Istotne zasady prawa wspólnotowego regulujące stosunki pomiędzy WE a

Wymienić można trzy podstawowe zasady dotyczące stosunków pomiędzy Wspólnotą a władzami miejskimi:

1. Zasada subsydiarności

Samo pojęcie subsydiarności wywodzi się od łacińskiego słowa subsydium, czyli pomoc, wsparcie, i odnosi się do roli władzy politycznej, natomiast rodowód tego pojęcia ma głębokie podstawny historyczne⁷⁸. Integracja europejska stworzyła dwojakie podejście do subsydiarności „odnosząc je do przepływu władzy z góry na dół i odwrotnie, z dołu do góry” (Klebes H., 1996). Przepływ władzy z góry do dołu znalazł odbicie w procesach decentralizacji władzy na szczeble niższe, regionalne i lokalne, natomiast delegowanie uprawnień do góry leży u podstaw tworzenia instytucji wspólnotowych. Ponadto zasada subsydiarności stała się we wszystkich krajach europejskich istotną wykładnią filozoficzną i polityczną tworzenia i rozwoju samorządności terytorialnej.

Formalny zapis dotyczący zasady subsydiarności pojawił się w dokumentach wspólnotowych wraz z podpisaniem Traktatu o UE (Traktat z Maastricht, 1992 r.) oraz Traktatu z Amsterdamu z 1997 r., w których to znajdujemy słowa: „niniejszy traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia ściślejszego związku między narodami Europy,

78 Rodowód subsydiarności wywodzi się z filozofii starożytności, średniowiecza, z dorobku liberalizmu Lock’e, a także ze społecznej nauki kościoła katolickiego. Jej współczesny kształt został nadany w XIX i XX w. przez encykliki papieskie Rerum Novarum z 1891 r. i Quadragesimo Anno z 1931 r., przez myśl społeczną ordoliberalizmu niemieckiego ze szkoły fryburskiej, a także przez doświadczenia niemieckiego i szwajcarskiego federalizmu. Popularność tej idei wyraźnie wzrosła po II wojnie światowej w wyniku integracji europejskiej w ramach Rady Europy i WE, gdy pojawił się problem określenia relacji między jednostką, a społeczeństwem oraz między społeczeństwem, a władzą we wspólnocie paneuropejskiej, w której funkcjonują różne szczeble władzy, od lokalnego przez narodowy aż do szczebla ponadnarodowego (Zielińska-Głębocka A., 1998).

w którym decyzje są podejmowane (w sposób możliwie najbardziej otwarty – poprawka z Amsterdamu) na szczeblu jak najbliższym obywatelowi” (Artykuł A Traktatu o UE) oraz „w zakresie, który nie podlega wyłącznej kompetencji Wspólnoty, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą subsydiarności, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być skutecznie zrealizowane w odpowiedni sposób przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na skalę lub skutki tych działań, mogą być lepiej zrealizowane przez Wspólnotę. Żadne działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do zrealizowania celów określonych w niniejszym traktacie” (Artykuł 3B Traktatu o WE). Tak sformułowana zasada subsydiarności zakłada, iż działania powinny być realizowane tam, gdzie gwarantuje to większą skuteczność i efektywność. Ponadto znajduje ona uzasadnienie w tzw. niewystarczalności sił i środków jednostek i ciał niższych do realizacji niektórych zadań niezbędnych dla zabezpieczenia dobra wspólnego. Niewystarczalność czy niezdolność tworzy podstawę polityczną do przypisywania pewnych kompetencji określonym organom władzy (Zielińska-Głębocka A., 1998).

Zasada subsydiarność w ujęciu zapisów traktatowych dotyczy relacji pomiędzy szczeblem Wspólnoty, a władzami centralnymi państw członkowskich⁷⁹. Można jednak domniemywać, że zasada ta odnosi się także do niższych szczebli władzy, także lokalnego, w tym miast (Sapała M., 2003). Dlatego też wielokrotnie przez różne organizacje reprezentujące regiony i władze lokalne (np. Komitet Regionów) artykułowana była potrzeba formalnego rozszerzenia zasady subsydiarności na wszystkie poziomy władzy wyposażone w kompetencje legislacyjne.

2. Zasada szczerej współpracy i lojalności w stosunkach pomiędzy WE a państwami członkowskimi

W art. 10 TWE sformułowana została zasada szczerej współpracy i lojalności w stosunkach pomiędzy WE a państwami członkowskimi, która obejmuje również samorządy miejskie. Obowiązek ten dzieli się na dwa aspekty: 1. aspekt kolaboracji – uczestnictwo w pracach organów WE, wsparcie finansowe oraz dostarczanie informacji i udzielanie pomocy innego rodzaju; 2. obowiązek lojalności – zapewnianie skutecznego wdrażania aktów prawa WE i orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości oraz powstrzymywanie się od zakłócania systemu instytucjonalnego i równowagi finansowej UE.

79 W celu realizacji zasady subsydiarności na podstawie przepisów traktatowych wypracowane zostały przez władze UE szczegółowe kryteria i procedury jej stosowania. Szczególne znaczenie ma tu „Protokół w sprawie stosowania zasady subsydiarności i proporcjonalności” dołączony do Traktatu z Amsterdamu.

3. Zasada partnerstwa w ramach polityki regionalnej UE

Zasada partnerstwa (będąca praktycznym zastosowaniem zasady subsydiarności) została wprowadzona w związku z reformą Funduszy Strukturalnych w 1988 r., czyniąc proces konsultacji z władzami regionalnymi i lokalnymi formalnym wymogiem. Partnerstwo oznacza, iż działania organów Wspólnoty powinny jedynie uzupełniać inicjatywy podejmowane „w terenie”, a programy strukturalne powinny być nie tylko opracowywane, ale i administrowane przez władze krajowe, regionalne i lokalne. Podstawowym celem wprowadzenia zasady partnerstwa do polityki regionalnej było uczynienie jej bardziej efektywną poprzez zaangażowanie w proces realizacyjny i decyzyjny podmiotów znających się najlepiej na problemach i priorytetach danego obszaru. Właściwie pojmowane partnerstwo powinno się przejawiać w udziale władzy centralnej i samorządowej w zarządzaniu, interpretacji, finansowaniu, monitorowaniu i ocenie operacji funduszy strukturalnych, włączając w to: przygotowywanie regionalnych planów rozwoju, przedkładanych następnie KE; negocjowanie Wspólnotowych Ram Wsparcia; wdrażanie Programów Operacyjnych; monitorowanie i ocenę wykorzystanych narzędzi. Art. 11 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. mówi, iż:

„Cele funduszy realizowane są w ramach ścisłej współpracy (zwanej dalej „partnerstwem”) pomiędzy Komisją a państwem członkowskim. W zależności od potrzeb i zgodnie z obowiązującymi przepisami krajowymi i praktyką krajową, każde państwo członkowskie organizuje partnerstwo z władzami i podmiotami, takimi jak:

a) właściwe władze regionalne, lokalne, miejskie i inne władze publiczne; b) partnerzy gospodarczy i społeczni;

c) inne odpowiednie podmioty reprezentujące społeczeństwo obywatelskie, partnerów zajmujących się zagadnieniami z zakresu środowiska naturalnego, organizacje pozarządowe oraz podmioty odpowiedzialne za wspieranie równości mężczyzn i kobiet. (…)

Partnerstwo obejmuje przygotowanie, realizację, monitorowanie i ocenę programów operacyjnych. Państwa członkowskie angażują, w zależności od potrzeb, każdego z właściwych partnerów, w szczególności regiony, na różnych etapach programowania w ramach czasowych przewidzianych dla każdego etapu”.

W efekcie przeprowadzonych wielu studiów porównawczych pomiędzy różnymi krajami członkowskimi UE, jak i szczeblami władzy, okazało się, iż stosowanie zasady partnerstwa charakteryzuje się ogromnym zróżnicowaniem. Co więcej, KE w swoim raporcie

z 1998 r. stwierdziła, iż „Podczas gdy zauważalny jest duży postęp w zaangażowaniu władz regionalnych, w szczególności tam gdzie regionalizacja jest najmniej rozwinięta, zaangażowanie władz lokalnych w formie bezpośredniej (…) jest nadal bardzo wyrywkowe” (Bache I., 2006).