UZE jako europejski filar NATO ostatecznie została zaakceptowana podczas szczytu Sojuszu, który odbył się 10–11 stycznia 1994 roku w Brukseli. Deklaracja brukselska mia-ła być wyrazem nowego partnerstwa atlantyckiego. Z jego inicjatywą wystąpiło Zgromadzenie UZE. Na podstawie artykułów 4 i 5 traktatu waszyngtońskiego zaapelowało między inny-mi o konsultacje i nowy podział odpowiedzialności politycznej za dowodzenie siłainny-mi
eu-11 The Role of The Western European Union and its relations with the European Union and with Atlantic Alliance, Maastricht, 10.12.1991, WUE.int. [online], dostępny w Internecie: http://www.weu.int/documents/911210en.pdf [dostęp: 17.11.2012].
12 R. Kuźniar, Polityka i siła. Studia Strategiczne. Zarys problematyki, Warszawa 2005, s. 226; R. Zięba, Europejska Tożsamość Bezpieczeństwa i Obrony, Warszawa 2000, s. 56–59.
13 R. Kuźniar, Europejska strategia bezpieczeństwa, „Polska w Europie” 2004 nr 2(46), s. 12. R. Kupiecki, Od Londynu do Waszyngtonu. NATO w latach dziewięćdziesiątych, Warszawa 1998, s. 92.
14 R. Zięba, Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony: geneza i założenia, „Przegląd Europejski” 2003 nr 1, s. 23.
ropejskimi. Europejska Tożsamość Bezpieczeństwa i Obrony nie była już uznawana za ele-ment szkodzący spoistości NATO, przeciwnie, dostrzeżono w niej wyraz dojrzałości Europy.
Uznano, że należy dostosować struktury polityczne i wojskowe do europejskich aspiracji autonomicznych. Podkreślono jednak, że europejska samodzielność w żadnym wypadku nie może powodować osłabienia więzi transatlantyckich oraz że ma służyć wzmocnieniu zdolności obronnych Europy i całego Sojuszu Północnoatlantyckiego.
Zgodzono się udostępnić potencjał NATO do celów operacji UZE podejmowanych przez sojuszników europejskich w ramach ich Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa i stwierdzono, że sposób wprowadzenia jej w życie powinien umożliwić stworzenie rozdziel-nych, ale nie odrębnych15 potencjałów wojskowych.
Pracowano nad koncepcjami operacyjnymi i debatowano o możliwościach operacyjnego wykorzystania sił wojskowych budowanych pod patronatem Unii Zachodnioeuropejskiej.
Podczas konferencji w Birmingham, 7 maja 1996 roku, z inicjatywy rządu brytyjskiego roz-patrywano pięć możliwych scenariuszy interwencji wojskowych, takich jak:
– operacje wojskowe prowadzone przez jednostki jednego państwa;
– operacje koalicyjne grupy państw zainteresowanych;
– autonomiczne operacje Unii Zachodnioeuropejskiej z użyciem własnych środków;
– operacje realizowane przez UZE z wykorzystaniem środków NATO;
– działania prowadzone przez siły Sojuszu Północnoatlantyckiego.
Na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych i ministrów obrony państw NATO w Berlinie 3 czerwca 1996 roku postanowiono rozbudować Europejską Tożsamość Bezpieczeństwa i Obrony i wprowadzić w życie koncepcję użycia Wielonarodowych Sił do Zadań Specjalnych (Combined Joint Task Force – CJTF) w operacjach prowadzonych pod egidą UZE. Rok póź-niej ministrowie państw członkowskich NATO uczynili następny krok w kierunku instytu-cjonalizacji wzajemnych relacji z Unią Zachodnioeuropejską, postanowili bowiem utworzyć stanowisko zastępcy SACEUR. Miał on być odpowiedzialny za stosunki z UZE, a tym sa-mym za rozwój Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony16.
Eurokorpus, Euromarfor i Eurofor. Równolegle z pracami koncepcyjnymi oraz deba-tami strategicznych na forum NATO i Unii Zachodnioeuropejskiej pozyskiwano zdolności operacyjne, w tym także wojskowe, co niekiedy wyprzedzało rozwiązania polityczne. Było to między innymi spowodowane pewnym zniecierpliwieniem państw i krytyką organów UZE za zbytnią opieszałość w budowaniu europejskiego systemu reagowania kryzysowego. Krytyka była uzasadniona ze względu na bezsilność europejskich instytucji wobec konfliktów na Bałkanach oraz obojętność wobec ludobójstwa w Rwandzie.
Utworzono kilka formacji wojskowych, które miały być wykorzystywane do reagowania w katastrofach humanitarnych. Są to: Eurokorpus, Eurofor i Euromarfor17. 22 maja 1992
ro-15 N. Bensahel, Separable but not separate forces NATO’S development of the Combined Joint Task Forces, „European Security” 1999 Vol. 8, No. 2, s. 52–72; R. Zięba, Europejska Tożsamość…, op.cit., s. 119–123.
16 Communiqué final, Meeting of the North Atlantic Council in Defence Ministers’ Session, NATO Press Release M-NAC-D-1(97)71 [online], 12.06.1997, dostępny w Internecie: http://www.nato.int/docu/pr/1997/p97-071f.htm [dostęp:
17.11.2012].
17 M. Sośnicka, Eurokorpus oraz jego stosunki z NATO, Unią Zachodnieuropejską i Unią Europejską, „Sprawy Międzynarodowe”
2000 nr 4, s. 118–131.
ku w La Rochelle został przyjęty wspólny protokół i powołano komitet konsultacyjny złożo-ny z szefów sztabów oraz przedstawicieli ministrów spraw zagraniczzłożo-nych18. Komitet okre-ślił podstawowe zadania planowanego europejskiego korpusu szybkiego reagowania.
Możliwości zaangażowania korpusu obejmowały różnorodne zagadnienia, dlatego koniecz-ne było ich wyspecyfikowanie oraz podział kompetencji w ramach NATO i Unii Zachodnioeuropejskiej. 21 stycznia 1993 roku porozumienie w tej sprawie podpisali: naj-wyższy dowódca sił sojuszniczych w Europie (SACEUR) generał John Shalikashvili, fran-cuski szef sztabu armii admirał Jacques Laxand oraz reprezentujący Bundeswehrę generał Klaus Neuman. Eurokorpus został w pełni podporządkowany europejskiemu dowództwu NATO w wypadku ataku na terytorium jego członków oraz w ramach misji pokojowych i humanitarnych. Korpus może być zaangażowany według dwóch opcji strategicznych: obro-ny zasadniczej zgodnie z dyspozycją artykułu 5 traktatu waszyngtońskiego oraz interwen-cyjnych sił szybkiego reagowania19. Pełne podporządkowanie korpusu SACEUR jest uwa-runkowane jednomyślną decyzją Komitetu Wspólnego. Rada Ministrów UZE 19 maja 1993 roku podjęła decyzję o traktowaniu Eurokorpusu jako jednostki wyłonionej z UZE (Forces Relavant de L’Union Européenne Occidentale – FRUEO)20.
Zalążkiem Eurokorpusu była brygada francusko-niemiecka (BFN), która została podpo-rządkowana dowództwu korpusu w październiku 1993 roku. Liczy ona 5300 osób, w poło-wie Francuzów i Niemców. Korpusowi jest podporządkowana także francuska1 Dywizja Pancerna (10 500 osób), w której oprócz jednostek BFN Francję reprezentowały: 10 Pułk Saperów (1100 żołnierzy) i 42 Pułk Łączności (1500 osób). Republika Federalna Niemiec oddała do dyspozycji 10 Dywizję Pancerną, zaliczaną do najsilniejszych zarówno pod wzglę-dem personalnym (18 000 osób), jak i uzbrojenia. Z pozostałych państw reprezentowanych w Eurokorpusie znaczący wkład wniosła Belgia, która oddała do jego dyspozycji prawie wszystkie swoje siły lądowe – około 10 000 osób. 1 sierpnia 1994 roku rząd hiszpański pod-jął decyzję o włączeniu do korpusu europejskiego 21 Brygady Piechoty Zmechanizowanej z Kordoby (4500 osób). Udział Luksemburga w Eurokorpusie jest symboliczny i wyraża się jedną kompanią w batalionie głównej kwatery. Ogółem dowódcy korpusu europejskiego jest podporządkowanych ponad 50 000 osób. W październiku 1995 roku korpus uzyskał zdol-ność operacyjną.
Eurokorpus wykonywał zadania w Europie i poza nią. Francja wielokrotnie próbowała wy-korzystać jednostkę jako środek interwencji. Po raz pierwszy wystąpiła z taką propozycją w związku z masakrą w Rwandzie w 1994 roku. Wniosek jednak został odrzucony, głów-nie ze względu na stanowisko rządu głów-niemieckiego. Nie powiodły się też kolejne próby skie-rowania Eurokorpusu do opanowania kryzysów w Bośni w 1995 roku oraz w Albanii w 1996 roku. Pierwsze doświadczenia operacyjne Eurokorpus zdobył w czasie kryzysu bał-kańskiego. Od czerwca 1998 do grudnia 1999 roku główna kwatera misji mieściła się w Sarajewie i liczyła 450 osób. Oprócz sztabu na teren Kosowa skierowano około 12 000
18 Rapport d’information sur le corps européen, Assemblée Nationale, 15 décembre 1993, Imprimerie nationale, Paris 1994.
19 A. Ciupiński, Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej…, op.cit.
20 R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa..., op.cit., s. 191.
personelu Eurokorpusu, w związku z tym stanowił on rdzeń sił pokojowych, które liczyły 37 200 osób. Misja trwała sześć miesięcy.
Żołnierze formacji byli również zaangażowani w działania opanowywania kryzysów po-za Europą. 9 sierpnia 2004 roku francuski generał Jean Louis Py przejął dowództwo VI zmia-ny ISAF w Afganistanie21. Eurokorpus jest traktowany jako laboratorium, w którym są te-stowane możliwości interoperacyjne i organizacyjne ewentualnych przyszłych struktur obrony europejskiej22.
Próbowano tworzyć także inne duże formacje wojskowe. Były to przedsięwzięcia zaląż-kowe, głównie o charakterze sztabowym, takie jak: Dywizja Wielonarodowa, Wielonarodowe Siły Lądowe, Pierwszy Korpus Niemiecko-Holenderski, Brytyjsko-Holenderskie Siły Desantowe i Hiszpańsko-Włoskie Siły Desantowe.
Najbardziej zaawansowane działania podjęto w celu zapewnienia bezpieczeństwa w regio-nie Morza Śródziemnego. 15 maja 1995 roku w Lizboregio-nie cztery państwa śródziemnomor-skie Unii Zachodnioeuropejśródziemnomor-skiej podpisały dwie deklaracje o powstaniu sił operacyjnych Euromarfor (Force maritime européenne), czyli europejskich sił morskich, oraz Eurofor (Euroforce opérationelle rapide), czyli lądowych sił szybkiego reagowania. W preambule deklaracji lizbońskich zapisano, że obie formacje mają służyć rozwojowi Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony oraz że są otwarte dla pozostałych członków Unii Zachodnioeuropejskiej. Przewidziano modułowe formy organizacji odpowiadające rodzajo-wi zadań. Państwa uczestnicy określały swoje możliwości i deklarowały środki oraz rozmia-ry i rodzaj tych środków. Uzgodniono, że jednostki Euroforu mają charakter sił wyłonionych UZE (Force rélevant de L’UEO) i będą używane z uwzględnieniem charakteru tej organiza-cji oraz w porozumieniu z Unią Europejską.
Ponieważ każde państwo uczestniczące w Euroforze miało pełną swobodę deklarowania środków, które odda do jego dyspozycji, nie określono sztywno rozmiarów sił. Mogły one występować od poziomu małej jednostki do poziomu lekkiej dywizji złożonej z trzech bry-gad narodowych. Co roku sztab zgłaszał plan działań oraz kalendarz jego realizacji, który był zatwierdzany przez państwa uczestniczące. Ustalono, że przynajmniej raz w roku zosta-nie przeprowadzone jedno ćwiczezosta-nie trójstronne. Propozycje działań formacji wysuwało do-wództwo. W Euroforze obowiązywały języki narodowe uczestników oraz używano oficjal-nych języków UZE.
Funkcjonowanie Euromarforu wynikało ze specyfiki jego formacji powietrzno-morskiej i obejmowało: zadania o charakterze humanitarnym, pomoc w razie katastrof i poszukiwa-nie oraz ratunek zaginionych, ewakuacja uchodźców, prewencyjne rozmieszczeposzukiwa-nie sił, a tak-że patrolowanie w charakterze policji morskiej. Mogły to być również kontrole stref kryzy-sowych obejmujące: embargo, kwarantanny oraz sankcje, ochronę dróg morskich oraz komunikacji handlowej, przerzut sił, wsparcie logistyczne i medyczne, operacje rozminowy-wania oraz operacje na wodach przybrzeżnych.
Euromarfor nie miały stałego dowództwa. Corocznie było ono wyznaczane przez dowódz-twa sił morskich państw uczestników: z Francji – Dowództwo Floty Śródziemnej (Commandant
21 History of HQ EUROCORPS, [online], dostępny w Internecie: http://www.eurocorps.org [dostęp: 25.06.2015].
22 M. Sośnicka, Eurokorpus oraz jego stosunki…, op.cit., s. 118–131.
en chef pour la Méditerranée – CECMED), z Hiszpanii – Amirante de la Flota, z Włoch – Commandante in capo della Squadra navale. W kompetencjach dowództwa Euromarforu le-żało planowanie operacyjne w łączności z organami planistycznymi państw uczestników oraz komórką planistyczną UZE, uczestniczenie w określeniu specyficznych zadań treningowych oraz określanie niezbędnych potrzeb logistycznych. Siły Euroforu i Euromarforu były ujmo-wane w katalogach zasobów UE i stanowiły składnik Wielonarodowych Sił do Zadań Specjalnych (CJTF). Pierwsze zadanie operacyjne Euromarfor wykonał w 2003 roku, kiedy to zapewniał ochronę Morza Śródziemnego („Coherent Behaviour”). W 2004 roku został skierowany do zadań na Oceanie Indyjskim, na którym zapewniał dowodzenie siłami zada-niowymi (TF 150) w ramach operacji „Rosolute Behaviour”23. Natomiast Eurofor nie wy-kazywał większej aktywności, wygasła ona w związku z budową grup bojowych UE.