K ONKURENCYJNOŚĆ I BUDOWANIE PRZEWAGI KONKURENCYJNEJ MŚP – ANALIZA BADAŃ

Przedsiębiorstwa konkurujące i oparte na koncentracji wybierają w danej gałęzi sektora segment docelowy z zamiarem osiągnięcia celów w dłuższym horyzoncie czasowym, do którego obsługi ściśle dostosowana jest strategia. Koncentracja na kosztach lub zróżnicowaniu pozwala przedsiębiorstwu na uzyskanie przewagi w danym segmencie, mimo że nie posiada ono przewagi konkurencyjnej w całym sektorze. Strategia ta jest wynikiem różnic pomiędzy segmentem docelowym oraz pozostałymi segmentami w sektorze [Barney, 2001, s. 265].

Źródła przewagi konkurencyjnej są wynikiem działań przedsiębiorstwa, które podejmuje decyzje w zakresie projektowania, wytwarzania, marketingu, sprzedaży oraz wsparcia produktu. Przeprowadzenie poprawnej analizy źródeł przewagi konkurencyjnej wymaga usystematyzowanego sposobu badania wszystkich działań przedsiębiorstwa oraz zachodzących w nim interakcji. Wyodrębnienie strategicznie istotnych działań przedsiębiorstwa pozwalające na uchwycenie kosztów oraz źródeł różnicowania, jest możliwe dzięki analizie łańcucha wartości [Malara, 2006, s. 35-38].

Łańcuch wartości składa się z działań fizycznych oraz technologicznych mających wpływ na tworzenie wartości. Do realizacji swej funkcji, każde z działań, wykorzystuje zasoby ludzkie oraz produkcyjne, a także technologie i informacje. Działania tworzące wartość dzieli się na dwie szerokie grupy, działań pierwotnych oraz działań wspierających. Pierwsza grupa dotyczy działań fizycznych dotyczących tworzenia produktu, metod dystrybucyjnych oraz działalności posprzedażowej. Do drugiej grupy zaliczamy wszystkie działania, które bezpośrednio wspierają działania podstawowe oraz siebie nawzajem, poprzez dostarczenie czynników infrastrukturalnych. W ramach każdej kategorii działań podstawowych oraz wspomagających wyodrębnia się działania bezpośrednie, pośrednie oraz zabezpieczające jakość, które w różnym stopniu mają wpływ na budowanie przewagi konkurencyjnej. Działania bezpośrednie to takie, które są ściśle związane z tworzeniem wartości dla nabywców np. reklama, projektowanie produktu czy rekrutacja pracowników. Do drugiego typu działań tj. pośrednich, zalicza się np. konserwacje urządzeń produkcyjnych czy planowanie produkcji.

Działania zapewniające jakość skupiają się na procesach kontroli, testowania oraz korygowania. Każde działanie przedsiębiorstwa tworzące wartość może być źródłem przewagi konkurencyjnej, dlatego kluczowym jest, aby przedsiębiorstwo dokonywało dokładnych analiz

46 i doskonalenia swoich działań oraz optymalizowało ich koszty i efektywność [Skawińska, 2002, s. 17-19].

Z historycznych już badań firmy IBM Research [IBM, 2006] wynika, że aż 60%

badanych przedsiębiorstw wdraża innowacje produktowe, procesowe, organizacyjne lub marketingowe⁸. Badanie pokazują, że stopień innowacyjności polskiej gospodarki jest znaczny.

Dowodem na to jest szybko rozwijająca się gospodarka oraz konkurencyjność polskich firm na rynku europejskim, charakteryzującym się otwartością na konkurencję międzynarodową.

Większą zdolnością do innowacyjności charakteryzują się przedsiębiorstwa z udziałem kapitału obcego. Badania dowodzą dużego zróżnicowania innowacyjności przedsiębiorstw w zależności od branży, w której działają. Przedsiębiorstwa przemysłowe okazały się zdecydowanie bardziej innowacyjne od przedsiębiorstw usługowych. Należy jednak pamiętać, że 40% firm nie wdrażało innowacji, a tylko ich niewielki odsetek ponosił nakłady na działalność badawczo-rozwojową. W wielu przypadkach przedsiębiorstwa ponoszą nakłady innowacyjne poprzez inwestycje w maszyny, oprogramowanie czy urządzenia⁹.

Nakłady ponoszone na działalność innowacyjną uwarunkowane są wielkością przedsiębiorstwa. MŚP znacznie częściej inwestują w działalność innowacyjną niż mikro przedsiębiorstwa. Badania IBM Research z 2010 r. w Polsce pokazują, że w sektorze MŚP istniała ograniczona liczba przedsiębiorstw charakteryzujących się wysokim potencjałem innowacyjnym. Autorzy badań zaznaczają, że jedynie 8-9% przedsiębiorstw było w trakcie procesu wprowadzenia innowacji procesowych lub produktowych będących nowością w skali sektora. W przypadku innowacji organizacyjnych oraz marketingowych jest to tylko 3-4%.

Jedynie 5% przedsiębiorstw posiada w swojej strukturze organizacyjnej własną jednostkę projektową lub rozwojową. Jedynie 7% przedsiębiorstw prowadziło własną działalność badawczo-rozwojową lub zakupiło gotowe innowacyjne technologie w postaci dokumentacji, licencji, praw lub patentów. Dla porównania, wśród przedsiębiorstw średniej wielkości prawie 30% prowadziło działalność badawczo-rozwojową, 16% zdecydowało się na zakup nowych technologii, a 13% zlecało pracę badawczo-rozwojową firmą zewnętrznym. Wyniki badań

8 Autor rozprawy nie dotarł do nowszych badań w tym obszarze.

9 Badania IBM Research, CIO Global Studies, Katowice, 2006.

47 pokazują, że potencjał innowacyjny jest skorelowany z wielkością przedsiębiorstwa [Retfalvi, 2010, s. 15-16].

W badanych podmiotach panuje przekonanie, że ich przedsiębiorstwo jest nowoczesne oraz innowacyjne, a budowana pozycja konkurencyjna jest porównywalna z konkurentami w sektorze. Konsekwencją takiego postrzegania rzeczywistości jest powszechne przekonanie, że obecnie prowadzone działania są wystarczające do właściwego rozwoju przedsiębiorstwa w przyszłości. Jeśli przedsiębiorstwa nie będą dostrzegać opóźnień w obszarze jakości oraz nowoczesności oferowanych produktów w stosunku do konkurencji, to nie będą świadome potrzeby wprowadzenia zmian i zwiększenia nakładów na działalność innowacyjną. Sytuacja ta może wynikać z braku wiedzy o najnowszych technologiach oraz rozwiązaniach stosowanych przez światowych liderów. Badani przedsiębiorcy (w 2010 roku) wyróżnili wówczas czynniki mające, ich zdaniem, wpływ na konkurencyjność:

- cena,

- produkt lub usługa – jakość, zróżnicowanie oferty, nowoczesność produktu, dostosowanie do potrzeb rynku,

- obsługa klienta – terminować, szybkość realizacji zamówienia, elastyczność, zaufanie klientów,

- czynniki wewnętrzne i zarządcze – wykwalifikowani pracownicy, doświadczenie, sprzęt i wyposażenie,

- czynniki zewnętrzne – zbyt na towar, popyt na produkt lub usługę, - innowacyjność – nowe technologie i techniki.

Ponad połowa firm za główne narzędzie konkurencji uważa cenę, a w dalszej kolejności jakość. Warto zauważyć, że innowacyjność została wskazana jako kluczowy czynnik konkurencyjności jedynie przez 5% badanych. W dużych przedsiębiorstwach znaczenie nowych technologii jest większe.

Wprowadzone innowacje w MŚP były traktowane bardziej jako ulepszenia lub usprawnienia istniejących już produktów, usług lub technologii. Kluczowym czynnikiem wpływającym na wprowadzenie innowacji były informacje uzyskane od partnerów handlowych, dostawców oraz odbiorców. W zdecydowanej większości przedsiębiorstw innowacje były wynikiem wprowadzenia własnych rozwiązań a jedynie nieliczni decydowali się na współpracę z podmiotami zewnętrznymi. Tylko 5% przedsiębiorstw przyznała,

48 że współpracowała przy wdrożeniu innowacyjnych rozwiązań z podmiotem zewnętrznym.

Jedynie 7% przedsiębiorców deklarowało, że ponosiło nakłady na działalność badawczo-rozwojową, zakupy nowych technologii oraz zlecenie badań rozwojowych poza organizacją [Retfalvi, 2010, s. 21].

Około 1/3 badanych przedsiębiorstw wskazało, że produkt w ich branży zmienia się maksymalnie w okresie 3 lat. Przedsiębiorstwa narażone na częstsze zmiany produktowe, chętniej skłonne są do wprowadzania innowacji. Z kolei pozostali ankietowani wskazali, że w przypadku, gdy cykl życia produktu wynosi powyżej 7 lat lub jest trudny do określenia to nie dostrzegają one celowości w inwestowaniu w działalność innowacyjną [Retfalvi, 2010, s. 24].

Główne źródła informacji wpływające na wdrażanie innowacji pochodzą głównie z zasobów wewnętrznych oraz otoczenia biznesowego. Pośród zasobów wewnętrznych za kluczowy zasób uważa się pracowników oraz własny dział badawczo-rozwojowy, natomiast pośród partnerów zewnętrznych informacje o działalności innowacyjnej czerpane są od odbiorców, dostawców oraz bezpośrednich konkurentów lub innych przedsiębiorstw działających w tym samym sektorze. Przedsiębiorstwa w mniejszym stopniu pozyskują informacje z konferencji naukowych, targów czy prasy specjalistycznej (branżowej). Wdrażane innowacje są jedynie innowacjami w skali przedsiębiorstwa oraz nie są traktowane, jako innowacyjne względem całego sektora działalności przedsiębiorstwa.