Polityka społeczna a system zabezpieczenia społecznego

1.3. Polityka społeczna a system zabezpieczenia społecznego

Termin „polityka społeczna” może być użyty zarówno do nazwania dyscypliny naukowej z zakresu nauk społecznych jak i określenia rzeczywistej działalności związku

146 Innym terminem na określenie tego ryzyka jest „niezdrowie”. Jak wskazuje J. Jończyk: „Słowa ‘niezdrowie’

nie spotyka się w języku prawnym, ale znane jest i akceptowane przez normę językową (…) termin ‘niezdrowie’

jest poręczny, bo, z jednej strony, wyłącza skojarzenia z dawnym ubezpieczeniem chorobowym, z drugiej zaś strony nawiązuje do definicji zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia (…). Brak zdrowia można określić zatem jako niezdrowie, które (…) jest rodzajem socjalnego ryzyka, chronionym przede wszystkim za pomocą powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego – instytucji prawa zabezpieczenia społecznego” (J. Jończyk, Prawo…, s. 17-18). Zdaje się, że także posługiwanie się, terminem „brak zdrowia” jest uprawnione i poprawne językowo (powoływane zresztą także przez cytowanego autora), samo zaś skojarzenie z dawnym ubezpieczeniem chorobowym z biegiem czasu zanikło. W kontekście dogmatycznym można także odnotować, że Konstytucja RP część z wymienionych ryzyk wpisuje wprost w zakres pojęciowy przysługującego obywatelowi „prawa do zabezpieczenia społecznego” (art. 67), jednakże samo ryzyko braku zdrowia pozostawia niejako poza nim, w art. 68 ust. 1 i n. (podobnie jak ryzyko niepełnosprawności w art. 69). Tymczasem jednak na płaszczyźnie prawa polskiego sam termin „zabezpieczenia społeczne” występuje jako element języka prawnego, w rozumieniu przepisów Konstytucji RP konstruującego pojęcie „prawo do zabezpieczenia społecznego” (por. M. Zieleniecki, Pojęcie…, s. 16). Według J. Jończyka, termin ten oznacza też nazwę gałęzi prawa: „prawo zabezpieczenia społecznego”, tj. „prawo tzw. pozytywne (ustawodawstwo), dotyczące ochrony prawnej w określonych sytuacjach życiowych, wynikłych z pewnych zdarzeń (…)” (J. Jończyk, Prawo…, s. 5.).

W takim rozumieniu, także art. 68 i 69 Konstytucji RP znajdą swoje miejsce jako elementy prawa zabezpieczenia społecznego, statuującego system zabezpieczenia społecznego jako całości, który ma za zadanie zapewnić bezpieczeństwo socjalne (por. E. Piórecka, Aksjologiczne podstawy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej [w:] K. Stępniak (red.), op. cit., s. 115). W innych dyscyplinach naukowych pojęcie: „system zabezpieczenia społecznego” stosowane jest także w znaczeniu zakresowo szerszym niż ściśle normatywny, konstytucyjny termin „prawo do zabezpieczenia społecznego”, obejmując świadczenia na rzecz inwalidów i ochronę zdrowia, zob. np. K. Podoski, W. Turnowiecki, op. cit., s. 117.

147 J. Jończyk uznaje publicznoprawne źródło finansowania świadczeń opieki zdrowotnej jako element konstytutywny „publicznej opieki zdrowotnej”, niezależnie od realizowanego danym systemem modelu (zob. J.

Jończyk, Sądowa koordynacja publicznej opieki zdrowotnej w Europejskiej Wspólnocie (WE), Europejski Przegląd Sądowy 2007 nr 12, s. 4).

148 Zob. np. S. Golinowska, Polityka społeczna państwa…, s. 90-99; J. Jończyk, Prawo…, s. 17; a także: A.

Nerka, Charakterystyka płatnika składek [w:] D. Karkowska, A. Nerka, Pozycja płatnika składek w ubezpieczeniu społecznym i zdrowotnym, Warszawa 2007, s. 13; D.E. Lach, Zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, Warszawa 2011, s. 15; I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia…, s. 27 i 30-31 (autorka kwalifikuje ubezpieczenie zdrowotne jako szczególny rodzaj ubezpieczenia społecznego, które z kolei zalicza do zakresu zabezpieczenia społecznego); A. Rajkiewicz, Zabezpieczenie społeczne, ubezpieczenia i uzupełniające świadczenia socjalne [w:] eadem (red.), Polityka społeczna, Warszawa 1979, s. 432; J. Jończyk, Transformacja…, s. 103; H. Szurgacz, Zagadnienia przekazywania przez państwo zadań w zakresie zabezpieczenia społecznego podmiotom niepublicznym [w:] H. Szurgacz (red.), op. cit., s. 127; J. Wratny, Problem kodyfikacji ubezpieczeń społecznych [w:] M. Winiewski (red), op. cit., s. 272. Do zabezpieczenia społecznego zaliczane są także świadczenia związane z niepełnosprawnością, zob. np.: M. Księżopolski, G.

Magnuszewska-Otulak, R. Gierszewska, Zabezpieczenie społeczne [w:] A. Rajkiewicz, J. Supińska, M.

Księżopolski (red.), Polityka społeczna. Materiały do studiowania, Katowice 1998, s. 246. E. Modliński proponuje nawet, by pod pojęciem zabezpieczenia społecznego wprost rozumieć zakres Konwencji 102 (E.

Modliński, Podstawowe zagadnienia prawne ubezpieczeń społecznych, Warszawa 1968).

publicznoprawnego w tej sferze¹⁴⁹. Początki tej pierwszej datować można na przełom XIX i XX w.¹⁵⁰, a zatem równolegle do kształtowania się pierwszych rozwiązań przyszłych systemów zabezpieczenia społecznego. W obszarze nauki polityki społecznej wyodrębnić można poddyscypliny. Przyjmują one formę poszczególnych polityk, takich jak:

zabezpieczenia społecznego, ochrony zdrowia, ludnościowej i rodzinnej, dotyczącej kwestii pracy (wynagrodzeń, stosunków, ochrony), mieszkaniowej, kulturalno-oświatowej, ochrony środowiska, przeciwdziałania patologii społecznej¹⁵¹.

Szeroki zakres zainteresowania polityki społecznej jako dyscypliny naukowej powoduje, że jej powiązania sięgają zarówno nauk społecznych, w tym prawa (ale także na przykład socjologii i ekonomii), jak i nauk spoza obszaru społecznego¹⁵². Powiązania z naukami prawnymi są wynikiem konieczności nadawania ram prawnych rozwiązaniom podejmowanym w sferze socjalnej. Zależność ta zauważalna jest także w zakresie zabezpieczenia społecznego¹⁵³. Jest następstwem konieczności regulowania uprawnień i

149 Zdaniem niektórych przedstawicieli nauki aż do teraz sprawia trudność sformułowanie jednoznacznej definicji polityki społecznej (zob.: J. Auleytner, Polska polityka społeczna. Kreowanie ładu społecznego, Warszawa 2005, s. 21).

150 Por. S. Czajka, Propedeutyka polityki społecznej [w:] S. Czajka (red.), Zarys polityki społecznej, Warszawa 1986, s. 8-11. Termin „polityka społeczna”, jak podaje A. Rajkiewicz powołując się na S. Grzybowskiego, powstał został już na przełomie wieku XVIII i XIX we Francji, a największą popularność uzyskał w Niemczech jako Sozialpolitik. Na terenach Polski, w ziemiach zaboru rosyjskiego, pionierem tej dyscypliny był F. Skarbek (zob. A. Rajkiewicz, Istota polityki społecznej – wczoraj i dziś [w:] A. Rajkiewicz, J. Supińska, M. Księżopolski (red.), op. cit., s. 22-23).

151 Por. S. Czajka, op. cit., s 14-15. Tożsamy albo podobny katalog przyjmują inni autorzy, zob. np. K. Podoski, W. Turnowiecki, op. cit., s. 8-9, J. Auleytner, Polska…, s. 107. Na zakres taki wskazuje również W. Szubert już na gruncie swoich rozważań o socjalistycznej polityce społecznej (W. Szubert, Przedmiot, geneza i zakres socjalistycznej polityki społecznej [w:] A. Rajkiewcz (red.), op. cit., s. 31-32). Niektóre z tych kategorii występowały się już w Polsce okresu międzywojennego (por. A. Rajkiewicz, Istota..., s. 22). Pokrewne podziały spotkać można u autorów zagranicznych, np. M. Hill dokonuje podziału na zabezpieczenie społeczne, politykę rynku pracy, ochronę zdrowia, opiekę społeczną i edukację (M. Hill, Polityka społeczna we współczesnym świecie. Analiza porównawcza, Warszawa 2010, s. 81 i n.). W ramach poddyscyplin prowadzi się szerokie spory doktrynalne, wynikające nie tylko z różnych koncepcji teoretycznych, ale nawet przyjmowanych metod badawczych. Odnośnie przeglądu dominujących doktryn polityki społecznej zob.: J. Auleytner, Polityka społeczna. Teoria…, s. 87-205, zaś na gruncie polskiej polityki społecznej dodatkowo: idem, Polska…, s. 19-114.

152 Por. S. Czajka, op. cit., s. 11. Autor wskazuje m.in. na medycynę (w tym medycynę pracy), urbanistykę czy statystykę.

153 Por. J. Auleytner, Polska…, s. 38; Jak wskazuje autor: „Wiele kwestii socjalnych wymaga regulacji prawnych. Prawo i polityka społeczna oddziaływają na siebie wzajemne, zwłaszcza w obszarze pracy, ubezpieczeń i pomocy społecznej”. Jednakże można uogólnić i odnieść każde z tych stwierdzeń do omówionych trzech modeli zabezpieczenia społecznego, a zatem także zaopatrzenia. Tym bardziej, że ów obszar pracy należy traktować szeroko, jako element polityki społecznej związany nie tylko z samymi normami prawa pracy, ale także ogólnie ujmowaną „kwestią pracowniczą” (zob. T. Żukowski, Kwestia pracownicza [w:] A. Rajkiewicz, J.

Supińska, M. Księżopolski (red.), op. cit., s. 165). Samą zaś kwestię społeczną (socjalną) J. Auleytner w innym miejscu definiuje jako „wyraz asymetrycznych przekształceń w rozwoju gospodarczym, które rodzą zagrożenia społeczne” (J. Auleytner, Polityka społeczna. Teoria…, s. 42); o kwestii społecznej zob. także J. Danecki, Kwestie społeczne – istota, źródła, zarys diagnozy [w:] A. Rajkiewicz, J. Supińska, M. Księżopolski (red.), op.

cit., s. 111-125: zwraca uwagę, że autor dostrzega kwestię społeczną w dwu wymiarach: węższym i szerszym.

obowiązków poszczególnych podmiotów w systemie społeczno-gospodarczym, umożliwiającym funkcjonowanie systemu zabezpieczenia społecznego.

Wskazuje się, że do zadań polityki społecznej jako nauki należy w szczególności diagnozowanie i antycypowanie (prognozowanie) sytuacji w obszarze jej właściwym oraz

„faza doradzania”¹⁵⁴. Rozumie się przez nią „obmyślanie pożądanej przyszłości” i pomoc w

„skonstruowaniu wewnętrznie spójnego, wykonalnego i efektywnego programu” oraz jego ewaluacja¹⁵⁵. Są to punkty styczne, w których dyscyplina badawcza spotyka się z polityką społeczną rozumianą jako działania praktyczne. Ów wymiar praktyczny określa się także mianem „praktyki społecznej”¹⁵⁶ czy też praktyką działań socjopolitycznych¹⁵⁷. Oba zarysowane aspekty polityki społecznej oddziałują na siebie w ten sposób, że polityka społeczna jako nauka wdrażana jest do praktyki społecznej, zaś praktyka społeczna stanowi bodziec do rozwoju nauki. Należy jednak rozpatrywać i definiować je oddzielnie, bowiem obszary te mają tendencję do rozmijania się na wielu płaszczyznach, na przykład w aspekcie metodologicznym. Rozbieżności mogą mieć charakter znaczący do tego stopnia, że posiłkowanie się doktryną okazać się może niedostateczne dla opisu zjawisk odnotowywanych w rzeczywistości¹⁵⁸. Z punktu widzenia tematyki niniejszej pracy istotne jest przyjrzenie się definicji polityki społecznej w praktyce, będzie ona miała bowiem znaczenie dla właściwego ustalenia jej relacji z zabezpieczeniem społecznym. Innymi słowy, dyskurs pomiędzy naukami prawnymi a polityką społeczną, choć istotny, nie ma znaczenia z punktu widzenia funkcji składki na ubezpieczenie zdrowotne i możliwości oddziaływania za pomocą poszczególnych jej funkcji, w ramach praktyki społecznej.

Termin: „polityka społeczna” na gruncie praktycznym powstał jeszcze w realiach poprzedniego ustroju społeczno-gospodarczego. Skupiano się wówczas na oddziaływaniu związku publicznoprawnego (w braku samorządności – sprowadzonego do organizmu państwowego¹⁵⁹) na stosunki społeczne. Celem była ich poprawa, podnoszenie jakości

154 J. Supińska, Rozwój i zadania polityki społecznej jako nauki [w:] A. Rajkiewicz, J. Supińska, M.

Księżopolski (red.), op. cit., s. 36.

155 Zob. ibidem, s. 35-36. Autorka do zadań polityki społecznej zalicza nadto postgnozę („zbadanie, co było dawniej”), która z punktu widzenia kontaktu z praktyką społeczną ma znaczenie ograniczone i przekłada się na nią pośrednio.

156 S. Czajka, op. cit., s. 15.

157 J. Auleytner, Polityka społeczna. Teoria…, s. 21.

158 Por. S. Czajka, op. cit., s. 15-16.

159 System tzw. Rad Narodowych miał bowiem charakter formalnie nieistotny, a faktycznie fasadowy (zob. E.

Feret, Ewolucja koncepcji podmiotowości samorządu terytorialnego w sferze finansów publicznych [w:] M.

Stec, K. Małysa-Sulińska, Podmiotowość samorządu terytorialnego – ustrojowe pytania i dylematy, Warszawa 2020, s. 169). W następstwie rozwoju samorządności, zasadniczo całość zadań publicznych realizowanych przez samorząd jest znacznie szersza, zob. Eadem, Formy organizacyjno-prawne finansowania samorządowych zadań publicznych, Rzeszów 2013, s. 143-188.

bytowania i przeciwdziałanie patologiom¹⁶⁰. Z obecnej perspektywy, definicje te posługują się nieaktualnym aparatem pojęciowym¹⁶¹. Transformacja gospodarcza początku lat 90.

ubiegłego wieku unieważniła socjalistycznie rozumianą politykę społeczną ¹⁶² . Odideologizowane postrzeganie rzeczywistości i dominacja rynkowych ustrojów gospodarczych¹⁶³ nie doprowadziły jednak od razu do wytworzenia spójnych koncepcji terminologicznych¹⁶⁴. Pojawiające się, uogólnione definicje oraz całokształt dyskursu w tym zakresie¹⁶⁵ , pozwalają na ramowe, wystarczające na potrzeby niniejszej pracy, zidentyfikowanie zjawiska polityki społecznej w praktyce. Można ją mianowicie określić jako aktywność podejmowaną przez związek publicznoprawny lub inne organizacje (międzynarodowe, krajowe, w tym samorządowe oraz pozarządowe) na płaszczyźnie społeczno-gospodarczej. Ma ona na celu zapewnienie pożądanych warunków bytowych

160 W. Szubert określił ją jako: „Celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ stosunków społecznych, zmierzające do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenia kultury życia” (W. Szubert, Przedmiot…, s. 30).

161 Definicje polityki społecznej w poprzednim, socjalistycznym systemie społeczno-gospodarczym formułowano na zasadzie przeciwstawienia systemowi kapitalistycznemu. Niestety przywołana definicja W.

Szuberta bywa bezkrytycznie cytowana także obecnie. Pomija się wówczas niejednokrotnie jej drugą sformułowaną część: „W ustroju kapitalistycznym polityka społeczna polega na podejmowaniu umiarkowanych reform mających na celu łagodzenie skutków wyzysku klas pracujących oraz antagonizmów klasowych. W ustroju socjalistycznym wiąże się ściśle z całokształtem planowych działań zmierzających do rozwoju gospodarki i stałego podnoszenia warunków życia szerokich warstw ludności” - ibidem, s. 30. Nie przekreślając en bloc dorobku doktryny w obszarze praktyki społecznej poprzedniego systemu, trzeba w tym wypadku odrzucić przytoczoną propozycję jako nieaktualną, sformułowaną w oparciu o silnie zideologizowany sposób postrzegania rzeczywistości, sprowadzający się do kontry systemu kapitalistycznego, „wyzyskującego klasy pracujące”, wobec podnoszenia warunków życia „szerokich warstw ludności”. Zresztą definicje z okresu realnego socjalizmu, nawet w ówczesnych realiach okazały się też być niepełne, co skutkowało to próbami formułowania szerszych propozycji. S. Czajka np. określał, że polityka społeczna w praktyce: „stanowi (…) szeroki zespół (…) działań państwa (…), organizacji społecznych i zawodowych, instytucji wyspecjalizowanych w świadczeniu określonych usług społecznych oraz zakładów pracy zmierzających do: systematycznej poprawy warunków bytu i pracy społeczeństwa, usuwania i łagodzenia występujących nierówności społecznych, kształtowania prawidłowych stosunków międzyludzkich w życiu społecznym, a także eliminowania źródeł powstawania patologii społecznej (…)” (S. Czajka, op. cit., s. 17).

162 Por. J. Auleytner, Polityka społeczna pomiędzy ideą a działaniem, Warszawa 2004, s. 146.

163 Jak wskazuje J. Kroszel: „Dominacja form rynkowych ustrojów gospodarczych w świecie, a szczególnie w państwach wysoko rozwiniętych, eliminuje możliwość wyboru nierynkowych form ustrojowych i w rezultacie stwarza konieczność stosowania zasad i działań polityki społecznej zgodnej z regułami tego systemu” (J.

Kroszel, Podstawy polityki społecznej w gospodarce rynkowej, Opole 1994, s. 57_.

164 Sformułowanie definicji praktyki społecznej było w okresie przemian społeczno-gospodarczych było trudne (zob. także J. Auleytner, Polska polityka społeczna. Kreowanie ładu społecznego, Warszawa 2005, s. 21). Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy wydaje się być całkowite podporządkowanie praktyki społecznej doraźnemu interweniowaniu w przypadkach skrajnie niekorzystnego położenia poszczególnych jednostek lub grup społecznych. Działania takie nacechowane były akcyjnością i brakiem perspektywicznego planowania. Jak ujęła to S. Golinowska: „(…) uważa się, że właśnie cele polityki społecznej uległy zmianie i polityka społeczna służy obecnie wyłącznie ratownictwu w przypadkach socjalnie dramatycznych” (S. Golinowska, Polityka społeczna państwa..., s. 7).

165 Np. A. Rajkiewicz określa politykę społeczną w praktyce „jako tę sferę działania państwa oraz innych ciał publicznych i sił społecznych, która zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich (zwłaszcza w środowisku zamieszkania i pracy)” (A. Rajkiewicz, Istota..., s. 24); według innej z propozycji, sformułowanej przez J. Auleytnera, jest to „(…) działalność państwa i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego i wyrównywania szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych” (J. Auleytner, Polityka społeczna. Teoria…, s. 20).

społeczeństwa oraz stymulowanie rozwoju społecznego poprzez dążenie do niwelowania wpływu sytuacji ekonomicznej na położenie życiowe i szanse rozwojowe bytowo najsłabszych grup społeczeństwa. Należy przy tym dodać, że prowadzenie polityki społecznej jest powiązane ze zjawiskami gospodarczymi¹⁶⁶ i nie może być oderwane od ekonomii, która w tej sferze odgrywa istotną rolę – efektywność gospodarcza przekłada się na możliwości w dziedzinie socjalnej¹⁶⁷.

Zaproponowana definicja przedmiotowo nie jest ograniczona ściśle do określonych sfer funkcjonowania organizacyjno-społecznego¹⁶⁸ co czyni możliwe wpisanie jej w każdy zakres działalności oddziałującej na społeczeństwo. Umożliwia ona objęcie wszystkich podmiotów polityki społecznej. Działają one w skali globalnej (Organizacja Narodów Zjednoczonych oraz organizacje powiązane¹⁶⁹), regionalnej (na przykład Unia Europejska¹⁷⁰,

166 Odmiennie twierdzi J. Kroszel, który podpierając się stanowiskiem W. Bugaja, stwierdza: „Nie jest bowiem udowodnione, że istnieje bezpośrednia zależność zakresu opiekuńczości państwa od uzyskanego poziomu rozwoju gospodarczego” (J. Kroszel, Podstawy..., s. 27 przyp. 35).

167 Por. S. Golinowska, Polityka społeczna państwa…, s. 5-10.

168 Nie zawierają się w niej też określenia stopniujące, takie jak „poprawa warunków życia” lub zakreślające szerokie ramy zakresowe, jak „kształtowania stosunków społecznych”.

169 ONZ swoją aktywność w omawianej sferze koncentruje wokół postulatów równościowych i socjalnych.

Zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 r., do jej celów należy

„popieranie postępu społecznego i poprawa warunków życia w większej wolności” poprzez między innymi

„korzystanie z organizacji międzynarodowych w celu popierania gospodarczego i społecznego postępu wszystkich narodów” (Karta Narodów Zjednoczonych oraz Statut Międzynarodowego Trybunału

Sprawiedliwości, Departament Informacji ONZ, 1971,

http://dag.un.org/bitstream/handle/11176/387351/POLISH-1971.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp:

22.08.2019]). Implikuje to między innymi starania ONZ na rzecz unifikacji poziomu socjalnego społeczeństw, przynajmniej w zakresie ustalenia pewnego minimum; ponadto Organizacja wychodzi naprzeciw problemom demograficznym, rozwiązuje kryzysy humanitarne oraz ma baczenie na sprawy dzieci i rodziny. Dokonuje tego zarówno poprzez przyjmowane przez siebie dokumenty, często o charakterze kierunkowym, niewiążącym, jednakże nadającym określone kierunki państwom-członkom ONZ; należy do nich również wspomniana już PDPC, dodatkowo wyróżnić trzeba Deklarację ONZ o Postępie Społecznym i Rozwoju, która za cel rozwoju społecznego uznaje wzrost materialnego i kulturalnego poziomu życia ludności (Declaration on social progress

and developement,

https://documents-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/256/76/img/NR025676.pdf?OpenElement [dostęp: 22.08.2019]; zob.

też Zob. J. Auleytner, Polityka społeczna. Teoria…, s. 209-211). ONZ działa ponadto w tym zakresie poprzez organizacje afiliowane (UN Specialized Agencies, zob. https://www.un.org/en/sections/about-un/funds-programmes-specialized-agencies-and-others/index.html [dostęp: 22.08.2019], takie jak FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations), ILO (International Labor Organization; w polskiej nauce i praktyce - w publikacjach i dokumentach redagowanych w jęz. polskim - przeważa zastosowanie skrótowca:

MOP), WHO (World Health Organization) i UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization).

170 W skali regionalnej, Unia Europejska zaangażowanie w obszar praktyki społecznej opiera na regulacjach Traktatu o Unii Europejskiej (TUE, Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30 z późn. zm.), oraz Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE, Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 z późn. zm.). Celem Unii jest wspieranie dobrobytu jej narodów, a także dążenie do postępu społecznego, zwalczanie wykluczenia społecznego, wspieranie ochrony socjalnej i równości (zob. art. 3 ust. 1 i 3 TUE). Unia „wspiera i uzupełnia działanie Państw Członkowskich w następujących dziedzinach: polepszanie (…) środowiska pracy w celu w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników (…), zabezpieczenie społeczne i ochrona socjalna pracowników (…), równość mężczyzn i kobiet (…), zwalczanie wykluczenia społecznego” (zob. Art. 153 ust. 1 TFUE). Zwalczanie wykluczenia społecznego prowadzone jest w drodze koordynacji (działania o charakterze nielegislacyjnym), w pozostałym zakresie określanie pożądanych minimów możliwe jest poprzez przyjmowanie dyrektyw. Kompetencje Unii Europejskiej w obszarze polityki społecznej mają charakter dzielony. Oznacza to,

a częściowo także Rada Europy¹⁷¹), czy lokalnej (państwo poprzez swoje instytucje, a także, w jego ramach, samorząd terytorialny¹⁷²). Podmioty te swoją charakterystyką i działaniami wypełniają doktrynalne postrzeganie polityki społecznej w praktyce. W kontekście dalszych rozważań, istotne jest przede wszystkim przybliżenie lokalnego wymiaru podmiotowego polityki społecznej. Na tym poziomie bowiem następuje połączenie kompetencji związku

że w zakresie, w jakim Unia nie wykonuje właściwych jej uprawnień, państwa członkowskie mogą przyjmować rozwiązania ustawodawstwem krajowym (zob. W. Sanetra, Artykuł 151 [w:] A. Wróbel (red.), Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Warszawa 2012, s. 1002, s. 906). Jako odrębną od społecznej statuuje TFUE politykę dotyczącą ochrony zdrowia. Kompetencje unijne w tym zakresie ograniczone są w ten sposób, że przepisy wspólnotowe, poza pewnymi wyjątkami nie mogą prowadzić do harmonizacji krajowych przepisów ustawowych i wykonawczych. Zgodnie z art. 168 ust. 4 TFUE: „Na zasadzie odstępstwa (…) Parlament Europejski i Rada, (…) przyczyniają się do osiągnięcia celów określonych w niniejszym artykule, przyjmując, w celu stawienia czoła wspólnym zagadnieniom związanym z bezpieczeństwem: a) środki ustanawiające wysokie standardy jakości i bezpieczeństwa organów i substancji pochodzenia ludzkiego, krwi i pochodnych krwi; (…);

b) środki w dziedzinach weterynaryjnej i fitosanitarnej, mające bezpośrednio na celu ochronę zdrowia publicznego; c) środki ustanawiające wysokie standardy jakości i bezpieczeństwa produktów leczniczych i wyrobów medycznych”. Polityka zdrowotna jest powiązana systemowo z polityką społeczną przede wszystkim z uwagi na działanie na rzecz polepszania szeroko rozumianych warunków bytowych (zob. także M. Malczewska, Artykuł 168 [w:] A. Wróbel (red.), op. cit., s. 1049). Szczególnym wymiarem zaangażowania Unii w sprawy praktyki społecznej jest Europejski Fundusz Społeczny (EFS) - powołany do życia art. 162 TFUE; jego zadania reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1304/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1081/2006 (Dz. U.

UE. L. z 2013 r. Nr 347, str. 470 z późn. zm). W obecnym kształcie (Ponieważ początków EFS można upatrywać już w Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, a sam EFS powstał w roku 1960, jego charakter zmieniał się), EFS ma za zadanie przyczyniać się do realizacji podstawowych celów Unii, a więc wspomnianego już wspierania dobrobytu jej narodów, a także dążenia do postępu społecznego, zwalczania wykluczenia społecznego, wspierania ochrony socjalnej i równości, w tym działań na rzecz zwiększania ochrony socjalnej, wspierania spójności społecznej i postępu społecznego (por. P. Kucharski, Artykuł 162 [w:] A. Wróbel (red.), op. cit., s. 1002). Prawa społeczne zdefiniowano w Karcie Praw Podstawowych (KPP; Dz. U. UE. C. z 2007 r. Nr 303, str. 1 z późn. zm. Sposób redakcji KPP, z uwagi na przeważająco nielegislacyjny charakter kompetencji unijnych w zakresie polityki społecznej, bywa przedmiotem krytyki, a nierzadko także kontrowersji między państwami członkowskimi (por. F. Jasiński, op. cit., s. 201-203; zob także M. Kubiak, Europeizacja polityki społecznej [w:] R. Gabryszak, D. Magierek (red.), Europejska polityka społeczna, Warszawa 2011, s.

53-55). Pomimo tych dysproporcji możliwe jest wyróżnienie wspólnych mianowników w podejściu państw-członków Unii Europejskiej do polityki społecznej w praktyce. Stanowią one emanację wspólnego systemu

W dokumencie Funkcje składki na ubezpieczenie zdrowotne jako publicznoprawnego źródła finansowania systemu ochrony zdrowia (Stron 38-49)