Cele bibliograficzne

Historię opracowania zbiorów wyznacza tworzenie kolejnych modeli konceptual­ nych, przybliżających funkcjonowanie uniwersum bibliograficznego. Modele koncep­ tualne, uważane za rodzaj modeli teoretycznych, upraszczają wiele aspektów świata rzeczywistego dzięki temu, że przedstawiają ograniczone aspekty modelowanych obiektów.Rozwój zasad katalogowania zbiorów bibliotecznych w ostatnich kilku wie­

kach prowadzi do wniosku, że w tym czasie wzrastała złożoność modelowanych obiektów,procesówi relacji międzynimi.

Pierwsze katalogi biblioteczne możemy, używając terminologii FRBR,nazwać mo­

delamijednejjednostki, gdyżuwzględniałyone tylko jedną jednostkę, którąbył doku­

ment {Egzemplarz w terminologii FRBR). Były to spisy książek, przypominające bar­

dziej inwentarz, a tworzyli je często wybitni bibliotekarze, tacyjak François C 1 é

-Organizacja wiedzy w bibliotekach 67 m en t54 z Biblioteki Królewskiej w Paryżu czy Onufry Kopczyński w Biblio­

teceZałuskich. Ten ostatni opracowywał katalogi(w postaci ksiąg) odrębnie dlapubli­ kacji w poszczególnych językach. Katalogksiążek polskich składał się z dwóch części:

spisu według formatów (w jego obrębie zachowano układ alfabetyczny według na­

zwisk autorów) oraz spisu w układzie rzeczowym.

54 Autor m.in. dzieła Catalogus manuscriptorum codicum Collegii Claromontani, quem excipit Catalo­

gus manuscriptorum domusprofessae Parisiensis, Paris1764.

Jak piszę Dorota Grabowska, zdecydowane zmiany w zakresie katalogowania przyniósłdopiero XIX wiek [Grabowska 2003, s. 21]. W tym czasiedokonano wielu zmian w metodach i formach pracybibliotecznej, ich organizacji i funkcji. Richard Smiraglia nazywa ten okres rozwoju katalogów pragmatyzmem i racjonalizmem [Smiraglia 2002]. Powstawały bardzo pragmatyczne narzędzia (katalogi i klasyfika­ cje), świadczące o najwyższym profesjonalizmie, wręcz wizjonerstwie ich twórców.

Katalogi biblioteczne zaczęłystawać się narzędziami spełniającymi funkcję nie tylko inwentarzy, aleprzede wszystkim elementówsystemu wyszukiwania informacji. To stworzyło potrzebę zastosowania bardziej złożonychmodeli katalogu bibliotecznego.

Zaczęto uwzględniać nie tylko poszczególne dokumenty, ale także ich wydania („materializacje” w terminologii FRBR). Przykładem zastosowania takiego modelu może być katalogbiblioteczny, w którymnie użyto tytułówujednoliconych.

Anthony P a n i z z i (1787-1879) był pionierem brytyjskiego bibliotekarstwa. Je­

go 91 zasad organizacji katalogu British Museum Library uważa się za pierwsze po­

ważne zasady katalogowania. Twierdził on, że czytelnik powinien znać dane o po­

trzebnym mu dziele; nie należy natomiast oczekiwać od niego, aby znał wszystkie szczegóły dotyczące poszczególnych wydań. Ma on prawo oczekiwać, że właśnie ka­ talogi dostarczą mu tego typu informacji.

Dla Panizziego konstruowanie katalogu było czymś więcej niż zapisywaniem fi­ zycznych danycho książkach. Zauważył on znaczenie rozróżnienia pomiędzy wyszu­

kiwaniem i wykorzystaniem specyficznych jednostek intelektualnych -Dzieł, a zwy­

kłym inwentarzem książek. Funkcja identyfikacji i tworzenia układu Dzieł i ich wa­

riantowych Materializacji stałasię podstawową i bardzo pragmatycznąwskazówkądo organizacji katalogu.

Idee Panizziego, dotyczące celówkatalogu, w skróciemożna przedstawić w kilku punktach:

• powiązanie różnych dziełdanego autora wtakisposób, aby użytkownik mógł zna­

leźć informacjęowszystkich dziełach tego autora;

• identyfikacja i rozróżnienie poszczególnych wydań, tłumaczeń itp. danego dzieła w takisposób,aby były one rozróżnialne;

• gromadzeniewszystkich wydań dzieła tak, aby użytkownik poszukujący danej pu­

blikacji nie tylko ją znalazł,ale takżeotrzymałinformację o wszystkichwydaniach danego dzieła przez niąreprezentowanego, a także dzieł z niązwiązanych [Denton 2003].

Innymisłowy, nie możnauważaćza użytecznykatalog, który jest jedynie listą po­

siadanychdokumentów. Użytkownik wykorzystuje katalog do badania intelektualnych treści dzieł. Abywięckatalog był użyteczny, musi jednoznacznie identyfikować dzieła, wspomagając użytkownika w dokonaniu wyborów. Założenia Panizziego przetrwały wniezmienionej postaci do dziś.

68 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

WXIX wieku naziemiach polskich największe znaczenie miały poglądy Joachima Lelewela (1786-1861), przedstawione w dziele Bibliograficznych ksiąg dwoje.

Wyszczególnił w nim następujące zagadnienia związaneztworzeniem katalogu: zada­

nia katalogu, formy kart katalogowych, pismo, alfabet, karta główna, wybór i forma hasła autorskiego, wybóri formahasłatytułowego, odsyłacze i sporządzanie katalogu [Lelewel 1826]. Według Lelewelakatalogpełniłdwie zasadniczefunkcje:przedstawiał zasoby biblioteki oraz umożliwiał łatwe odszukanie każdej pozycji. Różne katalogi pozwalają umieścić tę samą pozycję w wielu różnych miejscach, bez potrzeby rozsta­

wiania wielu egzemplarzy tej samej książki w różnych miejscach magazynu. W tym celu proponował on tworzenie całego systemu katalogów: abecadłowego, repozytorial- nego (według znaku miejsca), systematycznego, językowego, topograficznego, chro­

nologicznego, narodowego, geograficznego, miejscowego.Opis na karcie katalogowej (cedułce)miał pozwolić na zastąpienie bezpośredniego kontaktu z dziełem.

Poglądy na istotę katalogu zaprezentował także Karol Estreicher (1827— -1908) w artykule Katalog. Wymieniając różne rodzaje katalogów bibliotecznych, przedstawił następujące ich funkcje:

• łatwe odnalezienie żądanej rzeczy,

• określenie i kontrola stanu zbiorów biblioteki (przydatne choćby w przypadku przekazywania biblioteki),

• określanie braków i luk w księgozbiorze,

• grupowanie dziełjednegorodzaju zgodnie z przyjętymi, różnorodnymi kryteriami,

• ochrona i zabezpieczenie mienia bibliotecznego [Estreicher 1860, s. 372].

Jak na ojca polskiej bibliografii narodowej przystało, Estreicher radził tworzyć odrębnekatalogi dla dziełpolskich i obcych. Wskazywał też, że katalogi są ważnym przyczynkiem do bibliografii, ułatwiając np. przypisanie dzieł anonimowych ich autorom.

Charles C u 11e r (1837-1903)równieżprzyczynił się do rozwoju teorii katalogu bibliotecznego. W jednej zwielu prac55 przedstawiłw przystępnysposób główne zasa­

dy funkcjonowania katalogu:

55 Cutter,Charles(1876). Rules for aPrintedDictionaryCatalog. Waszyngton:Government Printing Office.

CELE

1.Umożliwienie odnalezieniaksiążki (lub innego dokumentu), dla której znany jest:

a) autor,lub b) tytuł, lub c) przedmiot.

2. Przedstawienie zasobówbiblioteki:

d)wedługdanego autora, e) wedługdanego przedmiotu,

f) wedługokreślonego rodzaju piśmiennictwa.

3.Wspomaganie wyboru książki:

g) w zależności odjej wydania(bibliograficznie),

h) w zależności odjej charakteru (wedługrodzaju literackiego lub tematu).

Organizacja wiedzy w bibliotekach 69

NARZĘDZIA 1.Katalog autorski z niezbędnymi odsyłaczami (dlaa i d).

2.Katalog tytułowy (dlab).

3.Katalogprzedmiotowy(dla c re).

4. Katalogwedług form literackich (dla f).

5. Pozwalające dotrzeć do wydania i drukami(dla g).

6.Uwagi (dlah).

PRZYCZYNY WYBORU

pomiędzy różnymi możliwymi metodami uzyskania CELÓW Jeżeliinnecechy sąjednakowo istotne, wybraćnależykatalog, który:

1 - będzie wybranyjako pierwszy przez klasę użytkowników, obsługiwanych przez bibliotekę,

2-jest zgodny z innymi katalogami, dzięki czemu można stosować tylko jedną, wspólną zasadę,

3 -nie gromadzi elementówwyszukiwawczych w miejscach, w których trudno jest je porządkować w taki sposób, aby mogły być łatwo odnalezione, np. według nazw państw i miast [Smiraglia 2002, s. 312].

Zasady przedstawione przez Cuttera miały dotyczyć tzw. katalogu słownikowego, w którym umieszczono hasła autorskie i rzeczowe w jednym ciągu alfabetycznym, więc stanowił on rodzaj katalogu krzyżowego. Opisy w katalogu mogły mieć różną długość w zależności od poziomu szczegółowości, uznanego za niezbędny dla użyt­ kowników zbiorów.

Należy stwierdzić, że zasady Panizziego i Cuttera są podstawą wszystkich współ­

czesnych katalogów. Ich poglądy (oczywiste, dla obecnych bibliotekarzy) to nie po­

stulatydotyczące funkcjonowania katalogów, ale funkcjonujące zasady. W XIX wieku jednakprawdytenie były tak oczywiste56.

56 Dorota Grabowska tak piszę o polskichkatalogachjeszcze na początku XX w.: „Katalogi składały się z całego szeregu indywidualnych rozwiązań, częstosprzecznych ze sobą, w których orientowaniesię było zwykle ‘wiedzą tajemną’, opanowanązwykle przez paru najstarszych pracowników,niekoniecznie najwybitniejszych bibliotekarzy” [Grabowska2003,s. 29].

Współczesnym teoretykiem, zajmującym się omawianymi zagadnieniami, był bi­ bliotekarz amerykański,SeymourL u b e tz ky (1898-2003).Przedstawił on zasadni­ czą krytykę aktualnie stosowanych zasad alfabetycznego opracowania zbiorów, w tym wyboru haseł autorskich i tytułowych.Przepisy katalogowania stały sięzestawem skom­ plikowanych, czasem sprzecznych, często niezrozumiałych zapisów, tworzonych latami w celu bieżącego rozwiązywania pojawiających się problemów. Lubetzky pracował nad uproszczeniem tych przepisów orazich tworzeniem przy rygorystycznymprzestrzeganiu fundamentalnychzasad.Miałonwielki wpływ na tworzenieAACR. Jego zasługą jestto, że wychodząc z prac Panizziego, przebudował zasady Cuttera, a jego poglądy bezpo­

średniowpłynęłyna FRBR.Wedługniego główne cele kataloguto:

• wykazanie, czy biblioteka posiada określoną publikację, wydaną pod określoną nazwąautoralub określonym tytułem,

• identyfikacja autora i dzieła reprezentowanych przezpublikację, a takżepowiązanie różnych dzieł tego samego autora oraz różnych wydań i tłumaczeń tego samego dzieła [Denton 2003].

70 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

Lubetzky wskazywał też na dychotomiczną naturę książki, która jest zarówno obiektem materialnym, jak i medium - nośnikiem intelektualnego dzieła autora. Po­ nieważ materialna książka zawiera i reprezentuje intelektualne dzieło, są one ze sobą często mylone. Stąd zasadniczym problemem jest ustalenie celów katalogu: powinien on udzielać odpowiedzi napytanie, czybibliotekaposiada określonąksiążkę, czy także wskazywać na inne wydania i tłumaczenia -inne reprezentacje - dzieła posiadanego przez bibliotekę. W ten sposób autor ten wprowadził do teorii katalogowania trzeci rodzaj jednostki -Dzieło.

Trzy wyróżnionejednostki -Egzemplarz, Materializacja i Dzieło, stały siępodsta­

wąwszystkich współczesnych zasadkatalogowania, zarówno ISBD, jak i AACR.

Lubetzky porównał celekatalogu przedstawioneprzezCuttera zfunkcjami określo­ nymi w 1961 r. przez Zasady paryskie i wywnioskował, że katalog powinien być efektywnym instrumentemdo stwierdzenia:

• czybiblioteka posiada określoną książkę:

a) danego autora lubo danym tytule,

b) tylkoodanym tytule, jeżeli braknazwy autora w tekścieksiążki,

c) odpowiednimsubstytucie tytułu, jeżeli nazwa autora lub tytuł sąniewłaściwe lub nieprzydatnedo identyfikacji, oraz

• któredziełaokreślonego autora oraz

• którewydaniaokreślonegodziełaznajdują się w bibliotece.

Tenowe idee dotyczące sposobu funkcjonowania katalogu, w tym porządkowania i wiązania zesobą wszystkich zawartychw nim informacji bibliograficznych, są zgod­

ne z zasadamiCuttera, ajednocześnie rozwijają je przez wprowadzenie pojęćEgzem­

plarza i Dzieła jako odrębnych jednostek oraz zaproponowanie umieszczania obok siebie różnych MaterializacjiDzieła.Jednakpropozycje Lubetzky’ego nie obejmowały problemów opisu rzeczowego ani formy, przez co stanowią one tylko ograniczony obraz celów stawianych przed systemem bibliograficznym [Gorman 2000].

Pracete stały się punktem wyjścia dlazasad, przyjętych nazorganizowanej przezIFLA Intemational Conference of Cataloging Principles (ICCP), która odbyła się w1961r.

W Paryżu. Polskę reprezentowała W. Borkowska [Borkowska 1962]. Uchwalono tam Zasady paryskie, przetłumaczone na językpolski w następnym roku [Międzynarodowa konferencja w sprawie zasadkatalogowania 1962].

Zasady te mówią, między innymi, że katalog powinien być efektywnym instru­ mentempozwalającym sprawdzić:

• czy biblioteka posiada danedzieło, określone przez jego autoralub tytuł,

• jakiedzieła danego autora znajdująsięwbibliotece,

• jakiewydaniadanegodzieła można w niej znaleźć.

Co do ostatniego zadania nie było jednomyślności na konferencji paryskiej, jednak autorzykomentarza wydanego dziesięć lat po konferencji IFLA uzasadniają potrzebę jego istnienia[Lenartowicz 1973,s. 191].

Również w Polsce myśl bibliotekarska postępowała w podobnym kierunku. Według Józefa Grycza57 katalog powinien odpowiadać na dwapytania: czy dane dzieło jest w bibliotece i gdzie się znajduje[Grabowska 2003, s.47].Autor podkreślał wten spo­

57 Por:Grycz 1945; Grycz, Borkowska 1946.

Organizacja wiedzy w bibliotekach 71 sób jego funkcję identyfikacji i wyszukiwania. Władysława Borkowska przedstawiała katalogbiblioteczny jakoźródłoinformacji o tym,

• czyokreślony dokument znajduje się w bibliotece oraz gdzie jest przechowywany,

• jakiedzieła danego autoraposiadabiblioteka [Łysakowski(red.) 1956, s. 136].

W ostatnich dziesięcioleciach nastąpiły bardzo poważne zmiany w infrastrukturze katalogów. Można tu wyróżnić dwa najistotniejsze zjawiska. Po pierwsze, katalogi zostały masowo skomputeryzowane. Podrugie, współpraca na skalę globalną w zakre­ sie katalogowania spowodowała konieczność tworzenia standardów międzynarodo­

wych, katalogów ozasięguogólnoświatowym, powiązanych zesobą.Informacja, która była odpowiednia dla identyfikacji poszczególnych pozycji i relacji bibliograficznych w obrębie zbiorów lokalnych, jest nieadekwatna w nowym, globalnym środowisku.

Niektórzy kwestionująnawet aktualność Zasad paryskich w szerszymkontekście śro­ dowiska globalnego [O’Neil, Visine-Goetz 1989]. Już obecnie można zauważyć, że zapis treści dokumentów jest odrębny od nośnika,za pomocąktórego jest przedstawia­ ny użytkownikowi. W efekcie biblioteki coraz częściej udostępniają coś, co nazwać można wirtualną kopią, niedostępną fizycznie w bibliotece, ale ściąganą na żądanie z odległej bazydanych. Czasem zresztą wirtualna kopia fizycznie nie istnieje w ogóle;

jest onatworzonaindywidualnie, nakonkretnezamówienie.

Następnym krokiemjest określenie, czy obecne funkcje katalogu pozostaną ade­ kwatnedla zrestrukturyzowanego systemu bibliograficznego przyszłości. W kontekście restrukturyzacji katalogu Rebecca Green przeprowadziła analizę potrzeb w celu określenia funkcji bibliograficznej bazy danych, zaprojektowanej za pomocą modelu ER. Wefekcie uzyskałanastępujący wykazcelówbibliograficznej bazy danych:

Identyfikacja

• Weryfikacja istnienia jednostki bibliograficznej;

• Weryfikacja informacji ojednostce bibliograficznej w celu zapewnienia odpo­

wiedniegoodsyłania doniej;

• Stwierdzenie zgodnościopisu bibliograficznegoz jednostką bibliograficzną;

• Stwierdzenie, czy dwie jednostki bibliograficzne są tąsamą:

a) jednostką bibliograficzną (książką), b)jednostkąintelektualną(Dziełem).

Selekcja

• Określenie(bezwzględnej) odpowiedniościdosytuacji użytkownika:

a) jednostki bibliograficznej, b)jednostki intelektualnej.

• Określenie (relatywnej) odpowiedniości do sytuacji użytkownikadwóch a) jednostek bibliograficznych,

b) jednostek intelektualnych.

Dostępność

• Określenie fizycznejlokalizacji jednostki bibliograficznej;

• Określenie ograniczeń w dostępności (np. godziny otwarcia, okres oczekiwania na dokument, wymagana autoryzacja użytkownika) jednostki bibliograficznej dla:

a) korzystania na miejscu,

b) wypożyczeń (wtym wypożyczeń międzybibliotecznych), c) zakupu.

72 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

Relacje

• Określenie relacji pomiędzy Dziełem ikażdą z jego bibliograficznychMateriali­ zacji („ekwiwalencja”);

• Określenie relacjipomiędzyDziełem i Dziełamiutworzonymi przez jego mody­ fikację („derywacja”);

• Określenie relacji pomiędzy Dziełem a Dziełem go opisującym („opis”);

• Określenie relacji pomiędzy jednostką intelektualną lub bibliograficzną i jej elementami („część-całość”);

• Określenie relacji pomiędzy jednostką bibliograficzną i inną jednostką biblio­ graficzną, która jej towarzyszy, uzupełniają lub powiększa („towarzyszenie”);

• Określenie relacji pomiędzyDziełem iDziełempoprzedzającym („kolejność”);

• Rozmieszczenie Dzieł lubjednostek bibliograficznych, mających wspólne cechy („wspólne cechy”) [Green 1996,s. 211].

Można stwierdzić, że w porównaniu z katalogiem tradycyjnym funkcje katalogu pozostają w zasadzie te same, zmieniono natomiast szczegóły, dotyczące jasnegoroz­

różnienia pomiędzy Egzemplarzem a Dziełem, rozszerzenia pojęcia dostępności i szczegółowegoopisurelacji.

Grupa Robocza IFLA dla potrzeb Functional Requirements for Bibliographic Re­ cords (FRBR) wyróżniła cztery zadania, realizowane przez użytkowników katalogu bibliotecznego: wyszukiwanie, identyfikacja, wybór i otrzymywanie dostępu (zob.

rozdz. 5.1.1.). Cutterpisał o trzech pierwszych funkcjach już ponad 100 lat wcześniej, jednakrozwój technologiiw ostatnich 25 latachznacznie zmieniłsposób realizacji tych funkcji. Użytkownikom nie wystarczyjuż możliwość znalezienia i zidentyfikowania dokumentów przechowywanych w lokalnych zbiorach. Nie satysfakcjonuje ich także linearne podejście do wyszukiwania informacji, pochodzące jeszcze z katalogów kart­

kowych i książkowych, a wciąż funkcjonującew bibliotecznych OPAC-ach. Użytkow­ nicy, corazczęściej obciążani opłatamiza dostęp do rozproszonej informacji, oczekują, żeuzyskanainformacja pomoże im podjąć decyzję o wyborze dokumentu, do którego niebędąmieli bezpośredniego dostępu przed jego „zakupieniem”.

Czwarta funkcja katalogu, uzyskiwanie dostępu, jest nowa i wynika bezpośrednio z rozwoju technologii cyfrowych. Obecnie rekord katalogowy może służyć jako odno­

śnik hipertekstowy do dokumentów cyfrowych, przechowywanych lokalnie lub na odległym serwerze. Innymi słowy, użytkownik może wykorzystać katalogjako narzę­ dziezapewniającedostępdopełnego tekstu dokumentu.

Wymienione cztery funkcje bywają uzupełniane o dodatkowe, np. Barbara Tillett dodaje funkcję„powiązać” (ang. relate), wskazującą na możliwość znalezienia relacji pomiędzy opisanymi jednostkami [Tillett 2005, s. 198].

W FRBR oprócz nowych funkcji katalogu wprowadzono także kolejną, czwartą jednostkę: Realizację. Ojednostce tej, jako o „tekście”, pisałjuż w 1968 r. Patrick

Wilson. Jednakuniego pojęcie „tekstu” ma węższy zakres niż RealizacjaFRBR, gdyż nieuwzględniał on w swoim modeluwielu publikacji nieksiążkowych [Wilson 1968].

Jestjednakpierwszymautorem, którystosował ten termin do określenia czegoś, cojest niezależne zarówno od treści intelektualnych czy artystycznych, które nazywane są Dziełem, jaki od jego fizycznej Materializacji.

Celeokreślone przez IFLA różnią się od określonychw Zasadachparyskich w kil­ ku miejscach. Po pierwsze,przywrócony został cel wyboru, funkcjonującyjuż uCutte-

Organizacja wiedzy w bibliotekach 73

ra. Po drugie, używana terminologia została uogólniona tak, aby mogłaodzwierciedlać cele w globalnym środowisku cyfrowym nawet bez istnienia dokumentów drukowa­

nych. Dokonano tego przez pominięcie terminu ‘biblioteka’,zastąpienie ‘książek’ bar­

dziej ogólnym terminem ‘jednostki’ oraz usunięcie ograniczenia kryteriów wyszuki­

wawczychdoautora, tytułu i opisu rzeczowego. Po trzecie, wyeliminowano niejasność związaną z tradycyjnym celem wyszukiwania, który mógł być różnie interpretowany, oznaczając: a) zlokalizowanie dokumentuw bazie danych; b) identyfikacjędokumentu;

c) określenie dostępności dokumentu. Dokonano tego przez zastąpienie ogólnego celu wyszukiwania trzema bardziej szczegółowymi celami [Svenonius 2001,s. 17].

PraceIFLA sąbardzoaktualne iprzydatne ze względuna zawarte wnichuogólnie­

nie,pozwalającenauwzględnienie materiałównieksiążkowych i instytucji informacyj­ nych innych niż biblioteki, ze względu na modernizację terminologii oraz usunięcie funkcjonujących dwuznaczności. Z drugiej jednak strony wprowadzająone inne, nie tak jednoznacznie pozytywne zmiany, polegające na usunięciu tradycyjnych celów wyszukiwania i grupowania. Tradycyjny cel wyszukiwania zakłada, że w wyniku wy­ szukiwania uzyskujemy dane o określonym znanym dokumencie, a grupowanie ma sprawić, że rezultat wyszukiwania jest zbiorem dokumentów, identyfikowanym przez kryteriatakie jak autor,tytuł i hasłaprzedmiotowe. IFLAintegruje oba te celew jeden, dotyczący wyszukiwania. Z jednej strony jest to logiczne i rozsądne rozwiązanie, zdrugiej jednakzmniejsza znaczenie procesów grupowania (ang. collocation). Pojęcie to odgrywa istotnąrolę w działalności bibliograficznej. Polega ona przede wszystkim narealizacjigłównego zadania organizacji informacji -grupowaniarzeczy podobnych irozdzielania różnych.

Podobnie pierwszycel IFLA,niezgodnie z tradycją, nie określa zbiorówjednostek do wyszukania,aleprzenosi to zadanie do dołączonego modelu ER. Stwarzać to może problemy podczas projektowania baz danych. Cele powinny bowiem determinować Ontologie, a nie odwrotnie, ponieważ dla dowolnego zbioru celów można stworzyć alternatywnemodeledlaalternatywnychzadań. Co więcej, wyznaczenie celów powin­ no opierać się naokreśleniu hipotetycznych potrzeb użytkowników.

Rahmatollach F a 11 a h i , biorąc pod uwagęprace nad FRBR, wskazał pięć róż­

nych funkcji realizowanych przez katalog biblioteczny dostępny online:

• służyjako zintegrowana baza danych rekordów bibliograficznych, wspomagająca procesy gromadzenia, katalogowania, udostępniania, dostarczania dokumentów, prenumeratyi informowania;

• udostępnia użytkownikom lokalnym zdalnie dostępne katalogi wielu bibliotek;

• udostępnia opisyzbiorówbiblioteki użytkownikom lokalnym i zdalnym;

• służyidentyfikacji;

• pozwala na dostęp do zasobów elektronicznych,w tym pełnych tekstów;

• pozwala na dostęp do bibliograficznych baz danych (np. bibliografii narodowych, katalogów wydawniczych) [Fattahi 1997a].

Jerzy Ratajewski (1928-1999) w wydanym w2002 r. Wprowadzeniudobi­

bliotekoznawstwa, pisząc o teorii katalogu bibliotecznego, stwierdza, że tradycyjny katalog powinien odpowiadaćna pytania:

• czybiblioteka posiada konkretnąpracę (publikację) znanego autora,

• jakiepublikacje danegoautora są w bibliotece,

• czybiblioteka posiadakonkretnepublikacjena dany temat,

74 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

• jakie publikacje posiadana dany temat,

• czybiblioteka posiada publikacje noszące dany tytuł,

• czy biblioteka posiada publikacje należące do danej serii,

• czy biblioteka posiada publikacje określonychwydawców,

• czy wbibliotece znajdują się publikacjesygnowaneprzez określonych redaktorów,

• czybiblioteka posiada przekładywykonane przez określonych tłumaczy,

• wjakich miejscowościach wydane zostały publikacje znajdującesię w bibliotece.

Cytowany autorzauważył,że pomimo iż trudno byłoby znaleźć katalog odpowia­ dającyna wszystkie tepytania, ostatnio dążysię do dalszego rozszerzania możliwych pytań (i odpowiedzi). Wiązał to z ciągłym wzrostem liczby prac zbiorowych,rzadszym występowaniem prac jednego autora i prac anonimowych orazwzrostem ilości mate­ riałów pokonferencyjnych.

Ratajewski stwierdził również, że po dyskusji w połowie lat dziewięćdziesiątych nad katalogowaniem zbioróww USA, do wymienionychpytań doszły kolejne kwestie:

• czy katalog powinien odpowiadać na wszystkie wymienione wcześniej pytania, a może należy poszerzyć tę listę,

• w jaki sposóbszukać odpowiedzi nate pytania,

• wjakich miejscachpublikacji znajdują sięinteresująceużytkownika treści,

• wjakiej formie użytkownik może otrzymać daną publikację (tradycyjnej, elektro­

nicznej),

• w jaki sposób powinny być oznakowane (identyfikowane) materiały biblioteczne w zbiorze(w zasobach rozproszonych).

Pytania te, według Ratajewskiego, wynikają z jednej stronyz finansowych ograni­ czeń bibliotek, które starają się utrzymać dotychczas świadczone usługi za niższe dota­

Pytania te, według Ratajewskiego, wynikają z jednej stronyz finansowych ograni­ czeń bibliotek, które starają się utrzymać dotychczas świadczone usługi za niższe dota­

W dokumencie Opis dokumentów elektronicznych : teoretyczny model i możliwości jego aplikacji (Stron 68-78)