Wpływ UE na zakres i sposób realizacji inwestycji miejskich

W 63 miastach realizowany jest program rewitalizacji, w 9 przypadkach, choć nie podjęto jeszcze stosownej uchwały rady miasta, prace w tym kierunku są prowadzone (pytanie nr 16). Prawie połowa programów rewitalizacji powstała w latach 2004-2005, a więc w momencie uruchamiania pierwszych konkursów na realizację projektów dofinansowywanych z funduszy strukturalnych UE w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). Na tej podstawie możemy sformułować wstępny wniosek, iż rewitalizacja, jako zintegrowane spojrzenie na rozwój i spójność przestrzenną, społeczną i gospodarczą miasta, pojawiła się w Polsce jako bezpośredni efekt procesu integracji europejskiej. Jest to najlepszy chyba przykład procesu europeizacji sposobu planowania i realizacji inwestycji miejskich. Zasady narzucone przez ZPORR wymusiły określony sposób przygotowywania i realizacji programu rewitalizacji. Program ten, będący wymaganym załącznikiem do wniosku o dofinansowanie, musiał spełniać konkretne wymogi merytoryczne i proceduralne, m.in. bardzo duży nacisk położono na kwestie partycypacji społecznej, wzmocnienie roli organizacji pozarządowych i lokalnych oraz stosowanie wcześniej opisanej metody URBAN184.

W 68 przypadkach przygotowywanie i wdrażanie programu rewitalizacji odbywa się przy aktywnym udziale społeczności lokalnej, natomiast w dwóch przypadkach taki współudział jest planowany (pytanie nr 17). Najczęściej stosowaną formą współpracy są konsultacje na etapie przygotowywania programu rewitalizacji - 66 wskazań oraz zgłaszania własnych inicjatywy związanych z procesem rewitalizacji – 50 wskazań (wykres nr 5). Aż 51 przebadanych UM (70% próby) stosowało dwie i więcej form współpracy ze społecznością lokalną przy przygotowywaniu i wdrażaniu programu rewitalizacji (wykres nr 6). Cztery formy współpracy stosuje ¼ przebadanych miast, aż 63% z nich to miasta typu 3 (MSMP-Z) i 5 (DMP-Z).

184 Temat ten szerzej zostanie opisany w pkt 6.4 niniejszego rozdziału, na przykładzie studium przypadku Poznania.

Wykres nr 5: Formy współpracy ze społecznością lokalną przy przygotowywaniu i wdrażaniu programu rewitalizacji¹⁸⁵ (pytanie nr 17)

0 10 20 30 40 50 60 70 ilość wskazań 2 4 3 1 forma wspó łpracy

Źródło: opracowanie własne

Wykres nr 6: Stosowanie kilku form współpracy (jednocześnie) ze społecznością lokalną przy przygotowywaniu i wdrażaniu programu rewitalizacji - procentowy udział wskazań

(pytanie nr 17) 25% 24% 24% 21% 3% 3%

cztery formy jedna forma dwie formy trzy formy żadna z form nie jest stosowana brak odpowiedzi

Źródło: opracowanie własne

W 52 przypadkach w programie rewitalizacji ujęte są projekty, których beneficjentami są organizacje pozarządowe i inne podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego (pytanie nr 18). Liczba tych podmiotów jest bardzo zróżnicowana, od jednego w ośmiu miastach (cztery miasta typu 2 MSGM-NZ, ale jednocześnie 3 miasta typu 5 DMP-Z) do 50 w jednym przypadku (Katowice – miasto typu 5 DMP-Z). W 17 miastach nie jest realizowana rewitalizacja przy aktywnym udziale sektora organizacji pozarządowych, w prawie 60% przypadków są to miasta typu 2 (MSGM-NZ).

185 W tym pytaniu można było udzielić więcej niż jednej odpowiedzi.

Formy współpracy: 1 - konsultacje na etapie przygotowywania programu rewitalizacji 2 - konsultacje na etapie wdrażania programu rewitalizacji 3 - zgłaszanie własnych inicjatywy związanych z procesem rewitalizacji 4 - udział w realizacji programu rewitalizacji

Wszystkie z przebadanych miast ubiegały się o dofinansowanie przedsięwzięć ze środków UE (pytanie nr 19). Aż 53 UM złożyły swój pierwszy wniosek o dofinansowanie przed rokiem 2004 (pytanie nr 20). Niestety niska jakość odpowiedzi uzyskanych na pytanie nr 21, dotyczące poziomu wykorzystania funduszy pomocowych UE nie pozwala na sformułowanie wniosków w tym obszarze. W tym miejscu należy przypomnieć, iż realizacja projektów dofinansowywanych ze środków UE niesie ze sobą konkretne zmiany w sposobie realizacji procesu inwestycji. Wymagane są dokumenty takie jak studium wykonalności, lokalny program rewitalizacji czy raport oddziaływania na środowisko. Wprowadzenie tych wymogów jest bezpośrednim efektem określonych przepisów wspólnotowych – europeizacja odgórna^186.

Z punktu widzenia europeizacji horyzontalnej ważny jest fakt, iż miasta polskie często realizują wspólne projekty dofinansowywane ze środków pomocowych UE z miastami partnerskimi - 40 wskazań i partnerami zagranicznymi - 36 wskazań (pytanie nr 22; tabela nr 11). Z miastami partnerskimi wspólne projekty realizuje aż 75% miast typu 5 (DMP-Z) z przebadanej próby. Bardzo ważnym jest jednak, iż aż 47% miast typu 2 (MSGM-NZ) również prowadzi taką współpracę. Wskaźnik ten uznać można za bardzo wysoki, biorąc pod uwagę specyfikę miast typu 2. Oczywiści pokazuje on jedynie sam fakt zachodzenia takiego zjawiska, a nie jego intensywność, jednakże mimo tej niedoskonałości wskazuje na występowania choćby pierwszych symptomów europeizacji horyzontalnej WM. 9 miast nie prowadzi żadnych projektów partnerskich, głównie są to miasta typu 2 (MSGM-NZ).

Tabela nr 11: Projekty partnerskie dofinansowywane z europejskich środków pomocowych (pytanie nr 22)

Rodzaj odpowiedzi ^{Liczba wskazań}

miasto realizuje / realizowało projekty partnerskie z187: 56 partnerami krajowymi 33 krajowymi organizacjami pozarządowymi i podmiotami

pożytku publicznego ¹⁷ partnerami zagranicznymi 36 miastami partnerskimi 40 miasto nie realizuje żadnych projektów partnerskich 14

brak odpowiedzi 2

Źródło: opracowanie własne

186 Jak już wcześniej sygnalizowano analiza wpływu prawa wspólnotowego na samorządy miejskie nie jest przedmiotem niniejszej pracy.

68 respondentów przyznało, że w związku z realizacją zadań z zakresu projektów finansowanych z funduszy pomocowych nastąpił wzrost współpracy pomiędzy wydziałami urzędu miasta (pytanie nr 23). Jest to kolejny przykład europeizacji odgórnej struktur organizacyjnych urzędów miast, a tym samym sposobów ich działania.

Jedynie w 24 urzędach miast istnieje system motywacyjny dla pracowników realizujących zadania z zakresu projektów finansowanych z funduszy pomocowych, a w kolejnych 8 planuje się wprowadzenie takiego systemu (pytanie nr 24; tabela nr 12). Najczęściej wykorzystywaną formą motywowania pracowników jest okresowa premia (22 wskazania). Żaden z urzędów nie stosuje pozawynagrodzeniowych form motywowania pracowników, tak często przecież stosowanych w firmach doradczych zajmujących się podobnymi zagadnieniami. Jedynie 3 urzędy stosują jednocześnie dwie formy motywowania pracowników, po jednym mieście typu 2 (MSGM-NZ), 3 (MSMP-Z) i 5 (DMP-Z).

Opisana powyżej sytuacja tłumaczyć może zazwyczaj dużą rotację pracowników w wydziałach związanych z funduszami europejskimi. Wysokie wymagania kompetencyjne, duża odpowiedzialność oraz stresujący tryb pracy są w niewielkim stopniu rekompensowane „pensją urzędniczą”. Co ciekawe jedynie 8 miast typu 5 (DMP-Z) wprowadziło systemy motywacyjne, taka sama statystyka występuje w przypadku miast typu 2 (MSGM-NZ). Częściowo wyjaśniać to może popularne zjawisko „migrowania” wykształconych i doświadczonych pracowników dużych magistratów do mniejszych gmin ościennych.

Tabela nr 12: System motywacyjny dla pracowników realizujących zadania z zakresu projektów finansowanych z funduszy pomocowych (pytanie nr 24)

Rodzaj odpowiedzi Liczba wskazań

w urzędzie funkcjonuje system motywacyjny w formie188: 24 stałego dodatkowego wynagrodzenie

na czas trwania projektu

5

okresowej premii / nagrody pieniężnej 22 system kafeteryjny 0

inny 0

system motywacyjny nie funkcjonuje ale jest planowany 8

brak systemu motywacyjnego 38

brak odpowiedzi 2

Źródło: opracowanie własne

W 54 urzędach istnieje system zarządzania projektami finansowanymi z funduszy pomocowych, a w kolejnych 4 planuje się wprowadzenie takiego systemu. 13 urzędów nie

Rodzaje systemów zarządzania: a – zespoły projektowe b – grupy wsparcia / komitety doradcze c – wewnętrzny system raportowania i audytu d – inny np. instrukcje postępowania w formie zarządzenia burmistrza / prezydenta

posiada i nie planuje wprowadzenia żadnych rozwiązań w tej dziedzinie (pytanie nr 26). Najczęściej stosowanym rozwiązaniem są zespoły projektowe – 49 wskazań (wykres nr 7). W 35 urzędach wykorzystywany jest tylko jeden system zarządzania, natomiast dwa lub trzy systemy wprowadziło 19 magistratów (wykres nr 8). Zdecydowaną większość wśród nich stanowią miasta typu 3 (MSMP-Z) i 5 (DMP-Z).

Wykres nr 7: Rodzaje systemów zarządzania projektami finansowanymi z funduszy pomocowych w urzędach miast¹⁸⁹ (pytanie nr 26)

0 10 20 30 40 50 ilość wskazań d b c a sy stem zarz ądzania

Źródło: opracowanie własne

Wykres nr 8: Funkcjonowanie kilku systemów zarządzania projektami (jednocześnie) w urzędach miast - procentowy udział wskazań (pytanie nr 26)

49%

24% 22%

4% 1%

jeden system żaden system nie funkcjonuje dwa systemy trzy systemy

brak odpowiedzi

Źródło: opracowanie własne

***

Opis zjawiska europeizacji odgórnej WM w Polsce nasuwa już pierwsze wnioski. Zarysowują się pewne różnice w zakresie i intensywności europeizacji polityki miejskiej, struktur administracyjnych i sposobu prowadzenia inwestycji miejskich pomiędzy miastami typu 2 i 5 (czyli dwoma dominującymi typami miast w badanej próbie). Generalnie jednak różnice te nie są zbyt duże, co częściowo wynika z samej istoty europeizacji odgórnej. Jak wykazano w części teoretycznej pracy, wpływ UE wyjaśniany jest poprzez „dobrodziejstwo dopasowania” (ang. goodness of fit) pomiędzy polityką europejską, a polityką krajową, instytucjami i procesami z jednej strony, a funkcjonowaniem czynników ułatwiających (ang. facilitating factors), które filtrują (przekształcają) wpływ UE na arenie krajowej z drugiej strony. Polityka europejska i polityka krajowa są zmiennymi niezależnymi od cech strukturalnych miasta, tym samym są one jednakowe dla wszystkich miast polskich. W związku z tym różnice w poziomie europeizacji mogą być generowane poprzez owe czynniki ułatwiające (np. lokalna kultura polityczna, liderzy polityczni). Jednak czynniki te w polskiej sytuacji społeczno-gospodarczej dopiero się kształtują, oddając pierwszeństwo motywacjom związanym z potrzebami finansowymi samorządów. Wszystkie miasta, niezależnie od ich statusu czy wielkości, korzystają z dobrodziejstw polityki regionalnej UE i to właśnie głównie temu celowi podporządkowane są wszelkie zmiany w polityce miejskiej, strukturach administracyjnych i sposobie prowadzenia inwestycji miejskich.