Kontekst miejski pozostałych obszarów polityki UE

Rozważając wpływ prawa europejskiego na samorządy miejskie należy pamiętać o tych dziedzinach prawa wspólnotowego (poza polityką regionalną), które mają również bezpośrednie znaczenie dla codziennej działalności władz lokalnych. W wielu przypadkach władze miejskie są lub mogą być postrzegane jako adresat poszczególnych aktów legislacji wspólnotowej, muszą więc dołożyć wszelkich starań, by je przestrzegać (Sage E.D., 2000). Do najważniejszych aspektów oddziaływania prawa UE na funkcjonowanie samorządów miejskich zaliczamy: ochronę środowiska, uregulowania w zakresie konkurencji, usług publicznych i zamówień publicznych oraz zagadnienia transportowe.

Polityka ochrony środowiska

W dziedzinie ochrony środowiska wyróżnić możemy następujące obszary działania władz miejskich:

1. techniczne wprowadzanie w życie bezwzględnie obowiązujących aktów prawa UE (zarówno tych stosowanych bezpośrednio, jak i tych będących krajowymi wdrożeniami unijnych dyrektyw)⁹⁸;

98 Wskazać można na szereg dyrektyw wspólnotowych regulujących działania gmin miejskich w dziedzinie ochrony środowiska, m.in:

2. prowadzenie odpowiedniej polityki informacyjnej skierowanej do obywateli, dotyczącej stanu ochrony środowiska oraz decyzji, które na ten stan wpływają;

3. prowadzenie odpowiedniego doradztwa w ramach niektórych, nie obowiązujących bezpośrednio środków UE (które potencjalnie mogą mieć wpływ na stan środowiska w mieście).

Polityka konkurencji, świadczenia usług publicznych oraz zamówień publicznych

Skoro, jak wykazano wcześniej, samorządy miejskie są jednostkami gospodarczymi jednolitego rynku europejskiego, dotyczy ich również prawo UE regulujące zasady konkurencji, pomocy państwa oraz zamówień publicznych.

Podstawową zasadą regulacji UE odnoszącą się do konkurencji jest wymóg zachowania takich warunków, by rywalizacja przedsiębiorstw (w tym przedsiębiorstw komunalnych/publicznych⁹⁹) nie była zakłócana albo przez ich własne działania, albo przez działania organów administracji publicznej, które dysponują różnymi możliwościami w preferowaniu jednych podmiotów gospodarczych ponad drugie. Przepisy określają niewyczerpującą listę niedozwolonych czynów zakłócających konkurencję: ustalenia między przedsiębiorstwami, ograniczanie lub kontrola rynków, produkcji, rozwoju technicznego lub inwestycji, dokonywanie podziałów rynku i zaopatrzenia, nadużywanie przez przedsiębiorstwo dominującej pozycji rynkowej.

Niedozwolona jest również tzw. pomoc państwa (pomoc z funduszy publicznych), która dla WM jest najbardziej istotna, gdyż zgodnie z prawodawstwem UE są one organami publicznymi państwa. Prawo UE objęło generalnym zakazem kwestie pomocy publicznej,

ƒ dyrektywy w zakresie gospodarki wodnej (np. 98/83/WE w sprawie jakości wody pozyskanej ze

środowiska i przeznaczonej do spożycia, mająca na celu ochronę życia i zdrowia ludzkiego przed skutkami zanieczyszczeń; dyrektywa 91/271/EWG w sprawie wodnych ścieków miejskich),

ƒ dyrektywy w zakresie informacji o stanie środowiska ,

ƒ dyrektywy w zakresie oceny stanu środowiska naturalnego (np. dyrektywa 2001/42/WE wymaga sporządzenia ocen wpływu pewnych inwestycji o tak szczególnym charakterze, iż mogą one mieć bardzo prawdopodobny i istotny wpływ na środowisko naturalne oraz na krajobraz, np. inwestycje z zakresu planowania przestrzennego miast, turystyki, pasy lotnicze, drogi szybkiego ruchu, autostrady),

ƒ dyrektywy w zakresie oceny wpływu inwestycji na środowisko (np. dyrektywa 85/337/EWG wymagająca aby inwestor planujący inwestycję budowlaną lub stanowiącą zakłócenie naturalnego otoczenia lub krajobrazu, wykonał systematyczną cenę wpływu tej inwestycji na środowisko),

ƒ dyrektywy w zakresie ochrony gleby i powietrza przed zanieczyszczeniami,

ƒ dyrektywy w zakresie składowania, spalania i zarządzania odpadami (np. dyrektywa 1999/31/WE określająca tryb postępowania z różnymi kategoriami odpadów, w tym odpadami komunalnymi), ƒ dyrektywy w zakresie oczyszczania ścieków (np. dyrektywa 91/271/EWG dotycząca zbierania ścieków

komunalnych oraz przemysłowych, ich oczyszczania i odprowadzania do środowiska).

99 Przez przedsiębiorstwo publiczne rozumie się takie, wobec którego władza publiczna (w tym władze miejskie) może wykonywać pośrednio lub bezpośrednio dominujący wpływ albo na podstawie prawa własności, albo finansowego w nim zaangażowania, albo zgodnie z regułami, którymi się ona kieruje.

wprowadzając szereg wyjątków natury szczególnej¹⁰⁰. Ów generalny zakaz dotyczy świadczenia przez państwo lub przy wykorzystaniu jego zasobów jakichkolwiek form pomocy, która zakłócałaby lub zagrażała zakłóceniem konkurencji, a przez to i handlu pomiędzy państwami członkowskimi. Katalog zakazanych środków pomocy nie ogranicza się jedynie do prostych subwencji, ale dotyczy wszystkich postaci tworzenia takich korzyści, które w ostatecznym rachunku wpływają bezpośrednio na zyskowność przedsiębiorstw (np. zwolnienia z podatku lokalnego).

Bardzo ważne, odnoszące się szczególnie do działalności samorządów miast, są usługi świadczone w ogólnym, publicznym interesie gospodarczym. Przepisy stanowią, iż usługi te podlegają zasadom dotyczącym konkurencji, w granicach, w jakich zastosowanie tych przepisów nie stanowi prawnej lub faktycznej przeszkody w wykonywaniu szczególnych zadań, jakie im zostały powierzone. W praktyce oznacza to zagwarantowanie świadczenia tego rodzaju usług w ilości wystarczającej dla zaspokojenia potrzeb obywateli, bez naruszenia przepisów dotyczących zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej z wolną konkurencją. Usługi świadczone w ogólnym interesie obejmują zarówno usługi w ścisłym tego słowa znaczeniu, jak i dostawy określonych dóbr (np. dostarczanie mediów), przy czym nieistotne jest czy są one dostarczane przez przedsiębiorstwa komunalne czy prywatne. Katalog usług świadczonych w ogólnym interesie ustalany jest indywidualnie przez poszczególne kraje członkowskie UE¹⁰¹. Następstwem zakwalifikowania danej usługi do tego katalogu jest narzucenie przez prawo WE swoistego reżimu jej świadczenia. Reżim ten wyraża się w konieczności przestrzegania przez podmioty odpowiedzialne (w tym przedsiębiorstwa komunalne i podmioty władzy publicznej) określonych zasad (Mik C., 2002). Ponadto wymaga się, aby poszczególne szczeble administracji publicznej (w tym WM) przygotowały ramy organizacyjne świadczenia ww. usług.

Innym istotnym obszarem wpływu prawa WE na samorządy miejskie jest prawo zamówień publicznych, dotyczące zasad zawierania umów na dostawy towarów, świadczenie usług oraz roboty budowlane. Celem tych uregulowań jest zapewnienie

100 Do wyjątków tych zaliczamy np.:

ƒ pomoc o charakterze socjalnym świadczoną indywidualnym odbiorcom, pod warunkiem, że nie występuje w tym przypadku dyskryminacja produktów za względu na miejsce ich pochodzenia,

ƒ pomoc świadczona w celu naprawienia szkód wywołanych klęskami żywiołowymi lub podobnymi innymi wydarzeniami o charakterze wyjątkowym,

ƒ pomoc przeznaczona na wspieranie rozwoju gospodarczego obszarów, w których standard życia jest nadzwyczajnie niski, lub w których występują poważne problemy niepełnego zatrudnienia,

ƒ wspierania działań kulturalnych i tych z zakresu zachowania dziedzictwa narodowego, itd.

101 Do katalogu usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym zalicza się m.in: dostawę wody, dystrybucję energii elektrycznej, działalność w zakresie TV, świadczenie określonych usług transportowych, usługi w zakresie gospodarki odpadami, itd.

niedyskryminacyjnych zasad kształtujących stosunki handlowe pomiędzy władzą publiczną a sektorem prywatnym. Przepisy prawa zamówień publicznych mają przeważnie postać dyrektyw¹⁰², toteż w praktyce WM stosują w tym zakresie normy prawa krajowego, które wdrażają prawo wspólnotowe. Regulują one określone procedury udzielania zamówień, w tym np. zasady opisu przedmiotu zamówienia, czy też zasady oceny ofert.

Polityka transportowa

Szczególne miejsce w transportowej polityce UE oraz przestrzennym planowaniu gmin miejskich zajmują sieci transeuropejskie (ang. Trans-European Networks, TEN). Pojęcie to obejmuje zarówno infrastrukturę transportową, jak i komunikacyjną oraz energetyczną, o znaczeniu szczególnym dla WE. TEN mają na celu umożliwienie obywatelom Unii, podmiotom gospodarczym, wspólnotom regionalnym i lokalnym czerpania korzyści z ustanowienia obszaru bez granic wewnętrznych. Przy czym szczególną uwagę zwraca się na uwzględnienie potrzeb obszarów odległych i peryferyjnych. W związku z tym, iż TEN często mają łączyć różne obszary miejskie, będą miały silny wpływ na rozwój miast. Podkreśla się, iż polityka transportowa powinna być częścią ogólnej strategii zrównoważonego rozwoju miast.