W aktualnych badaniach dotyczących opisu dokumentów elektronicznych można za uważyć dwa dominujące kierunki. Pierwszym z nich jest większe sformalizowanie organizacjiinformacji, co przejawia się zastosowaniem metod analizy i modelowania matematycznego, modelowania typu ER i OM, konceptualizacji lingwistycznej, anali zydefinicyjnej struktur teoretycznychoraz badań empirycznych. Drugi polega nacoraz szerszym zastosowaniu automatyzacji, pozwalającej na rozwój nowych narzędzi osią gania tradycyjnych celów bibliograficznych, do projektowania inteligentnych wyszu
kiwarekoraz wspomagania pracnad katalogowaniem iklasyfikowaniem. Do tej grupy zaliczyć należy takżeprace nad koncepcją Semantycznego Webu i jego realizacją.
Można także zaryzykować tezę, że kierunki te będą nadal rozwijane. Pierwszy z nich jest odbiciemtendencji występujących we wszystkich dyscyplinach i badaniach naukowych i wydaje się cechą charakterystyczną obecnej ery informacji. Drugi także wydaje się nieunikniony z powodu potrzeby poprawienia efektywności działalności informacyjnej, w tym efektywności ekonomicznej.
Część podstawowych, tradycyjnych przepisów katalogowania, dotyczących np.
sposobów stosowania hasła głównego, tytułu ujednoliconego i haseł ujednoliconych, jest nadal aktualnych w środowisku sieci rozległych, jednak inne nie są całkowicie adekwatne do nowych wymagań, dotyczących wyszukiwania i przedstawiania znale
zionej informacji. Ze względu na nieodpowiedniość niektórych przepisów wśrodowi
sku online, niezbędne jest tworzenie nowych rozwiązań, zwiększających efektywność tych procesów. Przepisy te dotyczą na przykład takich problemów,jak wybórpodsta wowej jednostki opisu, relacjebibliograficzne i sposób wyświetlania danychbibliogra ficznych w celu przedstawienia ich użytkownikowi.Podstawą tworzenia nowych reguł katalogowania jest jasne i spójne definiowaniejednostek bibliograficznych funkcjonu jących w uniwersum bibliograficznym.
Środowisko sieciowych dokumentów elektronicznych szczególnie uwidacznia po
trzebę stosowania odpowiednich zasad katalogowania, zapewniających maksymalną uniformizację katalogów bibliotecznych i innych środków komunikacji bibliograficz
nej, funkcjonującychw corazwiększym zakresie dziękisieciglobalnej. Zasady katalo gowaniadokumentówtradycyjnych niesąwystarczające w innychśrodowiskach; two rzenie nowych zasad, takichjak zasada zwielokrotnionych punktów dostępu i zasada stosowania ujednoliconych haseł autorskich (na poziomie narodowym, a nawet mię dzynarodowym), umożliwia ujednolicenie praktyk stosowanych przez wydawców iksięgarzy ze sposobami pracy bibliotekarzy i bibliografów (w tym dla bibliografii narodowych) [Fattachi 1997b],
166 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji
Teoria opracowania zbiorów obejmuje pojęcia specyficzne dla uniwersum biblio
graficznego. Koncepcjedotyczącekatalogowania tworzone są na podstawieelementów reprezentujących specyficzne cechyjednostek. Prawdziwe jest twierdzenie, że nie ist
nieje bezpośredni związek międzypodstawami konceptualnymi katalogowania formal
nego a technologią tworzeniakatalogu. Jednak zasadnicze zmianytechnologiczne mo
gąwymuszać pewne zmiany w modelach konceptualnych. Na przykład technologia wykorzystująca papierowe karty katalogowe, ze względu na fizyczne ograniczenia, uniemożliwiała realizację pewnych zasad97. Natomiast możliwości wyszukiwania do
stępne w środowisku elektronicznym wymuszają modyfikację niektórych przepisów w celu pełnego wykorzystania nowych technologii, dzięki którymkomputery umożli wiają manipulacje, modyfikacje i organizację danych bibliograficznych znacznie efektywniej, niż w systemie tradycyjnym.
97Powszechnie znanym przykładem jest zasada ograniczenia liczby punktów dostępu dla prac zbioro wych owieluautorach do tylko pierwszej nazwy autorskiej, mająca uzasadnieniejedynie w ograniczeniach wynikających ze stosowanych technologii.
Przedstawiona propozycja ontologii dokumentów elektronicznych stanowi próbę znalezienia efektywnego modelu opisywania i wyszukiwania dokumentów elektro
nicznych dostępnych w Web. Opracowanie tej ontologii pozwoliło zrealizować cel stawiany przed pracą: stworzenie koncepcji wykorzystania podstawowych jednostek semantycznych oraz ukazanie ich wzajemnych relacji wjednym modelu pozwalającym napoprawne zrozumienie struktur informacji, uktórych podstaw leżyhybrydowepołą czenie różnych modeli. Uwzględnia ona istnienie trzech podstawowych jednostek:
Dzieła, Obiektu i jednostki złożonej (Nośnika), która obejmuje Zapis (ciąg bitów i bajtów zapisany na dysku) i Reprezentację (chwilowa reprezentacja dokumentu na ekranie użytkownika). Opisy tworzone sąnapoziomieRealizacji dzięki temu, że jed
nostka Obiektuznanazostała za priorytetową. Podstawą zaprezentowanej ontologiijest FRBR uzupełniony o jednostkę Wydarzeń. Dzięki nadaniu statusu obiektu pierwszej klasy Wydarzeniom tworzenia, wyrażania i ucieleśniania jednostek bibliograficznych uzyskano bogate możliwości opisu źródeł,jak równieżuszczegółowienie wyrażanych relacji. Ułatwia to jednocześnie współdziałanie różnych systemów. Uwzględniono także ontologię dokumentów zintegrowanych Jean Hirons i Crystal Graham. Są to bardzo użyteczne narzędzia, pozwalające na prezentację danych bibliograficznych, zuwzględnieniem szerokiego kontekstu środowiska sieci rozległych. Zaproponowana Ontologią bierze pod uwagę specyfikę zasobów Web, w tym głównie ich multimedial- ność (wieloskładnikowość stron internetowych), powszechne występowanie relacji agregacji i innych licznych relacji między składnikami, a takżeczęste zmianydokony
wane w tych zasobach. Z jednej strony implementacja przedstawionej ontologii spo
wodujekonieczność rozwiązania wielu problemów szczegółowych, wtym na poziomie przepisów katalogowania, z drugiej jednak należy się spodziewać wielu praktycznych korzyści.
W przedstawionej pracy zaproponowano modyfikację tradycyjnych zasad katalo
gowania dokumentów elektronicznych z punktu widzenia potrzeb środowiska sieci rozległych. Niektóre podstawowe zasady związane są bardziej z naturą jednostek bi bliograficznych niż z wymogami technologii tworzeniakatalogów. Dalsza moderniza cja zasad i przepisów katalogowania powinna być realizowana z uwzględnieniem kontekstukonceptualnego imożliwego wpływuspecyfiki środowiska sieci rozległych.
Zakończenie 167
Zasadykatalogowania stosowane w globalnym środowisku online bardziej niż kiedy
kolwiek muszą uwzględniać uniwersalną kontrolę bibliograficzną i zapewniać uży
teczność opisu oraz efektywność dostępu dodokumentów (obiektów)elektronicznych.
Część problemów zasygnalizowanych w pracy wymaga dalszych badań. Zastoso wanie jednostki Wydarzeń powoduje konieczność określenia szczegółowości opisu wydarzeń dlaobiektów cyfrowych. Teoretycznie każde wydarzenie możebyć rozłożo ne na nieskończoną ilośćdrobniejszych wydarzeń. Granicę szczegółowości opisu po
winny zapewne stanowić konkretne potrzeby informacyjne użytkowników. Przedsta wiona Ontologiąnieuwzględnia także innych zagadnień, takichjak model opracowania rzeczowego czy kontroli autorytatywnej zasobów Web. Zagadnienia te są obecnie przedmiotemintensywnychbadańw różnych ośrodkachna całym świecie.
Niezbędne wydają się także badania dotyczące potrzeb i zadańużytkowników. Po winnyone dać odpowiedź na pytanie o to,jaka informacja jest wystarczająca do reali zacjiposzczególnych zadań użytkownika i które zadania są najważniejsze. Będzie to szczególnie istotne zewzględu na tworzenie w przyszłości systemów, w których część metadanych powstawać będzie automatycznie.Tego typupodstawowe metadane będą następnie rozbudowywane przez specjalistów bibliotekarzy o dodatkowe elementy opisu rzeczowego i relacje związane z nazwami osobowymi i innymiAgentami, Dzie
łamiitp., coułatwi odszukanieodpowiednichopisów i samychdokumentów.
Mimo tychbraków autormanadzieję, że książkaspełnia także inny- pozabadaw czym - cel, jakim było przybliżenie polskim czytelnikom zagadnień modelowania konceptualnegow dziedzinie opisu bibliograficznego,co pozwoli nanowo spojrzeć na tradycyjne,odstuleci realizowane celei funkcje biblioteczne.