Leszek Michalczyk
2. Typologia relacji e-biznesowych we współ- współ-czesnej gospodarce, istotnych w
uwzględnie-niu specyfiki ewidencji księgowej
Model biznesowy opisuje sposób
funk-cjonowania przedsiębiorstwa w relacjach z
oto-czeniem kontrahenckim . Tak definiowane re-16
lacje są zależne od celu, jakim jest generowanie
zysku przez rozdysponowanie dóbr o określonej 17
wartości (użyteczności) wśród klientów . Celem 18
identyfikującym model biznesu jest więc genero-wanie przychodów finansowych. Jest on pośred-nią formą na etapie działań organizacyjnych między strategią a poszczególnymi działaniami biznesowymi.
Księgowe ujęcie rozliczeń związanych z e-biznesem musi być za każdym razem dopa-sowane do typu modelu, który ono reprezentuje. Spośród wielu definicji modelu biznesowego najbardziej użytecznym dla niniejszej analizy wydaje się być ujęcie bazujące na klasycznym, liczącym już prawie 20 lat, podejściu P. Timmersa. Wyszczególnił on:
1. produkt (lub usługę),
2. przepływ informacji,
3. opis stron transakcji biznesowej,
4. zdefiniowanie źródeł zysku każdej ze stron
transakcji biznesowej .19
Ponieważ w ujęciach księgowych
defi-niuje się relacje opisywanego (księgowanego) przedsiębiorstwa z jego otoczeniem zarówno bliższym, jak i dalszym, to znaczenie w analizie księgowej będą miały relacje e-biznesu operujące w grupach:
· B2B (z innymi przedsiębiorstwami),
· B2C (z konsumentami),
· B2E (z pracownikami),
· C2C (w pośrednictwie między klientami,
niejako z boku),
· B2PA lub B2P (w relacji z administracją
pub-liczną),
· A2B (obejmujące udostępnianie nośników
informacji biznesowej innym
przedsię-biorstwom) ,20
· F2B (finansowania działalności
gospodar-czej przez instytucje finansowe lub świad-czenia przez nie usług związanych z obro-tem finansowym),
15 R. Kalakota, op. cit , s. 5–6..
16 Por. np. J. Magnetta, Tajniki modelu biznesowego, „Harvard Business Review – Polska”, marzec 2003,
s. 55.
17 H. Tikkanen, J.A. Lamberg, P. Parvinen, J.P. Kallunki, Managerial Cognition Action and the Business
Model of the Firm, „Management Decisions” 2005, vol. 43, no. 6, s. 789–809.
18 R. Tucker, Strategy Innovation takes Imagination, „Journal of Business Strategy” 2001, vol. 22, no. 3,
s. 22–27.
19 P. Timmers, Business Models for Electronic Markets, „Electronics Markets” 1998, no. 8 (2), s. 3–8.
Po-dobnie por. np. A. Afuah, Ch.L. Tucci, Biznes internetowy. Strategie i modele, Wyd. Oficyna Ekono
-miczna, Kraków 2003, s. 87–89; M. Rappa, Managing the Digital enterprises, 2001,
www.commerce.ncsu.edu [dostęp: 11.06.2015]; P. Timmers, Business Models for Electronic Markets,
„Electronics Markets” 1998, vol. 8 no. 2, s. 3–8.
20 Np. w postaci usług ASP – Application Servis Provaiding – szerzej, w: L. Michalczyk, Kluczowe
seg-menty rynku outsourcingu informatycznego w Polsce jako element rynku usług e-commerce, „Marketing i Rynek” 2011, nr 9, s. 20–24.
· G2C i G2B (opisujące relacje instytucji pub-licznych z obywatelami bądź
przedsiębior-stwami) ,21
· Intra-business – intranet (obejmujący zakre-sem wewnętrzne procedury biznesowe w przedsiębiorstwie).
Tak wskazane szerokie grupy
uczestni-ków relacji biznesowych pozwalają wysunąć wniosek, że e-biznesem będzie każde przedsię-wzięcie gospodarcze z wykorzystaniem instru-mentu w postaci łączy elektronicznych.
Wskazując na modele e-biznesu,
na-leżałoby wspomnieć chyba najbardziej klasyczne podejście do tej kwestii reprezentowane w pracy A. Afuaha i C. Tucciego. I tak wyszczególnili oni:
1. usługodawców – oferują usługi związane
z udostępnianiem łączy internetowych,
2. kreatorów rynków – sprzedawcy lub
pośred-nicy handlowi wykorzystujący Internet do zawierania transakcji handlowych,
3. podmiotów e-commerce – producenci i
usłu-godawcy sprzedający swe produkty przez Internet,
4. agregatorów zawartości – gromadzą,
prze-chowują i udostępniają informacje
pocho-dzące z różnych źródeł .22
Wskazując na modele relacji
bizneso-wych w konstrukcji e-biznesu, M. Rappa wy-szczególnił:
1. w kategorii z dostępem do informacji:
a) model użytecznościowy, w którym opłaty są zależne od natężenia użytko-wania,
b) model subskrypcyjny, w którym opłaty są powiązane z prawem dostępu i mają charakter abonamentowy;
2. w relacjach w branży handlowej:
a) model producencki – w którym pro-ducent bezpośrednio dociera do klien-ta,
b) model kupiecki – realizuje transakcje na etapie: hurtownik – detalista,
c) model brokerski – zawiera segmenty służące ułatwianiu zawierania tran-sakcji;
3. dla celów gromadzenia i ew. udostępniania
(np. sprzedaży) informacji pojedynczych bądź zagregowanych jako model gromadze-nia informacji – np. o zakupowych zwycza-jach danej grupy populacji;
4. w relacji: zysk do ilości odwiedzających
stro-nę internetową (ilości tzw. kliknięć):
a) model reklamowy – uzależnia zyski płynące z reklamy od ilości kliknięć danej strony przez internautów,
b) model stowarzyszenia – opiera się na oferowaniu korzyści finansowych dla stowarzyszonych stron internetowych i z reguły operuje „zakładkami” i „lin-kami” do innych stron internetowych, c) model społecznościowy – obejmuje
grono lojalnych użytkowników.
Analizując w podobny sposób ten
prob-lem, P. Timmers skoncentrował się na szczegóło-wych odniesieniach typologicznych w definiowa-niu modelowych rodzajów powiązań w e-bizne-sie. Wyszczególnił on:
1. społeczności wirtualne – w których
użyt-kownicy współpracują przez dodawanie
kolejnych informacji ,23
2. platformy współpracy – służą poszukiwaniu
wspólnych rozwiązań ,24
3. brokerów informacji – występujący jako
do-stawcy informacji biznesowych i usług kon-sultingowych,
4. dostawców usług – ich funkcja dotyczy
two-rzenia mechanizmów wsparcia dla działal-ności jakiegoś ogniwa funkcjonowania przedsiębiorstwa, np. produkcji czy logis-tyki,
5. marketplace – wspomaganie współpracy biz-nesowej między różnymi podmiotami,
21 Zasady symboliki skrótów: pierwsza litera to podmiot inicjujący transakcję, ostatnia litera to symbol
podmiotu będącego odbiorcą tej relacji biznesowej. Od tej zasady wyjątkiem mogą być relacje z podmiotami administracji publicznej, które to same mogą inicjować określone działania i za-chowania się podmiotów gospodarczych.
22 A. Afuah, C.L. Tucci, op. cit s. 87–89..,
23 Mają znaczenie przy tworzeniu odpowiedniego PR przedsiębiorstwa oraz, jak zaproponowała to
np. E. Kopacz, mogą służyć dezawuowaniu konkurencji przez wpisy nie zawsze prawdziwe, ale zawsze liczne.
24 Tego typu rozwiązanie jest szczególnie istotne przy tworzeniu powiązań prosumenckich, może być
6. e-zaopatrzenie – systemy wspomagające znalezienie dostawcy (różne wyszukiwarki internetowe),
7. e-sklepy – w celu upowszechniania
progra-mów promocyjnych (np. lojalnościowych),
8. e-centra handlowe – obejmujące sklepy
specjalizujące się w sprzedaży towarów z tej samej branży,
9. e-aukcje – zawierające oferty
poszczegól-nych aukcji internetowych .25
Na gruncie polskiej nauki z zakresu
orga-nizacji i zarządzania przytoczyć można podział zastosowany przez A. Gruzień. Wyszczególniono tam kilka modeli e-biznesowych, a mianowicie:
1. e-shop (elektroniczna witryna i
elektro-niczny sklep) – w formach elektronicznej witryny niekiedy mającej funkcje sklepu, 2. e-procurement (elektroniczne zaopatrzenie) –
elektroniczne składanie ofert przy wyko-rzystaniu tradycyjnych metod dostawy,
3. e-mall (elektroniczne centrum handlowe) –
obejmujące wiele sklepów powiązanych na zasadzie zbliżonej do tradycyjnych centrów handlowych, ale z możliwością rozszerzenia współpracy o wspólne metody dostawy towarów, jak i płatności (np. łączenie dostaw do tych samych miejscowości),
4. e-auction (aukcje elektroniczne) – oparte na
modelu sprzedaży drogą licytacji oraz wyko-rzystujące mechanizmy dostępne w środo-wisku elektronicznego przesyłu danych, 5. virtual community (społeczność wirtualna) –
wykorzystanie tendencji prosumenckich wśród społeczeństw dla własnych celów marketingowych oraz sprzedażowych, 6. collaboration platform (platforma współpracy)
– obejmujące współpracę na zasadzie wza-jemnego wspierania akcji marketingowych
26
między różnymi przedsiębiorstwami .
Wszystkie powyższe modele mieszczą
się w ogólnej charakterystyce powiązań biznesu z Internetem obejmującej:
1. prawo do korzystania z Internetu,
2. bazy informacji on-line,
3. support poszczególnych segmentów
dzia-łalności przedsiębiorstwa,
4. reklamy on-line,
5. sprzedaż on-line.
Te ujęcia modelowe, uznając je za
kla-syczne w kontekście problemu, można odnieść do przedsiębiorstwa wykorzystującego Internet do relacji gospodarczych ze swym otoczeniem. Ich typologia obejmuje modele przedstawione w tabeli 1).
Specyfiką działalności gospodarczej w zakresie e-biznesu jest m.in. ścisłe powiązanie ryzyka biznesowego z ryzykiem informatycznym (IT). W tym zakresie można wyszczególnić, opierając się na enumeratywnych wskazaniach
IFAC (International Federation of Accountants –
Międzynarodowej Federacji Księgowych) trzy
ka-tegorie ryzyka gospodarczego (rysunek 1).
Ryzyko dotyczące oprzyrządowania w e-biznesie obejmuje przede wszystkim:
1. zagrożenie wszelkim nieautoryzowanym
dostępem do zasobów informacyjnych
sys-temu , w tym działaniami hakerskimi ,27 28
2. zagrożenia uszkodzeniami mechanicznymi
bądź wynikającymi z nieodpowiedniego użytkowania lub wpływu środowiska natu-ralnego,
3. nieprawidłowe interfejsy między
podsyste-mami e-biznesowymi a nadrzędnymi pod-systemami informatycznymi struktury,
4. błędne szyfrowanie danych,
5. brak pełnej kompatybilności systemów
informatycznych i modułów systemowych.
Ryzyko aplikacji obejmuje przede
wszystkim możliwość jej zawirusowania i błędów w aplikacjach.
Ryzyko procesów wynika w e-biznesie z:
1. braku koordynacji w zmianach programów
i aplikacji,
2. braku pełnej kompatybilności modułu
sprzedażowego z księgowym, co skutkuje
25 P. Timmers, op. cit , s. 3–9..
26 Za: www.wikipedia.pl [hasło: e-biznes], [dostęp: 10.06.2015].
27 Obejmuje m.in. niewłaściwe monitorowanie działania firewalli.
28 Analizy strat wynikłych z włamań hakerskich prowadzone od co najmniej kilkunastu lat przez FBI
wskazują na utrzymujący się w ciągu ostatnich 10 lat przeciętny poziom strat w wysokości 2,7–3,5 mln USD w wypadku jednorazowego złamania zabezpieczenia systemu pojedynczego
przedsiębiorstwa – za: M. Gartenberg, E-commerce and Web presence: The risk and threats,
Tabela1. Definicja typu e-biznesu z uwzględnieniem modelu relacji przedsiębiorstwa z jego otoczeniem
Źródło: Opracowanie własne.
Lp. Typ Cel Przykłady
1 pośrednik
informacyjny
gromadzenie, grupowanie i przetwarzanie danych dot. „poglądów” konsumenckich
poszczególnych grup populacji
wywiadownie gospodarcze, agencje badań rynkowych
2 abonencki dostęp do portali internetowych w zamian
za określoną kwotę
bazy danych, czytelnie inter-netowe, stacje TV internetowej
3 wytwórcy –
producenta
sprzedaż produktów z ominięciem pośredników
firmowe sklepy internetowe, witryny internetowe
4 handlowca sprzedaż towarów sklepy internetowe, aukcje
internetowe
5 pośrednika kojarzenie nabywców ze sprzedawcami
poprzez organizowanie rynków zbytu
serwisy aukcyjne, internetowe biura maklerskie, internetowe
kantory wymiany walut
6 reklamowy wykorzystanie banerów reklamowych
i konkurencyjnych ofert
serwisy informacyjne, blogi internetowe, portale internetowe,
29 mailingi 7 afiliacyjny (portalowy, tematyczny)
pośrednictwo handlowe, oferowanie wybranym (np. losowo) klientom obniżek
cenowych
portale tematyczne, mailingi
8 partnerski
(użyczenia)
pobieranie opłat za udostępniane treści wcze-śniej zgromadzonych w archiwach
portale tematyczne, publikacje internetowe
9
stowarzy-szeniowy
budowa przez uczestników witryny jako elementu ogólnodostępnego (przynajmniej dla uczestników)
organizacje społeczne, sieci edukacyjne
Rysunek 1. Struktura ryzyk w e-biznesie
Ryzyko w e-biznesie
Ryzyko infrastruktury IT
Źródło: Opracowanie własne.
Ryzyko prawne Ryzyko finansowe
Ryzyko oprzyrządowania Ryzyko aplikacji Ryzyko procesów Ryzyko procedur
29 Por. E. Komalska, I. Majewska, W. Trela, Aktywny mailing jako narzędzie marketingu sieciowego,
niepełnymi, niekompletnymi lub wadliwymi transmisjami danych między e-sprzedażą a modułem księgowym,
3. możliwości nieautoryzowanej modyfikacji
danych danego podsystemu z poziomu innego podsystemu.
Ryzyko procedur obejmuje procedury
powiązane z wszelkimi aspektami funkcjonowa-nia e-biznesu, w tym przede wszystkim:
1. nieprawidłowe procedury awaryjne,
2. brak zasad i możliwości tworzenia kopii
zapasowych,
3. brak dokumentacji zmian programów,
4. brak lub błędne procedury bezpieczeństwa,
obejmujące m.in. autoryzację dostępu czy procedury ponownego uruchamiania,
5. niepełne normy bezpieczeństwa efektywne
dla danego podsystemu, ale wadliwe dla całości procedur e-biznesu.
Ryzyko prawne w e-biznesie to:
1. zróżnicowanie regulacji prawnych pomiędzy
różnymi państwami, o ile przedsiębiorstwo funkcjonuje na rynkach międzynarodo-wych,
2. fluktuacja norm prawnych, zwłaszcza w
za-kresie prawa podatkowego ,30
3. wątpliwa kwestia stosowanych, a częściowo
chronionych prawem patentowym,
proce-dur handlowych , co tworzyć może w przy-31
szłości konieczność uregulowania opłat z ty-tułu korzystania z cudzych patentów.
Ryzyko finansowe w e-biznesie nie
od-biega zasadniczo od ryzyk finansowych w innych typach działalności gospodarczej i obejmuje przede wszystkim ryzyko związane z możliwością nieuregulowania należności przez klientów. Pojawia się przede wszystkim wtedy, gdy współ-pracujący i obsługujący system płatniczy (np. kar-ty bankowe) bank odmówiłby realizacji obcią-żenia karty płatniczej klienta.
3. Specyfika operacji księgowych w