Cechy wpływające na skuteczność odtworzenia wyglądu człowieka w świetle badań własnych

Szacuje się, iż efektywność portretu pamięciowego, wyrażająca się w możliwości zidentyfi kowania na jego podstawie sprawcy zdarzenia,

55 I. Białek, Ekspertyza…, wyd. cyt., s. 42.

56 Z. Dębiński, T. Kozieł, Z. Niziałek, Antroposkopia…, wyd. cyt., s. 153.

57 M. Kulicki, V. Kwiatkowska-Darul, L. Stępka, Kryminalistyka…, wyd. cyt., s. 177–181.

wynosi jedynie około 20%⁵⁸. Odnosząc się do powyższego, przeprowadzo-ne zostały badania empiryczprzeprowadzo-ne w latach 2013/2014 w kilku szkołach pod-stawowych, gimnazjalnych oraz licealnych, a także w jednym z Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej na terenie województwa śląskiego. Z racji uczestniczenia w badaniu osób poniżej 18. roku życia uzyskano zgodę ich opiekunów prawnych.

Badanie miało na celu określenie, czy istnieje i jak się kształtuje zależ-ność między pewnymi cechami fi zycznymi świadka, jak płeć, wiek, wady wzroku oraz umiejętnościami spostrzegania, zapamiętywania i tzw. pamię-ci do twarzy a możliwośpamię-cią poprawnego rozpoznania osoby.

Z problemu badawczego wysunięto następujące hipotezy szczegółowe:

(1) kobiety rozpoznają poprawnie częściej niż mężczyźni; (2) osoby starsze są bardziej skuteczne w rozpoznawaniu niż młodsze; (3) wady wzroku nie wpływają na możliwość rozpoznania osoby; (4) nie ma związku między oceną umiejętności spostrzegania, a możliwością poprawnego rozpoznania osoby; (5) istnieje związek między oceną umiejętności zapamiętywania, a możliwością poprawnego rozpoznania osoby; (6) nie ma związku mię-dzy oceną tzw. pamięci do twarzy, a możliwością poprawnego rozpoznania osoby.

W badaniu wykorzystano skonstruowany do tego celu komputerowy test zapamiętywania i rozpoznawania twarzy, który miał służyć jako narzę-dzie badawcze. Badanie odbywało się w udostępnionych pomieszczeniach klasowych w placówkach szkół i ośrodka. Każdy respondent uczestniczył w badaniu indywidualnie. Test poprzedzony był prezentacją celu bada-nia i omówieniem jego procedury. Następnie uczestnicy przystępowali do wypełnienia ankiety oraz po wyrażeniu zgody na udział w badaniu — do właściwej części badania.

Ankieta miała na celu zebranie danych dotyczących uczestników: wie-ku, płci, posiadanych wad wzroku (zmienne niezależne — demografi cz-ne) i oceny umiejętności spostrzegania, zapamiętywania oraz tzw. pamięci do twarzy (zmienne niezależne o charakterze różnic indywidualnych — osobowościowe).

Właściwa część badania miała formę prezentacji multimedialnej. Test składał się z 30 tzw. zadań. W każdym z nich respondentom okazywano dwa slajdy — slajd nr 1 prezentujący jeden wizerunek (czas przeznaczony na zapamiętanie to 3 sekundy) lub trzy wizerunki twarzy (czas przeznaczo-ny na zapamiętanie to 9 sekund) oraz slajd nr 2 prezentujący cztery wize-runki, wśród których znajdował się wizerunek okazywany chwilę wcześ-niej oraz trzy inne, różniące się drobnymi szczegółami (czas przeznaczony na rozpoznanie zapamiętanego wizerunku ze slajdu nr 1 to maksymalnie 90 sekund).

58 J. Kabzińska, Rysopis i obrazowy portret pamięciowy w świetle prawidło-wości pamięci twarzy ludzkich [w:] V. Kwiatkowska-Wójcikiewicz (red.), Krymina-listyka dla prawa, prawo dla kryminalistyki, Toruń 2010, s. 279–280.

Slajd 1 Przykładowe zadanie składające się z prezentacji dwóch slajdów (slajd nr 1 — przedstawiający wizerunek twarzy do zapamiętania oraz slajd nr 2 — przedstawiający

wizerunki twarzy, wśród których należało rozpoznać zapamiętany)

Źródło: opracowanie własne

Wizerunki miały postać komputerowo stworzonej twarzy kobiety lub mężczyzny, pozbawionej włosów i innych elementów szczególnych, tak aby badany miał możliwość skupienia się jedynie na zapamiętaniu kształtu twarzy, oczu, nosa oraz ust, a także koloru cery.

Po etapie rozpoznawania wizerunków następowało podsumowanie śred-niego udziału procentowego prawidłowo dokonanych rozpoznań.

W poniższej tabeli zaprezentowano dane dotyczące wszystkich uczest-ników badania (tabela nr 1).

Tabela1

Męż-czyzna 10 lat brak bardzo

dobrze raczej

dobrze bardzo

dobrze 12 40,00%

Męż-czyzna 11 lat brak bardzo

dobrze raczej

dobrze bardzo

dobrze 14 46,67%

3 Kobieta 12 lat brak bardzo

dobrze raczej

dobrze bardzo

dobrze 13 43,33%

4 Kobieta 12 lat brak bardzo

dobrze raczej

dobrze średnio 22 73,33%

Męż-czyzna 12 lat brak raczej

dobrze raczej źle raczej

dobrze 15 50,00%

Męż-czyzna 12 lat brak bardzo

dobrze raczej źle średnio 8 26,67%

Męż-czyzna 12 lat brak bardzo

dobrze średnio bardzo

dobrze 9 30,00%

Męż-czyzna 12 lat brak bardzo

dobrze średnio bardzo

dobrze 11 36,67%

9 Kobieta 13 lat brak raczej

dobrze raczej źle raczej

dobrze 15 50,00%

10 Kobieta 13 lat brak średnio raczej

dobrze raczej

dobrze 19 63,33%

11 Kobieta 13 lat

krótko-wzroczność średnio raczej

dobrze średnio 14 46,67%

12 Kobieta 13 lat brak raczej

dobrze raczej źle raczej

dobrze 16 53,33%

13 Kobieta 13 lat brak; raczej

dobrze średnio średnio 17 56,67%

14 Kobieta 13 lat

krótko-wzroczność raczej

dobrze raczej

dobrze średnio 15 50,00%

15 Kobieta 13 lat brak raczej

dobrze raczej

Męż-czyzna 13 lat brak średnio raczej

dobrze raczej

dobrze 15 50,00%

18 Kobieta 14 lat brak bardzo

dobrze raczej

dobrze bardzo

dobrze 17 56,67%

Męż-czyzna 14 lat brak bardzo

dobrze średnio średnio 19 63,33%

Męż-czyzna 14 lat brak raczej

dobrze bardzo

dobrze średnio 10 33,33%

Męż-czyzna 14 lat brak raczej

dobrze raczej

dobrze 10 33,33%

Męż-czyzna 14 lat brak raczej

dobrze raczej

dobrze 14 46,67%

Męż-czyzna 14 lat brak raczej

dobrze średnio raczej

dobrze 22 73,33%

24 Kobieta 15 lat brak bardzo

dobrze raczej

dobrze średnio 20 66,67%

25 Kobieta 15 lat brak średnio raczej

dobrze bardzo

dobrze 19 63,33%

1 2 3 4 5 6 7 8 9 26 Kobieta 15 lat

krótko-wzroczność raczej

dobrze raczej

dobrze bardzo

dobrze 19 63,33%

27 Kobieta 15 lat

krótko-wzroczność raczej

dobrze średnio średnio 23 76,67%

28 Kobieta 15 lat brak raczej

dobrze średnio raczej

Męż-czyzna 15 lat brak średnio raczej źle raczej źle 18 60,00%

Męż-czyzna 15 lat

krótko-wzroczność średnio średnio średnio 17 56,67%

32 Kobieta 16 lat brak raczej

dobrze średnio raczej

dobrze 16 53,33%

33 Kobieta 16 lat

krótko-wzroczność średnio raczej

35 Kobieta 16 lat brak raczej

dobrze bardzo

dobrze raczej

dobrze 18 60,00%

36 Kobieta 16 lat brak raczej

dobrze bardzo

dobrze raczej

dobrze 14 46,67%

37 Kobieta 16 lat brak średnio raczej

dobrze średnio 21 70,00%

38 Kobieta 16 lat brak bardzo

dobrze raczej

dobrze bardzo

dobrze 15 50,00%

39 Kobieta 16 lat brak raczej

dobrze raczej

dobrze 20 66,67%

40 Kobieta 16 lat brak bardzo

dobrze raczej

dobrze bardzo

dobrze 19 63,33%

41 Kobieta 16 lat

krótko-wzroczność raczej

dobrze raczej

dobrze 20 66,67%

42 Kobieta 16 lat brak bardzo

dobrze bardzo

dobrze raczej

dobrze 20 66,67%

Męż-czyzna 16 lat brak raczej

dobrze średnio średnio 10 33,33%

krótko-wzroczność średnio średnio średnio 22 73,33%

Męż-czyzna 16 lat brak raczej

dobrze średnio średnio 16 53,33%

Męż-czyzna 16 lat brak raczej

dobrze raczej

dobrze 16 53,33%

Męż-czyzna 16 lat brak raczej

dobrze średnio średnio 20 66,67%

Męż-czyzna 16 lat

krótko-wzroczność średnio raczej

dobrze średnio 16 53,33%

Męż-czyzna 16 lat brak raczej

dobrze raczej

dobrze 22 73,33%

Męż-czyzna 16 lat brak raczej

dobrze raczej

dobrze średnio 21 70,00%

Męż-czyzna 16 lat brak bardzo

dobrze raczej

dobrze średnio średnio 20 66,67%

1 2 3 4 5 6 7 8 9

58 Kobieta 17 lat brak raczej

dobrze bardzo

dobrze średnio 13 43,33%

59 Kobieta 17 lat brak raczej

dobrze średnio raczej

dobrze 14 46,67%

60 Kobieta 17 lat brak średnio średnio raczej

dobrze 22 73,33%

61 Kobieta 17 lat

krótko-wzroczność raczej

dobrze raczej

dobrze średnio 11 36,67%

62 Kobieta 17 lat brak średnio średnio raczej

dobrze 18 60,00%

63 Kobieta 17 lat brak średnio średnio średnio 20 66,67%

64 Kobieta 17 lat

krótko-wzroczność raczej

dobrze średnio raczej

dobrze 18 60,00%

65 Kobieta 17 lat

krótko-wzroczność raczej

dobrze raczej

dobrze bardzo

dobrze 21 70,00%

66 Kobieta 17 lat brak średnio raczej

dobrze średnio 24 80,00%

67 Kobieta 17 lat brak raczej

dobrze raczej

dobrze 21 70,00%

68 Kobieta 17 lat brak średnio średnio raczej

dobrze 18 60,00%

Męż-czyzna 17 lat brak bardzo

dobrze bardzo

dobrze 16 53,33%

Męż-czyzna 17 lat brak raczej

dobrze średnio średnio 14 46,67%

Męż-czyzna 17 lat brak średnio średnio średnio 15 50,00%

72 Kobieta 18 lat brak raczej

dobrze średnio raczej

dobrze 19 63,33%

73 Kobieta 18 lat brak raczej

dobrze średnio raczej

dobrze 17 56,67%

74 Kobieta 18 lat brak średnio raczej

dobrze średnio 20 66,67%

75 Kobieta 18 lat brak raczej

dobrze średnio raczej

dobrze 12 40,00%

76 Kobieta 18 lat

krótko-wzroczność raczej

dobrze średnio raczej

dobrze 23 76,67%

77 Kobieta 18 lat brak raczej

dobrze raczej

dobrze bardzo

dobrze 17 56,67%

78 Kobieta 18 lat brak bardzo

dobrze bardzo

dobrze raczej

dobrze 17 56,67%

79 Kobieta 18 lat brak raczej

dobrze raczej

dobrze bardzo

dobrze 19 63,33%

80 Kobieta 18 lat

daleko-wzroczność raczej

dobrze średnio raczej

dobrze 22 73,33%

81 Kobieta 18 lat zaćma; średnio średnio raczej

dobrze 16 53,33%

82 Kobieta 18 lat

krótko-wzroczność średnio raczej

dobrze średnio 13 43,33%

Męż-czyzna 18 lat brak średnio raczej

dobrze średnio 21 70,00%

Męż-czyzna 18 lat brak raczej

dobrze bardzo

dobrze średnio 23 76,67%

Źródło: opracowanie własne

W badaniu uczestniczyło 85 osób w wieku między 10. a 18. rokiem ży-cia, w tym 48 dziewcząt oraz 37 chłopców (tabela nr 2).

Tabela 2 Liczba respondentów z uwzględnieniem płci oraz średni udział procentowy prawidłowo

dokonanych przez nich rozpoznań Płeć Liczba

badanych

Średnia liczba prawid-łowo rozpoznanych

wizerunków

Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych

roz-poznań

Dziewczęta 48 17,68 58,96%

Chłopcy 37 15,97 53,24%

Źródło: opracowanie własne

Dziewczęta prawidłowo rozpoznały o 5,72% wizerunków więcej niż chłopcy (wykres nr 1). Stąd przypuszczenie, że u osób w obserwowanym przedziale wiekowym płeć może determinować średnią prawidłowo do-konanych rozpoznań, a tym samym może mieć wpływ na predyspozycje do uczestniczenia w skutecznym odtworzeniu wizerunku człowieka.

Wykres 1 Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych rozpoznań przez respondentów

z uwzględnieniem płci

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

58,96% 53,24%

dziewczęta chłopcy Źródło: opracowanie własne

Badanych podzielono na dwie grupy wiekowe: grupę między 10.

a 15. rokiem życia, obejmującą 31 osób, w tym 15 dziewcząt i 16 chłopców oraz grupę między 16. a 18. rokiem życia, obejmującą 54 osoby, w tym 33 dziewczęta i 21 chłopców (tabela nr 3).

Tabela 3 Liczba respondentów z uwzględnieniem wieku i średni udział procentowy prawidłowo

dokonanych przez nich rozpoznań Wiek Liczba

badanych

Średnia liczba prawidło-wo rozpoznanych

wize-runków

Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych

roz-poznań

10–15 lat 31 15,68 52,26%

16–18lat 54 17,67 58,89%

Źródło: opracowanie własne

Badani w wieku 16–18 lat rozpoznają prawidłowo o 6,63% wizerunków więcej niż osoby w wieku 10–15 lat (wykres nr 2). Zatem można przypusz-czać, że z wiekiem wzrasta umiejętność zapamiętywania i rozpoznawania twarzy, a co za tym idzie również zwiększają się predyspozycje do uczest-niczenia w skutecznym odtworzeniu wizerunku człowieka.

Wykres 2 Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych rozpoznań przez respondentów

z uwzględnieniem wieku

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

52,26% 58,89%

wiek 10-15 lat wiek 16-18 lat Źródło: opracowanie własne

Respondenci w ankiecie określili także posiadane wady wzroku. Przewa-żająca większość badanych — 59 z 85 respondentów — wskazała, że nie posiada wad wzroku. Wśród pozostałych respondentów — 21 osób miało zdiagnozowaną krótkowzroczność, 2 osoby krótkowzroczność i astygma-tyzm, 1 osoba astygmaastygma-tyzm, 1 osoba dalekowzroczność i 1 osoba zaćmę (tabela nr 4).

Tabela 4 Liczba respondentów z uwzględnieniem wad wzroku i średni udział procentowy prawidłowo

dokonanych przez nich rozpoznań

Wady Liczba

bada-nych

Średnia liczba prawidłowo rozpoznanych wizerunków

Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych

rozpoznań

Astygmatyzm 1 17,00 56,67%

Dalekowzrocz-ność 1 22,00 73,33%

Krótkowzrocz-ność 21 17,48 58,25%

Krótkowzrocz-ność,

astygma-tyzm 2 16,00 53,33%

Zaćma 1 16,00 53,33%

Brak 59 16,71 55,71%

Źródło: opracowanie własne

Największą liczbę prawidłowo dokonanych rozpoznań odnotowano w grupie osób, których dotyczył problem dalekowzroczności, z kolei naj-mniejszą w grupie osób, których dotyczyły następujące wady wzroku: za-ćma oraz krótkowzroczność z astygmatyzmem (wykres nr 3). Oczekiwano, że grupa osób, która zadeklarowała brak wad wzroku w teście uzyska największą średnią prawidłowo dokonanych rozpoznań, jednakże liczba prawidłowo zapamiętanych i rozpoznanych wizerunków w tej grupie osób była podobna do liczby prawidłowo zapamiętanych i rozpoznanych wize-runków w grupie osób deklarujących krótkowzroczność oraz astygma-tyzm. Uczestnicy badania mieli problem z prawidłowym sprecyzowaniem posiadanych wad wzroku oraz niejednokrotnie wady wzroku nie były zdiagnozowane, mimo pewnych ubytków w prawidłowym widzeniu.

W związku z powyższym nie można wskazać żadnej korelacji między posiadanymi wadami wzroku, a średnią prawidłowo dokonanych rozpo-znań. Jeśli wada wzroku jest prawidłowo zdiagnozowana i skorygowana, nie ma ona wpływu na zdolność zapamiętywania i rozpoznawania twarzy ludzkich.

Wykres 3 Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych rozpoznań przez respondentów

z uwzględnieniem wad wzroku

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

56,67%

73,33%

58,25%

53,33% 53,33% 55,71%

astygmatyzm dalekowzroczność

krótkowzroczność krótkowzroczność, astygmatyzm

zaćma brak

Źródło: opracowanie własne

Badani oceniali także własne umiejętności spostrzegania, zapamiętywa-nia oraz tzw. pamięć do twarzy. Do oceny wykorzystano pięciostopniową skalę, w której umiejętności te można było oznaczyć na poziomie: bardzo dobrym, raczej dobrym, średnim, raczej złym lub złym.

Subiektywna ocena tych zdolności przez przesłuchiwanych niejedno-krotnie warunkuje podjęcie próby odtworzenia zapamiętanego wizerunku osoby w formie obrazowego portretu pamięciowego. Jeśli świadek lub po-krzywdzony wskazuje, że ma problemy z prawidłowym czynieniem spo-strzeżeń, a jego „pamięć do twarzy” jest raczej słaba, często odstępuje się od czynności sporządzania obrazowego portretu pamięciowego.

W związku z tym podjęto się również próby ustalenia istnienia ewen-tualnych korelacji między subiektywną oceną swoich umiejętności, a rze-czywistą średnią prawidłowo dokonanych rozpoznań w teście. W sytuacji zaistnienia takiej korelacji, należałoby sugerować się intuicją osób prze-słuchiwanych na okoliczność zapamiętanego wyglądu sprawcy zdarzenia związaną ich możliwościami uczestniczenia w skutecznym odtworzeniu wyglądu człowieka. W sytuacji jednak, kiedy badania wykazałyby brak korelacji między oceną omawianych umiejętności, a średnią prawidłowo dokonanych rozpoznań, możliwe byłoby wyciągnięcie wniosku, iż stworze-nie obrazowego portretu pamięciowego, który przyczyni się do wytypowa-nia sprawcy zdarzewytypowa-nia jest możliwe niezależnie od tego, jak świadek czy pokrzywdzony ocenia przykładowo swoją spostrzegawczość, pamięć oraz

„pamięć do twarzy”.

Respondenci ocenili swoją umiejętność spostrzegania w następujący sposób: bardzo dobrze — 17 osób, raczej dobrze — 47 osób, średnio — 20 osób, raczej źle — żaden z badanych, źle — 1 osoba (tabela nr 5).

Tabela 5 Liczba respondentów z uwzględnieniem oceny umiejętności spostrzegania i średni udział

procentowy prawidłowo dokonanych przez nich rozpoznań Ocena

spo-strzegania Liczba badanych

Średnia liczba prawidło-wo rozpoznanych

wize-runków

Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych

roz-poznań Bardzo

dobra 17 15,65 52,16%

Raczej

dobra 47 17,00 56,67%

Średnia 20 18,15 50,50%

Raczej zła 0 0,00 0,00

Zła 1 12,00 40,00%

Źródło: opracowanie własne

Ocena umiejętności spostrzegania, szczególnie przez osoby poniżej 18. roku życia, nie koreluje z średnią prawidłowo dokonanych rozpoznań w teście. Jak wynika z obserwacji najmłodsi uczestnicy badania nie byli pewni znaczenia pojęcia spostrzegawczość, a tym samym trudne było ade-kwatne dokonanie tych umiejętności. Poza tym ich samoocena była znacz-nie wyższa aniżeli starszych uczestników badania. Z wiekiem wyraźznacz-nie wzrasta niechęć do oceniania swoich umiejętności na poziomie bardzo dobrym oraz wzrost świadomości tego, że pewne kwestie mogą umykać uwadze obserwatora. Tłumaczy to niższą średnią prawidłowo dokonanych rozpoznań wśród respondentów oceniających się bardzo dobrze, niż wśród oceniających się średnio (wykres nr 4).

Wykres 4 Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych rozpoznań przez respondentów

z uwzględnieniem ich oceny spostrzegawczości

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

52,16% 56,67% 60,5%

brak odp.

40%

bardzo dobra raczej dobra średnia raczej zła zła Źródło: opracowanie własne

Umiejętność zapamiętywania badani ocenili następująco: bardzo do-brze — 9 osób, raczej dodo-brze — 39 osób, średnio — 32 osób, raczej źle — 5 osób, źle — żaden z badanych (tabela nr 6).

Tabela 6 Liczba respondentów z uwzględnieniem oceny umiejętności zapamiętywania i średni udział

procentowy prawidłowo dokonanych przez nich rozpoznań Ocena

zapa-miętywania Liczba

badanych Średnia liczba prawidłowo rozpoznanych wizerunków

Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych

rozpoznań Bardzo

dobra 9 16,70 58,15%

Raczej dobra 39 17,08 56,33%

Średnia 32 17,26 57,88%

Raczej zła 5 14,40 48,00%

Zła 0 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne

Największą średnią prawidłowo dokonanych rozpoznań uzyskali bada-ni ocebada-niający swoją umiejętność zapamiętywabada-nia bardzo dobrze, z kolei najmniejszą uzyskali badani oceniający swoją umiejętność raczej źle (wy-kres nr 5). Stąd wniosek, że ocena umiejętności zapamiętywania może mieć związek z umiejętnością zapamiętywania i rozpoznawania twarzy ludzkich.

Wykres 5 Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych rozpoznań przez respondentów

z uwzględnieniem ich oceny pamięci

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

58,15% 56,33% 57,88%

48%

brak.odp.

bardzo dobra raczej dobra średnia raczej zła zła Źródło: opracowanie własne

„Pamięć do twarzy” badani ocenili w następujący sposób na: bardzo do-brze oceniło się — 13 osób, raczej dodo-brze — 39 osób, średnio — 32 osób, raczej źle — 1 osób, źle — żaden z badanych (tabela nr 7).

Tabela 7 Liczba respondentów z uwzględnieniem oceny „pamięci do twarzy” i średni udział

procentowy prawidłowo dokonanych przez nich rozpoznań Ocena

„pamięci do twarzy”

Liczba badanych

Średnia liczba pra-widłowo rozpozna-nych wizerunków

Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych

roz-poznań Bardzo

dobra 13 15,79 55,38%

Raczej

dobra 39 16,93 56,42%

Średnia 32 17,47 58,22%

Raczej zła 1 18,00 60,00%

Zła 0 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne

Największą średnią prawidłowo dokonanych rozpoznań uzyskali badani oceniający swoją „pamięć do twarzy” raczej źle, z kolei najmniejszą badani oceniający swoją „pamięć do twarzy” bardzo dobrze (wykres nr 6).

Subiektywna ocena tzw. pamięci do twarzy nie koreluje z wynikami uzyskanymi w teście, a tym samym nie przekłada się na rzeczywistą zdol-ność zapamiętywania i rozpoznawania twarzy.

Wykres 6 Średni udział procentowy prawidłowo dokonanych rozpoznań przez respondentów

z uwzględnieniem ich oceny „pamięci do twarzy”

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

55,38% 56,42% 58,22% 60%

brak.odp.

bardzo dobra raczej dobra średnia raczej zła zła Źródło: opracowanie własne

W konsekwencji należy uznać, że intuicje świadka lub pokrzywdzonego, szczególnie w młodym wieku, nie zawsze jest trafna, a zatem rezygnacja z jego udziału w tworzeniu obrazowego portretu pamięciowego z racji słabej

„pamięci do twarzy” nie zawsze jest zasadna. Należy więc bez względu na sa-moocenę omawianych umiejętności podejmować próby odtwarzania wize-runku osoby, bo mogą się przyczynić do wytypowania sprawcy zdarzenia.

Słowa kluczowe: portret pamięciowy, organów ścigania jest ustalenie tożsa-mości sprawcy czynu zabronionego.

Jest to niezwykle trudne w sytuacji, kiedy jedynym materiałem dowodowym są zeznania pokrzywdzonego lub świad-ka dotyczące wizerunku osoby. Orga-ny ścigania często podejmują próby poszukiwania sprawców przestępstw, opierając się na rysopisie osoby oraz wykonanym na tej podstawie obrazo-wym portrecie pamięcioobrazo-wym. Aby jed-nak przyczynił się on do wytypowania, a następnie identyfi kacji sprawcy zda-rzenia, musi on przedstawiać wizeru-nek człowieka w sposób najbardziej wierny i zbliżony do jego rzeczywistego

Keywords: Facial composite,

description of a person, reconstruction of a human appearance, the image of a person, cognitive interview , cognitive processes

Summary: The most important pur-pose of the law enforcement agencies is to identify the crime perpetrators. It is diffi cult in a case where the testimony of the victim or witness in the form of an image of a person are the only evi-dence. The law enforcement agencies often attempt to search for the crime perpetrators relying on description of the person and facial composite based in the latter. The facial composite, to contribute to a nomination and to an identifi cation of the crime perpetrators, must present the image of a person in a most faithful way which is close to his or her actual appearance. The pa-per discusses a number of factors that Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że jest wiele czynników bezpośrednio związanych zarówno ze świadkiem lub pokrzywdzonym, jak i z sytuacją czynienia przez nich spostrzeżeń, które w różnym stopniu wpływają na skuteczność odtworzenia wyglądu osoby w formie obrazowe-go portretu pamięcioweobrazowe-go na podstawie zeznań.

Badania wskazują, ze kobiety rozpoznają poprawnie częściej niż męż-czyźni; osoby starsze są bardziej skuteczne w rozpoznawaniu niż młod-sze; wady wzroku nie wpływają na możliwość rozpoznania osoby (zwykle są właściwie skorygowane). Zaobserwowano brak związku między oceną umiejętności spostrzegania a możliwością poprawnego rozpoznania oso-by oraz niewyraźny związek między oceną umiejętności zapamiętywania a możliwością poprawnego rozpoznania osoby. Badania nie wykazały związku między oceną tzw. pamięci do twarzy a możliwością poprawnego rozpoznania osoby.

Specjalista sporządzający obrazowy portret pamięciowy powinien tak-że wnikliwie przeanalizować zeznania dotyczące zarówno przebiegu zda-rzenia, jak i przedstawionego rysopisu, bo już te informacje pozwalają mu określić szansę na odtworzenie wyglądu sprawcy zdarzenia.

Nawet jeżeli jedynie około 20% obrazowych portretów pamięciowych przyczynia się do wytypowania i w konsekwencji zidentyfi kowania spraw-cy zdarzenia warto podejmować takie próby, tym bardziej, jeśli pozostałe zabezpieczone na miejscu zdarzenia nie pozwalają na jednoznaczne wska-zanie sprawcy zdarzenia.

wyglądu. W publikacji omówiono szereg czynników wpływających na skutecz-ność tego typu czynności, począwszy od szczegółowości podanego przez prze-słuchiwanego rysopisu, sposobu jego przesłuchania, a skończywszy na umie-jętnościach rysownika i wybranej tech-nice odtworzenia. Czynniki te dzieli się na pośrednie i bezpośrednie. Pośrednio na skuteczność odtworzenia wyglądu człowieka wpływają: miejsce zdarzenia, pora obserwacji, czas jej trwania, odle-głość od obserwowanego obiektu, to czy obiekt był widziany pierwszy raz, czy wiele razy, oraz czas, jaki upłynął od zdarzenia do momentu przekazywania przez świadka informacji. Bezpośred-nie są związane z pokrzywdzonym lub świadkiem, są to: stan emocjonalny

W dokumencie PRZE GLĄD PO LI CYJ NY KWAR TAL NIK (Stron 155-170)