na Ukrainie
Autor wyjaśnia istotę wojny hybrydowej, jej uwarunkowania i czynniki wyróżniające.
Konflikt zbrojny między Federacją Rosyjską a Ukrainą jest przykładem działań mi-litarnych poniżej progu wojny. Jego przebieg pozwolił na wyszczególnienie cech iden-tyfikujących wojnę hybrydową. Na podstawie wybranych elementów działań hybry-dowych zostały przedstawione ogólne założenia nowego sposobu prowadzenia walki zbrojnej.
Autor wykazuje, że wojna hybrydowa jest odmianą konfliktu asymetrycznego pro-wadzonego w trzech wymiarach: bezpośrednim wymiarze działań zbrojnym, psycho-logicznym realizowanym we własnym państwie i propagandowym na arenie między-narodowej. W przypadku konfliktu na Ukrainie zostały wyczerpane wszelkie znamiona wojny hybrydowej. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że w nowych konfliktach zbrojnych (hybrydowych) istotnie się zmieniły podstawowe prawa woj-ny. Już nie chodzi o pobicie przeciwstawnej armii, skoncentrowanie sił i środków, o masowanie uderzenia. Wzrosła rola środków niemilitarnych wykorzystywanych do osiągnięcia celów politycznych i strategicznych.
W
ojna i pokój towarzyszą ludziom od zarania dziejów.Stwierdzenie to nie budzi wątpliwości, sprawia, że otwiera-ją się nieznane obszary w interpretowaniu faktów i zjawisk kształtujących nowe oblicza wojny i pokoju. W historii świata okresy pokoju przeplatają się z czasami wojny. Konstatacja ta, wyrażona już w minionym wieku, stanowi podstawę do czynionych obecnie uogól-nień związanych z ustaleniem czasu konfliktu zbrojnego i czasu poko-ju. W tym kontekście problemem staje się określenie sytuacji na Ukrainie, której wschodnia część jest objęta wojną, zachodnia zaś trwa w pokoju.
Nasuwa się pytanie o czas trwania stanu wojny i pokoju. Ukraina nie jest jedynym przypadkiem współistnienia wojny i pokoju. Podobnie dzieje się w Iraku, Afganistanie, Mali, Nigerii i Syrii.
wojna hybrydowa, Ukraina, nieregularne działania zbrojne, wojna, środki niemilitarne
SŁOWA KLUCZOWE
Zgodnie z inną, również od dawna znaną zasadą zawsze po zakończeniu jednej wojny eks-perci wojskowi, politycy i naukowcy przygotowują się do następnej. Obecnie rozważania nad tym, jaka będzie kolejna konfrontacja zbrojna, są prowadzone w gabinetach polityków, woj-skowi tworzą jedynie narzędzia przyszłej wojny. Przyznaje się rację autorom, którzy twier-dzą, że każda wojna jest cmentarzyskiem poprzedniej, a oficerowie sztabu są niewolnikami przeszłości, a nie panami przyszłości1. Każda nowa wojna jest jedyna w swoim rodzaju i cha-rakteryzuje się określonymi właściwościami. Czy zatem jest prawdziwa teza, że studiowa-nie minionych wojen służy przygotowaniu do rozwiązywania problemów ewentualnego przy-szłego nowego, nieznanego i nie do końca zdefiniowanego konfliktu zbrojnego? Oprócz wojen asymetrycznych, antyterrorystycznych, przeciwrebelianckich mówi się o wojnach hy-brydowych. Ponieważ trudno jednoznacznie wskazać autora tego określenia, trudno wyja-śnić istotę pomysłu i określić, co autor miał na myśli, gdy użył tak złożonego leksykalnie terminu, obecnie stosowanego już w przestrzeni wojskowej, politologicznej, a nawet poli-tycznej. Dlatego rozważania o wojnie hybrydowej warto rozpocząć od wyjaśnienia podsta-wowych pojęć – wojny i hybrydy.
Zakładam, że sam termin „wojna”, rozumiany jako zorganizowany konflikt zbrojny mię-dzy państwami, narodami lub grupami etnicznymi i społecznymi, jest ogólnie znany (choć kontrowersyjny). Wojna jest zjawiskiem społecznym i zapewne dlatego nauki o obronności i nauki o bezpieczeństwie, które bezpośrednio zajmują się problemami powstawania, prze-biegu i skutków konfliktów zbrojnych, ulokowano w obszarze nauk społecznych. Porządek naukowej dysputy wymaga jeszcze przypomnienia, że wojna w rozumieniu prawnym ozna-cza zerwanie stosunków pokojowych, w tym także stosunków dyplomatycznych, między co najmniej dwoma państwami. Odnosząc to do tematyki artykułu – wojny na Ukrainie, trzeba podkreślić, że stosunki dyplomatyczne Rosja–Ukraina nie zostały zerwane. Czy to oznacza, że na Ukrainie nie ma wojny?
Pozostało do wyjaśnienia drugie pojęcie – „hybryda”. W słowniku języka polskiego wska-zano cztery zasadnicze znaczenia tego terminu. Po pierwsze, hybryda to połączenie w jed-ną całość różnych części, wykluczających się, gdy funkcjonują oddzielnie. Przykładem ta-kiego połączenia może być mechaniczny układ współdziałający. Napęd hybrydowy to najczęściej połączenie silnika spalinowego z silnikiem elektrycznym. Silniki te mogą praco-wać, w zależności od potrzeb, na przemian lub jednocześnie. Inny ciekawy element rozwią-zania hybrydowego to układ scalony, czyli zminiaturyzowany układ elektroniczny, który w swoim wnętrzu zawiera takie elementy elektroniczne, jak tranzystor, dioda półprzewod-nikowa, opornik i kondensator.
Po drugie, hybryda to neologizm złożony z elementów należących do dwóch różnych ję-zyków. Powszechnie znane jest określenie pirat drogowy. W zasadzie piraci to rodzaj prze-stępców morskich, ale w warunkach rozwoju motoryzacji to także przestępcy drogowi. Inny przykład: dezubekizacja. Terminem tym określa się proces pozbawienia przywilejów byłych funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa PRL. Dezubekizacja jest postrzegana jako element dekomunizacji, czyli systemowego zerwania z komunistyczną przeszłością przez rozlicze-nie polityczne, historyczne i prawne dawnych przywódców państwa.
1 Z. Ścibiorek, Wojna czy pokój, Wrocław 1999, s. 5.
Po trzecie, hybryda to figura heraldyczna przedstawiająca nieistniejące, wymyślone zwierzę będące połączeniem zwierząt istniejących. Typowymi przykładami hybryd są gryf (lew ze skrzydłami) oraz dwugłowy orzeł (symbol między innymi Federacji Rosyjskiej).
Po czwarte, hybryda to w biologii mieszaniec, osobnik powstały w wyniku krzyżowa-nia na drodze płciowej dwóch różnych genetycznych form rodzicielskich, na przykład od-mian, ras. Z mitologii greckiej znamy hybrydę Chimerę. Kobieta z głową lwa, ciałem ko-zy i ogonem węża. W walce zionęła ogniem, rażąc przeciwników. Śmierć Chimerze zadał Bellerofont (także hybryda – skrzyżowanie człowieka z bogiem) dosiadający Pegaza (rów-nież hybrydę – konia ze skrzydłami), rażąc ją strzałami z łuku. Przykładem hybrydy mo-że być sfinks – stwór znany w wielu krajach basenu Morza Śródziemnego, hybryda ma-jąca w podstawowej wersji ciało lwa i ludzką głowę, przedstawiana też ze skrzydłami orła bądź ogonem węża. Przytoczone rozwiązania mogą stanowić przesłanki do wyjaśnienia specyfiki wojny hybrydowej.
Ze zgromadzonej wiedzy wynika, że wojna hybrydowa to połączenie działań militar-nych prowadzomilitar-nych w sposób regularny z rozwiązaniami nieregularnymi. Jest to konflikt zbrojny, w którym są wykorzystywane doktrynalne i niedoktrynalne rozwiązania organi-zacyjne. W wojnie tej następuje zintegrowanie w całość – jako jeden organizm – działań niekonwencjonalnych, walki informacyjnej, zmagań w cyberprzestrzeni oraz form asyme-trycznych i terrorystycznych. W kontekście prawa międzynarodowego, zgodnie z defini-cją, klasyczna wojna jest prowadzona w wyniku zerwania stosunków dyplomatycznych,
Działania militarne na Ukrainie
MICHAŁ ZIELIŃSKI
w przypadku wojny hybrydowej działania wojenne będą prowadzone bez oficjalnej dekla-racji wypowiedzenia wojny. Można domniemywać, że wojna hybrydowa pozwala agreso-rowi na całkowite lub częściowe uchylenie się od odpowiedzialności za prowadzenie kon-fliktu zbrojnego.
Wskazane cechy identyfikujące wojnę hybrydową pozwalają na stwierdzenie, że tego ty-pu działania prowadzi Federacja Rosyjska na terytorium Ukrainy. Po pierwsze, wojna nie została wypowiedziana, a państwa utrzymują stosunki dyplomatyczne, czego dowodem ostatnie spotkanie w Mińsku (Mińsk 22). Po drugie, na obszarze wschodniej Ukrainy są pro-wadzone działania nieregularne z użyciem sił rebeliantów i działania regularne z wykorzy-staniem formacji zbrojnych, do których wydziela się pododdziały sił zbrojnych zarówno Ukrainy, jak i Federacji Rosyjskiej3. Po trzecie, są podejmowane intensywne działania dez-informacyjne, w tym propagandowe, w celu skupienia uwagi społeczności międzynarodo-wej na trudnej sytuacji humanitarnej w rejonie konfliktu zbrojnego. W ten sposób odciąga się opinię publiczną od kwestii nieautoryzowanego przejęcia Krymu, Donbasu i Doniecka.
Po czwarte, na pozostałym obszarze Ukrainy są inspirowane akty przemocy i zamachy ter-rorystyczne mające zdestabilizować sytuację wewnętrzną i osłabić struktury państwa4. Po piąte, trwają zmagania w sferze cyberprzestrzeni. Od stycznia 2014 roku, a więc od czasu wywołania konfliktu, liczba ataków na ukraińskie serwery stale wzrasta i według różnych źródeł większość przeprowadzonych ataków pochodzi z rosyjskich adresów IP. Celem ude-rzenia cybernetycznego jest zakłócanie pracy stron internetowych instytucji rządowych oraz pozarządowych. Od początku konfliktu Ukraina–Rosja obserwuje się, że na rosyjskich lub prorosyjskich stronach internetowych są umieszczane apele nawołujące do przeprowadza-nia cyberataków. Natomiast znana z ataku na serwery NATO organizacja Cyber-Berkut udostępniła do pobrania otwarte oprogramowanie umożliwiające prowadzenie walki infor-macyjnej z ukraińskim rządem5.
Reasumując, zasadnicze cechy wojny hybrydowej potwierdzają, że tego rodzaju wojna sta-nowi połączenie różnych odmian zagrożenia – tradycyjnego (regularnego), nieregularnego, terroryzmu i technologii informacyjnej. W dyskusjach na łamach środków masowego prze-kazu eksponuje się, że wojna hybrydowa stanowi odmianę konfliktu asymetrycznego pro-wadzonego w trzech wymiarach: bezpośrednim wymiarze działań zbrojnym,
psychologicz-2 Przywódcy Ukrainy, Rosji, Niemiec i Francji spotkali się 12 lutego 2015 r. w Mińsku i po kilkunastu godzinach rozmów wynegocjowali porozumienie w sprawie uregulowania konfliktu w Donbasie.
3 Informacje przekroczeniu przez granicę ukraińsko-rosyjską kolejnych kolumn wojskowych potwierdzał amerykański wywiad (vide: Rosja przerzuciła na Ukrainę1,5 tys. żołnierzy, RMF24.pl [online], 9.02.2015. Dostępny w Internecie: http://www.
rmf24.pl/raport-ukraina/fakty/news-rosja-przerzucila-na-ukraine-1-5-tys-zolnierzy,nId,1668971 [dostęp: 9.03.2015]).
Natomiast prezydent Poroszenko na konferencji bezpieczeństwa w Monachium pokazał dokumenty tożsamości rosyjskich żołnierzy znalezione na terytorium Ukrainy, co ma dowodzić, że rosyjscy żołnierze walczą u boku separatystów (vide:
Poroszenko pokazał w Monachium dokumenty rosyjskich żołnierzy [online], 7.02.2015. Dostępny w Internecie: http://
wiadomosci.onet.pl/swiat/poroszenko-pokazal-w-monachium-dokumenty-rosyjskich-zolnierzy/q0rp8 [dostęp: 7.03.2015]).
4 P. Żochowski, Zamach w Charkowie: kolejny instrument destabilizacji Ukrainy, Ośrodek Studiów Wschodnich [online], 25.02.2015. Dostępny w Internecie: http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-02-25/zamach-w-charkowie-kolejny-instrument-destabilizacji-ukrainy [dostęp: 5.03.2015].
5 Otwarcie nowego frontu. Cyberwojna na Ukrainie. Defence24.pl [online], 24.07.2014. Dostępny w Internecie:
http://www.defence24.pl/blog_otwarcie-nowego-frontu-cyberwojna-na-ukrainie [dostęp: 1.03.2015].
nym prowadzonym we własnym państwie i propagandowym realizowanym na arenie międzynarodowej. W przypadku konfliktu na Ukrainie zostały wyczerpane wszelkie zna-miona wojny hybrydowej.