. mieszkańców. Na jej obszarze występują liczne atrakcje przyrod
Zmiany funkcji miast na terenach objętych bezrobociem. 133
nicze i zabytki. Do najciekawszych należą: Park Krajobrazowy Gór Sowich, kompleks pałacowo-parkowy w Bożkowie, obiekty sakralne. W gminie są też obiekty sportowe, wiejskie ośrodki kultury i sportu oraz biblioteki publiczne.
Gmina ma charakter turystyczno-rolniczy, aczkolwiek działają w niej również zakłady przemysłowe: Zakład Produkcji Automatyki Sieciowej S.A. w Przygó- rzu, Kopalnia Surowców Skalnych w Bartnicy, Zakład Przem ysłu Jedwabnicze- go „Nowar” w Dzikowcu. N a jej terenie w ystępują złoża czerwonego piaskow ca, gabro i melafiru.
Miasto Strzegom wykazywało wyraźnie wykształcone następujące funkcje:
lokalnego centrum administracyjnego (siedziba gminy miejsko-wiejskiej), lo
kalnego centrum usługowego i edukacyjnego, lokalnego ośrodka przem ysłow e
go i obsługi rynku rolnego, lokalnego ośrodka kom unikacyjnego, lokalnego centrum kulturalnego.
Miasto to położone jest w północno-zachodniej części Pogórza Sudeckiego, wśród W zgórz Strzegomskich, nad lewym brzegiem rzeki Strzegomki. Gmina Strzegom liczy 145 km2 powierzchni i 28,7 tys. mieszkańców. N a jej terenie znajdują się liczne atrakcje turystyczno-historyczne i przyrodnicze. Do najw aż
niejszych i najczęściej odwiedzanych obiektów należą: Kompleks Góry K rzy
żowej w Strzegomiu, obóz koncentracyjny-m uzeum Gross Rosen, M uzeum M i
neralogii, zabytki sakralne, mury i wieże obronne oraz liczne w yrobiska po kamieniołomach. W gminie działa Strzegomskie Centrum Kultury oraz B iblio
teka Publiczna M iasta i Gminy; odbyw ają się tam imprezy kulturalne i arty
styczne. Miasto posiada obiekty sportowe: stadion, boiska i korty, halę spor
tową baseny kąpielowe i camping. Ma także hotele i restauracje. W mieście działają liczne firmy i zakłady produkcyjne. Zasoby naturalne gminy to surowce skalne (granit, bazalt i gliny ogniotrwałe). Gleby gm iny w ykazują wysokie w a
lory bonitacyjne.
Ząbkowice Śląskie wykazywały się funkcjami: lokalnego centrum adm ini
stracyjnego (siedziba gminy miejsko-wiejskiej), lokalnego ośrodka usługowego i edukacyjnego, lokalnego ośrodka przemysłowego i obsługi rynku rolnego, lo
kalnego centrum komunikacyjnego oraz lokalnego centrum kulturalnego.
Gmina ta położona jest na Przedgórzu Sudeckim, w zachodniej części w oje
wództwa. Liczy 147 km 2 powierzchni i ponad 25 tys. mieszkańców. Posiada atrakcje turystyczno-historyczne i przyrodnicze, z których najważniejsze to: re zerwat przyrody, złoża kamieni ozdobnych, zabytki sakralne, Krzyw a Wieża, ratusz, regionalna izba pamiątek, ruiny średniowiecznego zamku i m iejskie mury obronne. W gm inie funkcjonują: ośrodek kultury, sportu i rekreacji, bib
lioteka publiczna, stadion, basen, kręgielnia, kino, hotel, schronisko m łodzieżo
we, restauracje, bary, kawiarnie. Gmina ma charakter rolniczo-przem ysłowy.
Działają tu przede wszystkim zakłady przemysłu rolno-spożywczego i firmy obsługujące rolnictwo. Największym zakładem jest Fabryka Aparatów Elektrycz
nych „Fael”.
Kierunki zmian funkcji ośrodków miejskich w regionie schyłkowym
Procesy i zjawiska, które wystąpiły na omawianym terenie w latach dziewięć
dziesiątych m iały poważny wpływ na ewolucję funkcji spełnianych przez po
szczególne ośrodki miejskie. Trzy z nich zdominowały ow ą ewolucję. Chodzi o proces transform acji gospodarczej, w toku którego powstał system rynkowy, a jednocześnie nastąpiły bardzo istotne przekształcenia zarówno w strukturze własności środków produkcji (zw łaszcza kapitału), jak i w sposobach wytwa
rzania. Proces ten doprowadził do likwidacji wielu nierentownych przedsię
biorstw i podjęcia decyzji o likwidacji górnictwa węglowego w Zagłębiu W ałbrzyskim. Ten ostatni elem ent stanowi drugi z najważniejszych czynników m odyfikujących funkcje poszczególnych ośrodków miejskich. Zredukowana została funkcja przemysłowa Wałbrzycha, zmieniła się sytuacja społeczno-demo- graficzna w Boguszowie-Gorcach, a także ograniczona została funkcja prze- m ysłowo-ekonom iczna Nowej Rudy oraz zlikwidowany ośrodek w Szklarach, co m iało wpływ na sytuację w Ząbkowicach Śląskich.
Trzecim czynnikiem była reform a administracyjna z 1999 r. oraz rozszerze
nie funkcji samorządowych. Ten elem ent był szczególnie istotny dla W ałbrzy
cha. M iasto to przestało pełnić rolę wojewódzkiego centrum administracyjnego.
Pozostało jedynie siedzibą powiatu grodzkiego i ziemskiego. W zrosło natomiast znaczenie Ząbkowic Śląskich, które uzyskały status m iasta powiatowego.
Pozostałe ośrodki zachowały dotychczasowe znaczenie - siedzib gmin miejs
kich i miejsko-wiejskich.
Likw idacja czy upadek w ielu przedsiębiorstw w płynęły na zmianę funkcji ekonomicznej poszczególnych miast. N ajtrudniejsza sytuacja w ystąpiła w No
wej R udzie, dla której m ieszkańców kopalnia w ęgla kam iennego była dotąd podstaw ow ym m iejscem zatrudnienia. Trudna je st rów nież sytuacja Bogu- szow a-G orc, gdzie w iększość m iejscow ej siły roboczej straciła pracę na skutek likw idacji kopalni barytu, kopalni antracytu oraz kopalni węgla w W ałbrzychu.
N ajwiększe i najbardziej aktywne gospodarczo ośrodki starają się zrekom
pensować straty poprzez rozwój innych form aktywności gospodarczej. Warto podkreślić, że liczba podm iotów gospodarczych zarejestrowana w systemie
„Regon” w 1993 r. wynosiła ponad 31 tys. i w stosunku do 1992 r. wzrosła aż o 113,6%. Również w latach 1994-1996 następował wyraźny wzrost liczby zarejestrow anych w „Regon” podmiotów gospodarczych, co wskazuje na ciągły ruch w sferze organizowania się życia społeczno-gospodarczego w Wałbrzy- skiem. Szybki przyrost wynikał głównie z aktywności sektora prywatnego (por.
tab. 2).
Zmiany funkcji miast na terenach objętych bezrobociem. 135
osoby fizyczne prow adzące działalność
gospodarczą 23 059 22 079 32 958 34 574
Źródło: Aktywność zawodowa ludności województwa wałbrzyskiego w latach 1994-1996 W ałbrzych 1997. s. 7.
Systematycznemu spadkowi liczby firm państw owych i kom unalnych tow a
rzyszył szybki przyrost liczby spółek prawa handlowego, cywilnych oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. W okresie 1994-1996 udział firm państwowych i komunalnych w ogólnej liczbie podm iotów gospo
darczych spadł z 0,4 do 0,2% i udział spółek prawa handlowego z 4 do 3,8%.
Wzrósł natom iast udział spółek cywilnych i osób fizycznych z 90,3 do 90,8%.
Podobną strukturę zachowała cała zbiorowość jednostek, zarejestrowanych w marcu 1997 r. W systemie „Regon” rejestruje się również takie podmioty, jak: fundacje, spółdzielnie, stowarzyszenia, samorządy gospodarcze i zaw odo
we, kościoły różnych wyznań i inne. Stanowiły one niew ielką grupę (5,3-5,4% ) wszystkich podmiotów. W śród fundacji, których w końcu kwietnia 1997 r. było 45, dominowały jednostki związane z ośw iatą ochroną zdrow ia i realizacją ce
lów społeczno-kulturalnych. Trzy fundacje prowadziły działalność gospo
darczą. Ta form a aktywności jest szczególnie pożądana, ponieważ tworzy ona nowe m iejsca pracy. Samorządy gospodarcze i zawodowe to kółka rolnicze (12), cechy rzem iosł (8), izby przemysłowe, rolnicze, rzem ieślnicze oraz rady adwokackie. Stowarzyszenia i organizacje społeczne stanow ią dość liczną grupę (380) podmiotów. Do najliczniejszych należały stowarzyszenia sportowe (129), społeczno-kulturalne (29), związane z ochroną zdrowia (27), oświatowo- -wychowawcze (16) i turystyczne (17).
Do głównych dziedzin, w których działają zarejestrowane firmy należą: han
del, produkcja, budownictwo, transport oraz hotelarstwo i gastronomia. Sku
piają one ponad 75% wszystkich podmiotów gospodarczych. W latach 1994- -1996 zm niejszył się udział firm związanych z produkcją handlem, hotelar
stwem i gastronom ią a wzrósł udział jednostek zaangażowanych w transport, gos
podarkę m agazynową i łączność (por. tab. 3).
T abela 3 Podm ioty gospodarki (zarejestrow ane w „R egon”) w latach 1994-1997
w edług dziedzin działalności
D ziedziny działalności gospodarczej Struktura podm iotów (w % ) w latach:
1994 1995 1996 1997
O gółem: 100,0 100,0 100,0 100,0
W tym:
działalność produkcyjna 14,6 14,5 12,8 12,6
budow nictw o 8,5 8.8 8,4 8,3
handel i napraw y 49,3 45,5 43,4 42,9
hotele i restauracje 4,1 3,8 3,4 3,4
transport, składow anie i łączność 6,1 6,1 8,0 8,2
obsługa nieruchom ości i firm 7,6 9,6 10,4 10,4
pozostała działalność usługow a 3,6 4,1 4,5 4,6
Źródło: Jak w tab. 2, s. 8 .
Rozlokowanie poszczególnych firm prywatnych w gminach służy określeniu aktywności gospodarczej w przestrzeni. W ykorzystuje się w tym celu wskaźnik natężenia przedsiębiorczości (W NP), liczony jako relacja liczby mieszkańców gm iny do liczby firm prywatnych. W byłym województwie wałbrzyskim wskaź
nik ten obniżył się z 26 mieszkańców na jedną firmę prywatną w 1994 r. do 19,5 mieszkańca w 1996 r. (por. tab. 4).
Tabela 4 N atężenie przedsiębiorczości na terenach zagrożonych w W ałbrzyskiem
w latach 1994-1996
G m iny W skaźnik natężenia przedsiębiorczości w latach:
1994 1996
W ałbrzych m iasto 24,2 17,6
B oguszów -G orce m iasto 39,8 27,3
N ow a R uda m iasto 29,4 23,0
N ow a R uda gm ina 41,7 43,1
Strzegom m iasto-gm ina 36,6 24,0
Z ąbkow ice Śląskie m iasto-gm ina 20,2 16,7
W ałbrzyskie 26,0 19.5
Źródło: Jak w tab. 2, s. 20-21.
N a badanym obszarze szczególnie wysoki wskaźnik liczby ludności na jedno przedsiębiorstwo występował na wiejskich terenach gminy N ow a Ruda. W la
tach 1994-1996 zaobserwowano jeszcze jego wzrost, co oznaczało osłabienie tam aktywności gospodarczej. Gdy idzie o miasta, to zła sytuacja występowała - pom im o obniżenia się wskaźnika - w Boguszowie-Gorcach. N atom iast niskie
Zmiany funkcji miast na terenach objętych bezrobociem. 137
wskaźniki (oznaczające wysoki poziom aktywności gospodarczej) obserw ow a
no w W ałbrzychu i gminie Ząbkowice Śląskie. Jeżeli uw zględnim y dodatkowo, aktywności społeczno-gospodarczej, co wiąże się ze stanem posiadania kapitału rzeczowego i jego aktywnym wykorzystaniem.
T abela 5
Boguszów -G orce m iasto 22,8 24,7 14,4
N owa Ruda m iasto 26,4 27,0 26,5
N owa Ruda gm ina 14,9 14,2 14,6
Strzegom m iasto-gm ina 31,4 37,8 36,0
Ząbkow ice Śląskie m iasto-gm ina 38,0 37,5 25,3
W ałbrzyskie 29,1 29,8 22,9
Źródło: Jak w tab. 2, s. 2 2 -2 3 .
W skaźnik ten na omawianym obszarze był w latach 1994-1996 najwyższy w gminach m iejskich i m iejsko-wiejskich (por. tab. 5). Przew yższał on często średnią wartość przypadającą na całe województwo. Niski natom iast był w gm i
nie wiejskiej N ow a Ruda i mieście Boguszów-Gorce, co potwierdza spostrzeże
nia wynikające z analizy wskaźnika natężenia przedsiębiorczości.
W ydatki inwestycyjne powinny stanowić wyraz zarówno m ożliw ości finan
sowych gminy, ja k i aspiracji społeczności lokalnych. Z tego powodu udział tych wydatków w wydatkach budżetów gmin uważany jest za kolejny syntetycz
ny wskaźnik aktywności ekonomicznej społeczności lokalnych. M usim y oczy
wiście pamiętać, że nie zawsze wzrost udziału wydatków inwestycyjnych w bu
dżecie oznacza w zrost aktywności ludności. M oże być bow iem wynikiem uzyskania dodatkowego w sparcia finansowego (np. dotacji). Taka sytuacja w y
stępowała np. w Boguszowie-G orcach i częściowo także w W ałbrzychu. Dane z kolejnych analizow anych tu lat pokazują że wskaźnik ten m ożna zasadnie in
terpretować jako w yraz poziom u aktywności gospodarczej m ieszkańców w tych gminach, w których jest on nie tylko względnie wysoki, ale jednocześnie stabil
ny. Taka sytuacja w ystępow ała zwłaszcza w gminach Strzegom i N ow a Ruda miasto (por. tab. 6).
Tabela 6
Strzegom m iasto-gm ina 28,8 28,0 29,5
Ząbkow ice Śląskie m iasto-gm ina 16,5 25,6 16,9
W ałbrzyskie 22.5 26,9 22,2
Źródło: Jak w tab. 2, s. 24-25.
W ażnym zjaw iskiem był wzrost znaczenia w ośrodkach m iejskich analizowa
nego obszaru tych funkcji, które do tej pory odgrywały drugorzędną rolę, a tak
że pojaw ienie się funkcji nowych. W śród pierwszych należy wym ienić funkcję ośrodka akadem ickiego w W ałbrzychu, w którym to mieście powstało i funkcjo
nowało kilka wyższych uczelni, chociaż nie ukształtowały się jeszcze charakte
rystyki rozw oju funkcji naukotwórczej. W 1996/1997 r. działało w tamtym woje
wództwie 9 placówek szkolnictwa wyższego, a to:
— filia Politechniki W rocławskiej, kształcąca studentów na kierunkach: bu
downictwa, elektrotechniki, górnictwa i geologii, inżynierii środowiska, za
rządzania i m arketingu, m echaniki i budowy maszyn oraz matematyki;
— W rocław ska Akadem ia Ekonomiczna, kształcąca studentów na kierun
kach: finansów i bankowości oraz zarządzania i marketingu;
— zawodowa W yższa Szkoła Biznesu w Świdnicy, kształcąca studentów na kierunku zarządzania i marketingu;
— W ałbrzyska W yższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości, kształcąca studentów na kierunku zarządzania i marketingu;
— Instytut Pedagogiki Wyższej Szkoły Pedagogicznej z Warszawy, kształcący studentów na kierunku doradztwa społecznego i pedagogiki wczesnoszkolnej;
— W ydział Matematyki i Techniki Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgosz
czy, kształcący na kierunku wychowania technicznego;
— Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych;
— Kolegium Nauczycielskie;
— Diecezjalne Kolegium Teologiczne Diecezji Legnickiej.
W 328 placów kach oświatowych stopnia podstawowego dla dzieci i młodzie
ży kształciło się w województwie wałbrzyskim w 1995/1996 r. prawie 92 tys.
osób, a rok później w 316 placówkach 89,4 tys. osób. Ponadto funkcjonowało w województwie 5 szkół podstawowych dla dorosłych, które kształciły od 220
Zmiany funkcji miast na terenach objętych bezrobociem. 139
Wśród szkół średnich dla dorosłych dominowały szkoły zawodowe (33 placów ki) z liczbą uczniów 4 tys. i licea ogólnokształcące (12 placówek) z liczbą 2.3 tys. słuchaczy. Ponadto system edukacji uzupełniało 35 placów ek policeal
nych, kształcących 3,7 tys. słuchaczy.
Do nowych funkcji, które pojawiły się w analizowanych tu ośrodkach m iej
skich byłego województwa wałbrzyskiego należą funkcje turystyczne i rekrea
cyjno-wypoczynkowe. Zwłaszcza te ostatnie są coraz bardziej widoczne we wszystkich badanych ośrodkach miejskich. Lokalne władze próbują w ykorzy
stywać posiadane zasoby środowiska przyrodniczego, walory kraj obrazo wo-tury- styczne terenu i obiekty kulturalno-historyczne. Starają się rozwijać zarówno tradycyjne formy turystyki, jak i jej niekonwencjonalne odmiany. O atrakcyjno
ści tutejszych obszarów decyduje wiele elementów, zarówno o charakterze przyrodniczym (urozm aicona i różnorodna rzeźba terenu, z partiam i gór, pogó
rzy i obszarów nizinnych, charakteryzującymi się dużą złożonością warunków ekologicznych, znaczna i bogata lesistość terenu, interesujące obiekty przyrod
nicze, bogate pokłady różnorodnych wód leczniczych i mineralnych), jak i kulturowo-historycznym (zabytki kultury) czy ekonom icznym (dostępność komunikacyjna, turystyczne zagospodarowanie regionu). Aktualna sytuacja w rolnictwie wałbrzyskim oraz tradycje turystyczne tej ziemi, dokonujące się tu przemiany, nie tylko o wymiarze ekonomicznym, ale i społecznym oraz kultu
ralnym, upow ażniają do twierdzenia, że jednym z istniejących sposobów akty
wizacji obszarów wiejskich (zgodnie z założeniam i wielofunkcyjnego rozwoju wsi) może być turystyka wiejska, która obejm uje wszelkie form y turystyki
wizacji obszarów wiejskich (zgodnie z założeniam i wielofunkcyjnego rozwoju wsi) może być turystyka wiejska, która obejm uje wszelkie form y turystyki