Decentralizacja władzy publicznej

W ciągu ostatnich kilku dekad nastąpił wyraźny proces decentralizacji władzy publicznej w państwach członkowskich UE. Poprzez proces ten rozumiemy przekazanie określonego zakresu uprawnień i odpowiedzialności władzy centralnej w sprawach państwowych, administracyjnych, gospodarczych itp. organom władzy samorządowej możliwie najniższego szczebla – gminom miejskim i wiejskim, powiatom, województwom. W państwie demokratycznym decentralizacja oznacza więc ograniczenie zakresu władzy aparatu państwowego (centralnego) na rzecz samorządu terytorialnego, którego samodzielność i uprawnienia są ustawowo zagwarantowane. Decentralizacja sprzyja procesom demokratyzacji, a ograniczając znaczenie centralnego aparatu państwa, zwiększa wpływ społeczności lokalnych na sprawy publiczne.

Decentralizacja może przyjmować formę procesu administracyjnego (przekazywanie niektórych administracyjnych zadań na niższe szczeble bez jednoczesnego transferu władzy decyzyjnej) lub politycznego (władza decyzyjna jest przekazywana od rządu centralnego do niższych szczebli administracji, np. miast). Zjawisko to obserwowane jest nawet w krajach o silnych tradycjach centralistycznych jak Belgia, Francja, Hiszpania czy Włochy (Parkinson M., 2005). Motywy procesu decentralizacji są zróżnicowane, jednakże co najważniejsze, zapewnia on większą autonomię i swobodę polityczną na najniższym poziomie decyzyjnym, które właściwie spożytkowane umożliwiają wykreowanie nowej strategii gospodarczej dla obszarów miejskich. Wysoki poziom decentralizacji danego państwa członkowskiego powoduje, iż władze miejskie, mając bardzo dużo kompetencji, są jednocześnie istotnie bezpośrednio uzależnione od polityki wspólnotowej (europeizacja odgórna), jednocześnie jednak wzrasta ich aktywność na szczeblu Wspólnoty mająca na celu wywieranie wpływu na proces decyzyjny (europeizacja oddolna i horyzontalna). Dlatego też decentralizację władzy publicznej uznać można za kolejny czynnik przyspieszający zachodzenie procesu europeizacji na szczeblu miast.

W tym miejscu należy również zaznaczyć, iż od wielu lat aktywnym współtwórcą idei samorządności lokalnej i regionalnej jest również Rada Europy. W 1985 r. została uchwalona Europejska Karta Samorządu Lokalnego (EKSL weszła w życie z dniem 1 września 1988 r.), którą do tej pory ratyfikowało 42 z 46 państw członkowskich Rady Europy³⁶. Karta ma budowę typową dla umów międzynarodowych: Państwa-strony są zobowiązane do uznania za

36 ESKL nie parafowały: Irlandia, Wielka Brytania, Francja oraz Belgia. Państwa te, mimo że budują samorząd terytorialny od setek lat, uznały postanowienia Karty za zbyt daleko idące (Szewc T., 2003).

wiążące co najmniej dwudziestu ustępów spośród trzydziestu tworzących dyspozycję tej umowy, przy czym dziesięć musi być wybrane z czternastu ustępów tworzących tzw. rdzeń Karty³⁷. EKSL uznawana jest za konstytucję samorządności lokalnej w Europie. Dokument ten określa istotę, cel i zakres działania samorządu lokalnego, którego funkcjonowanie jest uznawane za przyczynek do budowy wspólnej Europy opartej na zasadach demokracji i decentralizacji władzy, stanowiących podstawy europejskiego porządku prawnego (Pancer-Cybulska E., 2005).

***

Analizy teoretyczne będące przedmiotem rozdziału pierwszego i drugiego umożliwiły

częściową realizację celu pierwszego pracy, polegającego na budowie nowego modelu europeizacji na szczeblu miast. Zaproponowany model pokazuje złożoność

i wielokierunkowość procesu europeizacji, wszystkie elementy modelu zachodzą jednocześnie, wzajemnie się przenikając i kształtując. Najogólniej ujmując, w efekcie europeizacji na szczeblu miast następuje:

1. zmiana (w różnym stopniu) uwarunkowań (np. legislacyjnych), w jakich odbywa się proces zarządzania miastem,

2. włączenie się samorządów miejskich w proces integracji europejskiej, znajdujące wyraz w formie zarządzania wieloszczeblowego, uwzględniającego duże znaczenie WM jako

37 Rdzeń Karty obejmuje:

a) wprowadzenie zasady samorządności lokalnej w prawie wewnętrznym i w miarę możliwości w konstytucji,

b) uznanie samorządu lokalnego jako prawa i zdolności wspólnot lokalnych, w ramach prawa, do normowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców,

c) ustanowienie środków realizacji wyżej określonego prawa, w postaci instytucji demokracji pośredniej lub bezpośredniej na szczeblu lokalnym,

d) określenie podstawowych kompetencji wspólnot lokalnych w konstytucji lub ustawie, e) przyznanie wspólnotom lokalnym pełnej swobody działania w zakresie ich kompetencji,

f) całkowity i wyłączny charakter kompetencji przyznanych wspólnotom lokalnym i delimitację możliwości ich ograniczenia lub zakwestionowania przez inny organ władzy jedynie w zakresie przewidzianym prawem,

g) uzależnienie możliwości zmiany granic wspólnot lokalnych od przeprowadzenia konsultacji z zainteresowaną wspólnotą,

h) stworzenie warunków zapewniających swobodne wykonywanie mandatu przedstawicielom wybranym do władz lokalnych,

i) ograniczenie kontroli do kryteriów legalności, a w przypadku zadań zleconych – legalności i celowości, j) przyznanie wspólnotom lokalnym wystarczających zasobów finansowych i swobody dysponowania nimi, k) dostosowanie zasobów finansowych do zakresu uprawnień,

l) ustanowienie zasady pochodzenia części zasobów finansowych z opłat i podatków lokalnych, których wysokość wspólnoty lokalne będą władne ustalić w zakresie określonym ustawą,

m) umożliwienie wspólnotom lokalnym współpracy z innymi wspólnotami i zrzeszania się ze sobą,

n) stworzenie sądowej ochrony wspólnot lokalnych w celu zapewnienia swobodnego wykonywania uprawnień i poszanowania zasad samorządności lokalnej (Szewc T., 2003).

podmiotów biorących udział w procesie formułowania, podejmowania decyzji i wdrażania polityki UE,

3. tworzenie warunków dla transferu polityki, najlepszych doświadczeń i praktyk związanych z zarządzaniem miastem.

Można też stwierdzić, iż prawdziwą jest hipoteza pierwsza mówiąca, iż w procesie integracji europejskiej zaistniały czynniki/zjawiska, które przyspieszają proces europeizacji władz miejskich. Do czynników tych zaliczamy dualizm organizmu miejskiego

oraz postępujący proces decentralizacji władzy publicznej. Przy czym należy pamiętać, iż tempo zachodzenia europeizacji jest zróżnicowane. Tym samym poziom obserwowalnych zmian pomiędzy poszczególnymi jednostkami miejskimi w UE, jak i na obszarze tego samego państwa, jest bardzo różnorodny.

Rozdział III: Problematyka miejska w instytucjach