Ontologia ABC i model wydarzeń Lagoze’a

Ontologia ABC powstała w odpowiedzi napotrzebę integracjiwiedzy pochodzącej zwielu źródeł informacjimultimedialnej w bibliotekach cyfrowych. Jest ona efektem projektu Harmony (http://metadata.net/harmony/), finansowanego wspólnie przez Di­

stributed Systems Technology Cooperative Research Centre (DSTC)z Australii,Joint Information Systems Committee (JISC) z Wielkiej Brytanii oraz National Science Foundation Digital Libraries Initiative Phase 2 (NSF DLI2) z USA. Ontologia ta zo­ stała szczegółowo opisana w artykule Carla Lagoze’a i Jane Hunter [Lagoze, Hunter 2001]. Część prezentowanych tu informacji autor przedstawił już we wcześniejszej publikacji [Nahotko 2004, s. 103-105].

Specjaliści zatrudnieni do prac nad projektem Harmonybyli wcześniej związani zinnymi projektami i inicjatywami dotyczącymi metadanych, takimi jak Dublin Core i MPEG-7. Na podstawie tychdoświadczeń wyciągnęli kilkazasadniczych wniosków:

• Liczba słowników metadanych będzie nadal rosła ze względu na potrzebę tworze­ nia struktur informacji,gromadzonej dlacelów lokalnych.

• Próby utworzeniauniwersalnych słownikówmetadanychsą chybione, podobniejak wysiłki podejmowane dla stworzenia uniwersalnegojęzyka „naturalnego” (używa­ nego przezspołeczności dobezpośredniego opisutreści).

• Większe szanse powodzenia mają prace nadsformułowaniem podstawowego języ­

ka wyższego poziomu, „porozumiewawczego” lub „służącego translacji”, czyli podstawowej ontologii; możeona powstać przez włączenie do ontologii podstawo­ wychjednostek i relacji,wspólnych dla różnych słowników metadanych.

• Tego typu Ontologie mogąbyć użyteczne dla wielu celów, takich jak integracja informacji z różnych słowników oraz dostarczanie podstawowych pojęć, które

Ontologie dokumentów bibliotecznych 109

przyszłe inicjatywy metadanych mogąwykorzystać do budowy własnych słowni­ ków, specyficznychdla danego zastosowania.

Wiele słowników metadanych jest w znacznym stopniu źródłocentrycznych, co powoduje nieodpowiednie modelowanie elementów takich danych, jak osoby, miejsca, idee itp. Naprzykład, zarówno Dublin Core, jak i MARC zawierają zestaw atrybutów związanych ze źródłemprymamym, zwanym powszechnie „obiektem bibliotecznym”.

Jednak niektóre z tychatrybutów, np. ‘Twórca’ w Dublin Core a ‘100’ w MARC, mo­

gą być uważane za samodzielne jednostki, których naturanie jest w pełni modelowana w tych formatach. W efekcie atrybuty innych jednostek (np. Agentów) są albo mode­ lowane nieadekwatnie, tak jak w Dublin Core, alborozdzielane pomiędzyinnemodele (np. do rekordów autorytatywnych) z uzupełnieniami specyficznymi dla poszczegól­ nych aplikacji, co powoduje problemy,wynikające z niedostatecznego współdziałania elementów systemów.

ABC opisuje także aspekty czasowe za pomocą jednostek modelujących pierw­ szej klasy. Modelowanie zmian w czasie ma zasadnicze znaczenie dla opisu treści cyfrowych, ze względu na zmiennośćbędącą ich cechą immanentną, a także ich nie­ pewną proweniencję lubrzetelność. ABC zawieranotacjedotyczące zarówno ‘wyda­

rzeń’,jak i ‘sytuacji’, które odpowiednio modelują „dzianie się w czasie” i cechy egzystencjalne. Inspiracją tych koncepcji są modele takie, jak sieci Petriego oraz rozszerzenia czasowe dla logiki pierwszego rzędu, jak rachunek sytuacyjny. Dzięki tym koncepcjom czasuABC zdolne jest modelować okresy czasu, podczas gdy pew­ ne cechy obiektupozostają statyczne. Możliwe jest także modelowanie wydarzeń lub przejść związanychz modyfikacjącech,np. gdy zmienia się wersja obiektu.

Model ABC zbudowano zgodnie z koncepcjami zawartymi w modelu FRBR. Jed­ nostki tam zawarte - Dzieło, Realizacja, Materializacja, Egzemplarz - pozwalają ABC na tworzenie odnośnikówdojednostek,którełączywspólnepochodzenieprawwłasności intelektualnej. Praktykabibliotecznadowiodłaprzydatnościtych pojęć [LeBoeuf2001].

Jak stwierdzono, w FRBR, treściintelektualne zmieniająsię w czasie. W zrozumie­

niu ewolucjiposzczególnych źródełirelacji międzynimipomocna może być charakte­ rystykaWydarzeń (ang. events) typowych dla procesuewolucji. Ewolucja odDziełado Realizacji może zawierać na przykład niejawne wydarzeniekompozycji. Proces prze­ chodzenia Wydarzeń niejawnych w jawne, który powoduje powstawanie obiektów pierwszej klasy, może pozwolić na odpowiednie umiejscowienie takich pojęć opiso­

wych, jak agent, data, czas i rola. Model, jawnie reprezentujący punkty odniesienia tych pojęć z Wydarzeniami, może służyć odwzorowaniu pomiędzy ontologiami wyra­

żającymi te pojęcia.

Wydarzenia są ważne dla modelowania procesów tworzenia opisów za pomocą metadanych ze względu na sposób,w jaki dokonują transformacji źródeł na „wejściu” w źródła na „wyjściu” oraz metadanych dla tych źródeł. Wydarzenie może odgrywać istotną rolęzpunktu widzeniapewnych środowisk z powodu sposobu, w jaki wydarze­

nie zmienia cechy źródła będącego przedmiotem zainteresowania tego środowiska.

Zmiana przez Wydarzenie jednego lub kilku atrybutów źródła nie musi powodować zmiany innych atrybutów. „Wydarzenie tłumaczenia” Pana Tadeusza możespowodo­

wać zmianę języka z polskiego na angielski, jednak autorem nadal pozostanieAdam Mickiewicz.

Określony rekord metadanych jest zwykle odtworzeniem stanu jednostek w da­

nym momencie - dostrzeżonym stanem stabilnym jednostek w określonym czasie

110 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

i miejscu, które z konieczności pomija zmiany w Wydarzeniach czy cyklu życia bę­

dące poza zainteresowaniem określonej społeczności. Częstość rejestrowanych mo­

mentów (orazilośćpominiętych lub uwzględnionych wydarzeń) jest różna w różnych ontologiach.

Te obserwacje doprowadziłyCarlaLagoze’a do wyróżnienia następujących etapów wnioskowania, pozwalających nazrozumienie relacji między ontologiami:

• utworzenie spójnego irozszerzalnego modelu wydarzeń,

• analiza natury momentówczasowych będącychpodstawą opisu,

• próba interpolacji i modelowania wydarzeń, które zawarte są wmomentach, i mo­

delowanie przebiegów tych wydarzeń,

• badanie jednoczesnych momentówprzedstawionychwposzczególnychopisach,

• badanie relacji wydarzeń wmodelach wydarzeń poszczególnych opisów i cechach związanych z tymi wydarzeniami; analiza wydarzeń tego typu może umożliwić utworzenie relacji pomiędzy cechami specyficznymi dla danej ontologii [Lagoze, Hunter, Brickley 2000, s. 106-107].

Koncepcje teprzedstawiono na rysunku 13. Większe kółka oznaczają Materializa­

cjeźródła, które przemieszcza się przez zestawtransakcji wydarzeń. Wydarzeniaozna­

czone są kwadratami umieszczonymi między kółkami. Przykładowo, Wydarzenie El może być Wydarzeniem tworzenia, któreprodukuje źródło Rl. Na to źródło może na­ stępnie oddziaływać Wydarzenie tłumaczenia - E2, powodujące powstanie źródła R2 itd. Prostokąty poniżejoznaczają rekordy metadanych(wyrażenia określonych ontolo­

gii), a elipsy otaczające część cyklu życia źródła/wydarzenia oznaczają momenty z tego cyklu, wyznaczane przez konkretne opisymetadanych.

Rys. 13.Metadane i Wydarzenia [za: Lagoze, Hunter, Brickley 2000, s. 106]

Większa elipsa przedstawia moment opisywany przez descl, a mniejsza - przez desc2. Mniejsze kółka wewnątrz każdego rekordu metadanych to elementy metada­

nych, czyli atrybuty opisu. Linieprzerywane wskazują na połączenia elementu meta­ danych zwydarzeniem - na rysunku 13 elementy w desc 1 sąpowiązane ztrzema róż­

nymi wydarzeniami, będącymi wewnątrz tegomomentu. Atrybuty mogą na przykład

Ontologie dokumentów bibliotecznych 111 opisywać (odlewej doprawej) ‘Twórcę’, ‘Tłumacza’ i ‘Wydawcę’, którzy sąAgentami wydarzenia. Jak widać, trzy różne elementy metadanych są połączonez pojedynczym wydarzeniem E3, co powoduje powstawanie pomiędzy nimi relacji, która może być wykorzystana do odwzorowywania pomiędzy ontologiami, stanowiącymi podstawę różnych opisów.

Mimo żemodel ABCnie jest zależnyani od RDF, ani RDFS, topodstawowe zasa­

dy modelu danych RDF silnie wpłynęły na ABC - dotyczy to głównie definicji klas i podklas dla jednostek oraz cech i podcech dla relacji międzytymi jednostkami. Uży­

cie schematu RDF do reprezentacji modelu ABC umożliwiazastosowanie go do inte­

gracji ontologii dotyczących innych zastosowań. Na przykład Jane Hunteroceniałago jakopodstawę łączenia ontologii MPEG-7 (http://mpeg.telecomitalialab.com/standards /mpeg-7/mpeg-7.htm) (dla opisu treści multimediów) i ontologii MPEG-21/<indecs>

(dla zarządzania prawami własności intelektualnej), co umożliwiło zarówno wyszuki­ wanie, jak i obsługępraw autorskichdla treści multimedialnych [Hunter 2003, s. 50].

Model logiczny ABC został zbudowanyna podstawie wielu oryginalnych koncepcji oraz założeń, w tym powszechnej identyfikowalności źródeł, własności (jako specjal­ nego typu źródła) oraz klas, które zawierają zestawy źródeł (i własności) [Brickley, Hunter, Lagoze 1999; Lagoze et al. 2001]. Model ten definiuje także zestaw podsta­ wowych klas pojęć abstrakcyjnych (zestawów źródeł), takichjak wytwory, wydarze­ nia, agenci i relacje. Główne klasy służą stworzeniu punktów dostępu dla różnychwła­

sności (lub metadanych) związanych z treścią informacji ijej funkcjonowaniem. Po­ przez dzieleniepodstawowych klas na podklasy powstają słowniki metadanych specy­

ficznedlaokreślonej aplikacji lub dziedziny(rys. 14).

I ABC Model""]

Rys. 14. Pełna hierarchia“Is-a” klas ABC [za: Doerr,Hunter, Lagoze2003]

112 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

Takie podejście ma zastosowanie do wydarzeń związanych z wejściem i wyjściem źródeł lub opisujących wpływ czynnika działającego na źródło. Przykładamitakich par wydarzenie/relacjasą:

- Wydarzenie: Modyfikacja <=> relacja JestWersją, - Wydarzenie: Kompilacja OrelacjaSkompilowaneZ, -Wydarzenie: Wyodrębnienie <=> relacja WyodrębnioneZ, - Wydarzenie: Przeformatowanie <=> relacjaJestFormatem, -Wydarzenie: Tłumaczenie<=> relacja TłumaczenieZ, - Wydarzenie: Pochodzenie relacja PochodziZ.

Przegląd różnych modeli metadanych76 pozwala wyróżnić następujące jednostki wspólne:

Autorzy ABC uwzględnili takie modele metadanych, jak: IFLA FRBR, CIDOC,INDECS, MPEG-7 i DublinCore.

- Źródła, - Wydarzenia, -Wejścia i Wyjścia, -Działanie,

- Kontekst (określającyCzas i Miejsce),

-Relacjewydarzenia[Lagoze, Hunter, Brickley 2000, s. 109].

Źródłasą superklasą,zawierającą wszystkie możliwe rzeczy zawarte w uniwersum - mogą one być fizyczne, cyfrowe lub abstrakcyjne. Każde źródło ma odpowiedni, specyficzny identyfikator.

Wydarzeniami są działania lub zjawiska. Z każdym wydarzeniem jest związany Kontekst (Czas i/lub Miejsce),chociaż nie musibyć on wyrażony wprost. Wydarzenia mogą takżemieć związane ze sobą wejścia i wyjścia.

Działanie jest dodatkiem do wydarzenia, wykonywanego przez jednego lub więcej aktorów lubagentów odgrywających określone role. ‘Działanie’ może istnieć jedynie jako atrybut Wydarzenia. Każde ‘Działanie’ posiada jedną lub więcej cech Agenta

i opcjonalnyatrybut ‘Roli’.

Czynnikdziałający(Agent) reprezentuje źródło, które działapodczaswydarzenia, lub „aktorów” wydarzenia. Agent jest cechą ‘Działania’ i zwykle posiada związaną

‘Rolę’, która definiuje rolę aktora w określonym wydarzeniu. Najczęściej używane rodzaje Agentówto:

- osoba/istota ludzka, - organizacja,

- instrument (sprzęt komputerowy, oprogramowanie, maszyna).

Kontekst:

- Data/Czas.

- Miejsce.

Relacje zostały wprowadzone dla wyrażania związków pomiędzy wydarzeniami.

Możnawyróżnić relacje najwyższego poziomu, takie jak: relacje czasowe, przestrzen­

ne, czasoprzestrzenne, nieobowiązkowe, warunkowe.

Koncepcja modelu przedstawiona w tym rozdziale jest pierwszym krokiem w kierunku pracnad projektem Harmony, który ma ułatwić zrozumienie zasad współ­ działania elementów schematów metadanych z różnych dziedzin. Złożoność procesu współdziałania zależyod używanego słownika metadanych. Dla zastosowań wykorzy­

Ontologie dokumentów bibliotecznych 113

stujących płaski, słabo ustrukturyzowany model metadanych, którego centrum stano­

wią źródła (np. DublinCore, AACR), procesprzenoszenia powinienzostaćpodzielony nadwaetapy: transformację z modeluABC na model płaski, a następnie przenoszenie elementów semantycznych ABC doelementówsemantycznych określonej dziedziny.

5.2.3. Ontologią Jean Hirons i Crystal Graham: dokumenty zintegrowane Czasopismo jest obecnie definiowanejako publikacja na dowolnym nośniku, wy­ dawana w kolejnych częściach (zeszytach, numerach, tomach) we wspólnym ciągu numerycznym i/lub chronologicznym, bez założonego z góry terminu zakończenia publikacji (jej kontynuacja jest planowana intencjonalnie bez końca). Jednak dla bi­ bliotekarzy bardzo szybko stało się jasne,że inne publikacje ciągłe, np. skoroszytowe, wciąż nie są odpowiednio reprezentowane w przepisach katalogowania, gdyż nie są wydawane w częściach stanowiących odrębne całości. W podobnej sytuacji znajdują się obecnie inne publikacje, takie jakbazy danych dostępne online, stronyWeb, część czasopism online, które są ciągłe, ale niewydawane w kolejnych częściach. Pomimo, amoże z powodu istnienia wielu różnych standardów zawierających przepisy opraco­ wania czasopism, takich jak: AACR, ISBD (S),CONSER czy ISSN,pełne ijednolite przepisy opracowania tych publikacji czekają na utworzenie i uzgodnienie. Ujednoli­ cenie przepisów stosowanych przez te standardy spowodowałoby bardziej konse­ kwentne tworzenie danych katalogowych czasopism, zarówno z punktu widzenia bi­ bliotekarzy, jak i użytkowników.

W 1997r. w Toronto zorganizowana została konferencja, na której zajmowano się, między innymi, problemami związanymi z zasobami online oraz publikacjami multi­ medialnymi (charakteryzującymi się różnorodnością formatów). Ponieważ wiele tych publikacji wykazuje cechy czasopisma, Jean Hirons i Crystal Graham przedstawiły referat dotyczącyciągłości publikacji [Hirons, Graham 1997].

Najważniejsze w tym wystąpieniu było stwierdzenie, żezasady katalogowania po­

winny uwzględniać podejście trójwymiarowe, identyfikujące trzy zasadnicze aspekty każdej publikacji:

• zawartość intelektualną i/lub artystyczną,

• nośnikfizyczny,

• zdolność dozmianyzawartości, tzn.status publikacji.

Status publikacji zdefiniowany zostałdwuaspektowo:

• statyczne (zamknięte jakowydanie) -monografie, jedno iwieloczęściowe,

• ciągłe - publikacja, którą zamierza się kontynuować w jakiejkolwiek formie, więc niezakończonana pierwszym wydaniu.

Autorkistwierdzają, że tzw. źródłazintegrowane77 (ang. integrating resources) mo­

gą być traktowane jako„czasopisma”,wzwiązku z czym definicja czasopisma powin­

na być rozszerzonaw celu uwzględnienia wydawnictw ciągłych typu baz danych czy publikacji skoroszytowych. Z drugiej stronyzdefinicji czasopisma należy usunąć wy­ mógkolejnego numerowania wydawanych części, a nawetistnienia kolejnych części.

77 Źródło zintegrowane- źródłobibliograficzne, które jest dodawanelub zmienianeprzez modyfika­

cję nienastępującą w sposób ciągły(dyskretny) i które jest integrowane z całością. Modyfikacjemogą być wydawane odrębnie (np.publikacje skoroszytowe) lub integrowane przez wydawcę(np. elektroniczna baza danych lub strona domowa) [Hirons, Reynolds, Kuhagen 1999].

114 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

W celu zastosowania tych rekomendacji przedstawione zostałytrzy modele:

• Model A pozostawiał dotychczasowerozwiązania znane z AACR2, z wyłączeniem konieczności numerowaniaposzczególnychczęści.

• Model B rozszerza Model A przezusunięcie wymogu publikowania kolejnych czę­

ści, dzięki czemu uwzględnione zostałyjednoczęściowe publikacje aktualizowane (skoroszytybez intencji zamknięcia, stronyWeb, bazydanych).

• Model C dodatkowo modyfikuje Model B, usuwając wymóg publikowania bez intencji zakończenia izastępując go pojęciem „ciągłości” (ang. ongoingness).

Zaproponowano, aby jako rozwiązanie krótkoterminowe przyjąć ModelB oraz jed­ nocześnie pracować nad zastosowaniem ModeluC jako docelowego sposobu trakto­

wania czasopism.

W wyniku dyskusji wśród bibliotekarzy ze Stanów Zjednoczonych, Australii i Eu­ ropyw 1999 r. opublikowano kolejnydokument autorstwa Jean Hirons i in. [Hirons, Reynolds, Kuhagen 1999]. Zawiera on zmodyfikowany model publikacji ‘ciągłych’, różniący się od proponowanego wcześniej Modelu C (rys. 15). Model ten przewiduje istnienie, podobnie jak poprzednio, dwóch zasadniczych rodzajów publikacji - zwar­

tychi ciągłych, ich definicjezostałyjednak nieco zmienione.

Publikacje zwarte (zakończone lub co do których istnieje zamiar zakończenia w określonej liczbie części) zawierają, jakpoprzednio:

• dokumenty jednoczęściowe (książki,teksty elektroniczne itp.),

• dokumenty wieloczęściowe.

Wydawnictwa ciągłe(źródła publikowanez intencjąkontynuowania wczasie, bez przewidywanego zakończenia) zostały podzielone na:

• ciągłe z dyskretnymi częściami(czasopisma, serie itp.),

• zintegrowane78(skoroszyty, bazy danych,strony Web79 itp.).

7* Zasoby zintegrowane zostały przez HannęZawadookreślone jako zasoby stale aktualizowane, wydawa­ nebezpodziału naposzczególne numery, jako skumulowana,aktualizowana baza danych[Zawado2002,s.32].

79Strona Web zdefiniowanazostała jakoźródło elektroniczne, którezawiera zbiór dokumentów elek­ tronicznych, powszechnie nazywanych stronami domowymi, zazwyczaj połączonych odnośnikami hiper­

tekstowymi. Zaliczone tu zostały wszystkie źródła elektroniczne z wyjątkiem baz danych i czasopism elektronicznych[Hirons, Reynolds, Kuhagen 1999, s. 17].

Źródła bibliograficzne Rys. 15. Zmodyfikowany Model C wydawnictw ciągłych Jean Hirons i Crystal Graham

[wg: Hirons, Reynolds, Kuhagen 1999, s. 13]

Ontologie dokumentów bibliotecznych 115 W wynikuprzyjęcia Modelu Cmożliwe jest stworzenie szerokiejkategoriipublika­

cji, któremogąbyć uznane zaciągłe (ang. ongoing). Materializacje czasopism i publi­

kacji aktualizowanych mogą być w razie potrzeby grupowane, gdyż różnice między nimi, nieprzydatne z punktu widzenia modelu,będą pomijane. Główną zaletą Modelu C jest to, żeuwzględnia on podobieństwa między bardzo różnorodnymi publikacjami ciągłymi i postuluje jednolity sposób postępowania w stosunku do nich. Można - na przykład - stwierdzić, że wielotomowe, wydawnictwo numerowane ma wiele wspól­

nego z numerowanymizeszytami czasopisma lubserii monograficznej. Nieoznaczato, że wszystkie wydawnictwa ciągłe powinnybyć katalogowane w ten sam sposób, ale w miejscach, wktórychwystępują podobieństwa, przepisy powinny byćspójne. Kolej­ nązaletą tego modelujestjegoelastyczność, bardzo istotnaw szybko zmieniającym się środowisku publikacji.

Tworząc ontologię, autorki wyjaśniły naturę publikacji ciągłych, dzięki czemu możliwe stałosię udoskonalenie przepisów katalogowania. Wydajesię,że Ontologiąta może być wykorzystana również do zwiększenia identyfikacji metadanych w doku­ mentach Web. Jej zaletami są: rozpoznawalnośćpodobieństwi różnic pomiędzy publi­ kacjami wydawanymi dyskretnie i zintegrowanymi oraz wykazanie podstawowych cech natury dokumentów zintegrowanych. Nie są one bowiem tworzone zczęści, alesą całościami modyfikowanymiw sposób ciągły.

Kolejnym, dotąd nierozwiązanymzagadnieniem jest określenie odpowiednich atry­ butów i ich wartości dla jednostek ciągłych. Pam Dunlop przedstawiła następujące rekomendacjedotyczącetworzenia opisów wydawnictwciągłych:

Źródła zintegrowane:

• Katalogowane wedługostatniego powtórzenia;

• Gdy nastąpiła zmiana tytułu:

■ zmień tytuł/opis;

■ w razie potrzeby wprowadź uwagi, dodatkowe hasła dla poprzednich wersji tytułu;

■ nienależytworzyć tytułu ujednoliconego;

■ nienależy stosować pojęciazmian głównych/podrzędnych.

Źródła wydawanewkolejnychczęściach:

• Katalogowanie z ostatniego zeszytulub powtórzenia;

• Gdy nastąpiła zmiana tytułu:

■ zmiana główna - tworzenie nowego opisu, stworzenie relacji pomiędzy po­

przednią iaktualną wersją tytułu;

■ zmianadrugorzędna- zmiana tytułu dla uwzględnienia najnowszego tytułu, tworzenie tytułu ujednoliconego na podstawie tytułu najwcześniejszego, tworzenieuwag, hasełdodatkowych dla wariantówtytułu [Dunlop 1999].

Dzięki pracy Jean Hirons i Crystal Graham możemy obecnie stwierdzić, że seryj-ność nie jest klasądokumentów czy formatem, ale podstawową charakterystyką Dzie­ ła.Charakterystykata, dotycząca ciągłości Dzieła, musi być odzwierciedlonaw przepi­ sach katalogowania, z przesunięciem akcentu ze szczegółów opisu pojedynczego Eg­

zemplarza „zamrożonego w czasie”na identyfikację publikacji lub Dzieła jako całości.

Podejście FRBR, konceptualizujące rekord katalogowy jako tablicę atrybutów i ich wartości, daje podstawy dla takiej alternatywnej metody realizacji kontroli bibliogra­

ficznej.

116 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

Jak widać, wmodelu tym zastosowanocztery wymiary dlastworzenia kategoriity­

pów dokumentów:

• statyczne - zmienne (przy czymjest to raczej kontinuum cech niż rozróżnienie albo, albo),

• ograniczone-nieograniczone,

• publikowane zzamiarem zakończenia w jakimś okresie -z zamiarem stałej konty­ nuacji,

• numerowane - nienumerowane.

Wraz z rewolucją elektroniczną sposób rozmieszczenia poszczególnych dokumen­ tów w obrębie modelu zmienia się. Strony Web należą do kategorii ograniczonych dokumentówjednoczęściowych, do których dotąd włączanotylkowydawnictwa skoro­

szytowe o ograniczonym czasie używania (często modyfikowane). Do kategorii nie­ ograniczonych, jednoczęściowychpublikacji zaliczało się serie, a obecnie do kategorii tej włącza się bazy danychonline.

W dokumencie Opis dokumentów elektronicznych : teoretyczny model i możliwości jego aplikacji (Stron 110-118)