Dotychczas w Polsce nie powstała ustawa antyterrorystyczna, która w sposób jednoznacz-ny określiłaby problematykę przeciwdziałania zagrożeniom o charakterze terrorystyczjednoznacz-nym, zwalczania ich oraz reagowania na nie. Do podstawowych aktów prawnych, które regulują problematykę walki z terroryzmem, należą:
– Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, zawierająca definicje przestępstwa o cha-rakterze terrorystycznym oraz innych aspektów działań terrorystycznych, między innymi
ta-8 K. Liedel, A. Mroczek, Terror w Polsce – analiza wybranych przypadków, Warszawa 2013, s. 132–144.
9 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, DzU nr 89, poz.590.
kich jak zakładanie zorganizowanej grupy bądź związku mającego na celu dokonanie prze-stępstwa o charakterze terrorystycznym, kierowanie nią oraz udział w niej10;
– Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, określająca kompetencje organów właściwych do podejmowania działań w sprawach zarządzania kryzysowego oraz zawierająca definicję pojęcia zdarzenia o charakterze terrorystycznym11;
– Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji12, która reguluje możliwość wykorzystania Sił Zbrojnych RP w przypadku zdarzenia o charakterze terrorystycznym,
– Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej13;
Problematykę reagowania na zagrożenia o charakterze terrorystycznym regulują:
– Ustawa z dnia 21czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym14; – Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej15;
– Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej16;
– Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych wa-runków i sposobu użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej17.
Dodatkowe zadania poszczególnych służb związane ze zwalczaniem terroryzmu zostały odpowiednio uregulowane w innych aktach prawnych określających działanie tych służb.
Jeszcze bardziej szczegółowe rozwiązania prawne zostały zawarte w dokumentach o cha-rakterze rządowym, resortowym oraz w wewnętrznych procedurach poszczególnych służb i instytucji, a także w planach zarządzania kryzysowego. W polskiej regulacji prawnej za-sadniczym dokumentem dotyczącym zwalczania terroryzmu jest Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego. Zawiera on uregulowania prawne określające działania poszczególnych służb w razie wystąpienia zagrożenia o charakterze terrorystycznym. Obowiązek zwalczania ter-roryzmu przez Polskę wynika z jej zobowiązań międzynarodowych, między innymi z uczest-nictwa w Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), Unii Europejskiej (UE), Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO), Radzie Europy oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).
Ogół działań podejmowanych w walce z terroryzmem jest określany mianem antyterrory-zmu. Interesującym i swoiście polskim rozwiązaniem jest podział tych działań. Czynności o charakterze antyterrorystycznym są określane jako działania defensywne, a ich celem jest
10 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, DzU z 1997 r. nr 88, poz. 553 ze zm.
11 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, op.cit.
12 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, DzU 1990 nr 30, poz. 179.
13 Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, DzU 2002, nr 156, poz. 1301.
14 Ustawa z dnia 21czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym, DzU: z 2002 r. nr 113, poz. 985; nr 153, poz. 1271; z 2003 r.
nr 228, poz. 2261.
15 Ustawa o stanie klęski żywiołowej, DzU z 2002 r. nr 62, poz. 558.
16 Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej, DzU z 2009 r. nr 12, poz. 67.
17 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. DzU z 2005 r. nr 135, poz. 1134.
ograniczenie podatności na ataki terrorystyczne. Natomiast działania kontrterrorystyczne, zwane ofensywnymi, polegają na fizycznym zwalczaniu terroryzmu i stanowią odpowiedź na zewnętrzne przejawy działalności terrorystycznej, a więc na organizacje terrorystyczne i za-machy terrorystyczne18.
Do innych działań z zakresu antyterroryzmu można zaliczyć profilaktykę, czyli działania wyprzedzające. Obejmują one obszar przedmiotowy oraz rozwój różnych podmiotów pań-stwowych i niepańpań-stwowych. Sprowadzają się do stosowania metod oraz środków mających na celu uniemożliwienie przeprowadzenia zamachu terrorystycznego19. Podobne spektrum obejmują działania prewencyjne. Polegają one na stosowaniu rozwiązań technicznych i tech-nologicznych w celu zmniejszenie podatności osób i obiektów na ataki terrorystyczne.
Kuba Jałoszyński wyróżnia trzy kategorie działań defensywnych:
– czynności ratunkowe zmierzające do uwolnienia przetrzymywanych zakładników;
– schwytanie osób podejrzanych o działalność terrorystyczną;
– zlikwidowanie osób, które zostały uznane za terrorystów, zwłaszcza przywódców grup terrorystycznych20.
W obszarze działań kontrterrorystycznych można umieścić procedurę Renegade, która przewiduje możliwość zestrzelenia statku powietrznego uznanego za narzędzie zamachu ter-rorystycznego na obiekty naziemne21.
Przeciwdziałanie zagrożeniom terrorystycznym i reagowanie na nie wymaga rozwiązań systemowych zapewniających wykorzystanie wszystkich możliwości oraz potencjału służb, organów i instytucji przygotowanych do zwalczania zagrożenia terrorystycznego we wszyst-kich fazach zarządzania kryzysowego. Wyszczególniono następujące fazy:
– zapobieganie – rozpoznawanie zagrożeń o charakterze terrorystycznym, wyszukiwanie i ujawnianie osób w stosunku, do których istnieje podejrzenie o działalność terrorystyczną lub wspieranie tej działalności, zapobieganie rekrutacji do organizacji terrorystycznych oraz radykalizacji postaw, profilaktyka i komunikacja ze społeczeństwem;
– ochrona przed atakiem – działania mające na celu zmniejszanie podatności na zamach terrorystyczny oraz zamach na inne potencjalne cele, ochrona granicy państwowej, a także przestrzeni powietrznej przed zagrożeniem zamachami i niepożądanym ruchem osobowym oraz materiałowym;
– zwalczanie – ściganie i sądzenie osób związanych z działalnością terrorystyczną, prze-ciwdziałanie finansowaniu terroryzmu, prowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-śledczych oraz zaangażowane uczestnictwo w międzynarodowych koali-cjach antyterrorystycznych;
– reagowanie – zorganizowanie skutecznego systemu zarządzania w sytuacji wystąpienia zdarzenia terrorystycznego, prowadzenie akcji ratunkowej, współpraca cywilno-wojskowa
18 K. Jałoszyński, Jednostka kont terrorystyczna – element działań bojowych w systemie bezpieczeństwa antyterrorystycznego, Szczytno 2011, s. 43.
19 Vide: K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa, Warszawa 2010, s. 52–57.
20 K. Jałoszyński, Jednostka kont terrorystyczna…, op.cit., s. 44–45.
21 Vide: B. Janusz-Pawletta, Podstawy prawne reagowania na zagrożenia terroryzmem lotniczym, w: Reagowanie państwa na zagrożenia terroryzmem lotniczym, A. Glen (red.), Warszawa 2010, s. 64–65.
oraz przygotowanie sprawnego porozumiewania się ze społeczeństwem w przypadku wystą-pienia zdarzenia terrorystycznego22.
Wymienione kierunki działania są zgodne ze strategią zwalczania terroryzmu przyjętą przez Radę Unii Europejskiej w grudniu 2005 roku. W polskim narodowym systemie prze-ciwdziałania zagrożeniom terrorystycznym i zwalczania ich występują trzy poziomy:
– poziom strategiczny – zadania wykonuje prezes Rady Ministrów oraz Międzyresortowy Zespół do spraw Zagrożeń Terrorystycznych, obszary ich działalności zaś obejmują między innymi działania z zakresu polityki antyterrorystycznej kraju;
– poziom operacyjny – zadania wykonuje Centrum Antyterrorystyczne, które działa w ra-mach Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i zajmuje się między innymi koordynowaniem wymiany informacji między poszczególnymi służbami oraz instytucjami zaangażowanymi w system antyterrorystyczny;
– poziom taktyczny – zadania realizują odpowiednie instytucje oraz służby zgodnie ze swoimi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa antyterrorystycznego państwa23.
Warto zwrócić uwagę na funkcjonujący w Polsce system zarządzania kryzysowego.
Ma on koordynować działania w celu zapewnienia skuteczności wykonywanych zadań antykryzysowych. Taki układ kierowania w obszarze bezpieczeństwa zapewnia prawi-dłowe wykorzystanie potencjału służb i instytucji na potrzeby ograniczenia skutków za-machów.
K. Liedel w rozważaniach nad rolą systemu zarządzania kryzysowego w minimalizo-waniu i likwidominimalizo-waniu skutków zamachów terrorystycznych wskazuje, że powinien on obejmować organy administracji rządowej i samorządowej, siły zbrojne oraz wybrane podmioty sektora prywatnego (właścicieli i posiadaczy infrastruktury krytycznej).
Utrzymywanie w gotowości do działania profesjonalnych struktur zarządzania kryzyso-wego pozwala na prewencyjne likwidowanie źródeł sytuacji kryzysowych, sprawne współ-działanie przy ich eliminowaniu oraz na szybkie usuwanie skutków takich zdarzeń. W od-powiednich regulacjach prawnych powinny zatem być określone role i zadania organów władzy24.
Zamachy terrorystyczne należy postrzegać jako potencjalne przyczyny sytuacji kry-zysowych. Ponieważ ataki mogą mieć formę wielowymiarową, trzeba dążyć do tego, że-by działania że-były podejmowane w sposób ukierunkowany i skoordynowany. Ma to duże znaczenie dla ograniczenia skutków zamachu. Zarządzanie kryzysowe spełnia przedsta-wione wymogi. W ustawie o zarządzaniu kryzysowym można odnaleźć definicję zda-rzenia o charakterze terrorystycznym, to jest stanu zaistniałego w wyniku czynu okre-ślonego w artykule 115 paragraf 20 kodeksu karnego25 lub zagrożenia zaistnieniem
22 Projekt Narodowego Programu Antyterrorystycznego RP na lata 2012–2016, s. 7–8, strona MSW [online], dostępny w Internecie: http://www.msw.gov.pl/palm/pl/709/9308/Narodowy_Program_ Antyterrory-styczny_Rzeczypospolitej_
Polskiej_na_lata_2012_2016.html [dostęp: 25.05.2012].
23 Zagrożenia terrorystyczne – MSWiA wobec zagrożeń terrorystycznych, strona MSW [online], dostępny w Internecie:
http://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/bezpieczenstwo-i-porza/8478, Zagrozenia-terrorystyczne.html [dostęp:
5.10.2014].
24 K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa, Warszawa 2010, s. 59.
25 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny…, op.cit.
takiego czynu mogącego doprowadzić do sytuacji kryzysowej26. W dokumencie tym wy-mienia się następujące etapy reagowania kryzysowego: zapobieganie, przygotowanie, reagowanie i odbudowa27. W każdej fazie są podejmowane działania mające na celu zwalczanie terroryzmu.