C HARAKTERYSTYKA SEKTORA USŁUG JĘZYKOWYCH

Analiza literatury przedmiotu wskazuje na brak dogłębnego opisu sektora usług językowych. W niniejszej charakterystyce prócz źródeł literaturowych, wykorzystano ogólnodostępne raporty Unii Europejskiej (UE). W istotny sposób wpłynie to na możliwość tworzenia modeli biznesu przedsiębiorstw działających w sektorze.

Kompetencje w obszarze języków obcych mają wpływ na rozwój wielu gałęzi gospodarczych oraz przemysłowych w UE. W wielu krajach rozwiniętych, normą jest posługiwanie się więcej, niż jednym językiem obcym. Eurobarometr wskazuje, że liderem w tym zestawieniu jest Luksemburg, w którym ponad 95% badanych deklaruje znajomość, co najmniej jednego języka obcego pozwalającego na swobodną komunikacje. Dalsze miejsca

113 zajmują Holandii, Łotwa, Malta oraz Szwecji, gdzie odsetek ten wynosi ponad 90%. Warto zauważyć, że najwyższy odsetek (62%) osób posługujących się językami obcymi w UE to grupa w wieku 15-24 lata, podczas gdy w grupie osób powyżej 55 lat ten odsetek wynosi zaledwie 31%²⁵. Młodzi Europejczycy poprzez posiadane kompetencje stają się atrakcyjni dla zagranicznych pracodawców. Celem Komisji Europejskiej (KE) tzw. cel barceloński jest, aby wszyscy mieszkańcy Unii Europejskiej (UE) mogli korzystać ze wspólnego (otwartego) rynku, a w szczególności z prawa do pracy oraz zamieszkania na terenie krajów członkowskich bez jakiejkolwiek dyskryminacji. KE wspiera obywateli UE w dążeniach do władania przynajmniej trzema językami europejskimi (ojczystym oraz dwoma językami obcymi)²⁶. Teoretycznie w UE językami oficjalnymi są wszystkie języki krajów członkowskich, jednak w praktyce do porozumiewania się wykorzystywane są jedynie trzy formalnie obowiązuję języki: angielski, niemiecki oraz francuski. Obecnie w krajach UE języka angielskiego, jako języka obcego, uczy się ok. 50% obywateli, przy czym warto zauważyć, że dla ponad 15% obywateli UE język angielski jest językiem ojczystym. Język angielski stał się językiem powszechnie obowiązującym, pełniącym dominującą rolę w polityce, kontaktach handlowych, czy przekazach informacyjnych. Znajomość języka angielskiego pozwala na porozumiewanie się z największą liczbą osób na świecie. Eksperci przewidują, że sytuacja demograficzna UE spowodowana starzeniem się społeczeństwa, zmusi wiele przedsiębiorstw oraz instytucji do poszukiwania wykwalifikowanych pracowników poza granicami kraju działalności, zwłaszcza w zawodach wymagających wysokich kwalifikacji zawodowych m.in. w służbie zdrowia, informatyce, telekomunikacji, robotyce czy finansach oraz ubezpieczeniach.

Autorzy raportów o stanie sektora usług językowych podkreślają jego dynamikę oraz szybkość zachodzących zmian. Na przestrzeni ostatnich lat, zmiany w sektorze usług edukacyjnych wpłynęły na zmianę oceny wartości kompetencji językowych w UE. W obszarze politycznym powiększenie wspólnoty o kolejnych członków w znacznym stopniu wpłynęło

25 Special Eurobarometer 386 / Wave EB 77.1, Europeans and their languages, Brussels, TNS Opinion

& Social, 2012 http://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/archives/ebs/ebs_386_en.pdf (dostęp:

23.10.2017)

26 European Commission (EC), Multilingualism – Learning languages

http://ec.europa.eu/education/policies/multilingualism/learning-languages_en (dostęp: 23.10.2017)

114 na zwiększone zapotrzebowanie na znajomość języków w nowych krajach członkowskich.

Warto zauważyć, że pomimo rosnącego zapotrzebowania na nowe kompetencje, zaobserwowano równocześnie znaczną presję na obniżenie kosztów wielojęzyczności. Zmiany w sferze gospodarczej oraz stale postępujące procesy globalizacyjne doprowadziły do wzrostu znaczenia wielojęzycznej komunikacji. Rozwój oraz dynamika zmian w obszarze nowych technologii daje szansę na poprawę efektywności sektora usług językowych oraz stwarza nowe szanse rozwoju a także zagrożenia z nich wynikające. Efektem zmian w sferze politycznej, ekonomicznej czy technologicznej jest wzrost popularności języków obcych, zwłaszcza w kontekście pracy zawodowej czy kontaktów społecznych oraz poszukiwanie źródeł informacji, zdobywanie wiedzy zarówno teoretycznej jak i na potrzeby praktyki.

Zasięg powyższych zmian jest trudny do oceny z powodu wielu różnic między krajami UE, jednak zauważalne są pewne tendencje. Europejskie raporty (m.in Eurobarometr) wskazują (paradoksalnie) na spadek umiejętności i kompetencji w obszarze znajomości języków obcych.

W porównaniu z badaniami z 2005 roku niepokojący jest fakt, że odsetek Europejczyków deklarujących znajomość języka obcego spadł o 2 pp. do 54% w UE²⁷. Nie można jednoznacznie stwierdzić, jakie czynniki mają na to wpływ, jednak można domniemywać, że w przypadku całościowego spadku w UE jest to związane ze wstąpieniem nowych, słabiej rozwiniętych gospodarczo państw do wspólnoty oraz kryzysem migracyjnym. W gospodarkach rozwiniętych (Holandia, Austria, Szwecja, Niemcy czy Dania) notowany jest dalszy wzrost kompetencji językowych, co można tłumaczyć rozwojem technologii, w tym łatwego oraz szerokiego dostępu do obcojęzycznych treści m.in. do stron internetowych oraz kanałów telewizyjnych. Biegłe posługiwanie się językiem angielskim oraz coraz bardziej powszechna znajomość innego języka obcego, stały się podstawowym wymogiem dla kandydatów w zagranicznych szkołach biznesu. Rozwój kompetencji językowych wspierany jest także poprzez mobilność obywateli UE, którzy coraz częściej korzystają z ofert tanich linii lotniczych w celu podróżowania lub wykorzystują dofinansowania unijnych programów edukacyjnych [Rok, 2005, s. 292]. Młodzi Europejczycy (tzw. pokolenie Y) są zdecydowanie lepiej przygotowane do wejścia na rynek pracy, w tym zagraniczne rynki, niż ich rodzice (tzw.

27 Special Eurobarometer 386 / Wave EB 77.1, Europeans and their languages, Brussels, TNS Opinion

& Social, 2012 http://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/archives/ebs/ebs_386_en.pdf (dostęp:

23.10.2017)

115 pokolenie X). Należy jednak wziąć pod uwagę, że poziom kompetencji w obszarze języków obcych może się różnić w zależności od regionu pod względem wykształcenia oraz stopnia zaawansowania językowego. Upowszechnienie znajomości języków obcych wpływa na obniżenie wartości rynkowej tego typu umiejętności (traktowane jako oczywiste), przy czym nie zmniejsza to zapotrzebowania na usługi językowe oraz ciągłe doskonalenie w tym obszarze [Rok, 2005, s. 294-295].

W Europie stale rośnie liczba przedsiębiorstw świadczących usługi językowe, które z roku na rok obsługują coraz większą liczbę klientów, tym samym notując wzrost wskaźników sprzedażowych²⁸. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy upatrywać we wzroście świadomości znaczenia języków obcych, który pozytywnie wpłynął na zwiększenie oferty w zakresie nauczania języków obcych a także rozwijającego się rynku certyfikatów językowych.

W sektorze usług językowych, oprócz tradycyjnych szkół językowych oraz jednostek certyfikujących, zaczęli pojawiać się inni gracze, działający często w skali makro, przy wykorzystaniu agresywnych strategii marketingowych i edukacyjnych platform internetowych.

Promowana unijna polityka wielojęzyczności w krajach członkowskich spowodowała wzrost zapotrzebowania na tłumaczenia dokumentów. Wiele instytucji tłumaczy miliony stron dokumentów rocznie, korzystając nie tylko z własnych zasobów, ale również z pomocy podwykonawców zewnętrznych. Należy zwrócić uwagę na stały wzrost zapotrzebowania na tłumaczenia dokumentów technicznych, stron internetowych, a także gier komputerowych oraz oprogramowania. Kolejnym czynnikiem wpływającym na wzrost zapotrzebowania na usługi językowe są międzynarodowe programy informacyjne, konferencje naukowe czy wydarzenia handlowe. Większość tego typu dokumentów tłumaczona jest przez wyspecjalizowane w tym przedsiębiorstwa. Powszechnie z usług przedsiębiorstw językowych korzystają duże korporacje, chcące tym samym zminimalizować koszty. Z kolei małe przedsiębiorstwa zlecają tłumaczenia przedsiębiorstwom językowym z uwagi na brak odpowiednich kompetencji.

28 Special Eurobarometer 386 / Wave EB 77.1, Europeans and their languages, Brussels, TNS Opinion

& Social, 2012 http://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/archives/ebs/ebs_386_en.pdf (dostęp:

23.10.2017)

116 Powszechny dostęp do sieci Internet spowodował wzrost liczby przedsiębiorstw oferujących swoje produkty i usługi w obszarze informatycznych narzędzi językowych, w tym oprogramowania translatorskie oraz terminologiczne bazy danych.

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) za 2016 r. wynika, że w Polsce zarejestrowanych jest blisko 62 tys. firm prowadzących działalność gospodarczą w obszarze pozaszkolnej formy edukacji²⁹. W Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), firmy zajmujące się pozaszkolnymi formami edukacji sklasyfikowane są w sekcji P, dziale 85 i grupie 59. Nieco ponad 45% tych przedsiębiorstw prowadzi działalność w obszarze nauki języków obcych (PKD 85.59.A)³⁰. Mimo, że REGON stanowi największą bazę informacji o podmiotach gospodarki narodowej, to w rzeczywistości dane dotyczące ilości zarejestrowanych przedsiębiorstw są często zawyżone. Wynika to z faktu, że większość przedsiębiorstw rezygnujących z prowadzenia działalności gospodarczej nie zgłasza tego w GUS. Dla rynku edukacyjno-szkoleniowego bardziej adekwatne oraz odzwierciedlające stan faktyczny, są dane Rejestru Instytucji Szkoleniowych (RIS). Obecnie jedynie firmy ubiegające się o zlecenia na szkolenia finansowane ze środków publicznych mają obowiązek rejestracji. Zdaniem autora dysertacji RIS jest obecnie najbardziej aktualnym oraz wiarygodnym źródłem informacji (w tym danych teleadresowych) o branży edukacyjno-szkoleniowej w Polsce.

W RIS szkoły językowe zostały sklasyfikowane na 4. miejscu pod względem liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw (ogółem 1596, w województwie dolnośląskim 146). Ponad połowa przedsiębiorstw (ok. 56%) to osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą. W 2015 roku można było zaobserwować znaczny wzrost liczby przedsiębiorstw edukacyjno-szkoleniowych rejestrujących się w RIS, co należy tłumaczyć gotowością branży, do wykorzystania nowej puli środków UE na lata 2014-2020. Z danych statystycznych RIS wynika, że zdecydowana większość przedsiębiorstw (9 na 10) posiada jedną placówkę oraz zatrudnia przeciętnie 21 osób. Należy zauważyć, że większość pracowników w tej branży nie

29 Szacunki dokonane na podstawie rejestru REGON, stan na koniec 2015 r. patrz: Główny Urząd Statystyczny, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON, 2015 r.

http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/podmioty-gospodarcze-wyniki-finansowe/zmiany-strukturalne-grup-podmiotow/zmiany-strukturalne-grup-podmiotow-gospodarki-narodowej-w-rejestrze-regon-2015-r-,1,17.html (dostęp: 19.11.2018)

30 Umownie przyjęty, hierarchicznie usystematyzowany podział zbioru rodzajów działalności społeczno-gospodarczej, jakie realizuj podmioty gospodarcze. Patrz załącznik nr 1.

117 jest zatrudniona w pełnym wymiarze czasowym. Przeszło 2/3 przedsiębiorstw nie posiada odpowiedniego zaplecza lokalowego, a swoje potrzeby zaspokaja w formie najmu stałego lub okresowego. Należy podkreślić, że ponad 75% przedsiębiorstw posiada zaplecze komputerowe z dostępem do sieci Internet³¹.