Adam Damrath
2. Branża ciepłownicza w Polsce – stan obecny
W Polsce zdecydowana większość przedsiębiorstw ciepłowniczych jest pod kontro-lą jednostek samorządu terytorialnego, ale doty-czy to głównie mniejszych miejscowości. Nato-miast sytuacja w największych polskich Nato-miastach jest odwrotna, gdyż tam, na skutek przeprowa-dzonych w ostatnich latach procesów prywatyza-cyjnych, kontrolę nad systemami ciepłowniczymi przejęły przedsiębiorstwa prywatne. Własność największych systemów ciepłowniczych w Polsce przedstawiono w tabeli 1.
W naszym kraju największym prywat-nym właścicielem sieci ciepłowniczych jest Dalkia. Działa ona w niemal czterdziestu więk-szych i mniejwięk-szych miastach, będąc w posiadaniu m.in. największej polskiej sieci ciepłowniczej w Warszawie oraz sieci wraz z elektrociepłownia-mi w Łodzi i Poznaniu.
Natomiast w zakresie produkcji ciepła systemowego w Polsce czołowe miejsce wśród prywatnych producentów zajmuje EDF, będąc właścicielem elektrociepłowni w Krakowie, Wrocławiu, Gdańsku, Gdyni, Toruniu i Zielonej Górze.
Spośród największych polskich aglome-racji jedynie w Poznaniu i Łodzi sieci ciepłow-nicze i główne źródła ciepła pozostają pod kontrolą tej samej spółki. Natomiast własność sieci i źródeł energii cieplnej jest rozdzielona w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, aglomeracji śląskiej i Gdańsku.
Konkurencja na rynku ciepła sieciowego to mechanizm pozytywnie wpływający na koszty oraz jakość usług dla odbiorców. Ponadto przed-siębiorstwa z tej branży muszą brać pod uwagę zdolność swoich klientów, głównie dużych od-biorców komercyjnych bądź przemysłowych, do rezygnacji w dłuższej perspektywie z ciepła sie-ciowego na rzecz indywidualnego źródła ciepła. Ponadto dla przedsiębiorstw, które usiłują prze-konać odbiorców korzystających do tej pory z ciepła pochodzącego ze źródeł alternatywnych, do podłączenia się do sieci ciepłowniczej, kon-kurencyjność ciepła sieciowego w stosunku do alternatywnych źródeł ciepła ma również
kluczo-8
we znaczenie W naszym kraju ciepłownictwo .
6 Cała prawda o energii odnawialnej: kosztuje więcej, niż przynosi korzyści,
http://forsal.pl/artykuly/907022,energia-odnawialna-ekologia-koszty-energii-odnawialnej.html.
7 Kierunki rozwoju energetyki w Polsce. Opinie o źródłach energii i ich wykorzystaniu, CBOS, Warszawa 2015, s. 2, 7.
8 Rynek ciepła w Polsce 2012, PricewaterhouseCoopers,
systemowe zaspokaja potrzeby w zakresie ciepła w pierwszej kolejności odbiorców indywidual-nych (w 2013 roku – 63%), natomiast pozostałe ciepło wyprodukowane przez przedsiębiorstwa koncesjonowane jest wykorzystywane przez przemysł (w 2013 roku – 37%). Jednocześnie cechą charakterystyczną, odróżniającą ciepło-wnictwo systemowe od systemu elektroenerge-tycznego i gazowego, jest lokalny charakter jego oddziaływania, bowiem wiele sieci ciepłowni-czych nie jest ze sobą połączonych. W dodatku
taryfy przedsiębiorstw energetycznych, które posiadają koncesję Urzędu Regulacji Energetyki, podlegają zatwierdzeniu przez prezesa tejże instytucji.
Od dziesięcioleci głównym paliwem stosowanym przez przedsiębiorstwa ciepłowni-cze jest węgiel kamienny – w 2014 r. paliwa węglo-we stanowiły ponad 75% paliw zużywanych
w źródłach ciepła (rysunek 1). Odnawialne źródła
energii stanowią jedynie 7,2% . 9
Tabela 1. Własność największych systemów ciepłowniczych w Polsce
Źródło: Rynek ciepła w Polsce 2012, PricewaterhouseCoopers, raport przygotowany na zamówienie i we współpracy z Fortum Power and Heat Polska Sp. z o.o. („Fortum”).
Dostęp pod adresem: https://www.pwc.pl/pl/publikacje/assets/raport_rynek_ciepla_ w_polsce_2012.pdf.
Miasto Sieci ciepłownicze Źródła energii cieplnej
Warszawa SPEC (Dalkia) PGNiG Termika
Kraków MPEC Kraków (jednostka miejska) EC Kraków (EDF)/CEZ/ArcelorMittal
Poland
Łódź Dalkia Łódź Dalkia Łódź
Aglomeracja
śląska Tauron Ciepło
CEZ/Tauron Wytwarzanie/ciepłownie miejskie
Gdańsk GPEC (Stadtwerke Leipzig Group) EC Wybrzeże (EDF)/GPEC
Poznań Dalkia Poznań Zespół Elektrociepłowni Dalkia Poznań Zespół Elektrociepłowni
Wrocław Fortum Power and Heat Polska ZEC Kogeneracja (EDF)
Lublin LPEC (spółka miejska) PGE GiEK/Megatem EC-Lublin
(niez-ależna elektrociepłownia)
9 Projekt Polityki energetycznej Polski do 2050 roku (wersja 0.6), Ministerstwo Gospodarki, Warszawa
2015, s. 21.
Rysunek. 1. Struktura produkcji ciepła według zużywanych paliw w 2014 r. (w %)
Biorąc pod uwagę udział poszczegól-nych paliw w wytwarzaniu ciepła, jest on dosyć zróżnicowany pod względem terytorialnym (tabe-la 2). Najwięcej ciepła wytwarzano z paliw węglowych w województwie opolskim (95,1%), natomiast najmniej w województwie lubuskim (jedynie 11,4%). W tym ostatnim gaz ziemny sta-nowił aż 83,6% wszystkich źródeł ciepła. Najwię-cej ciepła z OZE wytwarzano w województwach: kujawsko-pomorskim (28,7%) i pomorskim (14,9%).
Poziom przychodów, które osiągają przedsiębiorstwa ciepłownicze, zależy od wiel-kości sprzedaży ciepła. Wpływ na nią mają z kolei potrzeby odbiorców w zakresie ciepła oraz zakres usług świadczonych klientom przez te przedsię-biorstwa. W ostatnich latach na zmniejszenie po-boru ciepła, a tym samym na zmniejszenie przy-chodów, wpływają głównie działania termomo-dernizacyjne odbiorców. Ponadto ocieplanie się klimatu (wyższa średnia temperatura w czasie sezonu grzewczego), a także skłonność odbior-ców do oszczędności, oddziałują na zmniejszenie przychodów branży.
2014 rok był kolejnym, jeśli chodzi o wyższe temperatury od średniej wieloletniej, co wpłynęło na obniżkę sprzedaży ciepła o 10,5% w stosunku do 2013 roku, przy jednoczesnym spadku przychodów ze sprzedaży ciepła o 3,5%
w porównaniu z rokiem poprzednim (rysunek 2).
Jednocześnie w latach 2008 i 2013 również zaobserwowano obniżenie wolumenu sprzedaży ciepła (w stosunku do roku poprzedniego), ale wówczas wiązało się to ze wzrostem przychodów sektora ciepłowniczego.
Warto dodać, że na kształtowanie się po-ziomu przychodów przedsiębiorstw ciepłow-niczych wpływa również w istotny sposób rodzaj paliwa zużywanego w źródle, kształtując tym samym średnie ceny ciepła. W 2014 roku średnia cena wytwarzanego ciepła wzrosła o 7,2% w sto-sunku do 2013 roku. Najbardziej znaczący wpływ na kształtowanie się poziomu przychodów sektora ciepłowniczego oraz obciążeń odbior-ców, ze względu na dominującą rolę w wytwa-rzaniu ciepła w naszym kraju, ma wzrost cen
węgla kamiennego .10
Tabela 2. Struktura produkcji ciepła według zużywanych paliw w 2014 roku
Uwagi: Kreska (-) oznacza, iż dane zjawisko nie wystąpiło. Źródło: Energetyka cieplna…, op. cit., s. 15.
Struktura produkcji ciepła według zużywanych paliw w %
Wyszczególnienie paliwa węglowe paliwa gazowe olej opałowy OZE pozostałe
Polska 76,2 8,2 4,5 7,2 3,9 Dolnośląskie 92,9 4,2 0,0 2,9 -Kujawsko-pomorskie 64,7 6,2 0,4 28,7 -Lubelskie 93,6 6,4 - 0,0 -Lubuskie 12,1 83,6 0,0 4,2 -Łódzkie 88,0 3,5 0,1 8,2 0,2 Małopolskie 94,0 1,5 0,0 3,2 1,2 Mazowieckie 62,8 12,9 18,5 2,3 3,4 Opolskie 95,1 4,9 0,1 0,0 -Podkarpackie 83,1 9,9 0,0 4,3 2,7 Podlaskie 92,5 2,9 0,1 4,5 -Pomorskie 66,0 16,3 2,3 14,9 0,5 Śląskie 73,5 1,2 0,3 4,9 20,1 Świętokrzyskie 93,3 1,0 0,1 5,6 0,0 Warmińsko-mazurskie 93,7 2,4 0,0 3,8 -Wielkopolskie 92,5 5,6 0,0 1,9 0,0 Zachodniopomorskie 85,6 2,9 0,0 4,5 7,0
Rok 2014 był drugim z rzędu, kiedy kon-dycja finansowa sektora przedsiębiorstw
cie-płowniczych uległa dalszej poprawie (rysunek 3).
Wynik finansowy brutto osiągnął wówczas war-tość (+) 611 520,8 tys. zł. Miało to związek ze wzrostem rentowności przedsiębiorstw ciepło-wniczych. W 2014 roku wartość wskaźnika ren-towności osiągnęła 3,63% i wzrosła o 1,82 p.p. w stosunku do roku ubiegłego. Warto dodać, że
wartość dodatnią powyższego wskaźnika
odno-towano we wszystkich województwach .11
Uwzględniając parytet siły nabywczej, opłaty za ciepło pochodzące z sieci są w Polsce o ponad 20% wyższe niż w Szwecji i o 40% wyż-sze niż w Finlandii. W tych krajach bowiem ceny kształtowane są w sposób rynkowy, natomiast urzędy państwowe dbają jedynie o to, aby lokalnie nie powstawały monopole. Tak jak już Rysunek 2. Zmiany przychodów ze sprzedaży ciepła oraz wolumenu sprzedawanego ciepła w latach 2003–2014
Źródło: Energetyka cieplna…, op. cit., s. 17.
Rysunek 3. Rentowność przedsiębiorstw ciepłowniczych w latach 2010–2014 (w %)
Źródło: Energetyka cieplna…, op. cit., s. 18.
wspomniano, w naszym kraju wymagają one zatwierdzenia przez Urząd Regulacji Energetyki. Ma to na celu ochronę ostatecznych odbiorców ciepła przed nadmiernym wzrostem cen. Najważ-niejszym narzędziem służącym regulacji jest usta-lanie poziomu zwrotu z kapitału zainwestowa-nego przez producentów ciepła. Jednocześnie branża ciepłownicza jest zmuszona do podwyżek cen na skutek nowych przepisów prawnych, sta-wiających przedsiębiorstwom należącym do tego sektora coraz większe wymagania ekologiczne.
Ponadto w Polsce sieci ciepłownicze są już generalnie mocno wyeksploatowane i tym samym wymagają gruntownej modernizacji. Z kolei w krajach nordyckich nie ma obecnie potrzeby dokonywania inwestycji w zakresie sieci
12
ciepłowniczych .
3. Inwestycje przedsiębiorstw