Rola Realizacji Dzieła

Model FRBR jako całość, zgodniez wcześniejszą tradycjąkatalogowania, ukierun­ kowanyjest na uznanie Materializacji jako jednostki nadrzędnej. Shoichi Taniguchi zaproponował nowy model, który nadaje priorytet jednostce Realizacji [Taniguchi 2002]. Uwzględnia on wszystkie jednostki zdefiniowane w FRBR, lecz nadrzędną pozycję przyznaję Realizacji. Zagadnieniem roli Realizacjiw opisie dokumentów zaj­

mowali się także inni autorzy [Discussion Paper No. 2002-DP08 2002; Oliver 2004].

RolęRealizacji w modelu FRBR można przedstawić w następujący sposób:

• WykonanieDzieła stanowi Realizację bez względu na to, czy było rejestrowane, czynie (tzn. obraz Dzieła na ekranie monitora jest jego Realizacją bezwzględu na to,czy został on zapisany w pamięci na stałe).

• Zazwyczajjednak mamy do czynienia z zapisaną Realizacją,najczęściej w formie Materializacji. W praktyce rozróżnienie pomiędzy Realizacjąa Materializacją jest

134 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

często niewyraźne, ponieważ powszechną praktyką podczas katalogowania jest traktowanie Materializacji tak, jakby ucieleśniały tylko jedno Dzieło.

• Dlajasnego zdefiniowania Realizacji ijej odróżnieniaz jednej strony - od Dzieła, a z drugiej- od Materializacji, przydatne jest zbadanie atrybutów i relacji powią­ zanych z Realizacją. Takie atrybuty, jak ‘Forma’, ‘Data’, ‘Język’ Realizacji, związane są zbieżącym wykonaniem Dzieła, a niejego konceptualizacją. Podob­ nie relacje między Realizacją a Osobą dotyczą „wykonania” (edycja, wykonanie itp.), w odróżnieniu od związanych z konceptualizacją (komponowanie, progra­ mowanie itp.).

• Model FRBR jest ustrukturyzowany w taki sposób, aby umożliwić reprezentację jednostek zagregowanych i złożonych na tych samych zasadach, jak jednostki traktowane integralne. Oznacza to, że wdiagramachobrazującychmodel konceptu­ alny Dziełozagregowanelub jego częśćmożezastępować jednostkęDzieła, oraz to, że podobniemożnapostępować zjednostkamiRealizacji iMaterializacji.

• Dla lepszego zrozumienia wpływu tych zasad na przepisy katalogowania można przyjrzeć się sposobowi, w jaki atrybuty Realizacji funkcjonują w tradycyjnych przepisach katalogowania. Ogólnie rzecz biorąc, rekordy katalogowe (inaczej niż rekordy bibliograficzne) odzwierciedlają jedynie najbardziej oczywiste różnice po­

między poszczególnymi Realizacjami Dzieła (np. pomiędzy wersjątekstowądoku­ mentu i jego wersją dźwiękową). Ostatnio praktyka opracowania zbiorów uwzględ­

nia te różnice w nieco większymzakresie (przynajmniej pośrednio), umieszczając je na ważnych pozycjach w opisie. Inne elementy służące do określania różnic (‘Forma’ Realizacji, jej ‘Język’ itp.) zapisywane są w strefie uwag. Niektóre atry­ buty Realizacji (np. ‘Język’ Realizacji) umieszczane sąjako dodatki do tytułu ujed­ noliconego, gdzie spełniają funkcjęokreśloną w FRBR jako elementy organizujące, służąceodróżnianiu elementówczysto opisowych.

• Stopień, w jakim dokonuje się rozróżnień bibliograficznych pomiędzy poszczegól­

nymi Realizacjami Dzieła, zależy po części od natury samego Dzieła, a także od potencjalnych potrzeb użytkownika.

• Różnicemiędzy Realizacjami wrekordzie katalogowym mogą być odzwierciedlane tylko poprzez atrybuty związane zjednostką Realizacja, zdefiniowaną w modelu.

Atrybuty związanez Dziełem czy Materializacją nie nadają się do wyróżniania Re­

alizacji. Należy jednakzauważyć, żeponieważw rekordach katalogowych nie do­

konuje się rozróżniania Realizacji na podstawiemniej oczywistych różnic, nie ma gwarancji, że dwie Realizacje odpowiadające sobie częścią wartości atrybutów są takiesame.

• Realizacje ucieleśniane w odrębnych Materializacjach mogą być uznane za takie same tylko pod warunkiem, że wartości atrybutów i relacje, związane z Realizacją jako jednostką, sąte same (np. jeżeli ‘Język’ Realizacji jest ten sam i relacja do

‘Osoby odpowiedzialnej za tłumaczenie’ jest tasama).

• Tytuł i relacja autorstwa działają jednak na innym poziomie, gdyż wskazują, że Realizacje (te samelub różne) są co najmniej Realizacjami tego samego Dzieła.

• Głównązaletą uwzględniania Realizacji jako jednostki w modelu jest skupienieuwa­ gi nie tylko na atrybutach Realizacji,ale - co nawet bardziej istotne - wskazanie na relewancję relacji pomiędzy Realizacją i osobą(ami) odpowiedzialną(ymi) za Reali­ zację [RICAStanding Commission2002].

Modelowanie sieciowych dokumentów elektronicznych 135

Wyszukiwanie w Internecie tradycyjnieprowadzone jest na poziomieEgzemplarza, opisy w katalogach bibliotecznych zazwyczaj reprezentują Materializacje. Ponieważ większość użytkowników zainteresowanych jest wyszukiwaniem treści, największą korzyść uzyskują oni z wyszukiwania na wyższym poziomie abstrakcji: Realizacji, szczególnie gdy mamy do czynienia z wielkimi zasobami informacji, co obecnie jest sytuacją typową. Potrzebę przyznania szczególnej roli jednostce Realizacji można uzasadnićw następujący sposób:

• Ten sam obiekt cyfrowy często występuje na więcej niż jednym nośniku lub ma kilka formatów. Powoduje to istotneproblemypodczas katalogowania; zarówno dla różnych obiektów, jaki dlatego samego obiektu w różnych formatach tworzone są odrębne rekordy. W efekcie użytkownicy mają raczej możliwość percepcji różnic pomiędzy Materializacjami, niż identyfikacji Realizacji. Użytkownicyzaskakiwani są często liczbąbardzo podobnych rekordów, pomiędzy którymi funkcjonują nie­ określone relacje. Problem ten nazywanybył zagadnieniem „zróżnicowania forma­ tów” lub „różnorodności wersji”. Ontologie mogą stworzyć podstawy rozwiązania tych problemów,gdyż pozwalają na uchwyceniekażdego obiektu na poziomiejego Realizacji, przez co grupowane są obiekty o identycznej reprezentacji i możliwa jest ich efektywna kontrola.

• Wielokrotnie zwracano uwagę, żeprawiewszyscy użytkownicy zainteresowani są opisami na poziomie Realizacji lub Dzieła (czyli aspektem intelektualnym/arty-stycznym określonej pozycji), a nie fizycznej Materializacji (czyli aspektem fi­

zycznym). Fakt ten był przedstawiany już podczas Konferencji Paryskiej w 1961 r.

Potrzebna jestwięc metoda tworzenia bardziej szczegółowej informacji dotyczącej Realizacji i Dzieła. Ontologie tego typu umożliwią łatwą realizację tych potrzeb.

Dzięki temu, że poszczególneobiekty mogą byćgrupowane wobrębie Dzieła i Re­

alizacji, możliwa stanie się nawigacja między nimi w OPAC, np. wyświetlanie tyl­

ko opisów Dzieł lubRealizacji, a następnie wyszukiwanieinnychjednostek zapo­

mocą odpowiednich odnośników.

• Można wskazać obszerne grupy obiektów utworzonychna podstawie relacji pomię­

dzy pojedynczymiobiektami. Badania prowadzone w zakresie relacjibibliograficz­

nych są odpowiedzią na potrzeby użytkowników dotyczące reprezentacji relacji pomiędzy Realizacjami oraz Dziełami. Należy więc stworzyć metodę służącą przedstawianiu takich relacji w katalogu zasobów internetowych lub bibliograficz­ nej bazie danych. Ontologie tego typupozwalają na wyróżnianieróżnorodnych re­

lacji tego rodzaju.

• Część Realizacji ma złożonąnaturę: piosenka składa się z tekstów i muzyki, a oba te elementy mogą byćodrębnymi Realizacjami różnych Dzieł. Połączenie dwóch istnie­ jących Realizacji wpiosence powodujepowstanie odrębnej, złożonej RealizacjiDzie­

ła. Podobnerelacje zachodząpomiędzy tekstem agrafiką wDziele ilustrowanym.

Problemy powoduje występowanie wielu rodzajów Realizacji Dzieła, takich jak tłumaczenia czy przeformatowanie. Związki pomiędzy Realizacjami nie zawsze są poziome; jednaRealizacja możepochodzić odinnej (tłumaczenieokreślonego wydania lub opierające się na innym tłumaczeniu). Co więcej, przydatne jest grupowanie Reali­

zacji według ich formy (tekst,obraz, dźwięk) lub nośnika (tradycyjny, elektroniczny).

Tegotypucechy funkcjonalne muszą zostaćuwzględnione podczas określania atrybu­

tówjednostkiRealizacji, gdyż pozwoli to na jej poprawną identyfikację iujednolicenie relacji z innymi jednostkami [Peruginelli 2000]. Zwykle istnieje pierwotne wykonanie

136 Opis dokumentów elektronicznych. Teoretyczny model i możliwości jego aplikacji

Dzieła,będące jego oryginalny Realizacją, mającą rangę inicjatora kolejnych Realiza­

cji. Jest ona interesująca ze względu na to, że determinuje oryginalną formę Dzieła (tekst, dźwięk,obraz). Kolejne Realizacje Dzieła mogą być podzielonenatrzyrodzaje:

1. Wszystkiewyrażenia Dziełaprzez jegoRealizację w określonej formie, intelektual­

nie różnej, alezawsze stosującej to samomedium, co oryginalna Realizacja (redak­ cje, edycje, przedstawienia itp.);tenrodzaj Realizacjiodpowiada nowemu wydaniu.

2. Realizacje, które zachowując tosamo medium, zmieniają kanon lub kod(np. tłuma­ czenia); są to w rzeczywistości Realizacje Realizacji pierwszego rodzaju.

3. Realizacje różniącesię od Realizacji oryginalnej ze względu na zastosowanie innego medium (np. digitalizacja tekstu lub obrazu); sąto RealizacjeRealizacji pierwszego lub drugiego rodzaju.

Rys. 18. Model jednostkiRealizacja wFRBR (diagram UML,oprać,własne)

Na rysunku 18 przedstawiono sposób, w jaki FRBRtraktuje relacje pomiędzyRe­ alizacjami różnego rodzaju. Widoczne są tylko relacje pomiędzy Realizacją rodzaju pierwszego i drugiego, jednak relacje pomiędzy pozostałymi rodzajami Realizacji możnaprzedstawić podobnie.

Realizacje pierwszego rodzaju są bliskie tradycyjnemu pojęciu nowego wydania (zmienionego, poprawionego, rozszerzonego). Realizacje trzeciego typu należą głów­ nie do środowiska multimediów, ze względu naDziełaprzyjmujące różneformy repre­

zentacji. Realizacje drugiego i trzeciego rodzaju w rzeczywistości są Realizacjami innych Realizacji (odpowiednio pierwszego lub pierwszego i drugiegorodzaju) Dzieła [Boretti 1999]. Realizacje drugiego itrzeciego rodzaju niewyrażają Dzieła, są bowiem związane z innymi Realizacjami. Tak więc twierdzenie, że każda Realizacja wyraża Dzieło, nieodpowiada faktycznej sytuacji uniwersum bibliograficznego.