Rodzaje relacji bibliograficznych

Rodzaje relacji bibliograficznych w sposób całościowy zebrała Sherry Vellucci [Vellucci 1998, s. 108-114]. Na podstawietej publikacji zostały one tuw dużej mierze zaprezentowane.

Jedna z pierwszych prób zdefiniowania i kategoryzacji rodzajów relacji bibliogra­

ficznych pochodzi z formatu UNIMARC, opublikowanego przez IFLA [UNIMARC:

UniversalMARC Format 1980]. W formacie tymzidentyfikowano trzy główne katego­ rie relacji:

• pionowe: relacje hierarchiczne typu część-całość,

• poziome: relacje pomiędzywersjami dzieław różnychjęzykach, formatach,nośni­

kach itp.,

• chronologiczne:relacje w czasiepomiędzy wydaniamipozycji bibliograficznej.

Komitet IFLA tworzący format UNIMARC do identyfikacji relacji bibliograficz­

nych zastosował podejście bardzo teoretyczne. Chociaż wymienione trzy szerokie ka­ tegorie są wyczerpujące w tymsensie, że zmieszczą się w nich wszystkie relacje,to nie są one wystarczająco szczegółowe, by pozwalały opisać, rozróżnić i sklasyfikować wszystkietypybardziej złożonychrelacji bibliograficznych.

Paula Goossens i Elizabeth Mazur-Rzesos zaprezentowały inne podejściedo anali­ zy relacji, ograniczającbadaniado relacji typu część-całość, nazywanych w publika­ cjach UNIMARC pionowymi [Goossens, Mazur-Rzesos 1982]. Autorki przedstawiły trójpoziomowąreprezentację schematyczną, służącą wyrażaniu zarówno prostych, jak i złożonych relacji hierarchicznych,jako struktur drzewiastych. Ich celem było stwo­ rzenie modelu teoretycznego, wyrażającego te relacje tak w systemach tradycyjnych, jak i zautomatyzowanych. Jednak ograniczenia, związane z zawężeniem modelu do jednego rodzajurelacji, nie pozwoliły najego zastosowanie do relacji niehierarchicz-nych,takich jak relacjepoziome wyszczególnione wstandardzie UNIMARC. Wefek­ cie tego typu analizynie mogą być stosowanedo identyfikacji i klasyfikacji wszelkie­ go typurelacji bibliograficznych.

Późniejsze badania bibliograficzne były nastawione na bardziej praktyczny cel, w związku z czym relacje były identyfikowane bardziej szczegółowo, z określeniem częstotliwości ich występowania oraz kontrolą sposobów ich wyrażania w katalogu.

Wszystkie te badania stanowią wkład w rozwój wiedzy, jednak dopiero badania relacji bibliograficznych prowadzone przez Barbarę Tillett pozwoliły na zaprezentowa­

nie szczegółowej analizy rodzajów relacji [Tillett 1987]. Pracę rozpoczęła ona od utworzenia taksonomii relacji bibliograficznych, wyróżnionych w wyniku badania 24 zbiorów przepisów katalogowania, od zasad sformułowanych przez Antoniego Paniz-ziego w 1841 r. po wydanie AACR w 1978 r. W proponowanej taksonomii autorka wyróżniła siedemkategoriirelacji:

1. Relacja ekwiwalencji (ang. equivalence), występująca pomiędzy Egzemplarzami tej samej Materializacji Dzieła lubpomiędzy oryginałem ijego reprodukcją, o ile za­

wartość intelektualna i autorstwo pozostająniezmienione. Jako przykłady podaję się faksymile i fotokopie. Napodstawie tej relacji wyróżnić można grupę ‘wydań dzieła w oryginalnym języku’ [Carlyle 1997]. Jednak wśród wydań w języku orygi­ nału znajdują się także wydania o tej samej treści i autorstwie, ale różniące się w innych aspektach, np. wydawcą, redaktorem lub ilustratorem.

Organizacja wiedzy w bibliotekach 83

2.Relacja pochodzenia (ang. derivative), nazywana wUNIMARC poziomą, występu­

jąca pomiędzy pozycją bibliograficzną i jej modyfikacją opartą na tejsamej pozycji, taką jak: nowe wersje, wydania, zmiany, tłumaczenia, adaptacje, parafrazy, waria­

cje itp. Relacja ta łączy różne pozycje, od wykazujących tylko niewielkie różnice w treści intelektualnej lub artystycznej do mających pod tym względem niewiele ze sobą wspólnego.

3.Relacja opisowa (ang. descriptive), występująca pomiędzy pozycją bibliograficzną lub dziełem a jego opisem, opracowaniem krytycznym,oceną, recenzją, w tymwy­ daniem krytycznym, komentarzem itp. Są to więc dzieła dotyczące określonego dzieła.

4.Relacja część-całość (ang. whole-part), nazywana w UNIMARC relacją pionową, zaś przez Goossens i Mazur-Rzesos relacją hierarchiczną, występująca pomiędzy częściami składowymipozycji bibliograficznej lub dziełaijego całością,np. wybór z antologii,kolekcji lub serii.

5. Relacja towarzyszenia (ang. accompanying), występująca pomiędzy pozycją biblio­

graficzną i inną pozycjąbibliograficznąjej towarzyszącą, tak że obie pozycje uzu­ pełniająsię nawzajem i równorzędnie lub jedna pozycja uzupełnia inną, dominują­

cą, jak suplementy, skorowidze, indeksy, katalogi itp. Pozycje te wydawane są z zamierzeniem jednoczesnego używania63.

6. Relacja porządkująca (ang. sequential), zwana w UNIMARC relacją chronolo­

63 Czasemkrytykujesię wyodrębnienie relacji towarzyszenia, twierdząc, żewszystkie przypadki wy­ stępowania tej relacji przedstawione przez Tillett można uznać za występowanie innych wyróżnionych przezniąrelacji [zob. np.Carlyle 1997].

giczną, występujepomiędzypozycjami bibliograficznymi następującymi po sobie, jak kolejne tytuły w obrębie serii, dalszyciągmonografii, części periodykówitp.

7. Relacja cech wspólnych (ang. shared characteristic), występująca pomiędzy pozycją bibliograficzną i innymi pozycjami bibliograficznymi, niepowiązanymi innymi re­ lacjami,ale w wyniku zbiegu okoliczności mającymi wspólnego autora,tytuł,temat lub innecechycharakterystycznesłużącedo wyszukiwania[Tillett 1987, s.24—25].

Oprócz relacji bibliograficznych Tillett zbadała różne zapisy katalogowe w celu określenia rodzajów tworzonych połączeń, służących do realizacji każdego rodzaju relacji w rekordzie bibliograficznym.

Badania Barbary Tillett mają dwiezalety. Po pierwsze,jej taksonomia powstała na podstawie analizy przepisów katalogowania, więc identyfikowała te relacje, które określonezostały w podstawowych przepisach tworzenia opisów. Podrugie, badania te doprowadziły do zbudowania profilu środków stosowanych przez przepisy katalogo­ wania dla identyfikacji i powiązania określonych relacji w katalogu. Posiadając taką taksonomię opartąnaprzepisach katalogowania, należałojeszcze przeprowadzićbada­

nia empiryczne, służąceweryfikacji tych relacji w rzeczywistości bibliotecznej. Prace autorki stały się bodźcem do dalszych badań dotyczących opisów bibliograficznych reprezentowanych w katalogach bibliotecznych, które jednak miały bardziej ograni­

czony zakres [Vellucci 1998, s. 110].

Richard Sm ir a g 1 i a prowadził badania nad wyznaczeniem relacji bibliogra­ ficznych wyróżnionych w katalogu biblioteki Georgetown University. Autor chciał zbadaćcharakterystyki i zakres relacji pochodnych występujących pomiędzy Dziełami

84 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

(a nie poszczególnymi Egzemplarzami) w katalogu online [Smiraglia, Leazer 1996].

Smiraglia zdefiniował relację pochodzenia jako relację bibliograficzną, istniejącą po­

międzydowolną nową koncepcją Dzieła i jegooryginalnymźródłem lub jego następcą.

Na podstawie badań przepisów AACR zdefiniował on siedem kategorii relacji pocho­

dzenia:

1.Pochodzenie jednoczesne (ang. simultaneous derivations): dzieła, które wydane są jednocześnie lub prawie jednocześnie w dwóch edycjach. Często dzieła ojedno­

czesnym pochodzeniu mają nieco odmiennecharakterystykibibliograficzne.

2. Pochodzenie kolejne (ang. successive derivations): dzieła, których wydania są wznawiane i publikowane zinformacją typu„wydaniedrugie (trzecie itd.)”, „nowe, zmienione wydanie”, dzieła wydane kolejno przypisane różnym autorom, a także dzieła wydane kolejno bez zapisu stwierdzającego pochodzenie. Można powie­

dzieć, żerelacja ta dotyczy zmian, które powodują modyfikacje w treści intelektu­

alnej lub artystycznej oryginału,ale nie w intelektualnym lubartystycznym zamie­ rzeniu,formie czyformacie64.

w Intelektualne lub artystyczne zamierzenie dotyczy zamierzonego odbiorcy, celu, punktu widzenia lub dyscypliny, reprezentowanej przez dzieło.Forma dotyczystruktury wewnętrznej, np. formytekstowe można dzielić naepikę, poezję i dramat,a format - struktury zewnętrznej lub fizycznej, np. zapisy dźwię­

ku,zapisy wideo,książkiitp.

65 Wybory często wyróżniane sąna podstawie relacji część-całość z oryginałem.

3. Tłumaczenia (ang. translations), w tymtakże zawierające tekst oryginalny.

4. Rozszerzenia (ang. amplification), do których zaliczono tylko teksty ilustrowane, ilustracje muzyczne oraz oryginalnytekstzawierający krytyki,komentarze.

5. Wyjątki (ang. extraction), tym skróty,streszczenia iwybory65.

6.Adaptacje (ang. adaptation), w tym wersje uproszczone, scenariusze, libretta, aran­

żacje dzieł muzycznychi inne modyfikacje.

7. Przedstawienia (ang. performance), w tym zapisy dźwięku i obrazu [Smiraglia 200 lb, s. 42].

Później autordodałjeszczeósmąkategorię:

8. Pochodzenie poprzednie (ang.predecessor derivation): dzieło, z którego powstało inne dzieło.

Smiraglia sugerował istnienie sieci wzajemnie powiązanych Dzieł, stanowiących rodzinę bibliograficzną Dziel. Została ona zdefiniowana jako zespół Dzieł, które w celowysposób mają wspólną treść ideowąi semantyczną oraz pochodzązjednego, wcześniejszego Dzieła.

Dodatkowozauważył on,że jeżeli biblioteka nie posiadawszystkich Materializacji danego Dzieła, to nie jest możliwe zidentyfikowaniewszystkichrelacji pochodzenia na podstawie tylko jej katalogu. Te wyniki doprowadziły do zakwestionowania parame­ trów katalogu i poziomów dostępu, wymaganych dla zapewnienia użytkownikowi wyraźnych powiązań pomiędzy Dziełami bibliograficznymi powiązanymi relacjami, bez bazowania na jego możliwościach dedukcyjnych w tym zakresie [Smiraglia, Le­ azer 1996, s. 40].

Kolejne prace, prowadzone przez Sherry Vellucci, skupiały się na relacjach bibliograficznych między muzycznymi jednostkami bibliograficznymi reprezentowa­ nymiw katalogach bibliotecznych.Jej badaniamiałytrzy główne cele:

Organizacja wiedzy w bibliotekach 85

• identyfikacjęogólnych charakterystyk zapisów nutowych znajdujących się w zbio­ rach bibliotek;

• opis i klasyfikację relacji bibliograficznych pomiędzy muzycznymi jednostkami bibliograficznymi i innymi jednostkami bibliograficznymi, znajdującymi się kata­

logach bibliotecznych;

• identyfikację i kategoryzację połączeń stosowanych do identyfikacji i powiązania jednostekbibliograficznych, związanychrelacjami w katalogu bibliotecznym.

Vellucci dla dokumentów muzycznych zidentyfikowała te same kategorie relacji, co Tillett,jednak różne są podgrupywkażdej z kategorii, cospowodowane jest specy­ fiką badanych zbiorów. W odniesieniudoDziel muzycznych zdefiniowano sześć kate­

goriirelacji bibliograficznych:

1. Relacja ekwiwalencji (ang. equivalence), istniejąca pomiędzy Egzemplarzami tej samej MaterializacjiDzieła lub pomiędzy oryginalnym dokumentem ajego repro­ dukcją, gdy reprodukcja ma funkcjonowaćjako substytut oryginału. Wyróżniono podgrupy: kopie w skali 1:1, kopie na mikroformach, reprodukcje manuskryptów, wydania, reedycje i impresje, fotokopie.

2. Relacja pochodzenia (ang. derivative) zdefiniowana tak, jak u Smiraglii. Wyróżnio­

no podgrupy: wykonania (dźwiękowe iwizualne), wybory, rozszerzenia, adaptacje, przeróbki, formy prezentacji muzycznej, tłumaczenia,transkrypcjenotacji.

3.Relacja opisowa (ang. descriptive), istniejąca pomiędzyjednostką bibliograficzną lub Dziełem a opisem, notatką krytyczną lub oceną tego Dzieła, w tym wydania krytyczne, komentarze, analizyitp. Wyróżniono podgrupy: opisywłączone do dru­ kowanych Dzieł muzycznych, odrębny tekst, opis audio, opis wizualny, recenzje filmowe, programy przedstawień.

4. Relacjaczęść-całość (ang. whole-part),istniejąca pomiędzy segmentem lub częścią składową jednostki bibliograficznej lub Dzieła a jego całością. Wyróżniono pod­

grupy: fizyczne zawieranie się, fizycznyrozdział, abstrakcyjne zawieranie się, abs­ trakcyjny rozdział.

5. Relacja towarzyszenia(ang. accompanying), istniejąca pomiędzy pierwotnym utwo­

rem lub Dziełem muzycznym i materiałem towarzyszącym, tak żeobie części uzu­ pełniają się w równymstopniu lubteż wtórnymateriał uzupełnia pierwotny utwór, bądź Dzieło muzyczne. Wyróżniono podgrupy: suplementi włączenie.

6.Relacja porządkująca (ang. sequential), istniejąca pomiędzyjednostkami bibliogra­ ficznymi lub Dziełami, które poprzedzają lub są kontynuacją innego Dzieła, w aspekcie chronologiilub kolejności, ale niesą pochodne. Wyróżniono podgrupy:

serie, czasopisma i publikacje w odcinkach[Vellucci 1997a].

Spróbujmy podsumować wyniki przedstawionych badań. Siedem rodzajów relacji, wyszczególnionych przez Barbarę Tillett za pomocą analizy konceptualnej przepisów katalogowania, wydaje się funkcjonować w całym obszarze katalogowania; relacje bibliograficzne sądość rozpowszechnione. Częstotliwość występowania relacji biblio­ graficznych wykazuje silną korelację z wiekiem Dzieła (im Dzieło starsze, tym więcej relacji), chociaż z określonymirelacjami mogą być związane także inne charakterysty­ ki. Wydaje się także, że wśród niektórych kategorii dokumentów- np. druków mu­

zycznych, dokumentów dźwiękowych i czasopism - relacje występują z większączę­

stotliwością. Poza tym okazuje się, że w efekcie funkcjonowaniawspółczesnych metod tworzenia, przechowywania i wyświetlania rekordów bibliograficznych nie wszystkie istniejące relacje są identyfikowane w katalogu.

86 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

Elaine Svenonius przedstawiła klasyfikację relacji bibliograficznych, utwo­ rzoną z punktuwidzenia zastosowanejprzez nią teorii mnogości. Wyróżniła następują­ ce relacje:

• Relacja należenia (ang. membership) występuje pomiędzy pojedynczą jednostką informacji i zbiorami, do których ona należy: zbioremdokumentów, wydań, dzieł i superdzieł66.

• Relacja włączenia (ang. inclusion) występuje pomiędzy podzbiorem jednostek i samą jednostką (np. pomiędzy wydaniem i dziełem) oraz pomiędzy dziełem i superdziełem.

• Relacja równoważności(ang. équivalence) występujepomiędzy dowolnymidwoma elementami tego samego zbioru. Jest ona zawsze definiowana z uwzględnieniem atrybutów zbioru.

• Relacja agregacji67 (ang. aggregation) jest relacją typu część-całość. Występuje ona pomiędzy poszczególnymi Dziełami, ale przez rozszerzenie można uznać, że zachodzi pomiędzyjednostkami, których są częściami.

• Relacja porządkująca albo chronologiczna (ang. sequential) występuje pomiędzy pewnymi(ale niewszystkimi) jednostkami, luźno powiązanymi relacjami dotyczą­ cymi treści, ale rozgraniczonymi w czasie. Przykładem może być relacja suple­

mentu do monografii lub czasopismo, będące kontynuacją innego czasopisma.

• Relacja komentująca (ang. commentary) występuje pomiędzy jednostką bibliogra­

ficzną i inną (innymi)jednostką tego samego typu. Przykładamimogą być Dziełaza­ wierającewstęp,komentarz, fotografię innegoDzieła[Svenonius 2001, s. 100-105].

66 Svenonius definiuje superdzielo jako zbiór wszystkich materializacji oryginalnego dzieła oraz wszystkich materializacji pochodnych [Svenonius 2001, s.38].Wedługniektórychautorów superdzieło nie jest jednostką bibliograficzną. Zawiera ononowe dzieła,takie jak przeglądy, krytyki,indeksy i bibliografie, opartena tym samym dziele. Bywa także nazywanerodziną bibliograficzną[Smiraglia,Leazer 1996] lub twórczością intelektualną [Grinnen, Munkebyaune, Holm1999].

67 W Siudy Group... mówisię,że zlogicznego punktu widzeniajednostkaDzieło może reprezentować agregat poszczególnychdzieł, np. połączonych przez redaktoralub kompilatorawformie antologii, czy zestaw odrębnych monografii, połączonych przez wydawcę w formie serii [IFLA Study Group... 1998, rozdz. 3.3].

Autorka twierdzi, że współczesne przepisy katalogowania w sposób bardzo nieza­

dowalający odzwierciedlają relacje bibliograficzne. Na przykładzie AACR wskazuje na wiele różnych sposobów realizacji tych samych zadań, niekonsekwencje i braki występujące we wszystkich przepisachkatalogowania. Część z tych problemów wyni­ ka z zastosowania zasady oszczędności. Konstrukcja relacji bibliograficznych zależy od zdolności odkrywania i opisywania relacji. Procesy te sąkosztowne zewzględuna konieczność przydzielania formalnych identyfikatorów jednostkom powiązanym rela­ cjami.

Jak twierdzą norweskie autorki, Ketil A1 b e r ts e n i Carol N u y s , relacja agregacji ma szczególne znaczenie dlamodelowania zjawiskdotyczących dokumentów elektronicznych. Według nich agregacja obejmuje relacje różnego rodzaju, różniące się charakterystykami, takimijak stopień zależności pomiędzyskładnikami agregacji, ich wewnętrzne uporządkowanie czy dozwolone struktury. Opisują one relację agregacji za pomocą następujących cech strukturalnych:

Organizacja wiedzywbibliotekach 87

• Istnienie (ang. existence): agregacja posiada cechę istnienia, gdy głównym celem tworzenia agregatu jest sformułowanie bezpośredniej relacji pomiędzy dwoma obiektami. Cecha ta ma znaczenie tylko wówczas, gdyistnieją dwa obiekty, i wy­ stępujeczęsto: zbiór składników strony Web posiada znaczenie tylko wtedy, gdy jestzwiązanyzsamą stroną.

• Zależność (ang. depertdence): celem agregacji może być połączenie składników zależnych od siebie nawzajem i niemożliwych do właściwego zinterpretowania bez uwzględnieniaagregatu jakocałości.

• Powtarzalność (ang. recursion): niektóre agregaty mogąbyć stosowanew sposób powtarzalny, np. na wielu różnych poziomach; tu zaliczyć można podrozdziały tworzące większy podrozdział, wchodzący w skład jeszcze większego (podroz­ działu.

• Uporządkowanie (ang. ordering)'. zestaw zagregowanych składników może w spo­

sób jawny lub ukryty wywoływać relację uporządkowania innych składników, np.

tekst i grafikana stronie WWWsąuporządkowane w przestrzeni.

• Odesłania (ang. referencing): agregaty mogą być tworzone przez odesłania do ich składników, a nie fizyczne lub logiczne włączanie do agregatu. Dzięki temu skład­ niki mogą być częściąkilku różnych strukturjednocześnie. Jest to częstew Inter­

necie: dźwięklubgrafika (logo, ikonka) mogą być wykorzystywane na wielu stro­

nach Web,chociaż istnieją w jednym egzemplarzu i lokalizacji (URL).

Sensowne kombinacje wyróżnionych cech strukturalnych tworzą klasy agregacji.

Wyróżnionezostały:

• Składniki: agregat łączy kilka obiektów w większącałość i jest konceptualniepo­

strzeganyjakojeden obiekt złożony.

• Warianty: warianty dokumentu mają różną, chociażpodobnątreść, przez co użyt­ kownik zazwyczaj wybiera jeden z nich, a nie oba. Różnice treści są zazwyczaj niewidoczne na wyższym stopniu abstrakcji, np. w przypadku Realizacji Dzieła w różnych językach, reprezentujących jednak to samo Dzieło.

• Synchronizacja: w przypadkumultimediówczęsto poszczególne rodzaje informacji (dźwięk, obraz, tekst) sąprzechowywane oddzielnie,alescalanewjeden dokument podczas jego prezentacji. Prezentacja ta wymaga ścisłej synchronizacji poszczegól­

nych częściinformacji.

• Aktualizacja: aktualizowany dokument często zastępuje poprzedni, a wersja po­

przednia może byćusuwana. Jest tobardzo częste zjawisko wInternecie.

• Rozszerzenie: istniejące dokumenty mogą być rozszerzone o nowe składniki, bez potrzeby wpływaniana starąinformację.

• NaPodstawie: ta relacja jest bardzo istotna dla niektórych procesów związanych z tworzeniem multimediów lub pracami renowacyjnymi.

• JestFragmentem: gazeta internetowa może zawierać fotografię, stanowiącą tylko połowę pliku obrazu. Podobnie jest z fragmentami dźwięku. Jeżeli tego typu frag­ menty większego,jednolitego obiektu nie są kopiowane,ale komponowane na pod­ stawie bezpośredniego odesłania, ich podstawą nie są oryginały, tylko ich części [Albertsen,Nuys 2005].

Zestawienie cech i klasagregacji przedstawiono w tabeli 1.

88 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji Tab. 1. Zestawienie cech i klas agregacji[wg:Albertsen, Nuys 2005, s. 141]

Klasa agregacji Liczność Istnienie Zależność Powtarzalność Uporządkowanie Odesłania

Składniki l :n lewastrona tak tak xy, czas opcjonalne

Warianty m:n nie nie tak brak tak

Synchronizacja m:n tak tak tak czas, xy tak

Aktualizacja 1 :n lewa strona nie nie sekwencja nie

Rozszerzenie 1 :n tak tak nie sekwencja tak

NaPodstawie m:n tak nie tak tak tak

JestFragmentem 1:1 tak nie tak nie nie

Badanianad przydatnością relacji bibliograficznych dla użytkowników prowadziła Allyson C ar 1 y 1 e . Celem ich było znalezieniesposobu na uproszczenie metodwy­

szukiwania realizowanego przez użytkowników wśrodowisku online. Zaproponowała ona kilka sposobów wykorzystania istniejącej informacji, bez potrzeby dodatkowego katalogowania, aby wspomóc użytkowników. Przedstawiła różne metody grupowania rekordów na podstawie relacji bibliograficznych i stwierdziła, że nowy sposób wy­

świetlania wyników wyszukiwania pozwala na precyzyjne przedstawienieużytkowni­

kowi natury wyszukanych pozycji i relacji między nimi. Jest to możliwe dzięki uwzględnieniu typów relacji pomiędzypozycjami oraz wyznaczeniu odległości pozycji od oryginału. Pozwala to także na wyróżnienie pozycji peryferyjnych, czyliniepowią­

zanychrelacjami.

Carlyle przedstawiła także sposób grupowaniaDziełna podstawierelacji bibliogra­ ficznych:

• Wydania:

- książki, - nagrania,

-dużydruk,Braille itp.,

- wydania ilustrowane, wydaniazkomentarzemitp., -dzieło opublikowane z innymidziełami,

-modyfikacje, wydania uaktualnioneitp., - tłumaczenia.

• Adaptacje i dzieła związane:

-skróty, wersjeuproszczone,streszczenia itp., -dalszeczęści, suplementyitp.,

- filmy wideo, obrazyruchome, - wersje musicalowe,

- obrazy i inne wersje graficzne, -wersjekomputerowe, CD-ROMyitp., -indeksy, skorowidze itp.,

- różnorodne.

• Dzieła dotyczące nazwy dzieła.

• Pozycje prawdopodobniezwiązanez nazwą dzieła.

• Pozycje, któremogą, ale niemuszą być związane z nazwą dzieła.

• Inne dzieła wedługnazwyautora [Carlyle 1997, s. 96].

Organizacja wiedzy w bibliotekach 89

Przesuwając sięna tej liściezgórywdół, przechodzimy od rekordów najsilniej do najsłabiej związanych (czyli takich, których odległość od oryginału jest największa).

Barbara Tillett nazywa tenciągkontinuum treści [Tillett 2001, s. 31].

Relacje tego typu mają dla użytkownikabardzo duże znaczenie, dlatego rekordy powinny być w powyższym porządku zarówno przedstawiane, jak też oznaczane.

W wielkich zasobach rekordów powiązanych relacjami tego typu wykaz relacji powi­

nien poprzedzać same rekordy, stanowiącniejako spis treści, dzięki któremu użytkow­

nik może natychmiastzobaczyćwszystkie rodzaje dostępnej informacji i wybrać wła­ ściwą.

Relacje bibliograficzne, już obecnie złożone, prawdopodobnie w przyszłości staną się jeszcze bardziej skomplikowane w środowisku cyfrowym. W środowisku tym, faworyzującym ujednolicone, sformalizowane i uregulowane mechanizmy, tradycyjne zasady katalogowania zawodzą.

W dokumencie Opis dokumentów elektronicznych : teoretyczny model i możliwości jego aplikacji (Stron 84-91)