Inicjatywa Wspólnotowa URBAN

URBAN był jedną z inicjatyw wspólnotowych, finansowaną z Funduszy Strukturalnych, wspierającą innowacyjne strategie rewitalizacji miast i upadających obszarów miejskich. Wprowadzenie tej inicjatywy było bezpośrednią konsekwencją zobowiązań podjętych przez Komisję w dokumencie pt. „Zrównoważony rozwój miejski w Unii Europejskiej: ramy

103 Projekty skupiały się m.in. na następujących problemach: ubóstwo socjalne i ekonomiczne, zaniedbane centra historycznych miast, słabe powiązanie pomiędzy działalnością badawczą, gospodarczą a małymi i średnimi przedsiębiorstwami, opuszczone nieużytki poprzemysłowe.

104 II faza UPP została zainicjowana 30.11.1995 r. kiedy to ogłoszone zaproszenie do składania ofert, do momentu zamknięcia nabory tj. kwietnia 1996 r. napłynęły łącznie 503 oferty.

105 Projekty odnosiły się do takich problemów jak: przygotowanie strategii powiązania ciężkiej infrastruktury z ochroną środowiska, narzędzia wsparcia społecznego i ekonomicznego na rzecz promocji rozwoju zrównoważonego, wsparcie jakości życia w miastach.

działania”. W ostatnich dwóch okresach programowania polityki regionalnej zrealizowane zostały dwie fazy inicjatywy URBAN: faza I (1994-1999) oraz faza II (2000-2006).

URBAN I, oprócz generalnych cech, które charakteryzują wszystkie inicjatywy wspólnotowe (innowacyjne podejście, wymiana doświadczeń, itd.) miał na celu wsparcie: (1) przestrzennej koncentracji zasobów poprzez zastosowanie podejścia skupiającego się na wybranej dzielnicy i skoncentrowaniu wysiłków na poprawie właśnie tego obszaru, (2) zaangażowania lokalnej społeczności, tak dalece jak to możliwe, w tworzenie, zarządzanie i wdrażanie ich programów. URBAN I objął finansowaniem łącznie 118 projektów¹⁰⁶ oraz 3 miliony mieszkańców, zamieszkujących obszary interwencji, poziom dofinansowania osiągnął kwotę 721,4 mln Euro¹⁰⁷. Ponad 50% projektów zostało zrealizowanych w miastach zlokalizowanych w obszarze Celu 1 polityki strukturalnej.

Szeroki zakres narzędzi dostępnych w ramach URBAN I, w powiązaniu z różnorodnością lokalnych kontekstów i wyzwań, przed którymi stają miasta europejskie, spowodował, iż wpływ inicjatywy na szczebel miast był wieloraki i wysoce zróżnicowany108. Z punktu widzenia tematyki rozprawy najbardziej interesujący jest fakt, iż:

ƒ w 53% przypadków zauważono szeroki i długotrwały wpływ inicjatywy na struktury instytucjonalne i procesy związane z realizacją programów rewitalizacji¹⁰⁹.

106 Projekty (obszary) wybrane do realizacji w ramach URBAN I musiały spełniać określone kryteria kwalifikowalności:

1. liczba mieszkańców miasta: obszary interwencji powinny być zlokalizowane w miastach lub aglomeracjach powyżej 100.000 mieszkańców, w wyjątkowych sytuacjach mniejsze miasta były brane też pod uwagę,

2. geograficzna identyfikacja: obszary interwencji powinny być geograficznie określone, np. poprzez granice danej dzielnicy,

3. charakterystyka socjo-ekonomiczna: obszary interwencji powinny się charakteryzować następującymi cechami - wysoki poziom bezrobocia, zaniedbana tkanka miejska, złe warunki mieszkaniowe, brak obiektów socjalnych,

4. status: priorytet został przyznany obszarom interwencji zlokalizowanym w regionach Celu I (okres programowania 1994-1999),

5. szersze strategie miejskie: priorytet został przyznany projektom, które formułowały część długoterminowej strategii miejskiej.

107 83% środków pochodziło z EFRR a 17 % z ESF (113 projektów łączyło dofinansowanie z obydwu funduszy).

108 Dziedziny, w których zaobserwowano największy wpływ inicjatywy URBAN I:

ƒ w więcej niż 90% projektów nastąpiła poprawa infrastruktury fizycznej w obszarze interwencji,

ƒ w 89% projektów nastąpiła poprawa warunków społeczno-gospodarczych (stworzenie nowych miejsc pracy, wsparcie dla przedsiębiorczości, zwiększony dostęp do usług socjalnych),

ƒ w 85% przypadków uległ wzmocnieniu kapitał społeczny (zmiana wizerunku dzielnicy przyczyniła się do wzrostu poczucia bezpieczeństwa i poczucia więzi lokalnych).

109 Dla 11 państw członkowskich rewitalizacja prowadzona „metodą URBAN” miała charakter innowacyjny. Dotychczas w większości państw członkowskich rozwiązywanie problemów upadku miast charakteryzowało się podejściem sektorowym, np. następowała poprawa fizycznej infrastruktury w oderwaniu od gospodarczej regeneracji lub też działań społecznych. Po raz pierwszy URBAN wsparł miasta w zintegrowanym podejściu, skoncentrowanym na wybranym, niewielkim obszarze. Kluczowym było dostrzeżenie faktu, iż regeneracja społeczna jest warunkiem wstępnym do długotrwałego efektu procesu rewitalizacji.

Doświadczenia wyniesione z realizacji projektów wprowadziły lub udoskonaliły zmianę podejścia do programów rewitalizacji w miastach: po pierwsze, powinny być one raczej kierowane przez wspólnoty społeczne niż odgórnie, przez władze samorządowe; po drugie, powinny mieć charakter multidyscyplinarny (kontekst fizyczny, społeczny, gospodarczy i środowiskowy), a nie skupiony na wybranym sektorze; po trzecie, powinny być oparte na współpracy, a nie wykluczeniu z niej. Ponadto zauważono, iż zarządzanie i wdrażanie programu rewitalizacji wymaga solidnych podstaw w postaci baz danych, analiz, przygotowań, systemu monitoringu i metod ewaluacji,

ƒ w 48% przypadków stwierdzono wpływ inicjatywy na strategie miast (szczególnie w kontekście podejścia do rewitalizacji),

ƒ kluczowe decyzje dotyczące wdrażania inicjatywy zapadały na właściwych szczeblach władzy: wybór obszarów wyznaczonych do objęcia następował na szczeblu krajowym i regionalnym, natomiast przygotowywanie strategii i programów rewitalizacji następowało na szczeblu lokalnym (miejskim); taki podział kompetencji zapewnił właściwe spełnienie zasady subsydiarności,

ƒ po raz pierwszy szczebel miast otrzymał kompetencje związane z wdrażaniem programów UE. Podobnie, po raz pierwszy w wielu przypadkach, lokalna społeczność miała szansę wziąć aktywny udział w podejmowaniu decyzji dotyczących ich dzielnicy. Projekty były wdrażane przez lokalne partnerstwa, instytucje pożytku publicznego, a także sektor prywatny. W przeważającej części przypadków silne zaangażowanie partnerów społecznych zadecydowało o powodzeniu całego projektu.

URBAN II kładł bardzo duży nacisk na wzmocnione partnerstwo z władzami lokalnymi i z lokalną społecznością. I tak dla zobrazowania charakteru owego partnerstwa: po pierwsze, w 23 przypadkach rada miasta pełniła funkcję instytucji zarządzającej programem, w 1/3 przypadków władze lokalne odegrały znamienną rolę kluczowego aktora w partnerstwie z rządem centralnym, natomiast w pozostałej części przypadków rada miasta była mocno zaangażowana w działania komitetu monitorującego; po drugie, ponad 80% programów poddanych zostało szerokiej konsultacji społecznej w trakcie przygotowywania dokumentów programowych. Silne partnerstwo lokalne jest największą wartością dodaną inicjatywy URBAN II, przyczyniając się nie tylko do większej efektywności działań, charakteryzujących się lepszym dopasowaniem do potrzeb lokalnych, ale przede wszystkim wspierając europejski model zarządzania i zaangażowania społecznego.

Inicjatywa URBAN nie została przedłużona na kolejny okres programowania 2007-2013 (podobnie jak inne inicjatywy) gdyż problematyka miejska została włączona do

Programów Operacyjnych Funduszy Strukturalnych, przy dalszym zastosowania sprawdzonego tzw. „podejścia URBAN”.

Podsumowując wnioski płynące z realizacji dwóch edycji inicjatywy URBAN można stwierdzić, iż jej podstawową wartością dodaną była metodyka działania, a nie wysokość budżetu. URBAN został powszechnie doceniony z uwagi na swoje specyficzne podejście, opierające się przede wszystkim na:

ƒ partnerstwie z lokalnymi władzami i lokalną społecznością – podejście oddolne do realizacji projektów,

ƒ wymianie doświadczeń i najlepszych praktyk,

ƒ integracji działań (łączenie inicjatyw z zakresu rewitalizacji środowiska naturalnego i antropogenicznego z działaniami z zakresu integracji społecznej, wspierania przedsiębiorczości, walki z bezrobociem, ochrony i rozwoju dziedzictwa kulturowego, itd.)

ƒ koncentracji środków finansowych i przedsięwzięć na małym obszarze, ƒ partycypacji społecznej.

Szczególne znaczenie inicjatywy podkreślano nie tylko (jak można było tego oczekiwać) w krajach niżej rozwiniętych, a więc Portugalii, Grecji, Irlandii i Hiszpanii oraz w niektórych regionach Włoch i Niemiec, ale także we Francji (tu podkreślano zalety wprowadzenia etapu ewaluacji projektów), Szwecji (wzmocnienie zainteresowania polityką metropolitalną), czy Belgii (zainspirowanie społecznego wymiaru odnowy miast).