Ontologią priorytetu Realizacji Shoichi Taniguchiego

Ontologią przyznająca priorytet jednostce Realizacji jest modelem konceptual­

nym danych bibliograficznych zaproponowanym przez Shoichi Taniguchiego z Ja­ ponii [Taniguchi 2002, 2003a,b, 2004a,b], Model ten jest silnie związany z FRBR, jednak wprowadza do niego istotne modyfikacje, otwierające przed nim nowe per­

spektywy. Ontologią ta powstała w wyniku integracji modelu FRBR i własnego, trójpoziomowego modelu Taniguchiego. Różnice między tymi modelami można przedstawićjako:

• różnice w definiowaniu jednostekbibliograficznych,

• określeniepriorytetówmiędzy jednostkami,

• różnesposoby łączenia atrybutówz różnymijednostkami.

Jednostki w ontologii Taniguchiego przejęte zostały z FRBR, z tą różnicą, że za­

miast przyznawać nadrzędną rolę jednostce Materializacji,jak ma to miejsce w FRBR i aktualnych przepisach katalogowania, przyznaję ona priorytet jednostce Realizacji™.

Realizacja, a nieMaterializacja, ma być podstawą tworzenia opisubibliograficznego.

Jest to z pewnością najistotniejsza cechamodelu Shoichi Taniguchiego. Efektem takie­ go założenia jest powiększający się rozdźwięk pomiędzy dokumentem „trzymanym w ręku”a opisywaną Realizacją. Rozdźwięk ten jest większy niż w aktualnie realizo­ wanej praktyce katalogowania, gdzie różnice istnieją tylko między Egzemplarzem a. Materializacją. Może to być powodem zwiększonego wysiłku podczas katalogowa­ nia i wprowadzania zmian w przepisach katalogowania. Trudno na razie wyrokować, jak duże mogąto być utrudnienia.

Model Taniguchiego jest hierarchiczny w takim sensie, że pozostałe jednostki bi­

bliograficzne są podporządkowaneRealizacji'. Materializacja jestpodrzędna w stosun­ kudo Realizacji, a Egzemplarzjest podporządkowany Materializacji. Dzieło jest okre­ ślone jako pośrednik w dostępiedo Realizacji.

80 Taniguchi stosuje nieco odmienną terminologiędlajednostek bibliograficznych: realizacja określana jestjakorealizacja/tekst, materializacja jakomaterializacja/nośnik,a egzemplarz jako egzemplarz/kopia.

Ontologie dokumentów bibliotecznych 117

Wwiększości przypadków atrybuty jednostek w modelu Taniguchiego odpowia­

dają atrybutom jednostekw FRBR, z wyjątkiem jednostek Realizacja i Materializa­ cja. Dotyczyto głównieatrybutów ‘Tytuł’, ‘Oznaczenie odpowiedzialności’ i ‘Dane wydawnicze’, które przesunięte zostały do Realizacji, co wymusiło także zmianyna poziomie Materializacji. Autormodelu twierdzi, że wartości wymienionych atrybu­ tów powinny być związanez Realizacją, a nie Materializacją. Opisują one bowiem raczej aspekty Realizacji (tekstu) niż Materializacji (nośnika). Wyjątkiem są dane dotyczące wyłącznie fizycznego ucieleśnienia tekstu, którepowinny należeć do Ma­

terializacji.

Z atrybutami nadrzędnej jednostki powiązane zostały zadania użytkownika doty­ czące tej jednostki. Zdaniem Taniguchiego atrybuty te są niezbędne dorealizacjizadań użytkownika, polegających na wyszukiwaniuiidentyfikacji Realizacji, przez conależą do poziomu Realizacji. Model FRBR nie określa źródła tytułu dla Realizacji. Tanigu-chi twierdzi, że może on pochodzić z opracowywanego dokumentu. Obecne przepisy katalogowania wymagają tworzenia nowego rekordu w przypadku istnienia nowego tekstu, jednak należy także tworzyć nowy rekorddlatego samego tekstuw innymfor­

macie. Przepisy katalogowania powodująwięc opisywanie różnicmiędzy Materializa­ cjami, a nie identyfikację Realizacji. Można to nazwać problemem „zróżnicowania formatów” lub „wielorakością formatów”. Ontologią priorytetu Realizacji może roz­

wiązać ten problem.

Tego typu pseudowyznaczanie atrybutów powodowane jest przez fakt, że atrybut

‘Tytuł’ Realizacji nie ma w FRBR właściwej treści. Żaden element danych, np.

z ISBD, nie został przydzielony do tego atrybutu. Aby umożliwić zrealizowanie zadań użytkownika dotyczących wyszukania, identyfikacji i wyboru Realizacji, model da­

nych musi przenieść te atrybuty z Materializacji do Realizacji. W efekcie powstać może baza danych zawierająca dużą ilość redundantnych danych. Podczas przenosze­

nia tytułówi oznaczeń odpowiedzialności znajdujących się w dokumencie doRealiza­ cji redundancjata jest usuwana.

W ontologii przewidziano możliwość alternatywnego opracowania rzeczowego na poziomie Realizacji zamiast na poziomie Dzieła. Może to być konsekwencją wyboru polityki tworzeniaDzieła tylkow ograniczonych przypadkach. Nie wydajesięjednak, aby Realizacjejednego Dzieła mogły mieć różne hasła opisu rzeczowego. Atrybut w sposób wyraźny należy więc dopoziomuDzieła.

W ten sposób przedstawia się modelzaproponowany przez Taniguchiego. Jednostki irelacje grup drugiej i trzeciej wFRBR niezostały zmienione.

Spróbujmy na koniec dokonaćporównaniaontologii FRBR i priorytetu Realizacji.

W FRBRRealizacja może wyrażać tylko jedno Dzieło, podczas gdywmodelupriory­

tetu Realizacji może ona wyrażać kilka Dzieł [Berg 2004]. Pozwala to modelować relacje pomiędzytymi jednostkami w odmienny sposób. Narysunku 16 przedstawiono oba podejścia. Powiedzmy, że istnieje dokument zawierający dwa odrębne Dzieła.

WFRBR na poziomie Dzieła funkcjonują relacje typu część/całość, co oznacza, że Dzieło Dl jestczęścią D3, D2 jest częściąD3, zaś D3 jest wyrażaneprzez Rl. W mo­

delu priorytetu Realizacji relacje sąbezpośrednie, tzn. Dl jest wyrażone w Rl i D2 także jest wyrażone w Rl.

118 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

Model priorytetu realizacji FRBR

1 i

Rys. 16.Porównanietej samejrelacji wobu ontologiach (diagram UML, oprać,własne)

Innąważną różnicą jest to, że wmodelupriorytetu Realizacji możliwe jesttworze­

nie wystąpieniaDziełatylko w określonych przypadkach. Na rysunku 16 możnazade­

monstrowaćtakże ten przypadek. Zauważmy, żew FRBR utworzonotrzy Dzieła (trze­

cie, D3, jest agregacją dwóch pozostałych), podczas gdy w drugim przypadku nie ma potrzebytworzeniatego Dzieła.

Kolejna różnica związana jest zatrybutami jednostek. Atrybuty ‘Tytuł’, ‘Oznacze­

nie odpowiedzialności’ i ‘Danewydawnicze’ w modelu priorytetu Realizacjizwiązane są z Realizacją, zaś w FRBR - z Materializacją. W ontologiiTaniguchiego na pozio­

mie Materializacji brakuje atrybutu związanegoz ‘Tytułem’, natomiast ‘Dane wydaw­ nicze’ i ‘Oznaczenieodpowiedzialności’ wiązane są z Materializacją tylko w przypad­

ku, gdy spowodowane jest to ze zróżnicowaniemnośników informacji.