Po dość gorzkich doświadczeniach wyniesionych z Bośni i Hercegowiny podjęto operację re-agowania kryzysowego na obszarze Bałkanów Zachodnich. W Albanii na początku 1997 roku doszło do kryzysu finansowego i wewnętrznych zamieszek, co prowadziło do anarchizacji życia publicznego i zagrożenia bezpieczeństwa obywateli. Pierwszy zareagował rząd Włoch. Zainspirował kilka państw do wspólnej interwencji wojskowej i w rezultacie jedenastu uczestników utworzy-ło koalicję dobrej woli (coalition de bonnes volontés) w celu przeciwdziałania eskalacji konflik-tu. Podstawę prawną działań koalicji stanowiła prośba rządu Albanii i rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ przyjęta na wniosek Włoch. Koalicja, działając pod oficjalną nazwą Międzynarodowych Sił Ochronnych (Force multinationale de protection), zainicjowała operację wojskową „Alba”.
Przyświecały jej trzy cele: zapewnić wojskową ochronę przepływu pomocy humanitarnej do Albanii, zabezpieczyć główne elementy albańskiej infrastruktury i stworzyć dogodne warunki do przeprowadzenia wyborów parlamentarnych. Unia Europejska nie chciała pozostawić kryzy-su albańskiego przypadkowym działaniom koalicji, której niekwestionowanym liderem były Włochy. Ponownie zwróciła się do UZE o przeprowadzenie operacji policyjnej. W konsekwen-cji Rada UZE pod prezydencją Frankonsekwen-cji zdecydowała o podjęciu w Albanii doradczej misji poli-cyjnej (Elément multinational de conseil en matière de Police – EMCP)29.
29 Déclaration ministérielle, Paris, 13.051997.
Operację przygotowywała Rada przy pomocy sekretariatu i komórki planowania UZE. Do Albanii skierowano 24 policjantów z mandatem na okres trzech miesięcy, od 12 maja do 12 sierpnia 1997 roku. Policjanci byli uzbrojeni, jednak z zastrzeżeniem, że broni mogą użyć wyłącznie w obronie własnej. Ich zadania miały charakter doradczy i instruktorski. Mieli pomóc władzom Albanii w przygotowaniu nowej ustawy o policji oraz przeszkolić zespół kadry zdolnej do wprowadzenia europejskich standardów funkcjonowania policji (formation des formateurs). Funkcjonariusze przebywali w Tiranie i Durrës, ale w razie potrzeby mo-gli udawać się do innych miejscowości. Z grupy wyodrębniono czterech głównych dorad-ców, którzy kierowali wyspecjalizowanymi zespołami30.
Mandat misji przedłużano kilkakrotnie: najpierw o sześć miesięcy – od 12 października 1997 roku do 12 kwietnia 1998 roku, później sukcesywnie o 12 miesięcy – do 12 kwiet-nia 1999 roku i ostatecznie do 31 maja 2001 roku31.
Pod wpływem narastającego kryzysu w Kosowie 22 września 1998 roku Rada UE zwró-ciła się do UZE o przedstawienie studium dotyczącego operacji policyjnej w Albanii. W ten sposób zrodziła się idea rozszerzenia EMCP w formułę EMCP-E (E oznacza élargie).
Rozszerzenie polegało na zwiększeniu stanu osobowego misji do 160 osób oraz na dopre-cyzowaniu zadań. Nadal miały one charakter doradczy i szkoleniowy, jednak dotyczyły 3000 miejscowych funkcjonariuszy policji. Zespół EMCP-E był upoważniony do kontroli i oceny całego systemu policyjnego Albanii, na szczeblu ministerialnym, w departamen-tach i 41 komisariadepartamen-tach. Ponadto udzielono pomocy centralnym władzom Albanii w przy-gotowaniu ustawy o policji odpowiadającej europejskim standardom. Ustawa ta została ra-tyfikowana przez albański parlament 25 listopada 1999 roku32.
W związku z rozwojem unijnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony 13 listo-pada 2000 roku na konferencji w Marsylii UZE przekazała misję w Albanii pod bezpośred-ni zarząd Ubezpośred-nii Europejskiej. W czerwcu 2001 roku EMCP-E, już jako misja UE, została prze-kształcona w Program Pomocy Wspólnoty Europejskiej dla Policji Albańskiej (Programme d’assistance de la Communauté européenne à la police albanaise – PAMECA). W tej formu-le pracowało około 20 ekspertów, a cały program był finansowany ze środków PFHARE.
Można wskazać wiele pozytywnych elementów operacji policyjnej w Albanii. Była to ope-racja potrzebna i konkretna, o jasno sprecyzowanych celach i z możliwymi do wykonania zadaniami. Tego nie można było powiedzieć o operacji w Mostarze. Unia Europejska i Unia Zachodnioeuropejska współpracowały zgodnie, bez toczenia sporów kompetencyjnych.
W Albanii spotkali się przedstawiciele dwudziestu państw, a w tym szerokim forum znala-zły się wszystkie strony UZE: członkowie pełnoprawni, obserwatorzy oraz partnerzy stowa-rzyszeni, w tym Polska. Dodatkowy walor misji dał się zauważyć podczas interwencji woj-skowej NATO w Kosowie. Europejscy eksperci okazali się bardzo pomocni przy
30 S. Pfister, La gestion civile…, op.cit., s. 42.
31 Przy okazji przedłużania mandatu zwiększano liczebność misji: w październiku 1997 r. do 60 funkcjonariuszy, a w kwietniu 1998 r. – do 100. R. Zięba, Europejska Tożsamość…, op.cit., s. 156.
32 E. Csatlós, L’Union Europeenne et la gestion civile des crises: L’ UE doit/est capable d’agir? Partie II. La gestion civile des crises en action, „Jogelméleti Szemle” 2011 nr 1, dostępny w Internecie; http://jesz.ajk.elte.hu/csatlos45.html [dostęp: 25.06.2014].
organizowaniu pomocy dla uchodźców szukających schronienia w Albanii. Podczas tej ope-racji pozytywnie zaakcentowano niektóre elementy teorii bezpieczeństwa kooperacyjnego.
To właśnie unijna misja była koordynatorem międzynarodowej pomocy humanitarnej. Unia Europejska i OBWE wypracowały formułę spotkań wszystkich uczestników tej pomocy pod nazwą Przyjaciele Albanii. Jako kontrowersyjny element pomocy dla Albanii można wska-zać swoisty partykularyzm Włoch, które starały się forsować swoje rozwiązania. Znalazło to wyraz między innymi w odrębnym od EMCP szkoleniu albańskich policjantów. Szkolenia takie prowadziła również wielka Brytania.
Ostatnią misją Unii Zachodnioeuropejskiej były prace potocznie nazywane saperskimi, czyli pomoc w rozminowaniu udzielona rządowi Chorwacji. Misja rozpoczęła się 10 maja 1999 roku pod oficjalną nazwą Misja Pomocy Unii Zachodnioeuropejskiej w Rozminowaniu (Mission d’assistance au déminage de l’UEO – MADUEO)33. W jej trakcie dziewięciu eks-pertów doradzało Chorwatom oraz wspierało działalność ich centrum rozminowania. W cen-trum zajmowano się planowaniem oraz przygotowywaniem programów i specyficznych pro-jektów rozminowania. Ponadto kształcono oraz uruchomiono system informacji związany z geograficznym położeniem pól minowych na terenie Chorwacji. Co ciekawe, główną rolę w tej misji odegrali Szwedzi, podczas gdy Szwecja była tylko członkiem obserwatorem Unii Zachodnioeuropejskiej. Podobnie jak w przypadku innych misji, w MADUEO dokonywano rotacji kadrowych i oprócz Szwedów aktywni byli także Austriacy, Belgowie, Bułgarzy, Finowie i Niemcy. Koszt misji – była finansowana z budżetu Unii Europejskiej – wyniósł około 420 000 euro. W listopadzie 2000 roku patronat nad misją rozminowania w Chorwacji przejęła Unia Europejska i wkrótce misja ta została zakończona. W późniejszym okresie nie podejmowano w ramach europejskiej polityki bezpieczeństwa misji rozminowania ani w Europie, ani poza nią34.
Wnioski
Bilans działań podejmowanych przez Unię Zachodnioeuropejską w ramach Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony jest bardziej niż skromny. Nie dość, że program CJTF nie został zrealizowany, to jeszcze szybko został zapomniany. Wśród operacji przeprowadzo-nych w latach dziewięćdziesiątych XX wieku zgodnie z deklaracją z Petersbergu trudno wska-zać udaną. Dlatego można zrozumieć dążenie gremiów Unii Europejskiej do przejęcia pełnej odpowiedzialności za system reagowania kryzysowego i włączenia do niego także komponen-tów wojskowych. W 1999 roku Unia Europejska wkroczyła w etap budowy i rozwoju samo-dzielnych zdolności wojskowych w ramach Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony.
15 listopada 1999 roku po raz pierwszy w historii Unii Europejskiej odbyło się połączone posiedzenie ministrów spraw zagranicznych i ministrów obrony w ramach Rady ds. Ogólnych.
Podczas tego posiedzenia podjęto decyzję o obsadzie stanowiska sekretarza generalnego Unii Zachodnioeuropejskiej. Objął je Javier Solana Madariaga 25 listopada 1999 roku, czyli z chwi-lą wygaśnięcia mandatu dotychczasowego sekretarza generalnego José Cutileiro. Dzięki
te-33 Ibidem, s. 155.
34 S. Pfister, La gestion civile…, op.cit., s. 46.
mu został przyspieszony proces przekazywania środków i zasobów UZE na rzecz Unii Europejskiej. W związku z decyzjami podjętymi w Kolonii i Helsinkach oraz w nawiązaniu do artykułu 17 traktatu amsterdamskiego UZE przekazała Unii Europejskiej swoje wojskowe zasoby i struktury. Nastąpiło to na podstawie decyzji Rady Ministrów UZE podjętej w Marsylii 13 listopada 2000 roku. Przekazanie zdolności operacyjnych nie oznaczało jednak derogacji artykułu V, czyli zobowiązania do wzajemnej pomocy w przypadku zbrojnej napaści, ani anu-lowania uprawnień Zgromadzenia Parlamentarnego UZE funkcjonującego na podstawie ar-tykułu IX zmodyfikowanego traktatu brukselskiego. W punkcie 11 deklaracji z Marsylii wy-rażono wolę, żeby Zgromadzenie Parlamentarne pracowało nad refleksją strategiczną35. Dlatego na posiedzeniu w Marsylii postanowiono utrzymać trzy sfery aktywności: troskę o przestrze-ganie casus foederis (art. V zmodyfikowanego traktatu brukselskiego), utrzymanie struktur organizacyjnych odpowiedzialnych za współpracę przemysłu obronnego państw członkow-skich oraz kontynuowanie prac Zgromadzenia jako forum refleksji i dyskusji. Niewątpliwie była to decyzja o sztucznym podtrzymywaniu struktury biurokratycznej, kosztownej i mało przydatnej. Zjawisko to irytowało, ponieważ trwało aż 10 lat.
Parlament Europejski zabiegał o zapewnienie demokratycznej kontroli nad realizacją WPBiO i dążył do zamknięcia fikcji prawno-instytucjonalnej, polegającej na funkcjonowa-niu zmodyfikowanego traktatu brukselskiego równolegle z traktatem lizbońskim. W rezolu-cji z marca 2010 roku dosyć rygorystycznie stwierdzono, że w następstwie wprowadzenia klauzuli o wzajemnej pomocy, o której mowa w art. 42 ust. 7 Traktatu z Lizbony, wzywa się państwa członkowskie Unii Europejskiej będące członkami Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE) do uchylenia traktatu z Brukseli zmienionego w 1954 r., w tym Zgromadzenia Parlamentarnego UZE36. Ostateczna decyzja o wygaszeniu zobowiązań zmodyfikowanego traktatu bruksel-skiego został podjęta na posiedzeniu Rady Ministrów UZE 18 marca 2011 roku. Hiszpania, która wówczas sprawowała prezydencję UZE, poinformowała, że państwa członkowskie zło-żą w Brukseli akty wypowiedzenia traktatu do 30 czerwca 2011 roku.
W związku z tymi decyzjami nietypowe zadanie powierzono Centrum Satelitarnemu UE.
W imieniu wszystkich byłych członków UZE regulowało ono wszelkie kwestie finansowe, prawne i socjalne (głównie emerytalne) związane z wygaszaniem działalności Unii Zachodnioeuropejskiej. W tym celu został powołany specjalny zarząd i wydzielony odręb-ny budżet w wysokości 5,3 mln euro. Jego płatnikami było dziesięć państw byłych członków Unii Zachodnioeuropejskiej.
35 Traktat w sprawie gospodarczej, społecznej i kulturalnej współpracy oraz zbiorowej samoobrony, w: Dokumenty europejskie, t. II, A. Przyborowska-Klimczak, E. Skrzydło-Tefelska (opr.), Lublin 1999, s. 220–224; D. Liszczyk, Rozwiązanie Unii Zachodnioeuropejskiej, ,,Biuletyn PISM” 2010 nr 76 (684); M. Bernatowicz, Deklaracja Marsylska przyjęta przez Radę Ministrów Unii Zachodnioeuropejskiej, Marsylia, 13 listopada 2000 r., „Zbiór Dokumentów” (Akademia Dyplomatyczna Ministerstwa Spraw Zagranicznych) 2000 nr 4, s. 105–111.
36 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 10 marca 2010 r. w sprawie wdrażania europejskiej strategii bezpieczeństwa oraz Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, 2009/2198 (INI).
n