W modelu ubezpieczeniowym składka zdrowotna stanowi zasadniczo podstawowe albo przynajmniej główne źródło finansowania świadczeń zdrowotnych udzielanych ubezpieczonym. Jak dotychczas wskazano, publicznoprawny charakter ubezpieczenia zdrowotnego determinuje jego uregulowanie za pomocą norm prawa powszechnego i zabezpieczenia przymusem państwowym. W ten sposób ustalona jest, co do zasady, wspólnota ryzyka oraz uprawnienia i obowiązki przysługujące należącym do niej ubezpieczonym. W sferze imperium znajduje się także składka zdrowotna491. Sposób jej konstrukcji, a także inne elementy – niejako w ślad za kwestią podlegania ubezpieczeniu – pozostają niezależne od woli ubezpieczonego.
Jednakże opisana sfera władztwa państwowego może być „stopniowalna492”, również poprzez pozostawienie pewnej swobody decyzyjnej adresatom normy. W tej perspektywie, publicznoprawna metoda regulacji ubezpieczenia mogłaby pozostawić pewne jego elementy w zakresie woli ubezpieczonego – choć w wyznaczonym, ściśle ograniczonym spektrum dowolności. Jak się wydaje, również składka zdrowotna i jej wymiar stanowić może przy spełnieniu określonych kryteriów sferę jakiegoś rodzaju samodzielności ubezpieczonego, a w konsekwencji stanowić narzędzie oddziaływania na jego zachowania.
Na wstępie jednak rozpatrzyć należy samą kwestię wymiaru składki zdrowotnej. Z uwagi na zakwalifikowanie składki zdrowotnej jako daniny publicznej, pojęcia związane z jej wymiarem: podstawa wymiaru, stawka – znajdują umotywowane zastosowanie. Pozwalają
491 Jak wskazuje W. Chróścielewski, władztwo administracyjne „przejawia się w tych działaniach decydujących organów administracji publicznej, które podejmowane są w formie aktów publicznoprawnych, a więc zarówno indywidualnych aktów administracyjnych jak i aktów generalnych o charakterze normatywnym” (W.
Chróścielewski, Imperium a gestia w działaniach administracji publicznej (W świetle doktryny i zmian ustawodawczych lat 90-tych), Państwo i Prawo 1995, nr 6, s. 51).
492 Ibidem, s. 51.
one także na odniesienie do innych obszarów prawa danin publicznych, a zwłaszcza prawa podatkowego. Odwołania takie, o pomocniczym charakterze, zdają się być w dość szerokim zakresie dopuszczalne i zasadne, przy uwzględnieniu oczywiście odrębności składki zdrowotnej od podatku. Odrębności te skutkują odmiennościami nie tylko na gruncie teoretycznym, ale także co do możliwości zastosowania określonych rozwiązań w praktyce.
Wymiar („wymierzenie”) składki zdrowotnej to ustalenie jej wysokości należnej do uiszczenia w odniesieniu do konkretnego, obowiązanego ubezpieczonego493. Z uwagi na pieniężny charakter składki, wyraża się go również w jednostkach pieniężnych. Należy na wstępie dla porządku wskazać, że uwagi odnośnie ubezpieczonego, czynione w niniejszej części pracy, dotyczyć będą jedynie ubezpieczonego obowiązanego do uiszczenia składki. Jak bowiem wcześniej wspomniano, możliwe jest by niektórzy ubezpieczeni w ubezpieczeniu zdrowotnym nie byli obowiązani do uiszczenia składki, pozostając uprawionymi do korzystania ze świadczeń w ramach tego ubezpieczenia. Z punktu widzenia arytmetycznego można by wprawdzie próbować zilustrować ekonomiczne rozłożenie ciężaru składki takich osób na przykład ustalając go na zero jednostek pieniężnych lub próbując dzielić składkę w funkcji zaopatrzeniowej na uiszczającego i powiązanego z nim ubezpieczonego, który składki nie uiszcza. Niedopuszczalne jest jednak przekładanie takich figur arytmetycznych, na jej konstrukcję prawną494. Nie można bowiem mówić o wymiarze składki zdrowotnej wobec ubezpieczonych uprawnionych do świadczeń, wobec których nie konstytuuje się prawnego obowiązku jej uiszczania495. Dlatego też poczyniono powyższe zastrzeżenie.
Podstawę wymiaru składki zdrowotnej zdefiniować można analogicznie do definicji podstawy opodatkowania, nazywanej też podstawą wymiaru podatku. Jednakże paralela pomiędzy podstawą wymiaru składki, a podstawą opodatkowania nie ma charakteru uniwersalnego i doznaje zawężenia. Wprawdzie zarówno przy normie ustalającej stawkę, jak
493 Por. J. Jaśkiewiczowa, Z. Jaśkiewicz, op. cit., s. 74.
494 Sygnalizowano to już w rozdziale drugim niniejszej pracy, rozważając te kwestię przy okazji hipotetycznego, arytmetycznego „dzielenia” składki na uiszczającego ją i osobę, która na podstawie związku z tym ubezpieczonym uzyskuje prawo do świadczeń zdrowotnych z ubezpieczenia.
495 Teoretycznie można by założyć, że podstawa wymiaru lub stawka wynosiłaby w odniesieniu do takiego ubezpieczonego zero, a zatem iloczyn obu czynników przybrałby taką samą wartość. Jest to jednak rozwiązanie w praktyce rzadko spotykane, choć niewątpliwie przypisać by mu można pewien walor porządkujący (także w odbiorze społecznym) istotę ubezpieczenia. Tzw. „stawki zerowe” niekiedy występują – np. w podatku od towarów i usług - zob.: ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz.
685 z późn. zm.). Rzecz jasna potrzeba wprowadzenia stawki zerowej w tym podatku wynika z innych przesłanek. Niemniej jednak zdaje się, że w kontekście coraz bardziej kontrowersyjnej instytucji
„współubezpieczonych” (zob. uwagi w tym zakresie: D. E. Lach, Ryzyko ubezpieczeniowe w ubezpieczeniu zdrowotnym, Państwo i Prawo 2007, nr 5, s. 39-40), praktyczna możliwość zastosowania stawek zerowych nie powinna być apriorycznie odrzucana.
i podatek, kluczowym elementem są wartości liczbowe496, jednakże o ile w odniesieniu do podatku te wielkości liczbowe odnosić się mogą nie tylko do środków pieniężnych497, o tyle w przypadku składki środki te są co do zasady jedynym czynnikiem, do którego odnosić się może w takim ujęciu składka zdrowotna. Dotyczy to zarówno samego wymiaru, jak i jego podstawy498.
Prawnopodatkowe rozumienie przedmiotu opodatkowania jako zaistnienia określonego rodzaju kwalitatywnych okoliczności prowadzącego do powstania obowiązku podatkowego, sprowadza się bowiem w kontekście ubezpieczenia zdrowotnego do tytułu podlegania ubezpieczeniu. Dlatego też właściwy podatkom podział dokonywany z uwagi na przedmiot opodatkowania (podatki dochodowe, majątkowe oraz od wydatków, ewentualnie także na przychodowe i konsumpcyjne499), jest niemożliwy do przeprowadzenia dla składki zdrowotnej. Jest ona zasadniczo daniną pieniężną, stanowiącą wkład członka wspólnoty ryzyka w fundusz ochrony przed ryzykiem i jest obliczana od zdefiniowanych normatywnie przysporzeń pieniężnych po stronie ubezpieczonego – o czym dalej. Stąd też tytuł ubezpieczenia, choć w mechanizmie podobny do podstawy opodatkowania, jest konstrukcyjnie zasadniczo od niego różny.
Podstawą wymiaru składki jest wartość, od której wymierza się należną do uiszczenia przez ubezpieczonego składkę. Ta okoliczność również pozwala dokonać pewnych odniesień do podstawy opodatkowania. Mianowicie elementem kwalitatywnym jest tytuł podlegania ubezpieczeniu500. Elementem kwantytatywnym jest natomiast podstawa wymiaru składki.
Zaznaczyć należy w tym miejscu, że oba te elementy mogą w pewnych okolicznościach pozostawać tożsame, w innych zaś – różne. O ile bowiem tytuł podlegania obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego jest określony przepisami prawa powszechnego z uwagi na jego publicznoprawny charakter, o tyle podstawa wymiaru składki z tego tytułu może stanowić element wyznaczający pewną autonomię ubezpieczonego, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Zależność ta pozwala wprowadzić swobodę woli ubezpieczonego, o której wspomniano powyżej. Zostanie to szerzej omówione w dalszych rozważaniach.
496 Por. W. Nykiel, op. cit., s. 29-30.
497 Ibidem, s. 30.
498 Aczkolwiek zasada ta doznaje w praktyce licznych wyjątków, a jednym z nich jest stosowana konsekwentnie w ubezpieczeniu zdrowotnym składka dla rolników, na podstawie norm u.ś.o.z. liczona w zależności od ilości hektarów („Składka na ubezpieczenie zdrowotne (…) za każdą osobę podlegającą ubezpieczeniu wynosi 1 zł za każdy pełny hektar przeliczeniowy użytków rolnych w gospodarstwie rolnym” – tak: art. 80 ust. 1a u.ś.o.z.).
499 Por. M. Kalinowski, Rodzaje podatków i ich klasyfikacja oraz systemy podatkowe [w:] L. Etel (red.), op. cit., s. 69.
500 A precyzyjniej: wynikającego z tego tytułu środki pieniężne stanowiące przysporzenie po stronie ubezpieczonego.
Jeżeli przy wymiarze składki podstawa jej wymiaru jest mnożną, to drugim niezbędnym czynnikiem jest mnożnik, czyli w tym wypadku stawka501. Od strony formalnej, ustalenie stawki składki na ubezpieczenie zdrowotne nie wydaje się nastręczać większych problemów. Z teoretycznego punktu widzenia dopuszczalne są zasadniczo wszystkie rodzaje stawek, możliwe do zastosowania w przypadku innych danin publicznych. Można zatem założyć, że dopuszczalne są stawki kwotowe i stosunkowe, stałe i zmienne, a w ramach stawek zmiennych progresywne (w tym degresywne) we wszystkich rodzajach i regresywne502.
Dyskusyjne natomiast w świetle systemu wartości zabezpieczenia społecznego wydaje się być zastosowanie zryczałtowanej składki zdrowotnej. Za wprowadzeniem ryczałtu przemawiać mogłoby założenie, że pobór od ubezpieczonego z góry ustalonej kwoty sprzyja stabilności funduszu ochrony przed ryzykiem, a także ułatwia tworzenie planu finansowego.
Zależność taka jest jednak pozorna. Zryczałtowaną składkę zdrowotną charakteryzowałby bowiem brak elastyczności. Nieodpowiednie ustalenie wysokości ryczałtu mogłoby skutkować nadmiernym obciążeniem ubezpieczonych, prowadząc do faktycznej niemożności uiszczenia składki zdrowotnej. Jak się wydaje, ryczałtowa składka zdrowotna stałaby także w sprzeczności z systemem wartości zabezpieczenia społecznego. Podobnie jak w wypadku niemożliwej do zapłaty ceny, zbyt wysoki dla ubezpieczonego ryczałt uderzałby w związek prawa ubezpieczonego do świadczeń z godnością osobistą. Próba zapobieżenia takiej sytuacji prowadziłaby do dopuszczenia jedynie bardzo niskiej stawki ryczałtowej, co z kolei otwiera pytanie o solidaryzm społeczny - zwłaszcza osób najzamożniejszych. Z tych powodów trzeba w perspektywie teoretycznej opowiedzieć się za wykluczeniem zastosowania składki ryczałtowej. Także w praktyce stawek ryczałtowych na ubezpieczenie zdrowotne nie spotyka się503.
Jak zwrócono uwagę, podstawą wymiaru składki zdrowotnej są środki pieniężne, stanowiące zasadniczo przysporzenie po stronie ubezpieczonego. Przysporzenie to ma
501 Niekiedy stawkę podatku określa się także jako „stopę podatku” (zob. np. E. Panek, P. Kliber, Optymalna Progresja Podatkowa, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2006, nr 1, s. 186; L. Morawski, Efekty wprowadzenia dwóch stóp w podatku dochodowym od osób fizycznych w 2009 r., Gospodarka Narodowa 2009, nr 7-8, s. 37-58; A. Adamczyk, Rola podatkowych instrumentów wsparcia działalności badawczo-rozwojowej (B+R) w kształtowaniu bazy podatkowej podatku dochodowego od osób prawnych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2012, nr 58, s. 192; M. Kowalski, Miary efektywności podatkowej przedsiębiorstw, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2017, nr 472, s. 168).
502 Por. w kontekście podatkowym: R. Rybarski, op. cit., s. 207-211, W. Nykiel, op. cit., s. 32-34.
503 Choć podobne rozwiązania funkcjonują na gruncie ubezpieczeń prywatnych jako wspomniane już tzw.
abonamenty medyczne, niekiedy powiązane z medycyną pracy i zapewniane przez pracodawcę (zob.
przywoływana w tej kwestii: B. Adamczyk-Kloczkowska, op. cit., [w:] E. Wierzbicka (red.), op. cit., i 86-87) Często jednak obejmują wąski, podstawowy zakres świadczeń, a wzrost tego zakresu wiąże się z radykalnym wzrostem abonamentu.
charakter najczęściej okresowy, dostarczając ubezpieczonemu środków do życia504 (pewne odstępstwa omówiono dalej). Innymi słowy są to środki pozostawione do dyspozycji ubezpieczonego w następstwie jego działalności nastawionej na przysporzenie majątkowe, względnie – pochodzące ze świadczeń dostarczających środków do życia, niezależnie od podstawy prawnej ich otrzymywania. Chodzi zatem o wartości pieniężne tworzące indywidualny zasób finansowy ubezpieczonego505.
Genezą takiego powiązania podstawy wymiaru składki są historyczne uwarunkowania rozwoju ubezpieczeń publicznoprawnych. W procesie rozwoju modelu ubezpieczeniowego zabezpieczenia społecznego związano podleganie ubezpieczeniu z zatrudnieniem506, zaś uiszczaną składkę – z wynagrodzeniem za pracę. Zakładano, że pochodzące z tego źródła środki pieniężne są cyklicznie otrzymywane przez ubezpieczonego i dostarczają mu środków do życia. Czynniki te sprzyjają również regularności i pewności zasilania funduszu ochrony przed ryzykiem. Wraz ze wzrastaniem powszechności ubezpieczenia, rozwojem gospodarki oraz instytucji zabezpieczenia społecznego, wprowadzano do systemu kolejne rodzaje źródeł dostarczających poszczególnym ubezpieczonym środków pieniężnych do życia 507 , pożytkowanych na bieżące utrzymanie, zaspokajanie potrzeb, etc.
Wskazanie „przysporzenia pieniężnego” jako podstawy wymiaru składki cechuje się ogólnością. Dopuszczalne jest w związku z tym wliczanie do podstawy wymiaru otrzymywanych przez ubezpieczonego wartości niepieniężnych, zwiększających jego aktywa.
Muszą one jednak stanowić element przysporzeń dostarczających mu środków do życia
504 A zatem np. z tytułu otrzymywanych emerytur, rent, stypendiów a także uposażeń pewnych szczególnych grup zawodowych (sędziów, prokuratorów, etc.). Katalog podstaw wymiaru składki zdrowotnej w ujęciu dogmatycznym opisuje odnośnie u.ś.o.z. P. Lenio (zob. P. Lenio, Publicznoprawne..., s. 213-231).
505 W naturalny sposób definicje te ukierunkowują ich pochodzenie na przychód w rozumieniu prawnopodatkowym, zob. K. Janczukowicz, Podatki dochodowe w praktyce, Gdańsk 2015, s. 78.
506 Zob.: Z. Landau, op. cit., s. 24-26, a także: U. Kalina-Prasznic, op. cit., s. 13. Trzeba zwrócić uwagę, że po pierwsze ubezpieczenia kierowane były do „ludzi pracy” jako przeciwdziałanie rosnącemu niezadowoleniu, przede wszystkim robotników. Po drugie, niejednokrotnie obowiązkiem ich organizowania obarczano pracodawców.
507 Można na przykładzie Narodowego Funduszu Zdrowia wskazać, że środki te stanowią wraz z dochodami z szeroko rozumianego zatrudnienia trzon środków dostarczanych ze składki. W 2012 na ogólną kwotę ponad 60 miliardów złotych (60.032.631.536,00 zł) wpływy ze składki odprowadzanej przez pracowników, emerytów, rencistów, służby mundurowe i osób na umowach cywilnoprawnych wyniosły ponad 47 miliardów złotych (47.237.210.740,00 zł) - dane za: Struktura przychodów Narodowego Funduszu Zdrowia z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za 2012 rok (z uwzględnieniem tytułów ubezpieczenia zdrowotnego i kryterium dochodowego),
https://www.nfz.gov.pl/download/gfx/nfz/pl/defaultstronaopisowa/349/3/1/2013_07_24_przychody_nfz_2012.p df , [dostęp: 05.06.2020] . W 2019 r. (a więc ostatnim przed wybuchem pandemii) w strukturze przychodów Narodowego Funduszu Zdrowia (których ogół zrealizowano na kwotę 93.105.090.700,00 zł) „94,79% stanowiły przychody ze składki należnej brutto w roku planowania równej przypisowi składki – dane za: Roczne sprawozdanie z wykonania planu finansowego Narodowego Funduszu Zdrowia na 2019 rok, s. 12, http://www.nfz.gov.pl/download/gfx/nfz/pl/defaultaktualnosci/284/6535/1/zalacznik_do_uchwaly_nr_5.pdf [dostęp: 10.01.2021].
i wyrażone być jako wartość pieniężna. Z sytuacją taką w praktyce spotkać się będzie można przede wszystkim w wypadku powiązania podstawy wymiaru składki z przychodem ubezpieczonego w rozumieniu terminologii podatkowej, zwłaszcza dotyczącej podatków dochodowych508. Także ewentualne zmniejszenie pasywów, o ile stanowiłoby wypadkową przysporzeń dokonanych okresowo i dostarczających środków do życia509, mogłoby stanowić podstawę wymiaru składki510.
Dodać można, iż w razie, gdy nie wszystkie środki pieniężnie pozostawione do dyspozycji ubezpieczonego (lub wartości niepieniężne o wartości wyrażonej w pieniądzu) stanowić będą podstawę wymiaru składki (z uwagi na sygnalizowaną zależność pomiędzy elementem kwalitatywnym a kwantytatywnym składki), to te, do których odwoływać się będzie ta podstawa przekształcą się w źródło składki. Innym słowy będzie to określony zasób środków pieniężnych, do którego sięgać będzie podstawa wymiaru składki jako daniny publicznej, spośród szerszych zasobów pozostających w dyspozycji ubezpieczonego. Można w uogólniony sposób skonstatować, że wówczas źródło składki na ubezpieczenie zdrowotne będzie pochodną tytułu podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu (na przykład wynagrodzenie za pracę, świadczenie stypendialne, świadczenie emerytalne, etc.).
Teoretycznie rzecz ujmując, dopuszczalne są także inne niż wskazany sposoby ustalenia podstawy wymiaru składki. Może ona wynikać ze specyfiki gospodarczej lub społecznej grupy podlegającej danemu tytułowi ubezpieczenia (na przykład rolników, poprzez związanie podstawy wymiaru składki z areałem lub wartością płodów rolnych511).
Może także uwzględniać ogół sytuacji majątkowej obowiązanego do uiszczenia składki. W praktyce jednak odmienne rozwiązania są niezwykle rzadkie. Znacznie trudniej jest bowiem określić na przykład status majątkowy ubezpieczonego i powiązać należną do uiszczenia składkę z posiadanym przez niego majątkiem ruchomym i nieruchomym. Podobnie trudne z
508 Zob. np. definicję przychodu na gruncie u.p.d.o.f., zgodnie z którą: „Przychodami (…) są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń”.
509 W praktyce, w sposób stały, byłoby trudne do zrealizowania.
510 Jak się wydaje, im bardziej konstrukcja ubezpieczenia zdrowotnego nastawiona będzie na dostarczenie środków do funduszu ochrony przed ryzykiem, tym szerzej w omawianym zakresie kształtowana będzie podstawa wymiaru składki. Wywoływać to może pewne skojarzenie z powszechnością opodatkowania.
Mnogość tytułów podlegania ubezpieczeniu będąca podstawą wymiaru składki zdaje się korespondować z poszerzaniem katalogu dochodów opodatkowanych podatkiem dochodowym. Jednakże nakreślenie analogii skazane jest na porażkę, trudno bowiem mówić chociażby o regulowaniu powszechności „oskładkowania”
kwotą wolną od składki, jak ma to miejsce przy kwocie wolnej od podatku (por. w zakresie podatkowym: R.
Mastalski, Problemy reformy polskiego prawa podatkowego, Państwo i Prawo 1992, nr 4, s. 24-25).
511 Składka na ubezpieczenie zdrowotne rolników na gruncie ubezpieczeń zdrowotnych uzależniona była od ceny (połowy) kwintala żyta na tzw. hektar przeliczeniowy, zob.: art. 20 ustawy z 1997 r., art. 22 ustawy z 2003 r.. Regulacja taka obowiązywała również na gruncie u.ś.o.z., została jednak zastąpiona – zob. art. 80 u.ś.o.z. oraz A. Sidorko, Art. 80 [w:] A. Pietraszewska-Macheta (red.), op. cit., s. 606-608.
praktycznego punktu widzenia wydaje się alternatywne określenie „poziomu życia”
ubezpieczonego czy zakresu jego konsumpcji. Dyskusyjne byłoby także powiązanie podstawy wymiaru składki z podlegającą cyklom koniunktury rynkowej cenom płodów rolnych czy innych wytwarzanych dóbr512.
Trzeba jeszcze nadmienić, że sposób regulacji statuującej podstawę wymiaru składki może być ustalony odrębnie dla ubezpieczenia zdrowotnego, jak i posługiwać się w szerokim zakresie instytucjami i aparatem pojęciowym właściwym innym obszarom systemu prawnego. W praktyce spotkać można powszechne odwoływanie się do sposobu obliczania podstawy wymiaru składki w innych ubezpieczeniach publicznoprawnych (przede wszystkim ubezpieczeniach społecznych)513. Niewątpliwie wpływa to w pewien sposób na spójność systemu oraz poprawną legislację, nie wynika jednak z przyczyn leżących w aksjologii i konstrukcji samego ubezpieczenia zdrowotnego.
Przechodząc do kwestii ustalenia stawki składki zdrowotnej jako istotnego elementu jej wymiaru skonstatować można, że również w tym kontekście z formalnego punktu widzenia nie ma przeciwwskazań do stosowania różnych technik w zakresie stawki składki zdrowotnej (z zastrzeżeniem wspomnianej niedopuszczalności ryczałtu). Wprowadzenie konkretnego rozwiązania wymaga od prawodawcy przeanalizowania określonych uwarunkowań systemowych. Istotne jest ustalenie zależności pomiędzy leżącymi u podstaw ubezpieczenia zdrowotnego godnością i solidaryzmem a ingerencją we własność ubezpieczonego, a także uwzględnienie wpływu danych rozwiązań normatywnych na kondycję finansową funduszu ochrony przed ryzykiem514. Najmniejszy wpływ rodzaj zastosowanej stawki wywrze na składkę zdrowotną, która finansuje jedynie część funduszu ochrony przed ryzykiem. Jeżeli zastosowanie tego rodzaju składki jest intencjonalne (to znaczy konieczność zasilania funduszu z zewnętrznych źródeł finansowania nie wynika z
512 Poczyniona uwagę należy odnieść szeroko do wszelkich form działalności w obszarze gospodarczym. Na potrzeby niniejszej pracy należałoby przyjąć, że działalność rolnicza obciążona jest ryzykiem koniunkturalnym jako przedsiębiorstwo, a więc jest ono elementem działalności gospodarczej. W perspektywie historycznej nie zawsze teza taka była aktualna (zob. np.: A.G. Harla, Pojęcie kupca i przedsiębiorcy w prawie polskim (1918-2005), Przegląd Prawa Handlowego 2006, nr 12, s. 45-58).
513 Zob. art. 27 ust. 1 ustawy z 1997, art. 23 ustawy z 2003 oraz art. 81 ust. 1 u.ś.o.z., które zgodnie odwołują się m.in. do ustalania podstawy wymiaru składki w ubezpieczeniach społecznych. Jak analizuje i ocenia na gruncie u.ś.o.z. P. Lenio, składka zdrowotna nie ma autonomicznej podstawy wymiaru, zaś „Podejmując próbę uzasadnienia decyzji ustawodawcy w przedmiocie zastosowania odesłania do przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych w celu ustalenia podstawy wymiaru składki zdrowotnej dla największej grupy ubezpieczonych, trzeba stwierdzić, że z punktu widzenia techniki legislacyjnej taka konstrukcja jest zabiegiem prawidłowym.
Przyjęcie przez ustawodawcę zasad ustalania podstawy wymiaru składki zdrowotnej bardzo zbliżonych do składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe może częściowo uzasadniać decyzję o wprowadzeniu odesłania do właściwych przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.” (P. Lenio, Publicznoprawne…, s. 228).
514 Podobnie jak ustalenie właściwej stawki podatku wpływa na jego funkcję fiskalną (por. A. Gomułowicz, Zasada sprawiedliwości podatkowej, Warszawa 2001, s. 77), tak oddziałuje również na (omówioną w rozdziale piątym) funkcję dochodową składki zdrowotnej.
doraźnej potrzeby pokrywania niedoborów finansowych), to nawet stawka malejąca wraz ze wzrostem podstawy wymiaru składki515 nie wpłynie na zmniejszenie świadczeń dla ubezpieczonych, a ewentualne niedobory zostaną sfinansowane z innych środków publicznych516. W praktyce, z uwagi na dążenie do samofinansowania ubezpieczenia zdrowotnego i ograniczania zewnętrznych źródeł finansowania funduszu ochrony przed ryzykiem, stawka regresywna nie znajduje zastosowania517.
Wprowadzenie natomiast pozostałych stawek zmiennych, a zatem progresywnej i degresywnej, wiąże się z takimi samymi następstwami (a więc także wadami i zaletami), jakie wywołuje ich stosowanie w skalach podatkowych. Progresja, podobnie jak w przypadku podatków, przyczyni się do redystrybucji w płaszczyźnie pionowej, polegającej na odpowiednio większym obciążeniu osób dysponujących większymi środkami pieniężnymi518, zaś degresja wspierać będzie osoby o niższej podstawie wymiaru składki519. Aktualne na płaszczyźnie składki zdrowotnej pozostaną także zagadnienia związane z progresją globalną i szczeblowaną, polegające na łatwości stosowania tej pierwszej, powiązanej jednocześnie z możliwością realnie większego obciążenia w razie przejścia ze stawki niższej w wyższą520.
Możliwe jest także zastosowanie stawki stałej, to znaczy o stałej proporcji521 względem podstawy jej wymiaru. Wyrażona w liczbie bezwzględnej kwota składki należnej do uiszczenia rośnie zatem wraz ze wzrostem podstawy wymiaru522. Stawka proporcjonalna z
Możliwe jest także zastosowanie stawki stałej, to znaczy o stałej proporcji521 względem podstawy jej wymiaru. Wyrażona w liczbie bezwzględnej kwota składki należnej do uiszczenia rośnie zatem wraz ze wzrostem podstawy wymiaru522. Stawka proporcjonalna z