R ZETELNOŚĆ KWESTIONARIUSZA – ANALIZA I OCENA

Wykorzystane w badaniach właściwych kwestionariusze umożliwiają zbadanie opinii respondentów ukierunkowanych na określenie kluczowych składowych ograniczonych do tych, które generują wartość dla klienta w modelu biznesu typu Canvas, a zawarte w nim informacje decydują o postrzeganiu istotności (I) oraz korzystności (K) elementów otoczenia zewnętrznego (podrozdział 2.5) dla MŚP z sektora usług językowych. Narzędzie pomiaru opinii (projekcji menedżerskiej) jest autorskim konceptem. Nie było ono bowiem wykorzystywane dotąd na potrzeby badań i praktyki organizacyjnej. W związku z powyższym nie istnieją przesłanki wskazujące na jego rzetelność. Zgodnie z metodyką badań naukowych, przed przystąpieniem do analizy wyników należało zweryfikować adekwatność wykorzystanego

150 narzędzia. Test na badanie rzetelności pozwala zweryfikować, w jakim stopniu wykorzystywana technika pomiaru oddaje rzeczywistą wartość badanej cechy. Wysoki poziom rzetelności testu oznacza niski poziom zaburzeń pomiaru pochodzących z różnych źródeł np. w postaci dublowania pozycji w kwestionariuszu. Test rzetelności można przedstawić jako miara skupienia strzałów do tarczy w jednym miejscu, im mniejsze ich rozproszenie, tym pomiar jest bardziej rzetelny.

Literatura przedmiotu wskazuje kilka metod określania rzetelności kwestionariusza, do których należą [Bedyńska, Cypryańska, 2013, s. 275-280]:

- metoda testu powtórnego, - metoda połówkowa,

- stosowanie ustalonych mierników,

- badanie zgodności wewnętrznej, polegające na obliczeniu współczynnika Alfa-Cronbacha lub Kudera-Richardsona.

Współczynnik rzetelności Alfa-Cronbacha jest jednym z najczęściej używanych w psychologii oraz naukach o zarządzaniu testem mierzącym rzetelność wykorzystywanego kwestionariusza. Zakładając, że skala jest jednorodna oraz mierzy wspólną cechę właściwości, wszystkie pytania zawarte w kwestionariuszu powinny wykazywać się skorelowaniem ze sobą oraz z ogólnym wynikiem obliczanym na bazie pytań zawartych w przyjętej skali. Statystyka Alfa-Cronbacha mierzy spójność wewnętrzną narzędzia pomiarowego oraz wskazuje, na ile pozycje (pytania) wchodzące w skład skali są do siebie podobne [Hornowska, 2007, s. 48-52].

Na potrzeby oceny oraz analizy rzetelności kwestionariuszy wykorzystywanych w niniejszej pracy zdecydowano o podziale dwóch kwestionariuszy na skale. Było to możliwe, gdyż wybór segmentów kluczowych klientów determinował dalszą ścieżkę pytań.

Przedsiębiorstwa odpowiadały na takim sam zestaw pytań dla każdego z wcześnie wybranych segmentów odbiorców docelowych. W Pierwszym kwestionariuszu badającym składowe modelu biznesu oraz elementy otoczenia zewnętrznego wydzielono 7 skal. W pierwszym kroku wyodrębniono składowe modelu biznesu oraz elementy otoczenia zewnętrznego, a w drugim kroku dokonano doboru pytań dotyczących składowych modelu biznesu ze względu na segment odbiorców docelowych usług oraz tych odnoszących się do istotność (I) i korzystność (K) elementów otoczenia zewnętrznego. W efekcie tych zabiegów porządkujących otrzymano siedem skal, dla których mierzono ich rzetelność:

151 - skala 1.1 – segment kursów dla klientów indywidualnych

- skala 1.2 – segment kursów dla grup przedszkolnych - skala 1.3 – segment kursów dla młodzieży szkolnej - skala 1.4 – segment kursów dla studentów

- skala 1.5 – segment kursów dla dorosłych - skala 1.6 – segment kursów dla przedsiębiorstw

- skala 1.7 – istotność i korzystność elementów otoczenia zewnętrznego

W drugim kwestionariuszu badającym oczekiwaną propozycję wartości przez odbiorców docelowych usług analogicznie zdecydowano o wyodrębnieniu 6 skal, z wyłączeniem elementów otoczenia zewnętrznego. Klienci mogli wybrać tylko jeden rodzaj zajęć, z którego korzystali, zatem każdy z odbiorców docelowych odpowiadał na taki sam zestaw pytań względem wybranego wcześniej segmentu kursów. Poniżej przedstawiono wyodrębnione skale wraz z ich opisem:

- skala 2.1 – segment kursów dla klientów indywidualnych - skala 2.2 – segment kursów dla grup przedszkolnych - skala 2.3 – segment kursów dla młodzieży szkolnej - skala 2.4 – segment kursów dla studentów

- skala 2.5 – segment kursów dla dorosłych - skala 2.6 – segment kursów dla przedsiębiorstw

Decyzja o wyodrębnianiu skal miała charakter uznaniowy i była pochodną znajomości rzeczy wynikającej z doświadczenia autora dysertacji orz konsultacji z przedstawicielami nauki (patrz s. 145). W opinii autora należało rozdzielić składowe modelu biznesu oraz elementy otoczenia zewnętrznego. Ponadto respondenci udzielali odpowiedzi, kierując swoją uwagę na wybrane wcześniej rodzaje kursu, zatem podział kwestionariusza na skalę ze względu na segment odbiorców docelowych wydaje się co najmniej intuicyjnie uzasadniony, zwłaszcza że jest to zmienna determinująca ścieżkę odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu ankietowym – osobno dla każdego z wybranych segmentów.

Analiza rzetelności kwestionariuszy została dokonana osobno dla każdej ze skal.

W niniejszej pracy nie oceniono ogólnego wyniku rzetelności dla całości kwestionariuszy ankietowych – porównywanie wyników między różnymi segmentami (pomimo tej samej konstrukcji narzędzia badawczego dla każdego z segmentów) nie było celowe i zasadne.

152 Wyodrębnione skalę 1.1-1.6 oraz 2.1-2.6 pozwalają na porównanie 6 różnych modeli biznesu MŚP z sektora szkół językowych determinowanych poprzez segment odbiorców docelowych.

Wartość statystyki Alfy-Cronbacha jest dodatnio skorelowana z wielkością próby badawczej oraz liczbą pytań zawierających daną skalę [Brzeziński, 2004, s. 243]. Zasadnym stało się pytanie, jaką wartość lub przedział wartości przyjmuje statystyka Alfa-Cronbacha, aby stwierdzić, że skala jest rzetelna? Współczynnik alfa-Cronbacha może przybierać wartość w przedziale od minus nieskończoności do 1. W praktyce tylko wartości dodatnie z zakresu od 0 do 1 mają interpretacyjny sens, przy czym im wartość statystyki (z próby) jest bliższa jedności, tym rzetelność skali jest wyższa. Literatura przedmiotu wskazuję, że skalę uznaje się za rzetelną dla wartości statystyki Alfa-Cronbacha powyżej 0,7 [Bedyńska, Cypryańska, 2013, s. 276-278]. W związku z powyższym przyjęto tę wartość jako progową, wskazującą na rzetelność przyjętej skali. Statystykę rzetelności dla obu kwestionariuszy z podziałem na skale zaprezentowano w tabeli 4.5 oraz 4.6. Szczegółowe obliczenia statystyki alfy-Cronbacha zostały przeniesione do załącznika nr 4 (patrz s. 303 i dalsze).

Tabela 4.5 Statystyka rzetelności dla skal 1.1-1.7.

Współczynnik Alfa Cronbacha Liczba pozycji

Skala 1.1 ,894 19

Skala 1.2 ,801 19

Skala 1.3 ,907 19

Skala 1.4 ,885 19

Skala 1.5 ,896 19

Skala 1.6 ,922 19

Skala 1.7 ,902 62

Źródło: Opracowanie na podstawie danych z kwestionariusza badań właściwych z wykorzystaniem IBM SPSS.

Tabela 4.6 Statystyka rzetelności dla skal 2.1-2.6.

Współczynnik Alfa Cronbacha Liczba pozycji

Skala 2.1 ,896 19

Skala 2.2 ,922 19

Skala 2.3 ,938 19

Skala 2.4 ,917 19

Skala 2.5 ,858 19

Skala 2.6 ,957 19

Źródło: Opracowanie na podstawie danych z kwestionariusza badań właściwych z wykorzystaniem IBM SPSS.

153 Poziom statystyki Alfa-Cronbacha dla wszystkich skal w obu kwestionariuszach badawczych jest wyższy od założonego poziomu 0,7. Uznano kwestionariusze za spełniające warunek rzetelności. Dodatkowo warto zauważyć, że usunięcie pozycji ze skal nie podwyższa statystyki rzetelności, więc nie ma podstaw do odrzucenia pozycji ze skal⁵².