w świetle struktury osób pracujących
W prowadzenie
Nowe warunki gospodarowania i nowe zasady zarządzania m iastami w y
wołały proces istotnych przem ian w strukturze funkcjonalnej miast. Prze
kształcenia zachodzące w gospodarce m usiały wpłynąć na bazę ekonom iczną szeregu miast. W ydaje się, że w dłuższym okresie najbardziej wyraźne zmiany dotyczyć będą roli funkcji produkcyjnych w gospodarce wielu ośrodków.
Struktura funkcjonalna polskich m iast w okresie powojennym kształtow ała się pod znaczącym wpływem realizowanego m odelu gospodarczego. C harak
terystycznym elementem tego m odelu był dynamiczny, ale ekstensywny rozwój przemysłu, wiążący się z szybkim wzrostem zatrudnienia. Nowo budowane zakłady i kom binaty przemysłowe stały się celem migrantów ze wsi. Napływ ludności ze wsi do miast powodował konieczność rozwoju budownictw a i wzrost zatrudnienia w tym sektorze. Charakterystycznym zjawiskiem był niedorozwój sektora trzeciego. Dotyczyło to w szczególności takich dziedzin, jak handel czy usługi. W zakresie kultury, oświaty i służby zdrowia dysproporcje w stosunku do krajów o gospodarce rynkowej były mniejsze. W spomniane zjaw iska w zna
czący sposób kształtow ały strukturę zatrudnienia w miastach.
Należy się spodziewać, że jednym z rezultatów intensywnych procesów transformacji gospodarki będą stopniowe przemiany struktury zatrudnienia w miastach. Następuje bowiem przechodzenie pracowników z sektora produk- cyjnego do sektora usług. Oznacza to, że w wielu m iastach funkcje usługowe w coraz to w iększym stopniu stają się podstaw ą gospodarki, przy jednoczesnym ograniczaniu roli przem ysłu.
Przystosowanie się gospodarki miast do nowych w arunków nie jest łatwym procesem. W szczególnie trudnej sytuacji znalazły się m iasta charakteryzujące się przew agą przem ysłów tradycyjnych, niedorozwojem usług i brakiem odpo
wiedniej infrastruktury technicznej1. Zjawiska te w ystępują nie tylko w Polsce, lecz są elem entem procesów o charakterze globalnym. Om awiając procesy glo
balizacji gospodarki R. Dom ański2 wskazuje, że obok miast, które pną się ku gó
rze w globalnej hierarchii, m ożna wyodrębnić miasta, które nabierają coraz bar
dziej peryferyjnego charakteru. W szczególności dotyczy to dużej grupy miast przem ysłow ych, w których nastąpił upadek ich podstawowej funkcji. W obec
nych warunkach polskich m ożna postawić tezę, że przechodzenie z sektora pro
dukcji do sektora usług oznacza - w znacznym stopniu - jednoczesne przecho
dzenie z dużych przedsiębiorstw (upadających lub ograniczających zatrudnienie) do małych i średnich firm handlowych lub usługowych. W pewnej, trudnej dziś do określenia części jest to zmiana funkcji miastotwórczych głównie na rzecz funk
cji spełniających rolę obsługującą (uzupełniającą) w gospodarce miasta.
Funkcje produkcyjne stanow ią od wielu lat podstawowy elem ent bazy ekono
micznej m iast Śląska Opolskiego. Analizując strukturę funkcjonalną miast oma
wianego regionu w latach sześćdziesiątych J. Kroszel3 stwierdził, że wysoki po
ziom uprzem ysłow ienia odzwierciedlał się tu w dominującej roli przemysłu w życiu m iast Opolszczyzny. Zatrudnienie w przemyśle rosło niezwykle dyna
micznie. Typologia m iast regionu oparta na strukturze zatrudnienia w latach sześćdziesiątych pozw alała wyróżnić 12 m iast o funkcjach wyspecjalizowanych przem ysłow ych (Brzeg, Kietrz, Otmuchów, W ołczyn, Kędzierzyn, Krapkowice, Głuchołazy, Nysa, Paczków, Ozimek, Prudnik, Zawadzkie), jedno miasto o funk
cjach wyspecjalizowanych przem ysłowo-transportowych oraz 7 miast o funk
cjach złożonych z dom inantą funkcji przem ysłowych (m.in. Lewin Brzeski, Głubczyce, Zdzieszowice, Strzelce Opolskie). N a 37 badanych miast, w struktu
rze zatrudnienia 23 ośrodków dom inował przemysł. W zmiankowana struktura zatrudnienia okazała się dosyć stabilna i z niewielkimi zmianami przetrwała do końca lat osiemdziesiątych.
Dynamika zatrudnienia w miastach regionu opolskiego
W yrazem przemian, które nastąpiły w latach dziewięćdziesiątych, były m.in.
zm iany liczby pracujących w miastach badanego regionu. Zgodnie z oczekiwa
niam i, w m iastach Opolszczyzny znalazły odzwierciedlenie ogólne tendencje
A. H a r a ń c z y k , Miasta polskie w procesie globalizacji gospodarki, W arszaw a 1998.
R. D o m a ń s k i , Przestrzenna transformacja gospodarki, W arszaw a 1997.
J. K r o s z e l , Struktura funkcjonalna miast w województwie opolskim, w: Struktury i procesy osadnicze, red. S. G olachow ski, O pole 1971.
Rola funkcji przemysłowej w miastach regionu. 189
występujące w gospodarce. Interesujące jest jednak zróżnicowanie zjawiska w poszczególnych miastach badanego zbioru.
W okresie 8 lat (1988-1996) liczba osób pracujących w miastach Opolszczyzny zmniejszyła się bardzo wyraźnie. Ogółem w 1996 r., w 30 miastach regionu praco
wało o blisko 67 tys. osób mniej niż w 1988 r., co oznacza spadek o 26%. Połowę tej liczby stanowili pracownicy przemysłu. W ciągu wzmiankowanego okresu z przemysłu zlokalizowanego w miastach regionu odpłynęła 1/3 pracowników.
Opisywane zjawiska miały różny przebieg w poszczególnych miastach.
Przykładem ośrodka o szczególnie silnym spadku liczby pracujących jest Pacz
ków, gdzie zatrudnienie zmniejszyło się o 56%. Znaczące ograniczenie liczby pracujących zaobserwowano w Białej (48%), w Kietrzu (46%) i Lewinie Brzes
kim (44%). Liczna jest też grupa miast, w których w ciągu om awianych lat nastąpiło zmniejszenie się liczby pracowników o ok. 1/3. N ależą do nich: O zi
mek (39%), Krapkowice (37%), Głubczyce (35%), W ołczyn (34%), Głuchołazy (32%), Kluczbork (32%), Prudnik (32%).
W świetle powyższych rozważań pierwsze lata okresu transform acji wiązały się ze znaczącym ograniczeniem liczby m iejsc pracy w miastach. Jednocześnie obserwowana jest stabilizacja lub zmniejszanie się nasilenia ruchów m igracyj
nych, co oznacza, że nie następują istotne zmiany w zakresie miejsc zam ieszka
nia mieszkańców miast.
Z punktu widzenia analizy funkcjonalnej miast w zakresie ich roli jako miejsca zamieszkania i miejsca pracy można sądzić, że w dużej grupie miast - szczegól
nie w zachodniej części regionu opolskiego - nastąpiło ograniczenie ich funkcji jako miejsca pracy i, co za tym idzie, relatywny wzrost znaczenia funkcji miesz
kaniowych. Wydaje się, że szczegółowe badania w poszczególnych ośrodkach miejskich potwierdziłyby takie stwierdzenie.
Zatrudnienie w przemyśle w miastach regionu opolskiego w okresie 1988-1997
Matei iały dotyczące zmiany liczby pracujących w przem yśle w największych (liczących ponad 20 tys. mieszkańców) ośrodkach regionu w skazują że najwięk
szy spadek zatrudnienia w przemyśle miał m iejsce w pierwszych latach transfor- macji gospodarki (rys. 1). W następnych latach liczba pracujących w przem yśle w poszczególnych m iastach ustabilizowała się na określonym poziomie. W arto podkreślić, że w e wszystkich siedmiu wymienionych na rys. 1 m iastach zaobser
wowano w okresie m iędzy 1994 a 1997 r. wzrost zatrudnienia w przemyśle.
W grupie m iast liczących 10—20 tys. mieszkańców dynamika om awianego tu zjawiska była zróżnicow ana (rys. 2). W takich miastach, jak Ozimek i Zdzieszo
wice, a także G łuchołazy stale zmniejszała się liczba pracujących w przemyśle.
Są to ośrodki przem ysłow e. Szczególnie Ozimek charakteryzuje się w yraźną do- m i nacją tej funkcji. O dw rotna tendencja wystąpiła w Namysłowie, gdzie w
wyni-ku bardzo konsekwentnej polityki władz miejskich, związanej z pozyskiwaniem inwestorów, po 1994 r., następuje ciągły wzrost liczby pracujących w przemyśle.
liczba pracujących
Rys. 1. W ielkość zatrudnienia w przem yśle w najw iększych ośrodkach regionu opolskiego w latach 1988-1996.
liczba pracujących 6000
Namysłów Głuchołazy Głubczyce Zdzieszowice
Rys. 2. W ielkość zatrudnienia w przem yśle w m iastach regionu opolskiego liczących 10-20 tys. m iesz
kańców w latach 1988-1997.
W m niejszych ośrodkach do 1996 r., na ogół obserwowano zmniejszanie się liczby pracujących w przemyśle, natom iast w 1997 r. w czterech miastach tej grupy nastąpił wzrost tegoż wskaźnika (rys. 3).
Ogólnie wydaje się, że wiele dużych przedsiębiorstw pozbyło się już znacz
nej części nadwyżek zatrudnienia z poprzedniego okresu. Pozytywnym zjawi
skiem jest zaham owanie spadku liczby pracujących w przemyśle w większości ośrodków, a nawet powolny wzrost zatrudnienia.
Największe zagrożenia związane z ograniczaniem liczby pracowników prze
mysłu dotyczą m iast typowo przem ysłowych, których bazę ekonom iczną stano
wi jeden duży zakład pracy będący podstaw ą egzystencji ośrodka, np. Ozimka czy Zawadzkiego. Nieodzowna w tych przedsiębiorstwach (huty) racjonalizacja zatrudnienia wywołuje istotne trudności w gospodarce wym ienionych miast.
Rola funkcji przemysłowej w miastach regionu. 191
liczba pracujących
Rys. 3. Zatrudnienie w przem yśle w m iastach regionu opolskiego liczących 5 -1 0 tys. m ieszkańców w latach 1988-1997.
Funkcja przemysłowa badanych miast, w świetle struktury pracujących
Przy analizie funkcji miast interesujące wydaje się określenie, w jakim stop
niu zmieniające się liczby pracujących w przem yśle wpłynęły na procentowy udział pracowników przemysłu w strukturze zatrudnienia w m iastach regionu opolskiego.
W 1988 r. w siedmiu m iastach omawianego obszaru udział pracujących w przemyśle przekraczał połowę ogólnej liczby zatrudnionych. W Zdzieszow i
cach, Zawadzkiem i Ozimku odsetek ten stanowił ponad 70% i po ośmiu latach utrzymał się na zbliżonym poziomie (w Zdzieszowicach nastąpił nawet wzrost omawianego wskaźnika). W Krapkowicach udział pracow ników przem ysłu zmniejszył się z 67 do 60%, w Głuchołazach z 55 do 51%, w Otmuchowie utrzymał się na nie zmienionym poziomie 50%.
W badanym okresie z grupy miast o wskaźniku zatrudnienia w przem yśle przekraczającym połowę ogólnej liczby pracujących wypadły dwa miasta.
W Paczkowie udział pracujących w przemyśle zmniejszył się z 53 do 40%, a w Kietrzu z 53 do 37%, co może świadczyć o dość istotnej zmianie struktury funkcjonalnej tych ośrodków. Natomiast w grupie m iast o bezwzględnej dom i
nacji przem ysłu w strukturze pracujących znalazł się 6-tysięczny Lewin Brzeski (wzrost udziału z 48 do 54%) i 24-tysięczny Prudnik, gdzie udział pracujących w przemyśle wzrósł z 44 do blisko 50%.
Stale m alał udział pracujących w przem yśle w O polu (z 24 do 19%), które jako jedyne w grupie w iększych m iast regionu ma zdecydow any charakter ośrodka usługow ego (rys. 4). O dsetek pracujących w przem yśle zm niejszył się w K ędzierzynie-K oźlu (do 42%), w Nysie (do 37%) i w Strzelcach Opolskich (do 40%), a w Brzegu i K luczborku utrzym yw ał się na jednakow ym poziom ie (Brzeg 40% , K luczbork 34%).
%
Opole Kędzierzyn- Nysa Brzeg Kluczbork Prudnik Strzelce
-Koźle Opolskie
Rys. 4. O dsetek pracujących w przem yśle w w ybranych m iastach w ojew ództw a opolskiego w stosunku do ogółu pracujących w m ieście w latach 1988-1996.
m ia sta
Rys. 5. O dsetek pracujących w przem yśle w w ybranych m iastach w ojew ództw a opolskiego w stosunku do ogółu pracujących w m ieście w 1996 oraz 1998 r.
Rola funkcji przemysłowej w miastach regionu. 193
Ogólnie na 30 badanych m iast regionu opolskiego jedynie w 14 zaobserw o
wano spadek udziału procentowego pracujących w przem yśle w odniesieniu do ogólnej liczby pracujących w latach 1988-1996. W pozostałych ośrodkach od
setek pracujących w przem yśle w 1996 r. był większy niż w 1988 r. Zjawisko to w wybranych m iastach ilustruje rys. 5.
Rola drugiego sektora gospodarki w miastach badanego regionu
Inną ze stosowanych analiz jest próba określenia typu funkcjonalnego m iasta na podstawie struktury zatrudnienia w trzech głównych działach gospodarki.
Zgodnie z powszechnie przyjętymi kryteriami, w ram ach sektora pierwszego uwzględniono pracujących w rolnictwie i leśnictwie, do sektora drugiego zaliczo
no pracujących w przemyśle i budownictwie, natom iast do sektora trzeciego (usług) zaliczono pracujących w pozostałych działach, w tym w handlu, trans
porcie, administracji, pośrednictwie finansowym, oświacie i nauce, ochronie zdrowia i innych.
W okresie 8 lat (1988-1996) w strukturze pracujących według sektorów gos
podarki zachodziły powolne zmiany (por. tab. 1—4). Ogólnie zaobserwować można w analizowanym czasie wzrost udziału sektora trzeciego, chociaż jest to wzrost wolny i nie dotyczy wszystkich m iast badanego obszaru. N a ogólną licz
bę 29 badanych m iast4, w 19 zwiększył się udział osób pracujących w sektorze usług. W tej grupie znalazły się wszystkie większe ośrodki regionu, łącznie z Opolem, Kędzierzynem -Koźlem i Nysą. W yjątek stanowi Brzeg, gdzie udział tego sektora zmniejszył się o 3%. W 7 miastach następował spadek udziału pra
cujących w usługach, a w trzech ośrodkach udział ten pozostał na nie zm ienio
nym poziomie.
Zmiany udziału procentowego pracujących w sektorze drugim nie zawsze są zgodne z oczekiwaniam i wielu badaczy. W 19 m iastach udział pracujących w przem yśle i budownictwie (łącznie) zmniejszył się, przy czym spadek ten był niejednokrotnie niewielki, natomiast w 10 miastach nastąpił w zrost odsetka za
trudnionych w tym sektorze. Wśród owych 10 ośrodków, w których nastąpiło umocnienie się roli sektora drugiego w gospodarce, znalazły się m.in. Baborów, Byczyna, Grodków, Niemodlin, Otmuchów, Prudnik, Ujazd i Zdzieszowice!
Szczególny jest przypadek Zdzieszowic, gdzie udział pracujących w przem yśle i budownictwie w zrósł z 77 do 83%. Biorąc wszakże pod uwagę tendencje na rynku pracy, trzeba tu zaznaczyć, że wzrost udziału pracujących w przem yśle w określonych m iastach nie oznacza rozwoju działalności produkcyjnej, lecz ra
czej regres w zakresie usług.
4 W 1988 r. K orfantów nie posiadał praw m iejskich i nie był uw zględniany w zbiorze m iast w o je
wództwa opolskiego.
Ogólnie w 5 spośród 7 ośrodków liczących powyżej 20 tys. mieszkańców nastąpił spadek udziału sektora drugiego w strukturze zatrudnienia (Opole, Kę- j dzierzyn-Koźle, Nysa, Kluczbork, Strzelce Opolskie). W grupie 6 miast liczących 10-20 tys. m ieszkańców 5 ośrodków charakteryzowało się podobnym kierunkiem przemian struktury zatrudnienia. Wśród pozostałych m iast (17 ośrod
ków) w 9 udział zatrudnienia w drugim sektorze zm niejszył się, a w 8 nastąpił jego w zrost w stosunku do ogólnej liczby pracujących.
Należy dodać, ze funkcja rolnicza nie odgrywa istotnej roli w strukturze za
trudnienia miast regionu opolskiego. Udział pracujących w rolnictwie wynosi w większości ośrodków 0-3% . Do wyjątków należy Kietrz (gdzie 21% zatrud
nionych pracuje w rolnictwie) oraz Baborów i N iem odlin (ok. 14%).
Tabela 1 Struktura pracujących w najw iększych ośrodkach regionu opolskiego
w latach 1988 i 1996 w edług sektorów gospodarki
Rola funkcji przemysłowej w miastach regionu. 195
W analizie przyjęto szeroko stosowaną klasyfikację funkcjonalną, zapropo
nowaną przez badaniach M. Jerczyńskiego5, w ykorzystaną następnie w bada
S M. J e r c z y ń s k i , Funkcje i typy funkcjonalne polskich miast,w: Statystyczna charakterystyka.
Funkcje dominujące, „S tatystyka Polski” 1977, nr 85.
niach prowadzonych w późniejszym okresie6. Na podstaw ie porównania udziału zatrudnienia w każdym z trzech sektorów gospodarki, w wyżej wspomnianych pracach w yróżnia się 10 typów miast. Przyjmując owe kryteria można w regionie opolskim wyróżnić 4 typy funkcjonalne ośrodków m iejskich7:
- przemysłowe (struktura pracujących: 0-40% w sektorze I, 50-100% w sek
Porównanie typów funkcjonalnych miast ustalonych na podstawie struktury pracujących według sektorów gospodarki w latach 1988 i 1996 wskazuje, że zm iany w strukturze pracujących nie były wystarczająco silne, by w badanym okresie zmienić typ funkcjonalny poszczególnych miast. W świetle przyjętych kryteriów typologii funkcjonalnej, m iasta Opolszczyzny nie zmieniły w okresie transform acji swojego charakteru funkcjonalnego. N atom iast utrzymanie się za
rysow anych tendencji w zakresie miejsc pracy może w dalszych latach dopro
wadzić do zmian typologicznych.
Cztery m iasta Opolszczyzny zaliczyć można do typowych ośrodków przemy
słowych. Są to: Zdzieszowice, Zawadzkie i Ozimek, gdzie przemysł skupia ponad 70% ogółu pracujących, a także Krapkowice, gdzie pracujący w przemy
śle stanow ią ponad 60%. Przem ysł jest więc nadal podstaw ą egzystencji tych
tencjale ludnościow ym i gospodarczym . Ośrodkam i przem ysłow o-usługow y
mi są trzy m iasta małe: Baborów, O tm uchów i Lewin Brzeski, a także 16-ty- oparta je s t na danych o strukturze zatrudnienia w edług poszczególnych działów gospodarki. Natomiast po d staw ą analizy dotyczącej 1996 r. s ą dane dotyczące populacji pracujących w gospodarce narodowej w podziale na sekcje europejskiej klasyfikacji działalności.
Rola funkcji przemysłowej w miastach regionu. 197
W przypadku dwóch ośrodków miejskich Opolszczyzny charakterystyczną cechą omawianej struktury jest równowaga między grupą osób pracujących w drugim i trzecim sektorze gospodarki (na poziom ie ok. 43^17% ). Takie pro
porcje zaobserwowano w Brzegu - jednym z największych m iast regionu oraz w Ujeździe, który stanowi najmniejszy ośrodek badanego zbioru miast.
Obecnie najliczniejszą grupę ośrodków stanow ią m iasta zaliczone do typu usługowo-przemysłowego. Z grupy większych ośrodków są to: Nysa oraz Klucz
bork i Strzelce Opolskie, a także Namysłów. Podobna struktura pracujących występuje też w grupie mniejszych ośrodków, do których należą: Grodków, Pacz
ków, Niemodlin, Głogówek i Wołczyn. W każdym z w ym ienionych m iast sek
tor usług skupia najw iększą liczbę osób spośród ogółu pracujących, przy czym i produkcja odgrywa znaczącą rolę w gospodarce tych m iast (powyżej 25% pra
cujących).
Przybliżonej oceny znaczenia określonej funkcji w strukturze bazy ekono
micznej m ożna dokonać przy pom ocy m etod pośrednich, do których zalicza
ny jest tzw. w spółczynnik lokalizacji (polegający na pom iarze odchyleń od wartości przeciętnych dla obszaru regionu). W spółczynniki te obliczono dla dwóch spośród badanych ośrodków - Strzelec O polskich i K luczborka - sta
rając się określić, w jakim stopniu wybrane funkcje obsługują rynek lokalny, a w jakim stopniu rynek zew nętrzny, oraz ja k te relacje zm ieniały się w dłuższym okresie.
W świetle wspomnianego współczynnika, przem ysł w Strzelcach Opolskich miał w 10-letnim okresie 1979-1988 wyraźnie egzogeniczny charakter. W ar
tość w spółczynnika wahała się od 1,4 do 1,24. Natom iast w latach dziew ięć
dziesiątych wartość współczynnika systematycznie malała: od 1,24 w 1991 r.
do 0,98 w 1996 r. Należy dodać, że w przypadku większości podstawowych dziedzin gospodarki miasta (z wyjątkiem budownictwa) wartości te malały, co wskazuje na ograniczanie funkcji egzogenicznych miasta.
W K luczborku wartość współczynnika lokalizacji w odniesieniu do funkcji przemysłowej pozostaw ała na tym samym poziom ie (ok. 1,0) zarówno w latach 1990-1997 ja k i we wcześniejszych okresach. W m ieście tym tradycyjną spe
cjalnością jest transport i łączność (współczynnik ok. 2,5). D ziedziną w której zaobserwowano najw yraźniejszą zmianę pozycji jest hotelarstwo i gastronomia (współczynnik w zrósł od 0,5 w 1994 r. do 1,0 w 1997 r.).
W spomniany współczynnik nie jest z pewnością doskonałą m etodą oceny znaczenia określonych funkcji, niemniej jednak zbadanie w ten sposób całego zbioru m iast m ogłoby dostarczyć interesujących wniosków.
Uwagi końcowe
Analiza m ateriałów dotyczących struktury pracujących w m iastach badanego regionu wskazuje, że po 1989 r. nastąpiła pierwsza, bardzo trudna faza porządkow ania i dopasowywania się struktur zatrudnienia do nowych warun
ków gospodarczych. W krótkim czasie z przemysłu odeszły te grupy pracowni
ków, które były stosunkowo łatwe do usunięcia. N ależą do nich:
- chłopi-robotnicy, którzy w założeniu m ają inne m ożliwości utrzymania się,
- osoby, które m ogły przejść na emeryturę,
- pracow nicy różnego rodzaju jednostek (w tym placów ek infrastruktury społecznej), które były częścią przedsiębiorstw przem ysłowych, a których przedsiębiorstw a postanow iły się pozbyć w nowych warunkach gospodarczych.
Trwałym elem entem rzutującym na rynek pracy regionu są wielomiesięczne okresy pracy w N iem czech osób m ających podwójne obywatelstwo. Zjawisko to dotyczy głównie pracowników budownictwa, ale częściowo również prze
mysłu. Jak wykazuje R. Rauziński8, emigracja stała i czasowa na wielu lokal
nych rynkach pracy obejm owała niejednokrotnie ponad 20% zasobów pracy.
W okresie 1988-1995 z m iast regionu wyem igrowało ponad 13 tys. osób.
A naliza zatrudnienia w przem yśle w m iastach regionu dowodzi, że w ostat
nich czterech latach badanego okresu nie zaobserwowano radykalnych prze
mian w om awianym zakresie. W żadnym z badanych m iast nie nastąpił istotny spadek pracujących w przemyśle. W niektórych ośrodkach zanotowano w tych latach pewien wzrost liczby pracujących w przem yśle (np. w Namysłowie).
W ymagało to bardzo aktywnej polityki władz lokalnych, m.in. w zakresie pozy
skiwania inwestorów.
Ogólnie rzecz biorąc, zmniejszenie się zatrudnienia w przemyśle w skali całego badanego okresu nie znalazło bezpośredniego odzwierciedlenia w pro
centow ym udziale pracujących w przem yśle w poszczególnych miastach w sto
sunku do ogółu zatrudnionych. Jedynie w największych ośrodkach obserwuje się pow olną zmianę struktury zatrudnienia, co pozwala mówić o umacnianiu się ich charakteru usługowego lub usługowo-przemysłowego.
Pow yższe ustalenia, wskazujące na pew ną stabilizację zatrudnienia w prze
myśle w miastach, m ogą oznaczać jedynie zawieszenie w czasie kwestii związanych ze zm ianą struktury zatrudnienia w miastach Opolszczyzny. Obser
wacja kondycji części dużych przedsiębiorstw przem ysłowych w regionie opol
skim pozw ala sądzić, że w krótkim czasie pojaw ią się istotne problemy związane z ograniczeniem roli przem ysłu jako podstawy egzystencji niektórych ośrodków. Bardzo trudna sytuacja ekonomiczna takich zakładów, jak „Otmęt”
8 R. R a u z i ń s k i , M. G r y g i e r c z y k , R. K a ł u ż a , Rynek pracy Śląska Opolskiego w okresie transformacji gospodarczej, O pole 1997.
Rola funkcji przemysłowej w miastach regionu. 199
w Krapkowicach, Huta „M ała Panew” w Ozimku czy „Azoty” w Kędzierzy- nie-Koźlu stanowi realne zagrożenie dla bazy ekonomicznej wym ienionych ośrodków.
Opisany w treści niniejszego artykułu odpływ pracow ników z przem ysłu oz
nacza w praktyce zmniejszające się zatrudnienie w przedsiębiorstwach o chara
kterze miastotwórczym. Natomiast znaczna część nowych m iejsc pracy, które tworzą się w sektorze trzecim (usługi), to m iejsca w małych, kilkuosobowych firmach handlowych i usługowych. Są to firmy o charakterze wyraźnie endoge
nicznym, świadczące usługi jedynie dla społeczności miasta. W rezultacie ocze
kiwany proces zmiany struktury gospodarczej m iasta, polegający na wzroście udziału sektora usług, może w przypadku wielu m ałych ośrodków oznaczać ograniczanie udziału funkcji mających podstawowy charakter dla egzystencji miasta. Firmy produkujące i świadczące usługi jedynie dla m ieszkańców m iasta nie zastąpią w jego gospodarce takiej samej grupy pracowników produkujących i świadczących usługi na rzecz świata zewnętrznego.
Bez względu na skutki społeczne i problem y gospodarki lokalnej, proces zmniejszania się udziału pracowników przem ysłu w strukturze zatrudnienia bę
dzie postępował, ponieważ rozwój produkcji musi wiązać się ze wzrostem w y
dajności pracy. Podkreśla się, iż z procesem tym sprzężona jest konieczność zmiany mentalności w społecznościach lokalnych, które nie m ogą oczekiwać,
dajności pracy. Podkreśla się, iż z procesem tym sprzężona jest konieczność zmiany mentalności w społecznościach lokalnych, które nie m ogą oczekiwać,