Wydarzenia i zintegrowane dokumenty elektroniczne

Wszystkie opisane wcześniej jednostki bibliograficzne istnieją w czasie [Heaney 1997], katalogowanie dotyczy więc obiektów/jednostek fizycznie istniejących w ja­

kimś okresie czasu. Możliwe jest ciągłe opisywanie ich istnienia lubteż dokonywanie

„zdjęć migawkowych” ich stanów w danym momencie. Czas trwania niektórych obiektówjest krótki. Często dotyczy tozasobówonline,z czego wynika potrzeba two­ rzenia projektów mających na celu ich archiwizację. Odpowiedzią na potrzeby uwzględnienia zmian jednostek bibliograficznych w czasie jest wyróżnieniejednostki Wydarzenia, modelującej działanie lub zdarzenie. Wydarzenia zawierają informacje orzeczach, które miały miejsce; mogą izazwyczaj mają związek zokreślonymkontek­

stem: datą lub zakresem dat oraz miejscem. Modelowanie Wydarzeń związane jest także z określeniemczynnika działającego - Agenta. Może nim być osoba, organizacja lub instrument (urządzenie, sprzęt komputerowy, oprogramowanie itp.). Z Wydarze­ niami związane sądane wejściowei wyjściowe. Wydarzenia dotyczą jednej lub więcej jednosteki sątakże jednostkąmodelu.

Dodanie jednostki Wydarzenia umożliwia umieszczenie informacji o działaniach, które prowadządo tworzonego źródła informacji. Jednostka Wydarzenia posiada atry­

buty,które zjednej strony opisują Wydarzenie,a z drugiej stanowią łączniki pomiędzy Wydarzeniami a innymi jednostkami i ich atrybutami. Można, przykładowo, dla Dzieła wyróżnić atrybut posiadania ‘Tematu’, natomiast dla Wydarzenia tworzenia Dzieła -

‘Miejsce i czas’jego utworzenia(chociażjako atrybuty jednostki abstrakcyjnej są one zazwyczaj nieznane), i powiązać relacją z jednostką Twórcy(Agent). Być możeprzy­

datne byłoby tworzenie relacji pomiędzy jednostkami różnych wydarzeń. Można tego dokonać przez potraktowanie Wydarzenia jako obiektu pierwszej klasy (FCO), a nie jednostki opisanej zestawem atrybutów. Wyróżnienie Wydarzeń podnosi je do rangi obiektów pierwszej klasy, umożliwiając przydzielenie im cech opisowych. Wszystkim Agentomzwiązanymz Wydarzeniami równieżprzyznaję się status obiektów pierwszej klasy. W ten sposób możliwe jest reprezentowanie złożonych relacji pomiędzy jed­ nostkami Wydarzenie i Agent.

Dokumenty elektroniczne podlegają transformacjom, dokonywanym przez Agentów: autorów, tłumaczy, ilustratorów, wydawców, webmasterów itp. Określenie

‘transformacje’jest więc bardzo ogólne: obejmuje różnego rodzaju Wydarzeniazacho­

dzące wcyklu życia dokumentu elektronicznego, od powstaniajego idei przez utwo­ rzenie, umieszczenie w sieci, modyfikacje (a także: tłumaczenia, ilustrowania itp.), użycie w celu tworzenia innego Dzieła, ażpo jegousunięcie.

144 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

Dzięki takiemu zastosowaniu w ontologii jednostki Wydarzeń możliwe jest także odrębne przedstawienie elektronicznych wersji Dzieł jako pełnoprawnych jednostek, a jednocześnie ukazanie ich relacji z oryginalnymi wydaniami tradycyjnymi (drukowa­ nymi). Podczas „cyklu życia” obiektu cyfrowego występująwydarzenia powodujące jego transformacje od oryginalnego druku czy innego obiektu niecyfrowego do repre­ zentacji cyfrowej oraz wydarzenia podrzędne,dające transformacje związane z edycją lub migracją obiektu cyfrowego [Jantz, Giarlo 2005]. Na rysunku 21 przedstawiono trzy głównetransformacje wpływające na formę fizycznąi dające pewność, że Repre­

zentacja Obiektu widoczna na ekraniekomputera jest wiernym przedstawieniem orygi­

nalnegoartefaktu.Transformacja Tl oznacza proces digitalizacji, któregoefektem jest Wydarzenie tworzenia Obiektu cyfrowego. Transformacja T2 oznacza transformację Obiektucyfrowego dlaurządzeń wyjściowych, takichjak drukarka lub ekranmonitora.

Jestonazależna od oprogramowania stosowanego doprzesłania bajtów z pamięci dys­

kowych (jednostka Zapis) do urządzenia wyjściowego. Transformacja T3 przedstawia wieleróżnych transformacji spowodowanych wydarzeniami edycji obiektu, co zazwy­

czaj powoduje modyfikację treści obiektu, a więc jest wydarzeniem skutkującym po­

wstaniemnowego Obiektulub jego migracją.

Dokument tradycyjny

Obiekty transformowane

Oryginalny obiekt cyfrowy Urządzenie wyjściowe

Rys. 21. TransformacjeObiektu cyfrowego (oprać,własne)

Obiekt cyfrowy może być powiązanyz rekordem transformacji, w którym zapisy­

wane są przemiany związanez Obiektem. Transformacje te opisywane sąza pomocą wystąpień jednostki Wydarzenie. Rekord ten może zawierać opis wydarzeń dotyczą­

cychObiektu wraz z ich atrybutami.

Można wyróżnićnastępujące Wydarzenia'.

• Ostatnia aktualizacja;

• Ostatnia wizyta;

• Tworzenie Dzieła',

• WyrażanieDzieła przez Obiekt',

Modelowanie sieciowych dokumentów elektronicznych 145

• Ucieleśnianie Obiektu przez Nośnik',

• EgzemplifikacjaNośnika w dokumencie chwilowym(Reprezentacja)',

• Modyfikacja:

- tłumaczenie, -ekstrakcja, -kompilacja, - reformatowanie, - wyprowadzanie, -edycja.

Rys. 22. Jednostkimodeluuzupełnione o jednostkęWydarzeń (diagram UML,oprać, własne)

Wśród Wydarzeń związanych z powstawaniem kolejnych jednostek modelu znaj­

dują się Wydarzenia podporządkowane, takiejak ‘tłumaczenie’, ‘publikowanie’, ‘adap­

tacja’, ‘ilustrowanie’, ‘kodowanie’, ‘formatowanie’ itp. Wydarzenia te powinny być traktowane jako odrębna jednostka, posiadająca swoje atrybuty, takie jak ‘Czas’,

‘Miejsce’, ‘Wejścia’ i ‘Wyjścia’. Część Wydarzeń będzie miała swoje atrybuty wej­

ściowei wyjściowe. Naprzykład Wydarzenietłumaczenia następuje pomiędzy dwiema Realizacjami Dzieła. Inne wydarzenia będą miały tylko atrybuty wyjściowe, np. two­

rzenie Dzieła niepowstałegona podstawie innego Dzieła.

146 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

Dzięki takiemu uzupełnieniu ontologii o opis Wydarzeń możliwe jestprzedstawie­

nie złożonych relacjipomiędzy jednostkami bibliograficznymi. Pozwoli to na realiza­

cję nowych możliwości wyszukiwawczych, dzięki eliminacji ograniczeń charaktery­ stycznych dla dyskretnych rekordów opisu bibliograficznego związanych z niezmien­

nymi obiektami informacyjnymi. Zastosowanie jednostki Wydarzeń zmusza do przy­ znaniawszystkim Wydarzeniom związanym z Dziełem, Obiektem i Nośnikiem statusu jednostki pierwszej klasy, dzięki czemu uzyskuje się możliwości znacznego wzboga­

cenia opisu. Zastosowanietej cechy ontologii w systemach informacyjnych umożliwi współdziałanie między serwisami i ich harmonijny rozwój, dostosowany do potrzeb przyszłego wzrostu ilości danych i treściintelektualnych.

Rys. 23. Tworzenie nowego dokumentu (oprać,własne)

Coraz częściej zdarza się, że dokumenty elektroniczne dzielone są na części, po­

wtórnie wykorzystywane do tworzenia nowych dokumentów. Taka sytuacja zilustro­ wana jest na rysunku 23. Przedstawiono tu poszczególne jednostki modelu (reprezen­ towane symbolami w kółkach i elipsach), które powstają w wyniku oddziaływania kolejnych Wydarzeń (reprezentowanych symbolami w kwadratach). Każdej jednostce bibliograficznej i jednostce Wydarzeń odpowiadająodpowiednie atrybutyi ich wystą­

pienia,czyli metadane. Zostało to zaznaczone tylko dlaDzieła D1 i związanych znim kolejnych jednostek. Sposób tworzenia i przydzielania metadanych poszczególnym jednostkom ontologii przedstawiony został na rysunku 27. Wydarzenie W1 może być

Modelowanie sieciowych dokumentów elektronicznych 147

naprzykładwydarzeniem tworzenia, w któregoefekcie powstaje Dzieło Dl. Następnie realizowane jest Wydarzenie W2, powodujące transformację Dzieła w Obiekt Ol. To samo Wydarzenie W2 może jednakdoprowadzić do powstania innego Obiektu -02, który pojawił się w wyniku kolejnego Wydarzenia - W3, które może być, na przy­ kład,tłumaczeniem tekstu dokumentu elektronicznego. Wydarzenie W4 prowadzi do powstania Nośnika N1, składającego się z Zapisu Z1 i z Realizacji Rl. Zapisy Z1 i Z2 obu Nośników - N1 i N2, mogą stać się podstawą powstania nowego Obiektu 04, stanowiącego realizację nowego Dzieła D3. Zauważmy, że Wydarzenia podob­ nego rodzaju oznaczonezostały tym samym numerem,np. Wl, Wl’ i Wl”.Wszyst­

kim jednostkom towarzyszą, oczywiście, odpowiednie atrybuty i ich wystąpienia, czyli metadane.

Rys.24.Składniki i agregatydzieła (diagram UML,oprać, własne)

W wyniku realizacji wydarzeń Wl, Wl’ i Wl” powstają strony Web, stanowiące zazwyczaj zestaw różnego rodzaju składników. Omawianyrysunek przedstawia model tworzenia multimedialnej strony WWW: wiele różnych obiektów (teksty, grafika, dźwięk itp.), stanowiących składniki Dzieła (Zapisy), łączonych jestwcałość, po czym przedstawiane są one użytkownikowi (Reprezentacja). Składniki te mogąpochodzić z innych Dzieł lub być tworzone specjalnie na potrzeby powstającego Dzieła. Składniki ulegają częstym i różnorodnym modyfikacjom. Można wyróżnić następujące rodzaje zależnościmiędzyskładnikami:

• całość: wszystkie składniki prezentowane jednocześnie, w uporządkowany spo­

sób;

• wariant: prezentacja tylko części składników;

• synchronizacja: równoległa prezentacja w czasie rzeczywistym;

• aktualizacja: starszy składnik jest zastępowany nowszym;

• rozszerzenie: nowe składnikisą dodawane do wcześniej istniejących;

• tworzenie na podstawie: jeden składnik jest wynikiem modyfikacji jednego lub więcej innych składników;

• część: jedenskładnik jest częścią innego składnika.

W wyniku łączenia wieloskładnikowych Dzieł w większe Dzieła powstaje Dzieło zagregowane. Z tego punktu widzenia strony Web sązasadniczo obiektami zagrego­

wanymi; są to zwyklestruktury hierarchicznie uporządkowanych podstron.

Relacja agregacji może byćzdefiniowana z punktu widzenia treściinformacyjnych lubopisufizycznego.W zakresie treści informacyjnych agregacja występuje zazwyczaj

148 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

pomiędzy Dziełami,gdy jednoDzieło jest częściądrugiego. Może jednak występować pomiędzy Nośnikami lub ich częściami składowymi, np. w przypadku tekstu lub ilu­ stracjiwyświetlanej dla jednegoużytkownika, a niewyświetlanej dla innego. Agregacja z punktu widzenia opisu fizycznegowystępujeraczej pomiędzy Obiektaminiż Dziełami.

Rys. 25. Agregacje(oprać, własne)

Obiekty zagregowane powstają przez łączenie w większą całość w miarę równo­ rzędnych Dzieł,np. poszczególne strony Web stanowią podstrony strony głównej (do­ mowej). Agregacja Dzieł w tych dokumentach wynika więc z zastosowania struktury hipertekstu. Zależności między składnikami Dzieła i jego agregatami przedstawione są na rysunku 24. Na kolejnej rycinie (rys. 25) przedstawiono model agregacji Dzieł na poziomie Nośnika, a nie Dzieła. Jak widać, Obiekty ucieleśniane są dwutorowo: po pierwsze, każdy Obiekt otrzymuje swój Nośnik, a oprócz tego wszystkie Obiekty są agregowane w Nośniku zagregowanym. Agregacja umieszczona w tym miejscu mo­

delupowoduje, że agregaty traktowane sąjakojednostki fizyczne, a nie abstrakcyjne.

Jednostka poziomu Realizacji (Obiekt) utrzymuje swój związek z jednostką poziomu Materializacji (Nośnikami)', możliwa jest również identyfikacja poszczególnych Dzieł.

Nie uległa natomiast ograniczeniu możliwość odróżnienia Dzieła od Obiektu. Narys.

19 i 22 przedstawiono dozwoloną liczność relacji między Obiektem i Nośnikiem jako

„wiele do wielu”; taka sytuacja oznacza, że Nośnikposiada wiele Obiektów, a więc Dziełojest zagregowane. Agregat Dzieł powinien funkcjonować na zasadzie „czarnej skrzynki”: można w nim umieszczać jednostki bez potrzeby dokonywania w nich zmian ani ograniczania wartości ich atrybutów. Dzięki uznaniu agregatów zaelementy strukturalnesą one widoczne dla użytkownika. Ułatwiatoich efektywną implementację.

Jednym z największych problemów dotyczących dokumentów elektronicznych udostępnianych wsiecijest konieczność uwzględnienia ich ciągłychmodyfikacji. Sy­

tuacja ta przedstawiona została na rysunku 26. Modyfikacja dokumentu (Wydarzenie W4 i W6) powoduje powstanie nowego Obiektu i jego materializacji, czyli nowego Nośnika. W efekcie pojawia się konieczność tworzenia kolejnych opisów najnowszej wersji dokumentu elektronicznego. Powstaje sytuacja nazywana czasem „tworzeniem

Modelowanie sieciowych dokumentów elektronicznych 149

zdjęćmigawkowych” -opisuje się bieżący stan Obiektu, z góry zakładając, że stan ten będzie ulegał szybkim zmianom. Modyfikacje dokumentów elektronicznych często sprawiają, że wiele atrybutów (szczególnie ‘Tytuł pierwotny’) całkowicie zanika.

W związku z tym jedynym praktycznym wyjściem jest stosowanie aktualnych atrybu­ tów, tzn. atrybutów jednostek dostępnych w czasie katalogowania. Zmiany mogą być odnotowywanew strefie uwag. Sytuacje przedstawione na rysunkach 23 i 26 można łatwo połączyć, co jeszcze lepiej zobrazuje płynność i niestabilność dokumentów w środowiskuelektronicznym,szczególnie w sieciach rozległych.

Atrybuty

Rys.26. Kolejne aktualizacje dokumentu elektronicznego (oprać,własne)