Pojęcie bezzwrotności na płaszczyźnie finansów publicznych używane jest nie tylko w kontekście prawa daninowego. Charakteryzuje ono także inne rodzaje transferów środków publicznych, takie jak między innymi środki zagraniczne, dotacje, przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa704 czy też określone rodzaje wydatków705. W aspekcie daninowym, bezzwrotność jest jednym z tych przymiotów, który sprzyja gromadzeniu środków pieniężnych pochodzących od obowiązanych do jej uiszczania, wykorzystywanych na realizację zadań publicznych706. Cecha ta nie musi mieć charakteru bezwzględnego. Regułą jest wprawdzie definitywny charakter transferu środków pieniężnych za pomocą daniny, aczkolwiek brak bezzwrotności nie wyklucza automatycznie takiej kwalifikacji świadczenia pieniężnego. Ewentualne odstępstwa należy jednakże rozpatrywać w kategorii wyjątków707.
Należy przy tym wskazać, że nie każde zwrotne przesuniecie środków pieniężnych od podmiotu czynnego do uiszczającego daninę podmiotu biernego stanowić będzie o braku jej bezzwrotności. Jeżeli bowiem transfer taki dokonywany jest w następstwie braku podstawy prawnej lub podstawa ta już po dokonanym transferze odpadła, to w istocie mówić można o daninie uiszczonej nienależnie708, względnie uiszczonej w nadmiarze (w dogmatyce oba te zdarzenia określa się niekiedy łącznie mianem nadpłaty709). Brak podstawy prawnej należy rozumieć szeroko, nie tylko jako całkowity brak obowiązku uiszczenia daniny, ale także w razie uiszczenia daniny ponad kwotę należną. „Nadwyżka” bowiem jest kwotą uiszczoną, a
704 Zob. np. E. Chojna-Duch, Nowelizacja ustawy o finansach publicznych jako pierwszy etap ich reformy, Państwo i Prawo 2007, nr 7, s. 47-53; R. Szostak, Charakter prawny zaliczki w ramach zamówień publicznych, Państwo i Prawo 2008, nr 3, s. 37; A. Gorgol, Równowaga budżetowa w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Państwo i Prawo 2014, nr 9, s. 24; P. Panfil, Obligacje komunalne w polskim prawie budżetowym 1990-2015, Gdańskie Studia Prawnicze 2015, t. XXXIV, s. 311-312;. A. Jurkowska-Zeidler, op.
cit., s. 294.
705 Por. J. Małecki, Przekształcenia orzecznictwa sądów administracyjnych w sprawach podatkowych (w latach 1981-2010), Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2010, nr 5-6 (32-33), s. 304.
706 Środki pieniężne przybierają postać „środków publicznych, poprzez różne urządzenia prawnofinansowe” (C.
Kosikowski, Deficyt budżetowy i dług publiczny z punktu widzenia uprawnień i obowiązków prawnofinansowych obywatela, Przegląd Sejmowy 2003, nr 3 (56), s. 31).
707 Zob. np. D.M. Antonów, op. cit., s. 12. Również A. Gomułowicz wskazuje, omawiając bezzwrotność podatku: „nie ma zatem, co do zasady, obowiązku zwrotu podatku”, jest on bowiem „przejmowany w sposób definitywny i ostateczny” na rzecz funduszu budżetowego (A. Gomułowicz, D. Mączyński, op. cit., s. 146).
Przykładem daniny zwrotnej mogą być, występujące niegdyś, przymusowe pożyczki państwowe (K. Cień, Konstrukcja podatku [w:] A. Hanusz (red.), op. cit., s. 199). Zob. także odnośnie wyjątku od zasady bezzwrotności daniny odpłatnej w razie braku wzajemności A. Hanusz, Glosa do postanowienia NSA z dnia 8 września 2006, II FZ 488/06, Orzecznictwo Sądów Polskich 2007, nr 4, s. 45.
708 Terminem takim posługuje się także doktryna, zob. np. zwrot: „nienależnie uiszczone kwoty” (P. Selera, Zasada proporcjonalności w orzecznictwie podatkowym Trybunału Konstytucyjnego, Państwo i Prawo 2017, nr 4, s. 61). Z punktu widzenia teoretycznoprawnego wydaje się być on zwrotem pojemniejszym niż nadpłata, używana jednakże w teorii z silnym znaczeniowym odniesieniem nadanym jej przez dogmatykę, co wynika zapewne z syntetyczności terminu. Trudno jednak, nawet z punktu widzenia językowego, uznać, że
„nadpłacenie” daniny nastąpiło w sytuacji, gdy w ogóle nie wystąpił obowiązek jej uiszczenia.
709 Zob. np. M. Ignasiak, Nadpłata podatku i tryb jej zwrotu, Przegląd Podatkowy 2006, nr 5, s. 42.
nie znajdującą podstawy w normie prawnej, która określa elementy stosunku daninowego710. W pewnych okolicznościach nienależne uiszczenie daniny może być spowodowane nieprawidłowym działaniem władzy publicznej. Wówczas po stronie uprawnionego podmiotu publicznoprawnego powstanie obowiązek zrekompensowania zaistniałego stanu rzeczy i restytucji względem stanu pierwotnego711. W praktyce najczęściej w aspekcie proceduralnym okoliczność nienależnego uiszczenia daniny konkretyzowana jest rozstrzygnięciem indywidualnym wobec podmiotu, który daninę nadpłacił.712.
Inną instytucją daninową, stosowaną głównie w prawie podatkowym, jest instytucja zwrotu. Nie jest ona jednoznacznie zdefiniowana. W doktrynie wskazuje się, że jest to swego rodzaju roszczenie finansowe przewidziane przez przepisy prawa materialnego. Nie jest ono elementem konstrukcyjnym daniny i może być zrealizowane fakultatywnie przez podmiot czynny względem podmiotu biernego713. Niekiedy w doktrynie zwrot uważa się za rodzaj nienależnego uiszczenia daniny714. Szczegółowe rozważenie tej kwestii pozostaje poza zakresem tematycznym niniejszej pracy. Istotne jest stwierdzenie, że opisywany mechanizm, niezależnie od sposobu jego kwalifikacji, nie przesądza o cesze bezzwrotności daniny publicznej i nie jest z nią związany. Zawarte więc w niniejszym rozdziale wywody odnośnie zwrotu składki do tego mechanizmu się zatem nie odnoszą.
Co do bezzwrotności składki jako daniny publicznej, to w ogólności rozważono ją w pierwszej części pracy. Poczynione uwagi pozostają aktualne również w kontekście funkcji dochodowej składki zdrowotnej. Doprecyzować można, że o ewentualnej bezzwrotności
710 Warto zaznaczyć, że w orzecznictwie można było się spotkać ze stanowiskiem, zgodnie z którym nadpłatę można było stwierdzić jedynie, gdy doszło do faktycznego zubożenia obowiązanego do uiszczenia daniny.
Wydaje się więc, że obok substratu prawnego wyodrębniano także substrat ekonomiczny, polegający na rzeczywistym uszczupleniu majątku obowiązanego i przysporzeniu tego majątku uprawnionemu organowi publicznoprawnemu. W myśl takiego stanowiska do nadpłaty nie doszłoby, gdyby np. zaistniała tzw.
przerzucalność daniny, czyli faktyczne obciążenie jej finansowymi (ekonomicznymi) skutkami podmiotu trzeciego. Zob. więcej: K. Lasiński-Sulecki, W. Morawski, Nadpłata akcyzy. Uwagi dotyczące wyroku WSA w Bydgoszczy z dnia 10 lutego 2015 r., I SA/Bd 893/14, i zdania odrębnego sędzi Izabeli Najdy-Ossowskiej, Przegląd Podatkowy 2016, nr 3, s. 32-38. Jeszcze inaczej przedstawia się sytuacja, w której dana należność publicznoprawna została pobrana w ogóle bez jakiegokolwiek przepisu ustawowego albo przepis ten został uznany za nieobowiązujący. Sytuacja taka zaistniała np. w następstwie wyroku Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego opłat za wydanie karty pojazdu. Jak zwrócił uwagę R. Szczepaniak: „W sytuacji braku wyraźnych przepisów szczególnych w prawie administracyjnym, podstawą zwrotu tej kwoty są przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu” (R. Szczepaniak, Sens i nonsens podziału na prawo publiczne i prywatne (na kanwie uchwały SN), Państwo i Prawo 2013, nr 5, s. 37).
711 Por. I. Krawczyk, A. Krzywoń, Oprocentowanie nadpłaty podatku jako konsekwencja orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2018, nr 3 (78), s. 56-72.
712 Zob. np. B. Brzeziński, H. Filipczyk, Nadpłata po zmianach, Przegląd Podatkowy 2016, nr 2, s. 11-16.
713 Por. M. Popławski, Charakter prawny instytucji zwrotu podatku, Państwo i Prawo 2007, nr 9, s. 77-88.
714 A konkretnie – nadpłaty. Dyskusję w tej sprawie przywołuje cytowany powyżej M. Popławski (ibidem, s. 77, przyp. 9). Autor wskazuje na artykuł K. Woźniaka (K. Woźniak, Autokorekta deklaracji VAT-7, Przegląd Podatkowy 2001, nr 8, s. 19-23) i polemikę podjętą przez S. Jakubowskiego (S. Jakubowski, Polemika.
Autokorekta deklaracji VAT-7, Przegląd Podatkowy 2001, nr 11, s. 20-23).
składki zdrowotnej mówić można w odniesieniu do funduszu ochrony przed ryzykiem, co wynika z celowego charakteru tej daniny715. Ponadto, jak się wydaje, w ubezpieczeniu zdrowotnym bezzwrotność składki powiązana jest z jej odpłatnością. Prima facie wydaje się, że odpłatna składka zdrowotna, w zamian za którą przysługuje świadczenie wzajemne, może zostać zwrócona, gdy wzajemność ta nie wystąpi (to jest gdy uprawniony świadczenia nie uzyskał716). Co więcej, ubezpieczony może odczuwać niedostępność świadczeń z uwagi na ich niską jakość lub długi termin oczekiwania (oczekiwanie w kolejce do udzielenia świadczenia niejednokrotnie powoduje, że ziszczone ryzyko braku zdrowia pogłębia się717).
System ubezpieczenia zdrowotnego przewidywać może procedury (w praktyce niekiedy zawoalowane pod pozorem innych rozwiązań) mające na celu regulację kolejności udzielania świadczenia, gdy liczba oczekujących nań ubezpieczonych przewyższa zapewnianą w ubezpieczeniu ilość 718 . Dlatego wszelkie konstrukcje składki zdrowotnej i systemu ubezpieczenia zdrowotnego osłabiające rzeczywistą możliwość ubiegania się o zwrot składki odpłatnej zakwalifikować należy jako intensyfikowanie jej funkcji dochodowej. Praktyka ich zastosowania, z uwagi na omówioną już trudność wprowadzenia odpłatnej składki zdrowotnej do systemu zabezpieczenia społecznego, została już omówiona.
Systemowy brak zabezpieczenia interesu ubezpieczonego przyznanym roszczeniem o zwrot uiszczonej składki uzasadniać można jej nieekwiwalentnością. Dodatkowo przyjmuje się, że uzyskiwanym świadczeniem jest ochrona przed ryzykiem braku zdrowia. W tej perspektywie trudno o możliwe do zaistnienia w praktyce okoliczności, które uzasadniałyby zwrot składki (choć teoretycznie wystąpiłyby na przykład, gdyby w ubezpieczeniu
715 Nawet zresztą podatki niekoniecznie zasilać muszą funduszu budżetowy, dopuszczalne jest zasilanie przez podatki bezpośrednio funduszy celowych (por. H. Dzwonkowski, Ustawowa i doktrynalna definicja podatku [w:] A. Buczek et al., op. cit., s. 4).
716 Zależność taka była widoczna choćby w niektórych rozwiązaniach ubezpieczenia emerytalnego, zob. T.
Sowiński, Kontrakt z przyszłością, Gdańskie Studia Prawnicze 2009, t. XXI, s. 564-568.
717 Por. J. Jończyk, Prawo…, s. 274. Jak podnosi autor, sama idea „kolejkowania” jest sprzeczna z ubezpieczeniowym modelem ochrony przed ryzykiem braku zdrowia, w którym „zgłoszenie zdarzenia niezdrowia wymaga bieżącej weryfikacji i decyzji co do należnego świadczenia, a odłożenie świadczenia na późniejszy, nieokreślony termin, jeżeli w ogóle ma medyczny i prawny sens, nie podlega sankcji odszkodowania za zwłokę”. Dodatkowo autor wskazuje na cały szereg niedogodności i niezgodności, które jego zdaniem wiążą się z tworzeniem listy oczekujących: reglamentacja dóbr, sprzyjaniu zjawiskom patologicznym, niebieżące realizowanie zobowiązań przez instytucję ubezpieczeniową (por. ibidem, s. 274-275). Poczynione spostrzeżenia zdają się nie tracić na aktualności nawet mimo zmian stanu prawnego regulującego tak ubezpieczenie zdrowotne, jak i system udzielania świadczeń. Niektóre z nakreślonych przez autora konsekwencji, jak choćby odnośnie wzrostu udziału płatnych (prywatnych) świadczeń medycznych i prywatnego ubezpieczenia na wypadek ryzyka braku zdrowia, wzmogły się. Jest to widocznie choćby w popularyzowaniu prywatnych abonamentów medycznych, które niejednokrotnie stają się częścią pakietów socjalnych pracodawców, mając na celu uatrakcyjnienie ofert pracy.
718 Przepisy u.ś.o.z. wprost ustalają sposób ustawiania „kolejki” oczekujących na świadczenia pod postacią ustalania „kolejności” zgłoszenia uprawnionych (zob. art. 20 ust. 1 i n. u.ś.o.z.). O tym, że są to przepisy w istocie regulujące kolejki, świadczą kolejne nowelizacje, skierowane na poprawę dostępności do świadczeń.
Zob. też: A. Pietraszewska-Macheta, Art. 20 [w:] eadem, op. cit., s. 190-199.
zdrowotnym instytucja ubezpieczeniowa, sama nie zapewniając świadczeń rzeczowych, nie zawarła żadnych umów z żadnym świadczeniodawcą). Wzmożona funkcja dochodowa przekłada się na wzmocnienie kondycji finansowej instytucji ubezpieczeniowej. Jej uprawnienie do otrzymywania uiszczanej przez obowiązanego składki, obwarowane rygorem przymusu publicznoprawnego, nie koreluje bowiem z obowiązkiem zapewniania świadczeń opieki zdrowotnej w tym rozumieniu, że nie naraża się ona na konieczność zwrotu pozyskanych środków pieniężnych z powodu ewentualnych zaniechań w obszarze wykonywania własnych obowiązków. Taka bezzwrotność składki zdrowotnej czyni ją bardziej dolegliwą dla ubezpieczonego i – zwłaszcza w nieefektywnym systemie ubezpieczenia zdrowotnego - może wpływać na dążenie jednostek do możliwego unikania konieczności jej uiszczania. W rezultacie osłabić się może dochodowości składki w wymiarze ekonomicznym719.
Powyższe trudności nie zaistnieją natomiast w wypadku składki nieodpłatnej. Jeżeli bowiem nieodpłatność składki polega na tym, że ubezpieczony podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu niezależnie od uiszczania składki (nawet jeśli do jej uiszczania jest zobowiązany, jednak całkowicie bez powiązania tego faktu z prawem do świadczeń720), to z jednej strony składka taka nigdy nie będzie podlegać zwrotowi, z drugiej zaś - obowiązek jej uiszczania może trwać pomimo braku świadczeń wzajemnych. Podobnie ocenić należy to zagadnienie w wypadku składki częściowo odpłatnej, jeżeli uiszczenie jej stanowi jedynie warunek nawiązania więzi ubezpieczeniowej.
Na cechę bezzwrotności częściowo odpłatnej składki zdrowotnej wpływać może także jej podzielność lub niepodzielność. Jeżeli bowiem w okresie podlegania ubezpieczeniu, za który uiszczona została składka, ustanie więź ubezpieczeniowa, dopuszczalne jest, by – przy składce podzielnej – zwrocie podlegała część uiszczonej składki. Część ta będzie proporcjonalna do części okresu, w której ubezpieczony nie będzie podlegał ubezpieczeniu.
Zwrot taki będzie niemożliwy w wypadku składki niepodzielnej. Wynika to z samej istoty niepodzielności: niemożności ustalenia zależności uiszczanej składki od okresu ochrony.
Składka taka uiszczana jest całościowo, za cały okres ochrony, niezależnie od czasu jej trwania. Oznacza to nie tylko bezzwrotność takiej składki, ale może również skutkować
719 W doktrynie wiąże się dolegliwość prawa podatkowego między innymi właśnie z przymiotem bezzwrotności daniny publicznej (por. I. Sepioło-Jankowska, Odpowiedzialność administracyjna jako odpowiedzialność alternatywna dla deliktów finansowych, Prokuratura i Prawo 2020, nr 1, s. 91).
720 Zob. art. 67 ust. 2 u.ś.o.z., zgodnie z którym „Osoba podlegająca obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego po zgłoszeniu do ubezpieczenia zdrowotnego uzyskuje prawo do świadczeń opieki zdrowotnej”. Art. 67 ust. 1 tej ustawy wyraźnie oddziela od siebie „zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego” osoby podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia od „opłacenia składki w terminie i na zasadach określonych w ustawie”.
koniecznością uiszczenia składki zdrowotnej w pełnej wysokości za cały okres podlegania ubezpieczeniu, nawet jeżeli nawiązanie więzi ubezpieczeniowej nastąpiło w trakcie jego trwania.
Ponieważ wzmacnianiu funkcji dochodowej składki zdrowotnej sprzyjać będą wszelkie rozwiązania wzmacniające bezzwrotność składki, wzmacniać ją będzie także nadanie jej cechy niepodzielności. Niepodzielna, bezzwrotna składka działa stabilizująco na wpływy do funduszu ochrony przed ryzykiem. Po pierwsze, fundusz ten jest beneficjentem wszelkich niepełnych okresów ubezpieczeniowych, za które składka pozostaje w jego dyspozycji. Odnosi on bowiem korzyści ze środków pieniężnych uzyskanych poprzez uiszczoną składkę, jednocześnie nie ponosząc obowiązków wobec uprawnionego ubezpieczonego. Po drugie, odpada konieczność uwzględniania w planowaniu finansowym możliwego ustania więzi ubezpieczeniowej określonej liczby ubezpieczonych, co wiąże się z koniecznością zwracania uiszczonej składki w odpowiedniej wysokości721.
Bezzwrotność składki zdrowotnej jest wypadkową jej cech publicznoprawnych.
Pomimo swojej genezy, sięgającej do ubezpieczeń prywatnych, zasadniczo nie podlega, tak jak ma to miejsce w tych ubezpieczeniach zwrotowi. Bezzwrotność składki jest istotną cechą wzmagającą dochodową funkcję składki.
5.5. Uwagi końcowe
Dochodowa funkcja jakiejkolwiek składki ubezpieczeniowej stanowi podstawową przyczynę jej zaistnienia jako elementu konstrukcji ubezpieczeniowej, zarówno w obszarze prawa publicznego, jak i prywatnego. Niezależnie od reżimu prawnego, składka ma za zadanie dostarczyć środków pieniężnych funduszowi ochrony przed ryzykiem, celem zrealizowania świadczeń należnych ubezpieczonemu. Za pomocą składki realizowane są wpływy pieniężne do tego funduszu, pożytkowane zgodnie z przeznaczeniem, w następstwie wystąpienia okoliczności pozostających w zakresie ochrony, jakiej udziela wspólnota ryzyka.
W ubezpieczeniach prywatnoprawnych uiszczenie składki jest zasadniczo następstwem dobrowolnej decyzji ubezpieczonego. Jest ona ceną za ochronę
721 Z punktu widzenia teoretycznego, pewnym kompromisem pomiędzy zwrotnością składki i zapewnieniem stabilności finansowej byłoby stworzenie funduszu, w którym wysokość składki determinowana byłaby potrzebą uprawnionych. W takim wypadku, w ramach danej konstrukcji składki mogłoby się okazać, że ubezpieczonemu zwrócona zostanie składka, o ile potrzeby w zakresie udzielania ochrony przed ryzykiem braku zdrowia okażą się niższe niż globalne środki pieniężne pozyskane za jej pomocą. Łączna kwota takiej nadwyżki, przeliczana następnie proporcjonalnie na poszczególnych ubezpieczeniowych, mogłaby podlegać zwrotowi. Jest to jednak rozwiązanie w praktyce niestosowane, a wraz ze wzrostem powszechności ubezpieczenia – bardzo trudne do przeprowadzenia w praktyce.
ubezpieczeniową. W ubezpieczeniu publicznoprawnym, składka staje się daniną publiczną, której obowiązek uiszczenia zabezpieczony jest przymusem publicznoprawnym. Obowiązek uiszczenia składki stanowi szczególne następstwo przymusowego sformowania wspólnoty ryzyka, pierwotnego wobec tego obowiązku. Ponadto w ubezpieczeniu zdrowotnym, z uwagi na leżące u jego podstaw wartości, możliwe jest nawet udzielenie ubezpieczonemu ochrony przed ryzykiem wówczas, gdy składki nie uiścił. Wyróżnia to ubezpieczenie zdrowotne na tle innych ubezpieczeń publicznoprawnych.
Składka zdrowotna w ubezpieczeniu zdrowotnym nie będzie składką ekwiwalentną.
Dlatego ma ona tendencje do przybierania wariantów od częściowo odpłatnych aż do pełnej nieodpłatności - polegającej na całkowitym rozłączeniu obowiązku uiszczenia składki z uzyskaniem uprawnień z ubezpieczenia. Może to prowadzić do nasilenia fiskalnego aspektu składki, prowadząc do konstrukcji mającej zmaksymalizować jej funkcję dochodową. Wraz ze zniwelowaniem odpłatności możliwe staje się bowiem na przykład zwielokrotnianie obowiązku uiszczenia składki w przypadku zbiegu tytułów ubezpieczeniowych. Nie pociąga ono bowiem za sobą konieczności zwielokrotniania uprawnień. W konsekwencji funkcja dochodowa składki silniej wpisuje się w fiskalny cel gromadzenia danin publicznych722.
Kreowanie funkcji dochodowej w relacji do poszczególnych ubezpieczonych ustępuje kreowaniu tejże funkcji względem całości wspólnoty ryzyka. Zjawisku temu sprzyja zwłaszcza wzrost powszechności ubezpieczenia, skutkujący zróżnicowaniem tytułów podlegania mu. Innymi słowy, poszerzanie przymusowej wspólnoty ryzyka i mnogość tytułów ubezpieczenia skutkują brakiem tożsamości wpływu ze składki należnej od poszczególnego ubezpieczonego z udzielaną mu indywidualnie ochroną przed ryzykiem.
Skutkuje to postrzeganiem składki w perspektywie całego funduszu ochrony przed ryzykiem, jako daniny mającej na celu zabezpieczenie środków pieniężnych na sfinansowanie świadczeń w ramach realizowania uprawnień ubezpieczonych.
Dążenie do maksymalizowania wpływów ze składki zdrowotnej, podporządkowywanie jej konstrukcji prawnej wymogom ekonomicznym, wzmacnianie bezzwrotności i zabezpieczenie jej poboru przymusem państwowym (nakierowanym na efektywną realizację transferu środków pieniężnych w aspekcie ekonomicznym) zdaje się przybliżać składkę do podatku celowego. Oddala się ona jednocześnie od indywidualnego wymiaru wkładu finansowego ubezpieczonego w fundusz ochrony przed ryzykiem, który
722 Por. J. Gliniecka, Opłaty publiczne…, s. 73. Tym samym, wobec składki zdrowotnej aktualne staje się stwierdzenie, sformułowane pierwotnie odnośnie władztwa podatkowego, że: „państwo chce z powodów czysto fiskalnych sięgnąć tam, gdzie sięga jego władza” (R. Rybarski, op. cit., s. 203).
byłby powiązany z właściwą mu sytuacją i świadczeniami oferowanymi celem przeciwdziałania ryzyku braku zdrowia.
Wnioski
I. Ubezpieczenie zdrowotne jest ubezpieczeniem publicznoprawnym. Stanowi część składową systemu ochrony zdrowia - w obszarze finansowanym ze środków publicznych.
Składka zdrowotna jest elementem konstrukcyjnym ubezpieczenia zdrowotnego i stanowi źródło jego finansowania. Dlatego stwierdzić można, że składka zdrowotna jest publicznoprawnym źródłem finansowania systemu ochrony zdrowia.
Jednocześnie publicznoprawne ubezpieczenie zdrowotne jako część systemu ochrony zdrowia zawiera się w systemie zabezpieczenia społecznego, w którym kwestia zdrowotna rozwiązywana jest za pomocą modelu ubezpieczeniowego.
II. Wartości stanowiące fundament systemu zabezpieczenia społecznego wyznaczają ramy, w obrębie których kształtowana jest składka zdrowotna. Dlatego, choć może się ona zbliżać do pełnej odpłatności, nie będzie składką ekwiwalentną. Rozwiązanie przeciwne byłoby nie do pogodzenia z godnością osobistą jednostki, leżącą u podstaw jej prawa do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego. Ponieważ składka zdrowotna nie może być ekwiwalentna, nie stanie się ona także ceną za ochronę przed ryzykiem braku zdrowia, uiszczaną przez członków wspólnoty ryzyka, jak to ma miejsce w ubezpieczeniach prywatnoprawnych.
Ponadto, w następstwie zasady solidaryzmu społecznego, wspólnota ryzyka w ubezpieczeniu zdrowotnym tworzona jest przymusowo, a przystąpienie do niej co do zasady będzie niedobrowolne. Dla zapewnienia prawidłowej realizacji rozwiązań opartych o wspomnianą zasadę konieczne było ich zabezpieczenie przymusem publicznoprawnym.
Przejawia się on w szczególności w zawiązaniu więzi ubezpieczeniowej w momencie zaistnienia okoliczności przewidzianych przepisami prawa powszechnego. Stanowią one tytuł do podlegania ubezpieczeniu. Przymusem publicznoprawnym obwarowany jest także pobór składki.
III. Nieekwiwalentność, niedobrowolność i przymus stanowią o publicznoprawnym