Rada Unii Europejskiej

Rada Unii Europejskiej (RUE) jest organem kolegialnym o charakterze międzyrządowym, w jej skład wchodzą bowiem ministrowie resortowi każdego państwa członkowskiego. W zależności od rodzaju spraw, które są przedmiotem obrad RUE, przedstawicielami rządów są ministrowie odpowiednich resortów, np. spraw zagranicznych, kultury, finansów, planowania przestrzennego, rozwoju regionalnego, itd. Członkowie Rady

49 European Governance – A White Paper, Commission of the European Communities, COM(2001) 428 final 50 Zdaniem KE odpowiedzialność za zaangażowanie władz lokalnych (miejskich) w przygotowywanie i wdrażanie polityki UE znajduje się przede wszystkim w gestii centralnej administracji krajów członkowskich. Jednakże władze krajowe bardzo często nie wykazują chęci współpracy z lokalnymi aktorami. Dlatego też koniecznym jest wypracowanie i ustanowienie właściwych mechanizmów konsultacji, pozwalających jednocześnie na wykorzystanie regionalnych oraz lokalnych doświadczeń i rozwiązań w procesie formułowania polityki wspólnotowej.

w swej działalności są związani instrukcjami rządów i reprezentują interesy swych państw. Rada jest głównym organem prawodawczym UE. RUE prawnie współdziała z Parlamentem Europejskim, a nawet często wydaje z nim wspólnie akty legislacyjne o charakterze wiążącym (rozporządzenia, dyrektywy i decyzje) i niewiążącym dla samorządów miejskich. RUE zapewnia koordynację ogólnej polityki gospodarczej państw i odgrywa wiodącą rolę w zakresie realizacji wszystkich trzech filarów Unii Europejskiej, przede wszystkim w tworzeniu Unii Gospodarczo-Walutowej.

Od ponad 10 lat państwa członkowskie wyraźnie współpracują ze sobą na rzecz wzmocnienia agendy miejskiej w polityce UE. Pierwszy sygnał nadchodzących zmian pojawił się w czerwcu 1997 r. podczas prezydencji holenderskiej, kiedy to odbyło się nieformalne spotkanie ministrów UE odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne, a jednym z tematów był aspekt miejski w polityce UE. W ramach konkluzji podjęto decyzję o wprowadzeniu Inicjatywy na rzecz Wymiany Doświadczeń pomiędzy Miastami (ang. Urban Exchange Initiative - UEI). Inicjatywa ta miała, poprzez wymianę informacji i najlepszych praktyk, przyczynić się do poprawy efektywności polityki rozwoju miast. Inicjatywa była kontynuowana podczas kolejnych prezydencji (Wielkiej Brytanii, Niemiec i Finlandii), a w efekcie jej realizacji przygotowano, przedyskutowano i upowszechniono trzy raporty⁵¹.

W maju 1999 r. w Poczdamie (prezydencja Niemiec) przyjęta została przez Ministerstwa odpowiedzialne za planowanie przestrzenne państw członkowskich Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego (ang. European Spatial Development Perspective - ESDP)⁵². W dokumencie tym zaproponowano trzy główne wytyczne w zakresie rozwoju przestrzennego terytorium UE:

1. rozwój policentrycznego i równomiernego systemu miejskiego oraz wzmocnienie partnerstwa pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi (przezwyciężenie przestarzałego podziału pomiędzy miastem a wsią);

51 Wielka Brytania w czerwcu 1998 r. zaprezentowała raport, który skupiał się na dobrych praktykach w zakresie rozwoju miast. Niemcy w maju 1999 r. zaprezentowały raport dotyczący rozwoju zrównoważonego, zrównoważonego wykorzystania przestrzeni oraz czystego transportu miejskiego. Finlandia w październiku 1999 r. opracowała szczegółowo zagadnienie roli badań i ekspertyz w dziedzinie rozwoju miejskiego.

52 ESDP – European Spatial Development Perspective: Towards Balanced and Sustainable Development of the Territory of the European Union; agreed at the Informal Council of Minister responsible for Spatial Planning in Potsdam, May 1999

ESDP jest prawnie niewiążącym dokumentem, stanowi ramy działania dla lepszej koordynacji pomiędzy wspólnotowymi politykami sektorowymi, charakteryzującymi się znacznym oddziaływaniem przestrzennym oraz pomiędzy krajami członkowskimi, ich regionami i miastami.

2. wspieranie zintegrowanych koncepcji transportowych i komunikacyjnych, które przyczynią się do policentrycznego rozwoju terytorium UE. Równość dostępu do infrastruktury i transportu powinna być realizowana stopniowo, w tym celu należy znaleźć właściwe rozwiązania regionalne;

3. rozwój oraz ochrona naturalnego i kulturowego dziedzictwa poprzez mądre zarządzanie. Przyczyni się to zarówno do ochrony, jak i pogłębienia regionalnej tożsamości oraz utrzymania naturalnej i kulturalnej różnorodności regionów i miast Wspólnoty w dobie globalizacji.

W każdym z priorytetów zidentyfikowane zostały obszary i kierunki działania (łącznie 60 propozycji działań)⁵³.

Podczas fińskiej prezydencji (październik 1999 r.) w Tampere odbyło się kolejne spotkanie ministrów odpowiedzialnych za planowanie regionalne, miejskie i przestrzenne. Uzgodniono plan dziania, będący punktem wyjściowym dla wdrażania ESDP. Jedno z dwunastu planowanych działań dedykowane zostało wyłącznie obszarom miejskim - „Zarządzanie miejskie i współpraca”, a jego celem było m.in. zidentyfikowanie zbioru wspólnych priorytetów, istotnych dla rozwoju miast (biorących pod uwagę różnorodność miejską w Europie) oraz opracowanie algorytmu działania w zakresie współpracy nad kwestiami miejskimi. W efekcie ustaleń z Tampere państwa członkowskie podjęły decyzję o utworzeniu grupy eksperckiej ds. rozwoju miast (ang. The Urban Development Group – UDG) w ramach Komitetu ds. Rozwoju Przestrzennego. Głównym zadaniem UDG jest formułowanie priorytetów dla polityki miejskiej w UE. Już w październiku 2000 r. UDG przygotowała raport określający dziewięć priorytetów działań dotyczących współpracy w zakresie polityki miejskiej w UE⁵⁴. Wskazano na następujące potrzeby:

1. wyraźniejsze podkreślenie roli miast w planowaniu przestrzennym,

2. nowe podejście w zakresie polityki dotyczącej miast na szczeblu krajowym i wspólnotowym,

3. wsparcie wspólnot społecznych zamieszkujących zaniedbane obszary miejskie,

53 Dokument ESDP został pozytywnie przyjęty przez Komitet Regionów, w którego opinii czytamy „Koncepcja

rozwoju przestrzennego zaproponowana w ESDP stanowi ważny wkład na rzecz integracji europejskiej. Integracja europejska nie zostanie zrealizowana bez integracji przestrzennej” (Opinion of teh Committee of the Regions of 14 January 1999 on the ESDP).

Uzasadnionym wydaje się być stwierdzenie, iż od tego momentu pojęcie spójności europejskiej, dotąd odnoszone przede wszystkim do spójności społecznej i gospodarczej, uzupełnione zostaje o wymiar przestrzenny.

54 Proposal for a multiannual programme of co-operation in urban policy within the European Union, Report by the Committee on Spatial Develompment, Marseillies, 6 October 2000

4. środki mające na celu rozwiązanie problemów społecznych, etnicznych i segregacji społecznej w zaniedbanych obszarach miejskich,

5. praca w różnych skalach przestrzennych,

6. partnerstwo pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym w dziedzinie rewitalizacji, 7. upowszechnianie najlepszych praktyk i współpraca sieciowa,

8. wykorzystanie nowoczesnych technologii jako narzędzia w zarządzaniu miastem,

9. dalsze analizowanie obszarów miejskich w celu pogłębienia wiedzy w dziedzinach strategicznych dla organizmu miejskiego.

Najbardziej spektakularnym wydarzeniem w zakresie współpracy państw członkowskich w dziedzinie polityki miejskiej był tzw. wieloletni Program współpracy z Lille⁵⁵ (listopad 2000 – prezydencja Francji). Poprzez ww. program ministrowie ds. polityki miejskiej krajów członkowskich UE potwierdzili ponownie potrzebę wsparcia wspólnego i zintegrowanego podejścia do polityki miejskiej w celu osiągnięcia rozwoju zrównoważonego. Ustalono cztery podstawowe cele:

1. pomoc państwom członkowskim, KE oraz miastom we wprowadzaniu w życie celów programowych zdefiniowanych na szczeblu Wspólnoty, w odpowiedzi na wyzwania stające przed miastami,

2. sformułowanie ram odniesienia dla krajowych i wspólnotowych polityk w dziedzinie rozwoju i zarządzania miastem,

3. pomoc KE we wzmocnieniu i uzupełnieniu interwencji wspólnotowych dedykowanych miastom oraz w poprawie ich koordynacji,

4. wsparcie i wzmocnienie dialogu oraz badań nad organizmem miejskim.

Ponadto zaakceptowano przygotowane przez UDG kluczowe priorytety działania. Wskazano na potrzebę uznania aspektu miejskiego za jeden z kluczowych priorytetów przyszłej reformy polityki regionalnej i strukturalnej (w okresie programowania 2007-2013).

Przegląd Programu z Lille nastąpił podczas holenderskiej prezydencji w 2004 r. w Rotterdamie⁵⁶. Stwierdzono, iż część inicjatyw i działań zostało zrealizowanych zgodnie z wcześniejszymi zobowiązaniami⁵⁷. Ministrowie ustalili agendę polityczną na lata

55 Conclusions of the French Presidency of the European Union at the end of the informal meeting of Ministers responsible for urban affairs at the Conference “Europe, spatial and urban development”, Lille, 2 November 2000

56 Ministerial Meeting on Urban Policy „Cities empower Europe”, Conclusions Duch Presidency 2004

57 Nastąpiło upowszechnianie dobrych praktyk i współpraca sieciowa poprzez konferencje i nieformalne spotkania, poruszono zagadnienia związane z: partnerstwem pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym (jeden z priorytetów belgijskiej prezydencji); wsparciem dla życia społecznego w zagrożonych obszarach miejskich, segregacją społeczną (podczas duńskiej prezydencji); problemami małych i średnich miast (podczas szwedzkiej

2006, której głównym celem było jeszcze większe wzmocnienie kwestii rozwoju miast w kontekście europejskim. Ministrowie zobowiązali się do:

ƒ bardziej intensywnego wspierania agendy miejskiej przez władze krajowe, uwzględniając małe i średnie miasta,

ƒ szerszej współpracy w zakresie osiągania celów programu z Lille, ƒ mobilizowania UE do zwiększenia zainteresowania kwestiami miast.

Dokonano również kategoryzacji tzw. Urban Acquis, czyli zasad efektywnego i spójnego podejścia do tworzenia polityki miejskiej. Urban Acquis podzielono na pięć kategorii:

1. Priorytety

a) Konkurencyjność gospodarcza, spójność społeczna oraz jakość środowiska muszą pozostawać w równowadze.

b) Miasta muszą być przyjazne mieszkańcom, muszą mieć kulturową tożsamość. 2. Mechanizmy pomyślnej polityki miejskiej

a) Narodowe, regionalne i lokalne polityki sektorowe powinny być lepiej zintegrowane. b) Programy miejskie powinny brać każdorazowo pod uwagę specyficzną sytuację

danego miasta.

c) Polityka względem miast musi mieć charakter długoterminowy.

d) Przywództwo odgórne musi być równoważone umocnieniem społeczności lokalnych. e) Konieczne jest porozumienie, partnerstwo i zaufanie pomiędzy różnymi poziomami

władzy.

3. Angażowanie interesariuszy

a) Partnerzy publiczni, prywatni i społeczni powinni być angażowani w konstruktywną współpracę.

b) Partnerstwo powinno znajdować się w równowadze z demokratyczną wiarygodnością wybranej władzy lokalnej.

c) Partycypacja obywateli powinna być oparta na dialogu z ekspertami. 4. Osiąganie właściwej równowagi przestrzennej

a) Polityka powinna być długoterminowo skoncentrowana na poszczególnych obszarach kryzysowych.

b) Wyzwania społeczne w obszarach kryzysowych muszą być powiązane z szansami gospodarczymi w szerszym regionie.

c) Należy wprowadzić współpracę instytucjonalną pomiędzy miastami a regionami. prezydencji); problemami miast zlokalizowanych w obrębie linii brzegowej i wysp (podczas prezydencji Grecji). Ponadto wprowadzono inicjatywę URBAN II oraz URBACT.

d) Należy wprowadzić współpracę sieciową pomiędzy miastami małymi, średnimi i dużymi.

5. Wspieranie dobrych praktyk i uczenia się

a) Dobre praktyki i inicjatywy, które odniosły sukces powinny być szeroko promowane. b) Polityka powinna być przedmiotem ewaluacji w celu zagwarantowania sukcesu. c) Należy poprawić umiejętności profesjonalistów, partnerów społecznych oraz władz

lokalnych w zakresie rewitalizacji.

Co więcej, stwierdzono, iż rządy państw członkowskich natrafiają na konkretne przeszkody we wdrażaniu Programu z Lille, nawet jeżeli poświęcają problematyce miejskiej dużą uwagę. Wynika to z dwóch powodów, po pierwsze, prezydencja UE trwająca sześć miesięcy jest okresem zbyt krótkim na wywiązanie się z konkretnych zobowiązań (kontynuowanie pracy po zmianie prezydencji okazywało się wielokrotnie problematyczne). Po drugie, aparat współpracy międzyrządowej nie jest wystarczająco efektywny, aby zapewnić odczuwalne zmiany.

W grudniu 2005 r. (prezydencja Wielkiej Brytanii)⁵⁸ w Bristolu odbyło się spotkanie 29 ministrów, reprezentantów państw członkowskich oraz instytucji europejskich, podczas którego dyskutowano wspólne europejskie podejście do „zrównoważonych wspólnot” (ang. sustainable communities). Konkluzje i postanowienia, które zapadły na spotkaniu znalazły swój wyraz w dokumencie pt. „Bristol Accord”⁵⁹. Czerpie on swoje podstawy z prac poprzednich prezydencji, w tym w szczególności z uzgodnionych w Rotterdamie Urban Acquis i jest kolejnym ważnym krokiem w realizowaniu strategii lizbońskiej. „Bristol Accord” definiuje charakterystyczne dla całej Europy cechy i zasady „zrównoważonych wspólnot” (w tym miast)⁶⁰, zobowiązuje państwa członkowskie do szerszej wymiany

58 W maju 2005 r. odbyło się nieformalne spotkanie ministrów państw członkowskich w Luksemburgu, na którym potwierdzono potrzebę realizacji priorytetów polityki spójności przestrzennej, w tym przede wszystkim aspektu miejskiego oraz konieczność kontynuacji badań w ramach ESPON 2 (na lata 2007-2013). Zaplanowano również spotkanie w Wielkiej Brytanii na temat „zrównoważonych wspólnot”.

59 UK Presidency EU Ministerial Informal Meetnig on Sustainable Communities, Policy Papers, March 2006, Office of the Deputy Prime Minister: London

60 Zgodnie z Bristol Accord „zrównoważone wspólnoty” to miejsca gdzie ludzie chcą mieszkać i pracować teraz i w przyszłości. Spełniają potrzeby obecnych i przyszłych mieszkańców, są wrażliwe na sprawy związane z ochroną środowiska i przyczyniają się do wysokiej jakości życia.

Istnieje wiele wymogów wstępnych warunkujących stworzenie wspólnoty zrównoważonej: 1. wzrost gospodarczy,

2. integracja i sprawiedliwość społeczna,

3. kluczowa rola miast – atrakcyjne miasto z silną tożsamością kulturową uwalnia zrównoważoną wspólnotę od ograniczeń – wprowadza na arenę regionalną, krajową a nawet międzynarodową; osiągnięcie celów strategii lizbońskiej nakłada na miasta zobowiązanie kreowania się na miejsca doskonałości międzynarodowej (ang. centres of international excellence) w celu umożliwienia rozwoju wiedzy,

doświadczeń i dobrych praktyk w różnych dziedzinach oraz proponuje zwiększenie roli funduszy pożyczkowych Europejskiego Banku Inwestycyjnego w finansowaniu inwestycji związanych z rewitalizacją i odnową miast⁶¹. Ponadto jest wyraźną deklaracją przyszłych działań „Naszym celem są silne miasta w silnych regionach, w silnej demokratycznej Europie – pewne i zdolne do osiągnięcia sukcesu w erze globalnych zmian gospodarczych”.

Problematyka miejska była też jednym z tematów przewodnich kolejnej prezydencji Niemiec. 24 maja 2007 ministrowie odpowiedzialni za rozwój miejski uzgodnili i podpisali tzw. Kartę Lipską ws. zrównoważonych miast europejskich⁶². Karta zwraca uwagę na konieczność stosowania podejścia zintegrowanego w rozwoju miast oraz na potrzebę realizacji procesu rewitalizacji obszarów zdegradowanych w kontekście miasta jako całości. Jednocześnie ministrowie zobowiązali się do zainicjowania debaty politycznej na temat Karty Lipskiej w swoich państwach, w celu włączenia jej zasad do rozwiązań krajowych na wszystkich szczeblach władzy.