M ETODYKA BADAŃ EMPIRYCZNYCH

Literatura przedmiotu wyróżnia trzy podstawowe grupy podejść do badań naukowych.

Są to badania idiograficzne, nomotetyczne oraz badania kompleksowe (hybrydowe).

Wg S. Nowosielskiego żadne z wymienionych podejść do badań nie jest uniwersalne⁴⁰

40 Uniwersalny tj. obejmujący całość, dotyczący wszystkiego lub wszystkich a także mający wszechstronne zastosowanie lub mający różne umiejętności.

125 [Nowosielski, 2016, s. 475], jednakże należy ocenić je jako słuszne i poprawne. Wybór konkretnego podejścia badawczego uzależniony jest od teorii przyjmowanej przez badacza oraz postawionych celów badawczych. Następnie należy określić procedurę badawczą, czyli sposób organizowania procesu pozyskiwania, przetwarzania oraz integrowania informacji.

W dalszej kolejności należy wybrać metody badawcze, czyli działania oraz czynności w celu pozyskiwania niezbędnych informacji oraz techniki badawcze, czyli uszczegółowione zastosowane metody oraz narzędzia [Chełpa, 2002, s. 350]. Uproszczony schemat procesu został zaprezentowany na rysunku 3.1.

Rys. 3.1 Sekwencja badań naukowych.

Źródło: Opracowanie na podstawie: S. Chełpa, Metody badań problematyki kadrowej, [w:] T. Listwan (red.), Zarządzanie kadrami, C.H. Beck, Warszawa 2002, s. 350 i 359.

Badając zjawiska niepodlegające łatwemu uogólnieniu należy zastosować podejście idiograficzne. Badacz skupia się wówczas na opisie pojedynczego, niepowtarzalnego zjawiska oraz jednocześnie podejmuje próbę uchwycenia zdarzeń zewnętrznych mających wpływ na kształtowanie, zmienne jakościowe i ewolucję danego zjawiska. Badania idiograficzne mają charakter indywidualny, a jedną z najpopularniejszych procedur jest studium przypadku (case study) [Chełpa, 2002, s. 359].

W Podejściu nomotetycznym badacz zorientowany jest na ustalenie uniwersalnych reguł oraz prawidłowości kierujących zjawiskiem poddanym badaniu. Kluczowym dla prowadzenia badań nomotetycznych jest charakter doboru próby badawczej. Literatura przedmiotu wyróżnia dwa główne rodzaje doboru próby badawczej [Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 116]:

- próbę losową tj. zachowanie właściwości populacji. Poprzez zastosowanie doboru próby losowej wyniki można uogólnić na całą populację;

Podejście Procedura Metoda Techniki

126 - próbę nielosową, w której wyróżnić można np. próbę celową (ekspercką), gdzie dobór uczestników jest wynikiem subiektywnie wyznaczonych kryteriów, a wyniki mają zastosowanie jedynie do populacji zbliżonej pod kątem znaczących wartości do próby podlegającej badaniu czy też próbę okolicznościową, którą tworzą łatwo dostępne podmioty.

Porównanie idiograficznego i nomotetycznego podejścia do badań naukowych zostało opisane w tabeli 3.2.

Tabela 3.2 Porównanie podejścia idiograficznego oraz nomotetycznego.

Podejście Procedura Metoda Techniki

Idiograficzne Studium przypadku Świadectwo innych osób  Analiza opinii np. klientów lub

pracowników

Testy projekcyjne

 Obrazkowy test frustracji Saula Rosenzweiga

Eksperyment terenowy  Przebieg w naturalnych warunkach

Źródło: S. Chełpa, [w]: T. Listwan (red.), Zarządzanie kadrami, C.H. Beck, Warszawa, 2002, s. 360-362.

127 Podejście kompleksowe (hybrydowe) to kombinacja podejścia idiograficznego oraz nomotetycznego stosowane dla zachowania relatywizmu badawczego. Pozyskiwane dane w sposób idiograficzny oraz nomotetyczny podlegają integracji w sposób typowy dla procedury nomotetycznej z wykorzystaniem narzędzi statystycznych. Literatura przedmiotu wyróżnia również triangulację, czyli podejście, w którym wykorzystuje się więcej, niż jeden punkt odniesienia do opisu badanego obiektu, dla którego wyróżnia się triangulację źródeł danych, triangulację teoretyczną (badawczą) oraz triangulację metod oraz technik badawczych [Chełpa, 2002, s. 358].

Metody badawcze należy dobierać w taki sposób, aby umożliwiały skuteczne rozwiązanie postawionego problemu badawczego oraz nadawały się do zastosowania w określonym obszarze badań. Należy pamiętać, że metody badawcze powinny zapewniać jednoznaczną weryfikację postawionych hipotez roboczych. Wybrane metody badawcze powinny zapewnić:

- obiektywizm, czyli nie mogą być zależne od okoliczności oraz badaczy,

- rzetelność, inaczej powtarzalność oraz podobieństwo wyników w podobnych warunkach,

- trafność, mierzalność wyników oraz brak wątpliwości.

W literaturze przedmiotu metody badawcze dzielone są na metody badawcze służące zbieraniu danych oraz metody badawcze służące analizie danych. Do pierwszej grup należą:

- metody ilościowe, które głównie służą do pomiaru zjawisk oraz procesów, do których należą techniki ankietowe i sondaże czy analizy korelacji. Literatura przedmiotu zaleca zastosowanie metody ilościowej w podejściu nomotetycznym;

- metody jakościowe, które nie określają parametrów liczbowych badanego zjawiska, do których należy zaliczyć wywiady, obserwacje, badania terenowe oraz eksperymenty.

Literatura przedmiotu zaleca zastosowanie metody jakościowej w podejściu idiograficznym. Do metod służących analizie danych literatura przedmiotu zalicza [Niemczyk, 2011, s. 21]:

- metody analizy niezależności,

- metody analizy zależności (asocjacji), - metody analizy współzależności.

128 Podział metod badawczych został zaprezentowany na rysunku 3.2.

Rys. 3.2 Podział metod badawczych.

Źródło: Opracowanie na podstawie J. Niemczyk, Metodologia nauk o zarzadzaniu, [w:] W. Czakon (red.), Podstawy metodologii badań w naukach o zarządzaniu, Wydawnictwo Nieoczywiste, Warszawa, 2011, s. 24.

Metody zbierania danych dzielą badaczy z uwagi na panujące przekonanie, że metody ilościowe pozwalają na bardziej trafną weryfikację hipotez badawczych, niż metody jakościowe [Niemczyk, 2011, s. 25]. Przyczyn tego stanu rzeczy należy upatrywać w fakcie, iż do niedawna badania metodą ilościową dominowały w praktyce badań [Niemczyk, 2011, s. 19-20]. Różnice między metodami ilościowymi oraz jakościowymi zostały przedstawione w tabeli 3.3.

Tabela 3.3 Różnice między badaniami metodą ilościową oraz metodą jakościową.

Kryterium Badanie metodą ilościową Badanie metodą jakościową Podstawowe pytania

badawcze

 Ile? Jak często?  Dlaczego? Jak?

Cel badań  Opisanie zachowania jednostki

 Ustalenie dotyczące faktów

 Zrozumienie i ustalenie

motywów zachowania jednostki

Obszar zastosowań

 Testowanie hipotez badawczych

 Kwantyfikacja istniejącego stanu rzeczy

 Generowanie hipotez badawczych

 Odkrywanie przyczyn istniejącego stanu rzeczy

Metody badawcze

Zbieranie danych

ilościowe jakościowe

Analiza danych

niezależności zależności

(asocjacji) współzależności

129

 Losowy i nielosowy dobór próby

 Niewielka liczebność próby

 Bierna odtwórcza rola badanej osoby

Koszty badań  Relatywnie wysokie  Relatywnie niskie

Źródło: Opracowanie na podstawie M. Kaczmarek, I. Olejnik, A. Springer, Badania jakościowe – metody i zastosowania, CeDeWu, Warszawa, 2013, s. 15-16.

Literatura przedmiotu wyróżnia szereg metod stosowanych w badaniach problemów zarządzania. Do badań ilościowych wykorzystuje się np. techniki sondażowe (badania ankietowe oparte na kwestionariuszach lub wywiady), techniki obserwacyjne czy techniki dokumentacyjne (analiza danych). W przypadku badań jakościowych wykorzystuje się

130 np. wywiady, obserwację czy studium przypadku [Majchrzak, 2006, s. 75-77]. Do potrzeb prowadzonych badań autor dysertacji zdecydował się na wykorzystanie techniki sondażowej, a dokładniej ankiet oraz wywiadów eksperckich (wspomaganych internetowo). Wybór technik sondażowych wiąże się z prostą formą badań, przystępnością w analizie oraz możliwością dotarcia do wielu respondentów przy relatywnie niskich kosztach, jednak wymaga stosowania pewnego rygoru metodologicznego, zapewniającego wysoką rzetelność i trafność kwestionariusza oraz pozwala na obiektywizm wnioskowania [Czakon, 2015, s. 84-95].

W części empirycznej pracy z uwagi na obszerność wyników badań postanowiono, że w części zasadniczej (głównej) przedstawiono główne wyniki oraz oceny i wnioski z badań.

Załączniki mają charakter pomocniczy służący petryfikacji ustaleń końcowych. Dodatkowo każda tabela główna zawiera odniesienie do konkretnego załącznika zawierającego szczegółowe dane w postaci tabel i rysunków.